1, 2. (a) Nso ikeme nditịbe ke ini mme owo mîfarake ke idem? (b) Ntak emi ọfọnde ineme iban̄a mfara ke idem?

JEHOVAH ABASI ekeme ndin̄wam nnyịn ifara ke idem. (Gal. 5:22, 23) Idụhe owo emi afarade ke idem nte Jehovah. Sia nnyịn mîfọnke ima, esisọn̄ nnyịn ndifara ke idem. Mme owo ẹnyene ediwak mfịna mfịn ke ntak emi mmọ mîkemeke ndifara ke idem m̀mê ndimụm idem n̄kama. Owo oro mîfarake ke idem ekeme ndidi aduak n̄kpọ odorode, inyụn̄ isịnke idem ikpep n̄wed m̀mê inam utom. Utọ owo oro ekeme ndisụn̄i owo, anam n̄kpọ emi ẹmụmde enye ẹkekọbi, odụk ufụn ọnọ se mîkpodụkke, akpa mmịn, ọduọ obom, akama isọn, emen idịbi, emen udọn̄ọ, okop editịmede esịt, onyụn̄ ekeme ndidian̄ade ndọ.—Ps. 34:11-14.

² Omokụt do ke mbon oro mîfarake ke idem ẹsisịn idem mmọ ke mfịna ẹnyụn̄ ẹsịn mbon en̄wen. Nte eyo esierede ntre ke mme owo ẹdọdiọn̄ ẹnana mfara ke idem. Ndụn̄ọde oro ẹnamde ndondo emi owụt ke mme owo ifarake ke idem aba nte ekedide ini ẹkenamde ukem ndụn̄ọde oro n̄kpọ nte 1940 esịm 1949. Idem ikpaha mbon oro ẹkpepde Ikọ Abasi ndikop utọ n̄kpọ oro, sia Bible ama ọdọdọhọ ke n̄kpọ kiet oro ididade idiọn̄ọ ke idu “ke mme akpatre usen” edi  ke mme owo ‘ẹyenana mfara ke idem.’—2 Tim. 3:1-3.

3. Ntak emi akpanade ikpep ndifara ke idem?

³ Ntak emi akpanade ikpep ndifara ke idem? Yak ineme ntak iba. Akpa, mbon oro ẹsikemede ndimụm idem n̄kama isiwakke ndidụk ikpọ mfịna. Mmọ ẹsiwak ndikere n̄kpọ ọfọn, ẹsisọp ẹnyene nti ufan, isisọpke iyat esịt, isọpke itịmede esịt, inyụn̄ iwakke ndifụhọ nte mbon oro mîsikemeke ndimụm idem n̄kama. Ọyọhọ iba, edieke isifarade ke idem, iyaka iso idi ufan Abasi sia nnyịn idiyakke idem inọ idomo idinyụn̄ inamke ndiọi n̄kpọ oro ẹdọn̄de nnyịn. Adam ye Eve ikafarake ke idem. (Gen. 3:6) Ndien toto ke ini oro sịm mfịn, mbon oro mîfarake ke idem ukem nte Adam ye Eve ẹnyene ediwak mfịna.

4. Nso ikeme ndidọn̄ mbon oro ọsọn̄de mmọ ndifara ke idem esịt?

⁴ Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi ekemede ndifara ke idem nte Jehovah, sia nnyịn ifọnke ima. Jehovah ọfiọk ke ọsọn̄ nnyịn ndifara ke idem, ntre enye oyom ndin̄wam nnyịn ikûnam ndiọi n̄kpọ oro ẹsidọn̄de nnyịn. (1 Ndi. 8:46-50) Sia Jehovah edide edima Ufan nnyịn, enye esin̄wam mbon oro ẹyomde ndinam n̄kpọ esie, edi oro ọsọn̄de mmọ ndifara ke idem ke ndusụk n̄kpọ. Ẹyak ineme nte Jehovah esifarade ke idem. Ekem iyeneme iban̄a ndusụk owo ke Bible emi ẹkefarade ke idem ye mbon oro mîkafarake. Iyonyụn̄ ineme se ikpanamde man itetịm ifara ke idem.

