1, 2. (a) Didie ke nte Jehovah esinamde n̄kpọ ye ikọt esie okpụhọde ye nte ikpọ owo ẹsinamde n̄kpọ ye mme owo? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

MME andikara ye ikpọ owo ẹsiwak ndikara mbon oro ẹdude ke idak mmọ “ke ọkpọsọn̄ ubọk” ẹnyụn̄ ẹfịk mmọ. (Matt. 20:25; Eccl. 8:9) Edi Jehovah isinamke ntre! Kpa ye oro enye edide Ata Ọkpọsọn̄, enye esinen̄ede ekere aban̄a mme owo. Enye ọfọn ido esinyụn̄ ekere aban̄a se idifọnde ye nnyịn ye nte etiede nnyịn ke idem. Jehovah isidọhọke nnyịn inam n̄kpọ emi okponde akan nnyịn sia enye ọfiọk ke nnyịn ifọnke ima, ke nnyịn inyụn̄ ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ.​—Ps. 103:​13, 14.

² Bible anam ikụt nte Jehovah esiwụtde ke imekere iban̄a ikọt imọ. Yak ineme uwụtn̄kpọ ita. Akpa, nte Jehovah akan̄wamde ekpri Samuel ini enye ọkọdọn̄de Samuel ọkọdọhọ Eli emi ekedide akwa oku se imọ idinamde enye ye ufọk esie; ọyọhọ iba, nte enye ekemede ime ye Moses ini Moses ekekerede ke imọ idikemeke ndida nditọ Israel usụn̄ n̄wọrọ ke Egypt; ọyọhọ ita, nte enye okosiode nditọ Israel ke Egypt. Nte inemede mme uwụtn̄kpọ emi, se se mmọ ẹkpepde nnyịn ẹban̄a Jehovah ye nte ikemede ndikpebe enye.

3. Nso n̄kpọ emi Samuel mîkopke akpa eketịbe okoneyo usen kiet, nso mbụme ke emi anam ibụp? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

³ Samuel ọkọtọn̄ọ ‘ndisan̄a utom nnọ Jehovah’ ke tent utuakibuot ini enye edide eyenọwọn̄. (1 Sam. 3:1) N̄kpọ emi Samuel mîkopke akpa ama etịbe okoneyo usen kiet ini enye edede idap. * (Kot 1 Samuel 3:​2-10.) Enye ama okop ẹkotde enye enyịn̄. Enye ekekere ke Eli emi ekedide akwa oku okot imọ, ntre enye ama efehe ọkọdọhọ Eli ete: “Se mi mi, n̄kọm afo okot mi.” Eli ama ọdọhọ ke idịghe imọ ikot enye. Ke n̄kpọ oro ama eketịbe utịm ikaba en̄wen, Eli ama edifiọk ke Abasi okot Samuel. Eli ama eteme enye nte enye edibọrọde ẹma ẹfiak ẹkot enye. Samuel ama anam se Eli eketemede enye. Ntak emi Jehovah mîkanamke Samuel ọdiọn̄ọ ke imọ ikot enye tọn̄ọ akpa ini oro? Bible itịn̄ke, edi se ikeditịbede owụt ke Jehovah ndikere mban̄a enye eketiene anam Jehovah anam ntre. Isan̄a didie ifiọk emi?

4, 5. (a) Eketie Samuel didie ke idem ini Jehovah ọkọdọn̄de enye utom, nso iketịbe ke eyo esierede? (b) Nso ke mbụk emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah?

⁴ Kot 1 Samuel 3:​11-18. Ibet emi Jehovah ọkọnọde nditọ Israel ọkọdọhọ yak nditọwọn̄ ẹkpono ikpọ owo, akpan akpan mbọn̄. (Ex. 22:28; Lev. 19:32) Ntre ọsọsọn̄ ndikere ke ekpri eyenọwọn̄ nte Samuel akpadaha ada usenubọk, ekenyene uko ọdọhọ Eli utọ enyene-ndịk n̄kpọ oro Jehovah akaduakde ndinam enye ye ufọk esie do. Bible ọdọhọ ke ‘ndịk ama anam Samuel nditịn̄ n̄kukụt oro nnọ Eli.’ Edi Abasi ama anam Eli ọdiọn̄ọ ke imọ ikot Samuel, oro akanam Eli ọdọhọ Samuel etịn̄ se Abasi ọkọdọhọde enye. Eli ama ọdọhọ Samuel ete: “Kûdịp mi . . . baba ikọ kiet ke se enye eketịn̄de ọnọ fi.” Samuel ama “emen kpukpru ikọ oro etịn̄ ọnọ enye.”

