1. Ewe edu ke Jehovah ekebem iso asiak ọnọ Moses, ndien ntak emi ekpebehede nnyịn?

ISAN̄ kiet, Jehovah ama owụt Moses idem, atan̄a enyịn̄ esie, onyụn̄ asiak mme edu esie ọnọ enye. Jehovah ekebem iso ọdọhọ enye ke imọ idi Abasi mbọm ye mfọn. (Kot Exodus 34:5-7.) Ikpọkọsọn̄ke Jehovah ndibem iso ndọhọ enye ke imọ imenyene odudu m̀mê ọniọn̄. Moses ama enen̄ede oyom ndifiọk m̀mê Jehovah ayan̄wam imọ. Oro akanam Jehovah asiak mme edu emi ẹdinamde Moses enịm ke imọ iyan̄wam ikọt imọ. (Ex. 33:13) Etie fi didie ndifiọk ke Jehovah akasiak mbọm ye mfọn mbemiso enye asiakde mme edu esie eken. Iyom ndineme mban̄a mbọm ke ibuotikọ emi. Mbọm ọwọrọ ndikere mban̄a mbon oro ẹbọde ufen nnyụn̄ nyom ndin̄wam mmọ.

2, 3. (a) Nso iwụt ke esesịne owo ke iyịp nditua owo mbọm? (b) Ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ se Bible etịn̄de aban̄a nditua owo mbọm?

² Abasi okobot nnyịn ke mbiet esie. Esesịne owo ke iyịp nditua owo mbọm sia Jehovah esitua owo mbọm. Mbon oro mîfiọkke Abasi ẹsikam ẹtua owo mbọm. (Gen. 1:27) Bible asiak ediwak owo emi ẹketuade mme owo mbọm. N̄kọ emeti  akpara iba oro ẹkekade ẹbịne Solomon man enye ebiere m̀mê anie ke otu mmọ enyene odu-uwem eyen? Ke ini Solomon ọkọdọhọde ẹbahade eyen oro ke itie iba, mbọm ama anam eka eyen oro tutu enye ọsọsọp ọdọhọ ẹyak eyen esie ẹnọ mma enye eken. (1 Ndi. 3:23-27) Mbọm okonyụn̄ anam adiaha Pharaoh emen Moses akakama kpa ye oro enye ọkọfiọkde ke Moses edi eyen Hebrew emi ete esie ọkọdọhọde ẹwowot.—Ex. 2:5, 6.

³ Ntak emi ọfọnde ineme iban̄a mbọm? Sia Bible ọdọhọ nnyịn ikpebe Jehovah. (Eph. 5:1) Kpa ye oro Abasi okobotde nnyịn ke mbiet esie man ikeme ndisitua owo mbọm, imesiwak ndikere mban̄a idem nnyịn kpọt sia nnyịn ifọnke ima. Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndusụk ini ndibiere m̀mê ikpan̄wam mbon en̄wen m̀mê ikpekere iban̄a ufọn idem nnyịn kpọt. Enyene ndusụk owo emi esinen̄erede ọsọn̄ mmọ nditua owo mbọm. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn isima nditua owo mbọm? Akpa, ana ida ini idụn̄ọde nte Jehovah ye mbon en̄wen ẹsituade owo mbọm. Ọyọhọ iba, ana ikere nte ikemede ndikpebe Jehovah, inyụn̄ ikere mme ufọn oro idibọde edieke ituade owo mbọm.

4. (a) Nso ikanam Jehovah ọdọn̄ mme angel ẹka Sodom? (b) Nso ke ikpep ito se Jehovah akanamde ọnọ Lot ye nditọiban esie iba?

