1. Ntak emi ikposụkde ibuot inọ Jehovah?

IKPENYENE ndisụk ibuot * nnọ Jehovah sia enye okobot nnyịn. Enye ndikobot nnyịn anam enye enyene unen ndidọhọ nnyịn se ikpanamde ye se nnyịn mîkpanamke. (Edi. 4:11) Edi akpan ntak en̄wen emi ikpokopde uyo Jehovah edi ke nte enye akarade ọfọn akan. Toto ke eset, ediwak owo ẹkara mme owo. Edi ke ini imende nte mmọ ẹkarade idomo ye nte Jehovah akarade, imokụt ke idụhe andikara emi amade mme owo, enyenede ọniọn̄, atuade owo mbọm, onyụn̄ ọfọnde ido nte Jehovah.—Ex. 34:6; Rome 16:27; 1 John 4:8.

2. Mme Hebrew 12:9-11 owụt ke nso ye nso ikpanam isụk ibuot inọ Jehovah?

² Jehovah oyom ikop uyo imọ sia imọ idide edima Ete nnyịn, idịghe n̄kukụre ke ntak emi nnyịn mîyomke ndiyat enye esịt. Ke leta emi Paul ekewetde ọnọ nditọete emi ẹkedide mme Hebrew, enye ama owụt ke ‘ikpenyene ndinen̄ede nsụk ibuot nnọ Ete’ sia enye ekpep nnyịn n̄kpọ “ke ufọn nnyịn.”—Kot Mme Hebrew 12:9-11.

3. (a) Didie ke isiwụt ke imosụk ibuot inọ Jehovah? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ?

³ Ke ini idomode nte ikekeme ndinam kpukpru n̄kpọ nte Jehovah ọdọhọde, inyụn̄ idomo ukeme man ikûbiere se ifọnde ye se idiọkde unọ idem nnyịn, oro owụt ke imosụk ibuot inọ Jehovah. (N̄ke 3:5) Esimem nnyịn utom ndisụk ibuot nnọ Jehovah ke ini inen̄erede idiọn̄ọ nti edu esie. Ntak idọhọde ntre edi ke imesikụt mme edu emi ke kpukpru se enye anamde. (Ps. 145:9) Adan̄a nte idiọn̄ọde enye, ntre ke iditetịm ima enye. Ndien ima ima enye, nnyịn idibetke yak ẹnọ nnyịn ediwak  ibet emi ẹtemede nnyịn se ikpanamde ye se nnyịn mîkpanamke. Imesikpep ndikere n̄kpọ nte enye ekerede, ndida n̄kpọ nte enye adade, nnyụn̄ n̄kpeme idem ye se idiọkde. (Ps. 97:10) Edi ekeme ndisọn̄ nnyịn ndusụk ini ndikop uyo Jehovah. Ntak-a? Nso ke mbiowo ye mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nto Nehemiah emi ekedide andikara, Edidem David, ye Mary eka Jesus? Iyokụt ibọrọ mme mbụme emi ke ibuotikọ emi.

4-5. Rome 7:21-23 owụt ke nso ikeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndisụk ibuot nnọ Jehovah?

⁴ N̄kpọ kiet emi ekemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndisụk ibuot nnọ Jehovah edi ke kpukpru nnyịn ikadada idiọkn̄kpọ imana, inyụn̄ idụhe eke ọfọnde ama. Emi esinam ikûkop uyo Jehovah ndusụk ini. Ini Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ẹdia mfri eto emi Abasi ọkọdọhọde mmọ ẹkûdia, mmọ ẹma ẹbiere se ifọnde ye se idiọkde ẹnọ idemmọ. (Gen. 3:22) Ediwak owo mfịn ẹnam ukem se Adam ye Eve ẹkenamde, mmọ ẹbiere se ifọnde ye se idiọkde ẹnọ idemmọ.

