1, 2. (a) Nso ikeme ndisọn̄ mme ete ye eka ndinam, edi anie ekeme ndin̄wam mmọ? (b) Nso n̄kpọ inan̄ ke idineme?

ETE ye eka kiet ke France ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn ndibuọt idem ye Jehovah iwọrọke ke nditọ nnyịn ẹyebuọt n̄ko. Owo isidaha-da mbuọtidem imana. Ntre, ana ikpekpep mmọ ndinyene mbuọtidem.” Eyenete kiet ke Australia ọkọdọhọ ete: “Etie nte iwakke n̄kpọ emi esisọn̄de mme ete ye eka ndinam nte ndin̄wam nditọ mmọ ẹbuọt idem ye Jehovah. Ana anam se ededi oro ekemede man an̄wam mmọ ẹbuọt idem ye Jehovah. Emekeme ndibọrọ eyen fo mbụme onyụn̄ ekere ke kpukpru n̄kpọ an̄wan̄a enye, edi etise enye afiak obụp fi ukem mbụme oro ini en̄wen! Nte enye okponde, ntre ke ediyom anam n̄kpọ enen̄ede an̄wan̄a enye. Enyene ndusụk n̄kpọ emi enye edibụpde fi ediwak ini, ntre ben̄e idem ndibọrọ enye.”

² Mme ete ye eka, ndi enyene ini emi mbufo ẹsikerede ke mmimọ idikemeke ndikpep nditọ mmimọ ẹbuọt idem ye Abasi ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnam n̄kpọ esie ke mmọ ẹma ẹkekponi? Idụhe owo ndomokiet emi ekemede ndinam emi ke odudu idemesie. (Jer. 10:23) Edi Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn edieke iyakde enye ada  nnyịn usụn̄. Se n̄kpọ inan̄ oro ẹkemede ndin̄wam fi ekpep nditọ fo ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye Jehovah: (1) Nen̄ede diọn̄ọ nditọ fo. (2) Yak Ikọ Abasi odu fi ke esịt. (3) Da nti uwụtn̄kpọ kpep mmọ n̄kpọ. (4) Bọn̄ akam nọ Jehovah nyụn̄ nyene ime.

3. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpebe Jesus ke ini ẹkpepde nditọ mmọ n̄kpọ?

³ Jesus ama esibụp mbet esie se mmọ ẹkerede. (Matt. 16:13-15) Nam kpa ntre ye nditọ fo. Ke ini enemede nneme ye mmọ, m̀mê ẹtiede kiet ẹnam n̄kpọ, bụp mbụme mîdịghe tịn̄ n̄kpọ emi edinamde mmọ ẹtịn̄ se isịnede mmọ ke esịt. Emi ayanam ọfiọk m̀mê mmọ ẹnịm se mmọ ẹkpepde ke Bible. Eyeneren isua 15 ke Australia ọkọdọhọ ete: “Ete mi ama esibụp mi m̀mê mmenịm se n̄kpepde ke Bible onyụn̄ an̄wam mi n̄kere n̄kpọ. Enye esima ndibụp mi ete: ‘Nso ke Bible etịn̄ aban̄a n̄kpọ emi?’ ‘Ndi emenịm se Bible etịn̄de emi?’ ‘Ntak emi enịmde?’ Enye esiyom mbọrọ mbụme emi ke idemmi utu ke nditịn̄ se enye m̀mê eka mi esitịn̄de. Nte n̄kokponde owo, ntre ke ibọrọ mi ekesinen̄ede esịne ifiọk.”

4. Ntak emi ọfọnde ndibọrọ kpukpru mbụme oro eyen fo obụpde? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁴ Edieke eyen fo mîsọpke inịm se enye ekpepde ke Bible, kûyat esịt ye enye, kam nyene ime. Domo ndifiọk ntak emi enye mînịmke man ekeme ndin̄wam enye. Ete kiet ọkọdọhọ ete: “Bọrọ kpukpru mbụme oro eyen fo obụpde fi, kûda mbụme esie nte ikọ eyenọwọn̄. Kûsịbe enye ikọ usịn ke idịbi ekpededi enye obụp n̄kpọ emi mûkpumaha ndineme mban̄a.” Ọfọn eyen fo obụp fi mbụme, sia oro owụt ke enye oyom ndidiọn̄ọ n̄kpọ oro. Jesus ama obụp mbụme oro anamde owo ekere n̄kpọ ke ini enye ekedide isua 12 kpọt. (Kot Luke 2:46.) Eyeneren isua 15 ke Denmark ọkọdọhọ ete: “Ke ini n̄kọdọhọde ete ye eka mi m̀mê n̄kpọ ata Abasi ke nnyịn ikam inam emi, mmọ ikayatke esịt okposụkedi emi n̄kpọ oro akafịnade mmọ. Mmọ ẹma ẹda Bible ẹbọrọ kpukpru mbụme mi.”

5. Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndinam man nditọ mmọ ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye Jehovah?

⁵ Nen̄ede diọn̄ọ nditọ fo; diọn̄ọ nte mmọ ẹdade Bible ye Jehovah, nyụn̄ diọn̄ọ mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ mmọ ndituak ibuot nnọ Jehovah. Kûdedei ukere ke sia mmọ ẹsitiene fi ẹdụk mbono esop ẹnyụn̄ ẹka ukwọrọikọ, ke emi ayanam mmọ ẹbuọt idem ye Jehovah. Sineme n̄kpọ Abasi ye mmọ kpukpru usen. Tie ye mmọ bọn̄ akam nyụn̄ sịn mmọ ke akam fo. Domo ndifiọk mme idomo emi mmọ ẹsobode nyụn̄ n̄wam mmọ ẹkan mme idomo emi.

6. Edieke mme ete ye eka ẹmade ndikpep Bible, didie ke emi edin̄wam mmọ?

⁶ Se Jesus ekesikpepde mme owo ama esidụk mmọ esịt sia enye ama ama Jehovah, ama Ikọ esie, onyụn̄ ama mme owo. (Luke 24:32; John 7:46) Edieke mme ete ye eka ẹkpebede Jesus, se mmọ ẹkpepde nditọ mmọ oyodụk mmọ esịt. (Kot Deuteronomy 6:5-8; Luke 6:45.) Ntre mme ete ye eka, ẹnen̄ede ẹkpep Bible ye mme n̄wed esop Abasi. Ẹma ndikpep mban̄a mme n̄kpọ-obot ẹnyụn̄ ẹkot mme ibuotikọ oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a mmọ. (Matt. 6:26, 28) Emi ayanam mbufo ẹtetịm ẹfiọk n̄kpọ ẹban̄a mme n̄kpọ-obot, ẹtetịm ẹma Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹfiọk ndikpep nditọ mbufo n̄kpọ.—Luke 6:40.

7, 8. Nso ke ete ye eka ẹdinam edieke Ikọ Abasi odude mmọ ke esịt? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁷ Edieke Ikọ Abasi odude mbufo ke esịt, ẹyema ndineme enye ye nditọ mbufo. Mbọk, ẹsineme Ikọ Abasi ye mmọ kpukpru ini, idịghe ke ini ẹtịmde idem ẹnọ mbono esop m̀mê ke ini Utuakibuot Ubon kpọt. Ikpanaha utọ nneme emi etie eto eto, edi akpana enenem kpukpru owo ndisịn uyo. Se ete ye eka kiet ke United States  ẹsinamde edi emi. Mmọ ẹsima ndineme mban̄a Jehovah ke ini mmọ ye nditọ mmọ ẹkụtde n̄kpọ-obot m̀mê ẹdiade edinem udia. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn imesiti nditọ nnyịn ke kpukpru n̄kpọ oro Jehovah ọnọde nnyịn owụt ke enye ama enen̄ede ekere aban̄a nnyịn onyụn̄ ama nnyịn.” Ete ye eka kiet ke South Africa ẹsima ndineme mban̄a n̄kpọ-obot ke ini mmọ ẹdude ye nditọ iban mmọ iba ke in̄wan̄. Isan̄ kiet, mmọ ẹma ẹneme ẹban̄a nte ekpri n̄kpasịp esikọride akabade edi akamba eto. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Imesin̄wam nditọ iban nnyịn ẹma mme n̄kpọ-obot ẹnyụn̄ ẹkụt ke mmọ ẹnyene ndyọ.”