⁴ Bible asiak ediwak owo emi Jehovah akatuade mbọm. Owo kiet edi Lot. Lot ama ofụhọ etieti aban̄a obukpo ido oro mbon Sodom ye Gomorrah ẹkenamde. Abasi ama ebiere ndisobo mme oburobụt owo oro. (2 Pet. 2:7, 8) Abasi ama ọdọn̄ mme angel ẹkenyan̄a Lot. Mmọ ẹma ẹdọhọ enye ye ubon esie ẹfehe ẹwọrọ ke obio oro. “Ke enye osụk abiatde ini, [mme angel] oro ẹmụm enye ye n̄wan esie ye nditọiban esie mbiba ubọk, ke ntak mbọm Jehovah, ẹwọrọ ẹkeyak ke edem obio.” (Gen. 19:16) Ndi se Jehovah akanamde ọnọ Lot iwụtke ke enye etịm ọfiọk se isiwọrọde ikọt esie?—Isa. 63:7-9; Jas. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Didie ke Bible ekpep nnyịn ndisitua owo mbọm?

⁵ Jehovah ekpep ikọt esie ndisitua owo mbọm nte enye esituade. Imokụt emi ke ibet oro enye ọkọnọde nditọ Israel aban̄a se mmọ ẹkpenamde edieke owo emende ọfọn̄ esie enịm ubiọn̄ ọbọ ebuọt. (Kot Exodus 22:26, 27.) Owo isọn̄esịt ekeme ndimụm ọfọn̄ oro n̄kama tutu eyo esiere edieke owo oro mîkpehe ebuọt oro. Oro ekeme ndinam owo oro ọkọbọde ebuọt do akpa tuep okoneyo. Jehovah ama ekpep ikọt esie ete ẹkûnam utọ n̄kpọ oro. Enye okoyom ikọt esie ẹsitua owo mbọm. Nso ke ibet oro ekpep nnyịn? Ndi ikpenyene esịt iyak eyenete nnyịn ọbọ ufen ke ini edide imekeme ndin̄wam enye?—Col. 3:12; Jas. 2:15, 16; kot 1 John 3:17.

6. Nso ke ikeme ndikpep nto nte Jehovah akatuade nditọ Israel mbọm kpa ye oro mmọ ẹkenamde idiọkn̄kpọ?

⁶ Jehovah ama atua ikọt esie mbọm idem ke ini mmọ ẹkenamde idiọkn̄kpọ. Bible ọdọhọ ete: “Jehovah Abasi mme ete ete mmọ ọdọn̄ mme isụn̄utom esie ọnọ mmọ, ọdọn̄ afiak ọdọn̄, koro enye okokopde mbọm aban̄a ikọt esie ye ebietidụn̄ esie.” (2 Chron. 36:15) Akpana mbọm mbon oro mîfiọkke Jehovah anam nnyịn sia mmọ ẹkeme ndidi ndinam n̄kpọ esie. Jehovah iyomke baba owo kiet atak. (2 Pet. 3:9) Ntre yak mbọm anam nnyịn ika iso ikwọrọ  ikọ inọ kpukpru owo mbemiso Abasi osobo idiọk ererimbot emi efep.

7, 8. Nso ikanam ubon kiet ẹnịm ke Jehovah akatua mmimọ mbọm?

⁷ Ediwak ikọt Jehovah ẹkụt nte enye atuade mmọ mbọm mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, eyeneren isua 12 emi iyomde ndikot Milan ama okụt nte Jehovah atuade mmọ mbọm ini ekpụk ye ekpụk ẹken̄wanade ke Bosnia ke n̄kpọ nte 1992. Enye, ekpri eyeneka esie eren, ete ye eka esie, ye nditọete eken ẹkesan̄a ke bọs ẹto Bosnia ẹka mbono ke Serbia. Mbono oro ke ete ye eka esie ẹkeyom ndina baptism. Edi ke mmọ ẹsịmde adan̄a Bosnia ye Serbia, mbonekọn̄ ẹma ẹsion̄o mmọ ke bọs oro ke ntak ekpụk oro mmọ ẹtode, edi ẹyak nditọete eken ẹbe. Ke ẹma ẹkemụm mmọ ẹnịm do usen iba, owoekọn̄ kiet ama okot akamba owo mmọ obụp m̀mê nso ke ikpanam mme Milan. Akamba owo mmọ ama ọdọhọ yak enye emen mmọ okotop owot. Mme Milan ẹma ẹkop kpukpru se mmọ ẹketịn̄de sia enye akada ke iso mmọ okot akamba owoekọn̄ oro.