⁵ Ekeme ndisọn̄ idem mbon emi ẹdiọn̄ọde Jehovah ẹnyụn̄ ẹmade enye ndisụk ibuot nnọ enye kpukpru ini. N̄kpọ ntem ama ọwọrọ apostle Paul. (Kot Rome 7:21-23.) Isiyom ndinam se inende ke enyịn Jehovah ukem nte Paul. Edi ana in̄wana kpukpru ini mbak nnyịn idinam ndiọi n̄kpọ emi ẹdọn̄de nnyịn.

6-7. Nso efen ikeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndisụk ibuot nnọ Jehovah? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁶ N̄kpọ efen emi ekemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndisụk ibuot nnọ Jehovah edi nte mbon edem nnyịn ẹsinamde n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkerede n̄kpọ. Ediwak usụn̄ emi mme owo ẹsikerede n̄kpọ ẹdi ata isio ye se Jehovah ọdọhọde inam. Ntre, ekeme ndiyom ika iso idomo nte ikekeme nditre ndikere n̄kpọ nte mmọ ẹsikerede. Yak inọ uwụtn̄kpọ kiet.

⁷ Ke ndusụk itie, mme owo ẹsiwak ndinyịk mme uyen ẹte ẹnam se ẹkekeme man ẹforo. Se ikọwọrọde sista kiet emi ekerede Mary * edi oro. Mbemiso Mary ọdiọn̄ọde Jehovah, enye akaka n̄wed ke kiet ke otu mfọnn̄kan ufọkn̄wed ntaifiọk ke idụt mmọ. Ubon mme Mary ẹma ẹdomo ndinyịk enye anam utom emi ẹdikpede enye ediwak okụk, edinyụn̄ anamde ẹkpokpono enye. Utọ n̄kpọ emi ama ọdọn̄ Mary n̄ko. Edi ke enye ama ekedidiọn̄ọ Jehovah onyụn̄ ama enye, enye ikoyomke utọ utom oro aba. Kpa ye oro, ikememke inọ enye. Enye ọdọhọ ete: “Ndusụk ini mmesikụt mbubehe emi n̄kemede ndinam nnyene ata ediwak okụk, edi emi mîdiyakke nsịn idem nnam n̄kpọ Jehovah nte nnamde idahaemi. Osụk ọsọsọn̄ mi ndisịn utọ mbubehe oro tutu emi ke ntak utọ ufọk emi ntode. Mmesikpe Jehovah ubọk nte an̄wam mi n̄kûnyịme ndinam utom emi ekemede ndinam mi ntre ndisịn idem nnam n̄kpọ esie.”—Matt. 6:24.

8. Nso ke iyom ndineme idahaemi?

⁸ Imokụt ke ndisụk ibuot nnọ Jehovah akam edi ke ufọn nnyịn. Edi mbon emi Jehovah ọnọde odudu, utọ nte mbiowo ye mme ete ye eka ana ẹnen̄ede ẹdomo ndinam n̄kpọ nte enye ọdọhọde sia mmọ ẹkeme ndida odudu mmọ nnam ufọn nnọ mbon en̄wen. Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ ifan̄ ke Bible emi ẹdikpepde nnyịn ndida odudu nnyịn nnam n̄kpọ ke usụn̄ emi edinemde Jehovah esịt.

9. Nso mfịna ke Nehemiah okosobo?

⁹ Jehovah ọnọ mbiowo ata akpan utom; enye ọdọhọ mmọ ẹse ẹban̄a ikọt imọ.  (1 Pet. 5:2) Edieke mbiowo ẹsede nte Nehemiah akanamde n̄kpọ ye ikọt Jehovah, mmọ ẹkeme ndikpep ekese nto enye. Nehemiah ekedi andikara Judah, ntre enye ama enyene odudu ndidọhọ mme owo nam emi, nam oko. (Neh. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Yak isiak ndusụk mfịna emi enye okosobode. Enye ama okụt ke mme Jew ẹma ẹsabade temple, inyụn̄ itịpke aba mme n̄kpọ emi Ibet ọkọdọhọde ẹsitịp ẹda ẹn̄wam nditọ Levi. Mme Jew ẹma ẹbiat ibet Sabbath, ndusụk mmọ ẹnyụn̄ ẹdọ iban esenidụt. Akana Nehemiah anam n̄kpọ aban̄a utọ n̄kpọ emi.—Neh. 13:4-30.