⁸ Ete kiet ke Australia ama asan̄a ye eyen esie eren emi edide isua duop aka itie ubon n̄kpọeset. Enye ama ada ifet oro an̄wam eyen esie enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ okụt ke enye okobot mme n̄kpọ. Ete oro ọdọhọ ete: “Nnyịn ima ikụt n̄kpri unam mmọn̄ emi ebietde n̄kọn̄kọ, oro ẹkesidude ke ata eset edi emi mîdụhe aba. N̄kpri unam mmọn̄ emi ẹma ẹye etieti, ẹwak n̄kukọhọ, ẹnyụn̄ ẹnyene kpukpru n̄kpọ nte mme unam oro ikụtde mfịn. Ntaifiọk ẹdọhọ ke n̄kpri n̄kpọ emi mîwakke n̄kukọhọ ẹkeforo mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹwakde n̄kukọhọ mfịn. Edi, ntak emi n̄kpri unam mmọn̄ emi ẹkedude ke ata eset ẹkewakde n̄kukụhọ ntre? Se n̄kokụtde emi ama enen̄ede ekpep mi n̄kpọ, mma nnyụn̄ nneme n̄kpọ emi ye eyen mi.”

9. Ntak emi ọfọnde ndisinọ uwụtn̄kpọ, ndien didie ke eka kiet akada uwụtn̄kpo ekpep nditọ esie n̄kpọ?

⁹ Jesus ama esida uwụtn̄kpọ ekpep mme owo n̄kpọ man mmọ ẹkere n̄kpọ, se enye ekpepde odụk mmọ esịt, mmọ ẹkûnyụn̄ ẹsọp ẹfre. (Matt. 13:34, 35) Uwụtn̄kpọ esinam nditọwọn̄ ẹsọp ẹkụt se ẹkpepde mmọ. Ntre, mme ete ye eka, ẹsima ndida uwụtn̄kpọ n̄kpep nditọ mbufo n̄kpọ. Se eka kiet ke Japan akanamde edi oro. Ke ini nditọ esie iren iba ẹkedide isua itiaita ye isua duop, enye ama ekpep mmọ nte Jehovah eketịn̄de enyịn obot ofụm emi odude ke ekondo. Enye ama ọnọ mmọ uwụtn̄kpọ oro akanamde n̄kpọ emi enen̄ede an̄wan̄a mmọ. Enye ama ọnọ mmọ kọfi, mmọn̄eba, ye suka ete ẹnam kọfi ẹnọ imọ in̄wọn̄. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹnam emi. Ke ini n̄kobụpde mmọ ntak emi mmọ ẹketịn̄de enyịn ẹnam enye ntre, mmọ ẹkedọhọ ke ikoyom ndinam enye nte ami nsimade. Mma nnyụn̄ ndọhọ mmọ ke kpasụk ntre ke Jehovah eketịn̄ enyịn abuak nsio nsio ofụm oro odude ke ekondo ke ata nnennen udomo oro ọfọnde ye nnyịn.” Uwụtn̄kpọ emi ama enen̄ede odot ye isua nditọ esie, ama onyụn̄ ọfọn akan enye ndikpeketetịn̄ ke inua kpọt nnọ mmọ. Mmọ ikọsọpke ifre n̄kpọ emi!

10, 11. (a) Ewe uwụtn̄kpọ ke afo ekeme ndida n̄n̄wam eyen fo etetịm ọbuọt idem ye Jehovah? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Ewe uwụtn̄kpọ ke afo esida ekpep eyen fo n̄kpọ?

¹⁰ Afo emekeme ndida n̄ko n̄wed emi  owụtde nte ẹsitemde bred n̄n̄wam eyen fo enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. Didie ke ekeme ndinam emi? Ke ama eketem bred okụre, tịn̄ nọ enye nte n̄wed oro akan̄wamde fi etem bred oro. Ekem nọ enye apple, nyụn̄ bụp enye ete: “Ndi ọmọdiọn̄ọ ke enyene n̄kpọ ke esịt apple emi onyụn̄ etiede nte n̄wed n̄ko?” Ekem sịbe apple oro nyụn̄ sio n̄kpasịp kiet nọ enye. Dọhọ enye ke n̄kpasịp emi etie nte n̄wed oro, sia mi ke ẹkewet nte apple editiede. Bụp enye ete: “Edieke edide owo ekewet n̄wed utem-bred emi, anie ndien ekewet ke n̄kpasịp emi nte apple emi editiede?” Edieke eyen fo okponde ekpri, emekeme ndidọhọ ke ẹkewet nte apple emi editiede, nte enye edikọride, inyụn̄ in̄wụm mfri ke DNA esie, ndien ke oro anam apple edi apple idịghe sokoro. Emekeme nditie ye enye nse ndise oro ẹdude ke ekpri n̄wed The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, page 10 esịm 20.