5, 6. Didie ke Jehovah owụt ke imọ imafara ke idem?

⁵ Akananam isọn̄ke Jehovah ndifara ke idem sia enye ọfọn ama. (Deut. 32:4) Edi nnyịn ifọnke ima. Kpa ye oro, osụk ọfọn idụn̄ọde nte Jehovah esifarade ke idem man ikeme ndinen̄ede n̄kpebe enye. Oro ayan̄wam nnyịn ifiọk se ọwọrọde ndifara ke idem. Ndi emekeme nditi nsio nsio ini emi Jehovah akafarade ke idem?

⁶ Jehovah ama afara ke idem ke ini Satan ọkọsọn̄de ibuot ye enye ke In̄wan̄ Eden. Jehovah ekpekemek ndikụre ye Satan ndondo oro. Imenịm ke esịt ama ayat nti angel ndikụt Satan ọsọn̄de ibuot ntre; n̄kpọ oro ama onyụn̄ anam mmọ ẹsua enye. Ekeme ndidi onyụn̄ etie fi ntre ke ini okụtde kpukpru afanikọn̄ oro nsọn̄ibuot Satan adade edi. Edi Jehovah ikobụmekede iyat esịt. Nte enye akanamde n̄kpọ aban̄a nsọn̄ibuot oro ama ọfọn etieti. Enye osụk omomụm idem akama tutu emi, nte enye onyụn̄ anamde n̄kpọ aban̄a nsọn̄ibuot Satan enen. (Ex. 34:6; Job 2:2-6) Ntak emi Jehovah omụmde idem akama ke anyan ini ntre? Sia enye iyomke baba owo kiet atak edi “oyom kpukpru owo ẹkabade esịt.”—2 Pet. 3:9.

7. Jehovah ndifara ke idem ekpep nnyịn nso?

⁷ Jehovah ndifara ke idem ekpep nnyịn ke akpana isikere kan̄a mbemiso itịn̄de ikọ m̀mê inamde n̄kpọ ekededi. Ikpanaha inam n̄kpọ ke ibụmede. Ọfọn ida ini itie ikere kan̄a mbemiso ibierede akpan n̄kpọ ekededi. Ọfọn inyụn̄ ibọn̄ akam iben̄e Abasi an̄wam nnyịn itịn̄ m̀mê inam nnennen n̄kpọ. (Ps. 141:3) Owo esidue anam se mîkpanamke ke ini esịt ayatde enye. Ediwak nnyịn imesitua n̄kpọfiọk iban̄a se iketịn̄de m̀mê se ikanamde ke ini esịt akayatde nnyịn.—N̄ke 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) M̀mọ̀n̄ ke ikeme ndikụt uwụtn̄kpọ mbon oro ẹkefarade ke idem? (b) Nso ikan̄wam Joseph okûduọ udụk afia n̄wan Potiphar? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁸ Uwụtn̄kpọ mmanie ke Bible owụt ke ọfọn ifara ke idem? Anaedi emeti ediwak owo ke Bible emi ẹkefarade ke idem ke ini ẹkedomode mmọ idomo. Owo kiet edi Joseph eyen Jacob. Enye ama omụm idem akama ini enye akanamde utom ke ufọk Potiphar, etubom mbon ukpeme Pharaoh. N̄wan Potiphar ama ama Joseph onyụn̄ oyom Joseph adan̄ ye imọ, sia Joseph ama eye etieti. Nso ikan̄wam Joseph okûduọ udụk afia esie? Joseph ama etie ekere se iditịbede edieke imọ inyịmede inọ n̄wan Potiphar. Ke ini mma oro okomụmde enye ọfọn̄idem odụri ete edidan̄ ye imọ, enye ama ọbọhọ efehe. Enye ama ọdọhọ ete: “N̄keme didie ndinam utọ akwa idiọkn̄kpọ emi nnyụn̄ ndue Abasi?”—Gen. 39:6, 9; kot Mme N̄ke 1:10.