⁵ Ekeme ndidi idem ikenen̄ekede ikpa Eli sia “owo Abasi kiet” emi Bible mîsiakke enyịn̄ ama etetịn̄ ukem n̄kpọ oro ye enye. (1 Sam. 2:​27-36) Mbụk emi owụt ke Jehovah enyene ọniọn̄ etieti, esinyụn̄ enen̄ede ekere aban̄a owo.

6. Nte Abasi akan̄wamde Samuel ekpep nnyịn nso?

⁶ Ekpedi afo edi uyen, mbụk Samuel owụt ke Jehovah ọfiọk afanikọn̄ emi esịmde fi onyụn̄ ọfiọk nte etiede fi ke idem. Ekeme ndidi esisọn̄ fi ndikwọrọ ikọ nnọ ikpọ owo m̀mê nditre nditiene ubọkn̄ka fo nnam se mmọ ẹnamde ke ntak emi afo edide owo o-bụt. Nịm ke Jehovah oyom ndin̄wam fi. Tịn̄ ofụri mfịna fo nọ enye. (Ps. 62:8) Tie kere uwụtn̄kpọ Samuel ye eke mme uyen eken ke Bible. Neme mfịna fo ye ikpọ owo ye mme uyen emi ẹkenyenede utọ mfịna emi. Mmọ ẹkeme nditịn̄ nte Jehovah akan̄wamde mmọ ke usụn̄ emi mmọ mîkodorike enyịn.

7, 8. Didie ke Jehovah okowụt ke imenen̄ede ikere iban̄a Moses?

⁷ Jehovah ama ọnọ Moses utom emi ọkọsọn̄de etieti ini enye edide isua 80. Enye okoyom Moses ada nditọ Israel ọwọrọ ke Egypt. (Ex. 3:10) Moses ekedi ekpemerọn̄ ke Midian ke ofụri isua 40, ntre ama akpa enye idem ke imọ ke Abasi ọdọn̄ utọ utom oro. Moses ama ọdọhọ Jehovah ete: “Ami ndi anie, eke ndikade ke ọtọ Pharaoh n̄kosio nditọ Israel ke Egypt?” Jehovah ama ọbọrọ enye ete: “Ami nyodu ye afo.” (Ex. 3:​11, 12) Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ n̄ko ke mbiowo Israel ‘ẹyekop uyo esie.’ Kpa ye oro, Moses ama  ọdọhọ ete: ‘Nso edieke mmọ mîkopke uyo mi’? (Ex. 3:18; 4:1) Ikọ Moses eketie nte ke se Jehovah etịn̄de iditịbeke. Edi Jehovah ama eme ime ye enye. Enye ama akam ọnọ Moses odudu ndinam utịben̄kpọ. Moses edi akpa owo emi Bible ọdọhọde ke ama anam utịben̄kpọ.​—Ex. 4:​2-9, 21.

⁸ Moses okosụk oyoyom se etịn̄de man okûka utom oro. Enye ọkọdọhọ ke imọ idịghe owo udọnikọ. Abasi ama ọdọhọ enye ete: “Ami nyodu ye inua fo nyonyụn̄ nteme fi se afo editịn̄de.” Ndi emi ama anam Moses enyịme ndika? Ikanamke. Enye ama ọdọhọ Jehovah ọdọn̄ owo en̄wen. N̄kpọ oro ama ayat Jehovah ndien, edi Jehovah ikọdọhọke ke ana kpukpru n̄kpọ osụk ọsọn̄ ke uyo imọ. Enye ama ekere aban̄a nte eketiede Moses ke idem onyụn̄ emek Aaron edi etịn̄ikọ ọnọ Moses.​—Ex. 4:​10-16.

9. Didie ke Jehovah ndikeme ime nnyụn̄ n̄kere mban̄a Moses akan̄wam enye anam se Jehovah ọkọdọn̄de enye?

⁹ Nso ke mbụk emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah? Jehovah akpakada odudu esie anam Moses efefehe aka utom oro sia enye edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Edi Jehovah ama eme ime ye enye, ọfọn ido ye enye, onyụn̄ ọdọhọ osụhọde idem asan̄autom esie emi ekedide sụn̄sụn̄ owo do ke iyodu ye enye. Ndi oro ama an̄wam Moses? Ama an̄wam! Sia Moses ama edidi adausụn̄ emi ekekerede aban̄a nditọ Israel onyụn̄ anam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye mmọ ukem nte Jehovah akanamde ye enye.​—Num. 12:3.