10. Nehemiah akanam n̄kpọ didie ye ikọt Jehovah?

¹⁰ Nehemiah ikadaha odudu esie inyịk ikọt Abasi ẹnam se enye ekerede. Utu ke oro, enye ama esibọn̄ akam ke ofụri esịt ọnọ Jehovah ọdọhọ ada imọ usụn̄, enye ama onyụn̄ ekpep mme owo Ibet Jehovah. (Neh. 1:4-10; 13:1-3) Nehemiah ama osụhọde idem adiana ye nditọ Israel eken anam utom, idem etienede mmọ ọbọp mme ibibene Jerusalem.—Neh. 4:15.

11. Akpa Thessalonica 2:7, 8 owụt ke mbiowo ẹkpenam n̄kpọ didie ye mme owo ke esop?

¹¹ Ekeme ndidi mbiowo idisoboke ukem mfịna emi Nehemiah okosobode, edi enyene ediwak n̄kpọ emi mmọ ẹkemede ndikpep nto enye. Ke uwụtn̄kpọ, mbiowo ẹsisịn idem ẹnam utom ke ufọn nditọete mmọ. Mmọ isinyụn̄ iyakke odudu emi Jehovah ọnọde mmọ anam mmọ ẹtan̄ idem. Utu ke oro, mmọ ẹsinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye nditọete. (Kot 1 Thessalonica 2:7, 8.) Nte mbiowo ẹnen̄erede ẹma nditọete ẹnyụn̄ ẹsụhọrede idem esinam mmọ ẹtịn̄ ikọ ukpono ukpono ye nditọete. Andrew emi ama ekedi ebiowo ke ediwak isua ọdọhọ ete: “Se n̄kụtde edi ke ebiowo ama ọfọn ido onyụn̄ etie ufan ufan, ke emi esinam nditọete ẹnen̄ede ẹma enye. Utọ mme edu oro ẹsinam nditọete ẹbere ye mbiowo.” Tony emi ama ekedi ebiowo ke ata ediwak isua n̄ko ọdọhọ ete: “Mmesidomo ndinam item emi odude ke  Philippi 2:3, nsinyụn̄ ndomo kpukpru ini ndida ke mbon en̄wen ẹfọn ẹkan mi. Emi an̄wam mi n̄kûdomo ndinyịk mme owo ẹnam se ndọhọde.”

12. Ntak emi anade mbiowo ẹsụhọde idem?

¹² Ana mbiowo ẹsụhọde idem kpa nte Jehovah osụhọrede idem. Kpa ye emi Jehovah edide Andikara ekondo, enye ‘esisụhọde’ man emenede “usụhọde owo osio ke ntan.” (Ps. 18:35; 113:6, 7) Jehovah asasua mbon emi ẹtan̄de idem ẹnyụn̄ ẹkohorede idem.—N̄ke 16:5.

13. Ntak emi ọfọnde ebiowo ‘afara ke edeme esie’?

¹³ Ebiowo emi osụkde ibuot ọnọ Jehovah enyene ‘ndifara ke edeme esie,’ mîdịghe ntre enye ekeme nditịn̄ ikọ uyat uyat ke ini owo ọsọn̄ọde enye enyịn. (Jas. 1:26; Gal. 5:14, 15) Andrew emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 11 ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, esidọn̄ mi nditịn̄ ikọ uyat uyat ke ini brọda m̀mê sista anamde n̄kpọ emi owụtde ke enye ikponoke mi nte ebiowo. Edi mmesitie n̄kere uwụtn̄kpọ irenowo ke Bible emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye Abasi, oro onyụn̄ an̄wam mi n̄kụt ke ana nsụhọde idem nnyụn̄ nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄.” Ke ini mbiowo ẹtịn̄de ikọ ima ima, ukpono ukpono ye nditọete, idem ye mbiowo eken n̄ko, mmọ ẹwụt ke mmimọ imosụk ibuot inọ Jehovah.—Col. 4:6.