⁸ Ke ini owoekọn̄ oro ọkọwọn̄ọrede etịn̄ ikọ ye mbonekọn̄ eken, owo iba ẹma ẹn̄wọn ẹdidọhọ mme Milan ke mmimọ idi Mme Ntiense Jehovah. Nditọete oro ẹkeyakde ẹbe do ẹketịn̄ se itịbede ẹnọ mmọ. Mmọ ẹma ẹdọhọ Milan ye eyeneka esie ẹdụk moto mmimọ yak imen mmọ ibe sia mbonekọn̄ oro ikobụpke n̄wedisan̄ nditọwọn̄. Mmọ ẹma ẹdọhọ ete ye eka Milan ẹsan̄a edem ọkọ oro ẹwọn̄ọde ẹbịne mmimọ. Milan ọdọhọ ke imọ ikọdiọn̄ọke m̀mê ikpasasak m̀mê ikpatatua ke utọ n̄kpọ emi mmọ ẹkedọhọde mmimọ inam do. Ete ye eka esie ẹma ẹbụp nditọete oro ẹte: “Ndi ẹmekere ke mmọ ẹmọn̄ ẹyak nnyịn idaha ntre?” Edi ke ini mmọ ẹkesan̄ade ẹdaha, eketie nte ẹfofụk mbonekọn̄ oro ubọk ke enyịn. Mmọ ẹma ẹbe ẹkesobo ye mme Milan ke edem n̄kan̄ eken. Mmọ ẹma ẹkedụk mbono oro. Mmọ ẹma ẹnịm ke Jehovah ama okop akam mmimọ onyụn̄ anyan̄a mmimọ. Bible owụt ke ama enyene mme ini emi Jehovah ekesiyakde n̄kpọ anam ikọt esie. (Utom 7:58-60) Edi Milan ọdọhọ ete: “Eketie mi nte ke mme angel ẹma ẹfụk mbonekọn̄ oro ubọk ke enyịn, mma nnyụn̄ nnịm ke Jehovah akanyan̄a nnyịn.”—Ps. 97:10.

9. Nso ke Jesus akanam ọnọ otuowo emi ẹketienede enye? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁹ Imekeme ndikpebe Jesus inyụn̄ itua owo mbọm nte enye ekesituade. Ke ini Jesus okokụtde otuowo, mbọm mmọ ama anam enye “koro ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande mmọ nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” Nso ke enye akanam ọnọ mmọ? Enye ama “ọtọn̄ọ ndikpep mmọ ediwak n̄kpọ.” (Matt. 9:36; kot Mark 6:34.) Jesus iketiehe nte mme Pharisee emi mîkọdọn̄ke enyịn ke se iwọrọde mme usụhọde owo. (Matt. 12:9-14; 23:4; John 7:49) Ndi mbọm mbon oro mîfiọkke Jehovah anam ọdọn̄ fi oyom ndin̄wam mmọ ẹdifiọk enye nte Jesus akanamde?

10, 11. Ndi kpukpru owo ẹdot se ẹkpetuade mbọm? Nam an̄wan̄a.

¹⁰ Se inemede emi iwọrọke ke kpukpru owo ẹdot se ẹkpetuade mbọm. Imeneme ke ibuotikọ emi iban̄a mbon oro Bible ọdọhọde ke Abasi ama atua mmọ mbọm. Mmọ ẹma ẹdot se Abasi atuade mbọm. Jehovah ọkọdọhọ ke Edidem Saul ọsọn̄ ibuot ye imọ ke ini Saul mîkowotke ndiye ufene ye Agag emi mîkamaha ikọt Jehovah. Saul ekekere ke imọ itua mmọ mbọm. Oro ama  anam Jehovah idaha Saul nte edidem Israel aba. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Sia Jehovah esikpede unenikpe onyụn̄ ọfiọkde se owo ekerede, enye ọfiọk owo emi mîdotke se ẹtuade mbọm. (Eseme 2:17; Ezek. 5:11) Usen kiet usen kiet, Jehovah oyosobo kpukpru mbon oro mîmaha ndisụk ibuot nnọ enye. (2 Thess. 1:6-10) Mbọm ndiọi owo idinamke enye aba ini oro. Mbọm ndinen owo edikam inam Abasi osobo ndiọi owo onyụn̄ anyan̄a ndinen owo.