10. Nso ufọn ke ididia edieke ikerede iban̄a mme owo ukem nte Jehovah?

¹⁰ Didie ke ikeme ndikpebe Jehovah? Edieke edide ọmọdọ n̄wan, enyene nditọ, mîdịghe edi ebiowo, afo emenyene odudu ndidọhọ mme owo nam emi, kûnam oko. Enen̄ede ọfọn ekere aban̄a n̄wan fo, nditọ fo, ye nditọete ke esop ukem nte Jehovah. Me ime nyụn̄ fọn ido ye mmọ. (Col. 3:​19-21; 1 Pet. 5:​1-3) Edieke esịnde idem ekpebe Jehovah ye Jesus Christ emi edide Akamba Moses, eyemem mme  owo utom nditịn̄ se ifịnade mmọ nnọ fi, afo oyonyụn̄ ekeme ndisọn̄ọ mmọ idem. (Matt. 11:​28, 29) Eyekeme ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnọ mmọ.​—Heb. 13:7.

11, 12. Didie ke Jehovah akanam nditọ Israel ẹnịm ke n̄kpọ idinamke mmọ ini enye akadade mmọ ọwọrọ ke Egypt?

¹¹ Nditọ Israel ẹma ẹwak ẹbe miliọn ita ini mmọ ẹwọrọde ke Egypt ke isua 1513 mbemiso eyo Christ. Mmọ ẹma ẹsịm emana ita m̀mê inan̄. Nditọwọn̄ ye mbon oro ẹma ekesọn̄ ye mbon n̄kpọnnam ẹma ẹdu ke isan̄ oro. Ama oyom owo emi adade utọ akwa udịmowo oro usụn̄ enyene ọniọn̄ onyụn̄ enen̄ede ekere aban̄a mmọ. Nte Jehovah akan̄wamde Moses ada ikọt esie usụn̄ owụt ke Jehovah edi utọ Adausụn̄ emi. Oro ama anam nditọ Israel ẹkûnyek idem ini mmọ ẹkekpọn̄de Egypt, emi ekedide n̄kukụre itie emi mmọ ẹkefiọkde.​—Ps. 78:​52, 53.

¹² Didie ke Jehovah akanam nditọ Israel ẹnịm ke iyekpeme mmọ mbak n̄kpọ idinam mmọ? Enye akanam mmọ ‘ẹsan̄a ke udịm’ nte mbonekọn̄ ẹwọrọ ke isọn̄ Egypt. (Ex. 13:18) Oro ama anam mmọ ẹnịm ke Jehovah do ye mmimọ. Jehovah ama “ada obubịt enyọn̄ ada mmọ usụn̄ ke uwemeyo” onyụn̄ ada “un̄wana ikan̄” ada mmọ usụn̄ okoneyo. (Ps. 78:14) Eketie nte n̄kpọ eke Jehovah ọdọhọde mmọ ete: “Ekûyak idem enyek mbufo. Ami nyada mbufo usụn̄ nnyụn̄ n̄kpeme mbufo.” Ikebịghike nditọ Israel ẹma edikụt ke imoyom Jehovah ekpeme mmimọ.

13, 14. (a) Didie ke Jehovah okowụt ke imekere iban̄a nditọ Israel ke Ididuot Inyan̄? (b) Didie ke Jehovah okowụt ke imenyene odudu ikan mbon Egypt?

¹³ Kot Exodus 14:​19-22. Da nte ke afo etiene asan̄a ke udịm oro, se Ididuot Inyan̄ do ke iso fo, se udịmekọn̄ Pharaoh ko ke edem. Edi Abasi anam utịben̄kpọ. Adaha obubịt enyọn̄ adaha akada mbufo ke edem, abahade mbufo ye udịmekọn̄ Pharaoh, mmọ ẹdidu ke makmak ekịm. Edi un̄wana ayama ọnọ mbufo! Ekem Moses anyan ubọk ke enyọn̄ inyan̄; ọkpọsọn̄ ofụm edem usiahautịn ofụme abahade mmọn̄ oro iba. Afo ye ubon fo ye ufene fo ye ediwak mmọ eken ẹsan̄a ke udịm ke udịm ẹdụk isọn̄ inyan̄. Edi akpa fi idem ndikụt ke isọn̄ inyan̄ oro itiehe okpụk okpụk, itiehe mfiọnọde mfiọnọde, edi asat, ọsọn̄, mbufo ẹsan̄a ẹbe eyen eyen. Idem mbon oro ẹsan̄ade ata sụn̄sụn̄ ẹtiene ẹsan̄a ẹbe, n̄kpọ inamke mmọ.