9. Nso ke akpanam man akan idomo?

⁹ Nso ke ikpep ito Joseph? N̄kpọ kiet edi ke ekeme ndidu ini emi anade ifefehe ibọhọ idomo mbak nnyịn idibiat ibet Abasi. Mbemiso ndusụk owo ẹkedide Mme Ntiense Jehovah, mmọ ẹkesidọduọ ẹnyịne ke udia ye mmịn, ẹn̄wọn̄ sika, ẹda n̄kpọsọn̄ ibọk, ẹnam use, ye mme n̄kpọ ntre. Idem ke mmọ ẹma ẹkena baptism, ekeme ndidọn̄ mmọ ndusụk ini ndifiak n̄kanam mme n̄kpọ emi. Edieke esidọn̄de fi ndinam n̄kpọ ekededi emi Jehovah asuade, tie kere m̀mê afo ndinam n̄kpọ oro oyosụk anam fi aka iso ekpere Jehovah. Sibem iso kere se ikemede ndisịn fi ke idomo nyụn̄ biere se edinamde. (Ps. 26:4, 5; N̄ke 22:3) Edieke osobode idomo, ben̄e Jehovah an̄wam fi afara ke idem onyụn̄ ọfiọk se akpanamde.

10, 11. (a) Nso idomo ke ediwak uyen ẹsisobo ke ufọkn̄wed? (b) Nso ikeme ndin̄wam mme uyen nnyịn ẹkûyak idem unọ idomo?

¹⁰ Se ikọwọrọde Joseph ọwọrọ ediwak uyen nnyịn mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, ata ediwak nditọ klas mme Kim ẹma ẹsinam idan̄ ke utịturua ẹnyụn̄ ẹsikama ẹnam inua ke ufọkn̄wed. Edi Kim ọdọhọ ke sia imọ mîketieneke inam utọ n̄kpọ oro, ke eketie nte imọ idi asan̄a ikpọn̄ ebọk, ndien ke mmọ ẹkeda imọ nte ndisịme sia imọ mînyeneke ufan erenowo. Kim ama ọfiọk ke imọ ndinyene ufan erenowo ekeme ndinam imọ inam use, sia esinen̄ede ọdọn̄ owo ndinam idan̄ ke ini uyen. (2 Tim. 2:22) Nditọ klas mmọ ẹma ẹsibụp enye m̀mê enye idan̄ke ye erenowo tọn̄ọ enye akamana. Enye ama esida ufan̄ oro etịn̄ ọnọ mmọ ntak emi imọ mînamke use. Imenen̄ede ima mme uyen nnyịn oro ẹmụmde idem ẹkama inyụn̄ inamke use, Jehovah onyụn̄ ama mmọ n̄ko!

¹¹ Bible asiak mbon oro ẹkenamde use ke ntak emi mmọ mîkomụmke idem ikama, onyụn̄ anam ikụt se oro esidade edi. Edieke se ikọwọrọde Kim ọwọrọde fi, ti se iketịbede inọ ndisịme akparawa oro Mme N̄ke ibuot 7 etịn̄de aban̄a. Ti n̄ko afanikọn̄ oro edinam Amnon akadade edi. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Ke ini utuakibuot ubon, mme ete ye eka ẹkeme ndida mme itie N̄wed Abasi oro ẹdude ke ikpehe emi n̄n̄wam nditọ mmọ ẹkpep ndifara ke idem ẹnyụn̄ ẹfiọk se ẹkpenamde mbak ẹdiyak idem ẹnọ idomo ẹnyụn̄ ẹnam use.

12. (a) Didie ke Joseph okomụm idem akama ini nditọete esie ẹkedide ndidep udia? (b) Ini ewe ke oyom imụm idem ikama?