¹¹ Ediwak mme ete ye eka ẹsima ndineme ibuotikọ Ẹdemede! emi, “Ndi Ẹkebobot?” ye nditọ mmọ. Ndusụk mmọ ẹsida ibuotikọ emi ẹkpep n̄kpri nditọ mmọ n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ete ye eka kiet ke Denmark ẹma ẹmen inuen ẹdomo ye ubomofụm. Mmọ ẹma ẹbụp eyen mmọ ẹte: “Ubomofụm etie nte inuen, edi ndi ubomofụm ekeme ndisịn nsen nnyụn̄ mbot ubomofụm en̄wen? Ndi enye ekeme ndife n̄kọsọrọ ke eto? Uyom ubomofụm ye uyo inuen, ewe ke ama akan? Anie ọfiọk n̄kpọ akan idahaoro, Andibot inuen m̀mê andibot ubomofụm?” Utọ mbụme emi ekeme ndinam eyen fo ekpep ndikere n̄kpọ ọfọn nnyụn̄ mbuọt idem ye Jehovah.—N̄ke 2:10-12.

12. Didie ke uwụtn̄kpọ ekeme ndin̄wam nditọwọn̄ ẹnịm ke Bible enen?

¹² Eti uwụtn̄kpọ ekeme ndin̄wam eyenọwọn̄ enịm ke se ẹwetde ke Bible enen. Ke uwụtn̄kpọ, se Job 26:7. (Kot.) Utu ke ndidọhọ enye ke Abasi akanam ẹwet itien̄wed emi, dọhọ enye ke ini Job eketịn̄de ikọ emi, owo ikenyeneke ukwak emi ẹsidade ẹdụn̄ọde ekondo ẹfiọk nte enye etiede. Eyen fo ekeme ndimen n̄kpọ ekededi otop ke enyọn̄ ayak ediduọ ke isọn̄, onyụn̄ ọdọhọ, ‘Edieke n̄kpọ emi mîkemeke ndida ufụm, ererimbot oro okponde ntem akpasan̄a didie ada ufụm?’ Dọhọ enye ke ntaifiọk n̄ko ẹdikụt ke ererimbot ada ufụm kpa nte Bible ama eketetịn ke ediwak tọsịn isua. Utọ uwụtn̄kpọ emi ayanam eyen fo enịm ke se Bible etịn̄de enen.—Neh. 9:6.

13, 14. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndiwụt nditọ mmọ ke ọfọn mmọ ẹnam item Bible?

¹³ Wụt eyen fo ke enen̄ede ọfọn enye anam item Bible. (Kot Psalm 1:1-3.) Ediwak usụn̄ odu oro afo ekemede ndinam emi. Ke uwụtn̄kpọ, bụp enye m̀mê edieke ẹkpedọhọde enye okodụn̄ ke obufa ufọk, m̀mê nso utọ owo ke enye akpama ndidụn̄ kiet? Ekem bụp enye ete: “Nso utọ edu ke mbufo ẹkpenyene man ẹkeme ndidụn̄ kiet ke emem?” Emekeme ndiwụt enye n̄ko eti item oro odude ke Galatia 5:19-23.

¹⁴ Uwụtn̄kpọ emi ekeme ndikpep enye akpan n̄kpọ iba. Akpa, ndinam item Bible esinam inyene emem inyụn̄ idiana kiet. Ọyọhọ iba, se Jehovah ekpepde nnyịn idahaemi etịm nnyin idem ọnọ obufa ererimbot. (Isa. 54:13; John 17:3) Emekeme ndiwụt enye mbụk mbon oro Bible akan̄wamde mmọ ẹkpụhọde, ke ibuotikọ oro “Bible Okpụhọde Mme Owo.” Ibuotikọ emi esidu ke Enyọn̄-Ukpeme. Mîdịghe emekeme ndikot eyenete emi Bible akan̄wamde enye okpụhọde ufọk, man enye editịn̄ nte Bible akan̄wamde enye. Mme utọ uwụtn̄kpọ emi ẹsiwụt ke item Bible ọfọn!—Heb. 4:12.