¹⁴ Kot Exodus 14:​23, 26-30. Etise atan̄idem Pharaoh esịme ndisịme ebe odụk isọn̄ inyan̄ oro ebịne mbufo. Moses afiak anyan ubọk ke enyọn̄ inyan̄. Mmọn̄ emi akadade nte ibibene oto edem mbiba eberede ofụk Pharaoh ye udịmekọn̄ esie. Owo ndomokiet ke otu mmọ ibọhọke!​—Ex. 15:​8-10.

15. Nso ke mbụk emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah?

¹⁵ Mbụk emi anam ikụt ke Jehovah edi Abasi emi esinamde n̄kpọ ke nde ke nde. Emi esinam esịt ana nnyịn sụn̄, idem inyekke nnyịn. (1 Cor. 14:33) Jehovah owụt n̄ko ke imama ikọt imọ, ke imọ idi eti ekpemerọn̄, ke imesinam n̄kpọ in̄wam mmọ. Enye esikpeme mmọ onyụn̄ osio mmọ ke ubọk mme asua. Ndifiọk emi ọsọn̄ọ nnyịn idem akpan akpan nte ikperede utịt ererimbot emi.​—N̄ke 1:33.

16. Nso ufọn ke idia ito ndikpep mban̄a nte Jehovah akanyan̄ade nditọ Israel?

¹⁶ Jehovah esikpeme ikot esie nte otu. Enye esikpeme mmọ man n̄kpọ ndomokiet  idinam mmọ ẹkpọn̄ enye, mme asua idinyụn̄ isobo mmọ. Enye ayaka iso anam emi ke ini akwa ukụt emi enen̄erede ekpere mi. (Edi. 7:​9, 10) Idem idinyekke asan̄autom Abasi ndomokiet, ekpededi enye edi eyenọwọn̄ m̀mê akwa owo, m̀mê enye obiomo ndo m̀mê ibiomoke. * Utu ke idem ndinyek mmọ, mmọ eyeti se Jesus Christ eketịn̄de emi: “Ẹnen̄ede ẹda ẹnyụn̄ ẹmenede ibuot mbufo ke enyọn̄, koro edinyan̄a mbufo ke asan̄a ekpere.” (Luke 21:28) Idem ke ini Gog, oro edi, mme idụt emi ẹdidianade kiet in̄wana ye ikọt Abasi, edin̄wanade ye mmọ, idem idinyekke mmọ kpa ye mme idụt emi ẹdikopde odudu ikan Pharaoh. (Ezek. 38:​2, 14-16) Ntak emi idem mîdinyekke ikọt Abasi? Mmọ ẹfiọk ke Jehovah ikpụhọkede, ke enye ayafiak owụt ke imọ idi Andinyan̄a emi amade onyụn̄ ekerede aban̄a ikọt esie.​—Isa. 26:​3, 20.

17. (a) Didie ke mme mbụk Bible emi aban̄ade nte Jehovah esikerede aban̄a ikọt esie ẹkeme ndin̄wam nnyịn? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

¹⁷ Mme uwụtn̄kpọ emi inemede ke ibuotikọ emi ẹdi ifan̄ kpọt ke otu ediwak mbụk emi owụtde ke Jehovah esifọn ido ye ikọt esie, ekere aban̄a mmọ, ekpeme mmọ, onyụn̄ anyan̄a mmọ. Ke ini etiede ekere utọ mbụk ntem, tịn̄ enyịn yom n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi ẹdinamde fi ọfiọk mme edu Jehovah akan nte ọkọfiọkde. Emi ayanam fi enen̄ede ama mme edu Jehovah oro, ama Jehovah, onyụn̄ enen̄ede ọbuọt idem ye enye. Ke ibuotikọ oro etienede, iyese nte ikemede ndikere mban̄a mme owo ukem nte Jehovah ke ubon nnyịn, ke esop nnyịn, ye ke ini ikwọrọde ikọ.