¹² Enyene ini en̄wen emi Joseph akafiakde omụm idem akama. Ke ini  nditọete esie ẹkedide ndidep udia ke Egypt, enye ikayakke mmọ ẹdiọn̄ọ ke imọ ke edi man enye ọfiọk se isịnede mmọ ke esịt. Ke ini itọn̄ eyeneka esie ekenen̄erede ọdọn̄ enye, enye ama odụk esịt ubet akatua. (Gen. 43:30, 31) Edieke eyenete m̀mê owo ke ubon nnyịn anamde se iyatde nnyịn, ndimụm idem n̄kama ukem nte Joseph idiyakke nnyịn inam n̄kpọ ke ibụmede. (N̄ke 16:32; 17:27) Edieke edide ẹma ẹsio owo fo ẹfep ke esop, oyom afara ke idem mbak ududian idem ye enye ukaha. Ekeme ndisọn̄ ndinam se itịn̄de emi, edi imekeme ndinam edieke itide ke iyom ndikpebe Jehovah nnyụn̄ nnam se enye ọdọhọde.

13. Nso ye nso ke ikeme ndikpep nto David?

¹³ Imekeme ndikpep n̄kpọ n̄ko nto nte Edidem David akafarade ke idem. Ke ini Saul ye Shimei ẹkenamde se iyatde enye, enye ikayatke esịt iwot mmọ kpa ye oro enye ekenyenede odudu ndinam ntre. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Edi idịghe kpukpru ini ke David ekesifara ke idem. Ntak emi idọhọde ntre? Sia enye ama esịn efịbe ye Bath-sheba onyụn̄ oyom ndikowot Nabal ke ntak ibụk Nabal. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Edi imekeme ndisụk n̄kpep n̄kpọ nto David. Akpa, ana mbiowo ẹnen̄ede ẹfara ke idem mbak mmọ idida odudu mmọ inam se mîkpanamke. Ọyọhọ iba, ikpanaha owo nnyịn ndomokiet ekere ke idụhe se ikemede ndinam imọ iduọ.—1 Cor. 10:12.

14. Nso ke Brọda kiet ekedikụt, ndien ntak emi ọfọnde imụm idem ikama ke ini utọ n̄kpọ ntre etịbede?

¹⁴ Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifara ke idem? Yak ineme se iketịbede inọ Brọda Luigi. Ete kiet ama awat moto editọ edem moto esie. Kpa ye edide ete oro ekedue, enye ama osụn̄i Brọda Luigi onyụn̄ oyom ndin̄wana ye enye. Brọda Luigi ama ọbọn̄ akam eben̄e Jehovah an̄wam imọ imụm idem ikama. Enye ama odomo ndinam ete oro osụhọde esịt, edi ufọn ikodụhe. Enye ama ewet enyịn̄ ufọkutom insurance emi ẹsede n̄kpọ ẹban̄a moto ete oro ada adaha ke ini ete oro okosụk ofioride n̄kpo. Ke urua kiet ebede, Brọda Luigi ama aka ndise n̄wan kiet emi enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ onyụn̄ okụt ke ete oro ọkọtọde moto esie edi ebe mma oro. Bụt ama anam ete oro. Enye ama ekpe Brọda Luigi ubọk onyụn̄ ọdọhọ ke imọn̄ inam ẹsọsọp ẹdiọn̄ moto esie ẹnọ enye. Ete oro ama etiene n̄wan esie okop ukwọrọikọ Brọda Luigi. Enye ama ama ukwọrọikọ oro. Brọda Luigi ama edikụt ke enen̄ede ọfọn nte imọ ikomụmde idem ikama, onyụn̄ okụt ke ọkpọdiọk etieti ekpedi ima itiene ete oro itọhọ.—Kot 2 Corinth 6:3, 4.

15, 16. Didie ke ndikpep Bible ekeme ndin̄wam fi ye ubon fo ẹfara ke idem?