¹¹ Idịghe nnyịn inyene ndibiere m̀mê mmanie ke ẹkpenyan̄a m̀mê mmanie ke ẹkpesobo. Ikpakam inam se ededi oro ikemede idahaemi man in̄wam mme owo ẹdifiọk Jehovah. Didie ke ikeme nditua mme owo mbọm? Ẹyak ineme nte ikemede ndinam emi.

12. Didie ke afo ekeme nditua mme owo mbọm?

¹² Sima ndin̄wam mme owo. Bible owụt ke ana mbon oro ẹyomde ndikpebe Jesus ẹma mbọhọidụn̄ mmọ ẹnyụn̄ ẹma nditọete mmọ. (John 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Mbọm ọwọrọ n̄ko “ndiyak se ibiakde mbon en̄wen etiene abiak nnyịn.” Edieke mbọm owo emi ọbọde ufen anamde nnyịn, iyodomo ukeme in̄wam owo oro. Sitie kere se akpanamde man an̄wam mme owo! Ke uwụtn̄kpọ, ndi emekeme ndikan̄wam owo nnam n̄kpọ ke ufọk m̀mê ndin̄wam enye n̄kedep n̄kpọ, ye mme n̄kpọ ntre?—Matt. 7:12.

13. Nso ke ikọt Abasi ẹkenam ke ini oto-obot afanikọn̄ eketịbede ke Japan?

¹³ Tiene n̄wam mbon oro oto-obot afanikọn̄ ọnọmọde. Ke ini ikụtde nte oto-obot afanikọn̄ anamde mme owo ẹbọ ufen, mbọm mmọ esinam in̄wam mmọ. Mme owo ẹdiọn̄ọ ke ikọt Jehovah isibiatke ini ndin̄wam mme owo ke utọ ini ntre. (1 Pet. 2:17) Unyekisọn̄ emi eketịbede ke Japan ke 2011 ama enen̄ede abiat n̄kpọ ke n̄kan̄ emi Sista kiet okodụn̄de. Enye ọdọhọ ke nditọete emi ẹtode mme obio en̄wen ke Japan ye idụt en̄wen ndikan̄wam ndiọn̄ n̄kpọ mmimọ ama “enem imọ etieti onyụn̄ ọdọn̄ imọ esịt.” Enye ekewet ete: “N̄kpọ oro ama an̄wam mi n̄kụt ke Jehovah ama nnyịn  ye nte ke nditọete nnyịn ẹkere ẹban̄a kiet eken ẹsinyụn̄ ẹsịn nnyịn ke akam.”