15. Nso ke akpanam man enenem nditọ fo ndikpep n̄kpọ?

 ¹⁵ Se itịn̄de edi-o: Nyene nsio nsio usụn̄ emi esidade ekpep nditọ fo n̄kpọ. Domo ndida nsio nsio uwụtn̄kpọ emi edinamde mmọ ẹsọsọp ẹkụt se afo ekpepde ẹnyụn̄ ẹkere n̄kpọ; kere ban̄a isua emana mmọ n̄ko. Nam enenem mmọ ndikpep n̄kpọ man an̄wam mmọ ndibuọt idem ye Jehovah. Ete kiet ọkọdọhọ ete: “Kûyak akak fi ndiyom obufa usụn̄ oro akpadade ekpep mmọ se mmọ ẹma ẹkefọfiọk.”

16. Ntak emi ọfọnde enyene ime ke ini ekpepde nditọ fo n̄kpọ? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁶ Spirit Abasi esin̄wam owo enyene mbuọtidem. (Gal. 5:22, 23) Mbuọtidem etie nte eto, esikọri sụn̄sụn̄. Ntre nyene ime kûnyụn̄ ukpa mba ndikpep nditọ fo n̄kpọ. Ete kiet emi enyenede nditọ iba ke Japan ọkọdọhọ ete: “Ami ye n̄wan mi imesinen̄ede ibiat ini ye nditọ nnyịn. Toto ke ini emi mmọ ẹkedide ata n̄kpri, mma nsikpep mmọ n̄kpọ ke minit 15 kpukpru usen, ibọhọke usen mbono esop. Minit 15 oro ama esifọn ye nnyịn.” Esenyịn circuit kiet ọkọdọhọ ete: “Ke ini n̄kedide uyen, enyene ediwak n̄kpọ oro n̄kekpepde emi ọkọsọn̄de mi ndinịm. Nte ini akakade, se n̄kekpepde ke mbono esop, ke Utuakibuot Ubon nnyịn, ye ke ini n̄kpepde Bible ke idemmi ama edinam ediwak n̄kpọ emi an̄wan̄a mi. Ntak edi oro mme ete ye eka ẹkpekade iso ndikpep nditọ mmọ n̄kpọ.”

17. Ntak emi ọfọnde mme ete ye eka ẹnịm eti uwụtn̄kpọ, ndien didie ete ye eka kiet ẹkenam emi?

¹⁷ Nditọ fo ẹyenen̄ede ẹbuọt idem ye Jehovah edieke mmọ ẹkụtde ke afo emenen̄ede ọbuọt idem ye enye. Mmọ ẹyese nte afo anamde n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkpebe fi. Ntre, ka iso ndibuọt ke Jehovah. Yak nditọ fo ẹkụt ke afo emenen̄ede ekpere Jehovah. Ke ini n̄kpọ esifịnade ete ye eka kiet ke Bermuda, mmọ ẹsitie ye nditọ mmọ ẹbọn̄ akam ẹben̄e Jehovah an̄wam mmọ, ẹnyụn̄ ẹdọhọ nditọ mmọ ẹbọn̄ akam n̄ko ẹban̄a mfịna emi. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Imesidọhọ adiaha nnyịn ite, ‘Nen̄ede buọt idem ye Jehovah, ka iso nam n̄kpọ esie, kûnyụn̄ utịmede esịt ukaha.’ Ke ini enye okụtde nte n̄kpọ ọwọn̄ọrede obono, enye esifiọk ke Jehovah ke an̄wam nnyịn. Emi esinam enye etetịm ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enịm ke Bible edi Ikọ Abasi.”

18. Nso ke mme ete ye eka mîkpefreke?

¹⁸ Mme ete ye eka, ẹkûfre ke nditọ mbufo ẹnyene ndibiere ke idemmọ ndibuọt idem ye Jehovah. Edi ana mbufo ẹtọ ẹnyụn̄ ẹka iso ẹduọk mmọn̄. Ndien Jehovah ayanam se ẹtọde ọkọri. (1 Cor. 3:6) Ntre, ẹbọn̄ akam ẹben̄e edisana spirit an̄wam mbufo, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsịn idem ẹkpep nditọ mbufo n̄kpọ. Edieke ẹnamde emi, Jehovah ọyọdiọn̄ mbufo.—Eph. 6:4.