¹⁵ Ndisịn idem n̄kpep Bible ekeme ndin̄wam nnyịn ifara ke idem. Jehovah ọkọdọhọ Joshua ete: “Kûyak n̄wed ibet emi ọwọrọ ọkpọn̄ inua fo, edi kot enye ke nsụhọde-uyo uwemeyo ye okoneyo, man afo ekpeme ndinam kpukpru se ẹwetde ke esịt; do ke afo edikụt unen ke usụn̄ fo onyụn̄ ada eti ibuot anam n̄kpọ.” (Josh. 1:8) Didie ke ndikpep Bible ekeme ndin̄wam fi afara ke idem?

¹⁶ Imekpep ke Bible se ikemede nditịbe edieke owo afarade ke idem ye se ikemede nditịbe edieke owo mîfarake ke idem. Jehovah akanam ẹwet mme n̄kpọ emi ke Bible ke ufọn nnyịn.  (Rome 15:4) Ọfọn okot Bible, ekere se okotde, onyụn̄ ese nte afo ye ubon fo ẹkemede ndinam se okotde. Ben̄e Jehovah an̄wam fi anam se okotde. Edieke ọfiọkde ke enyene n̄kpọ emi ọsọn̄de fi ndifara ke idem, kûnam nte inyeneke se itịbede. Bọn̄ akam ban̄a n̄kpọ oro nyụn̄ nam se ekekeme man ekeme ndifara ke idem ke n̄kpọ oro. (Jas. 1:5) Dụn̄ọde n̄wed nnyịn n̄ko yom se idin̄wamde fi aka iso afara ke idem.

17. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nditọ mmọ ẹfara ke idem?

¹⁷ Didie ke afo ekeme ndin̄wam nditọ fo ẹfara ke idem? Mme ete ye eka ẹfiọk ke nditọwọn̄ ikadaha-da mfara ke idem imana. Edieke mme ete ye eka ẹfarade ke idem, nditọ mmọ ẹyekpep ndifara ke idem n̄ko. (Eph. 6:4) Edieke okụtde ke ọsọn̄ nditọ fo ndifara ke idem, se ise m̀mê afo akam edi ntak. Sidụk mbono esop, ka ukwọrọikọ, nyụn̄ nịm utuakibuot ubon kpukpru ini sia emi ayan̄wam nditọ fo. Kûkere ke akpana ọnọ nditọ fo kpukpru se mmọ ẹyoyom! Idịghe kpukpru mfri eto ke Jehovah ọkọnọ Adam ye Eve ete ẹdia. Oro akpakana anam mmọ ẹfiọk ke Jehovah kpọt enyene unen nditeme mmimọ se ikpanamde. Kpasụk ntre, ke ini mme ete ye eka ẹtụnọde nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnịmde eti uwụtn̄kpọ ẹnọ mmọ, oro ekeme ndikpep mmọ ndifara ke idem. Idụhe se ifọnde nte afo ndikpep nditọ fo ẹma ndisụk ibuot nnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnịm ibet esie.—Kot Mme N̄ke 1:5, 7, 8.

18. Ntak emi akpanade ikpeme mbon oro idụkde nsan̄a?

¹⁸ Akpana enen̄ede ekpeme mbon oro odụkde nsan̄a, edide emenyene nditọ m̀mê unyeneke. Dụk nsan̄a ye mbon oro ẹdin̄wamde fi anam n̄kpọ Abasi mîdinyun̄ iyakke fi odụk afanikọn̄. (N̄ke 13:20) Mme ufan oro ẹmade n̄kpọ Abasi ẹyen̄wam fi afara ke idem nte mmọ. Nti edu fo ayan̄wam mmọ n̄ko. Edieke ifarade ke idem, emi ayanam Abasi ama nnyịn, anam uwem enem nnyịn, onyụn̄ anam enem mbon en̄wen ndidu ye nnyịn.