14. Didie ke afo ekeme ndin̄wam mbon oro ẹdọn̄ọde ye mbon oro ẹsọn̄de?

¹⁴ N̄wam mbon oro ẹdọn̄ọde ye mbon oro ẹsọn̄de. Ke ini ikụtde nte mme owo ẹbọde ufen ke ntak udọn̄ọ ye usọn̄, mbọm mmọ esinam in̄wam mmọ. Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndikụt ini emi owo mîdidọn̄ọke mîdinyụn̄ isọn̄ke aba. Nnyịn ibọn̄ akam ite Obio Ubọn̄ Abasi ọsọp edi! Mbemiso Obio Ubọn̄ Abasi edi, imesinam se ededi oro ikemede man in̄wam mbon oro ẹdọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹsọn̄de. Kop se ewetn̄wed kiet ekewetde mi aban̄a akanian̄wan eka esie. Eka esie ọkọdọn̄ọ udọn̄ọ mfre emi ẹkotde Alzheimer. Enye ọdọhọ ke usen kiet eka imọ ama edehe ọfọn̄ esie. Nte eka imọ okosụk odomode ndikwọhọde ndek oro, iban iba ẹma ẹfịk n̄kanika enyịnusụn̄ ufọk esie. Mmọ ẹkedi Mme Ntiense Jehovah emi ẹsidide ẹdikpep enye Bible. Mmọ ẹma ẹbụp eka imọ m̀mê enyene se mmimọ ikemede ndin̄wam enye nnam. Enye ama ọdọhọ mmọ ete: “Edi n̄kpọ o-bụt, edi ẹmekeme ndin̄wam.” Nditọete oro ẹma ẹn̄wam enye ẹkwọhọde ndek oro, ẹnam tea ẹnọ enye, ẹnyụn̄ ẹtie ye enye ẹneme nneme. N̄kpọ emi ama enem eyen esie tutu. Eyen esie ekewet ete: “Mmokpono Mme Ntiense Jehovah emi etieti, mmọ ẹnam se mmọ ẹsikwọrọde.” Ndi mbọm mbon oro ẹdọn̄ọde ye mbon oro ẹsọn̄de anam fi anam se ededi oro ekemede man an̄wam mmọ?—Phil. 2:3, 4.

15. Nso ke ukwọrọikọ an̄wam nnyịn inam?

¹⁵ N̄wam mme owo ẹdifiọk Jehovah. Ọdọn̄ nnyịn ndin̄wam mbon oro ẹnyenede mfịna ẹnyụn̄ ẹkopde editịmede esịt. Idụhe un̄wam oro ọfọnde nte ndinam mmọ ẹfiọk Jehovah ye se enye edidade Obio Ubọn̄ esie inam inọ ubonowo. N̄kpọ en̄wen edi ndinam mmọ ẹkụt ntak emi mmọ ẹkpenamde se Bible ekpepde. (Isa. 48:17, 18) Ndi emekeme ndikwọrọ ikọ n̄kan nte esikwọrọde man ọnọ Jehovah ubọn̄ onyụn̄ owụt ke mme owo ẹnam fi mbọm?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Nso ufọn ke owo emi esituade owo mbọm esibọ?

¹⁶ Mbiausọbọ ẹdọhọ ke nditua owo mbọm ekeme ndinam idem ọsọn̄ fi, anam okop idem inem, onyụn̄ anam mme owo ẹma fi. Ke ini an̄wamde mme owo, esịt eyenem fi, eyenyene ufan, oro onyụn̄ ekeme ndinam fi okûkere ndiọi n̄kpọ. Omokụt do ke enen̄ede ọfọn atua owo mbọm. (Eph. 4:31, 32) Esịt esinem ikọt Jehovah ke ini mmọ ẹtuade owo mbọm sia mmọ ẹdiọn̄ọ ke inam se Jehovah ọdọhọde inam. Owo emi esituade owo mbọm eyedi eti ete m̀mê eka, eti ebe m̀mê n̄wan, mme ufan esie ẹyenyụn̄ ẹma enye. Mme owo ẹsisọp ẹn̄wam mbon oro ẹsituade owo mbọm.—Kot Matthew 5:7; Luke 6:38.

17. Ntak emi ọfọnde itua owo mbọm?

¹⁷ Nnyịn ikpatuaha owo mbọm ke ntak mme ufọn emi idibọde kpọt. Akpan ntak emi akpanamde itua owo mbọm ekpedi sia iyom ndikpebe Jehovah nnyụn̄ nnọ enye ubọn̄. Jehovah Abasi ekpep nnyịn ndima mme owo nnyụn̄ ntua mmọ mbọm. (N̄ke 14:31) Idụhe owo emi esituade owo mbọm nte Jehovah. Ntre ẹyak inam kpukpru se ikekeme man ikpebe enye. Oro ayanam itetịm ikpere nditọete nnyịn onyụn̄ anam mbọhọidụn̄ nnyịn ẹma nnyịn.—Gal. 6:10; 1 John 4:16.