14. Nso utom ke Jehovah ọnọ mme ete, ndien nso ke enye oyom mmọ ẹnam?

¹⁴ Jehovah emek ete yak edi ibuotufọk, enye onyụn̄ oyom ete ekpep nditọ esie n̄kpọ onyụn̄ otụnọ mmọ. (1 Cor. 11:3; Eph. 6:4) Edi ete ikemeke ndida odudu esie nnam n̄kpọ nte enye amama; enye iditreke ndinam ibat nnọ Jehovah “emi osiode kpukpru ubon ke heaven ye ke isọn̄ enyịn̄.” (Eph. 3:14, 15) Ke ini mme ete ẹdade odudu mmọ ẹnam n̄kpọ ke usụn̄ emi enemde Abasi esịt, mmọ ẹwụt ke imosụk ibuot inọ Jehovah. Mme ete ẹkeme ndikpep ekese edieke mmọ ẹsede uwem Edidem David.

15. Ntak emi uwụtn̄kpọ Edidem David edide eti uwụtn̄kpọ emi mme ete ẹkpekpebede?

¹⁵ Jehovah ekemek David ibuotufọk, afiak emek enye ete ada idụt Israel usụn̄. Sia David ekedide edidem, enye ama enyene odudu etieti. Ndusụk ini, enye ama ada odudu esie anam mme n̄kpọ emi mîfọnke. (2 Sam. 11:14, 15) Edi enye ama enyịme Jehovah otụnọ imọ; oro okowụt ke enye osụk ibuot ọnọ Jehovah. Enye ama ọbọn̄ akam onyụn̄ an̄wan̄a esịt esie ọnọ Jehovah. Enye ama onyụn̄ odomo ukeme esie ndinam item Jehovah. (Ps. 51:1-4) N̄kpọ efen edi ke enye ama osụhọde  idem ada nti item emi mbon en̄wen ẹkenọde enye; idịghe item irenowo kpọt, ye eke iban n̄ko. (1 Sam. 19:11, 12; 25:32, 33) David ama ekpep n̄kpọ oto mme ndudue emi enye akanamde onyụn̄ ada n̄kpọ Jehovah ke ata akpan n̄kpọ ke uwem esie.

16. Nso ye nso ke mme ete ẹkeme ndikpep nto David?

¹⁶ Ẹyak ise ndusụk n̄kpọ emi mme ete ẹkemede ndikpep nto Edidem David: Kûda odudu emi Jehovah ọnọde fi unam se mîfọnke. Ama anam ndudue, nyịme, nyụn̄ da item emi mbon en̄wen ẹdade Bible ẹnọ fi. Edieke anamde ntre, ubon fo ẹyekpono fi sia omosụhọde idem. Ke ini ọbọn̄de akam ye ubon fo, tịn̄ nte enen̄erede etie fi ke idem nọ Jehovah man mmọ ẹkop adan̄a nte afo eberide edem ke enye. Akakan n̄kpọ edi afo ndida utom Jehovah nte ata akpan n̄kpọ ke uwem fo. (Deut. 6:6-9) Eti uwụtn̄kpọ emi afo enịmde edi kiet ke otu ata akpan n̄kpọ emi afo ekemede ndinam nnọ ubon fo.

17. Nso utom ke Jehovah ọnọ mme eka?

¹⁷ Jehovah ọnọ mme eka akpan utom ke ubon, enye onyụn̄ anam mmọ ẹnyene odudu ke idem nditọ mmọ. (N̄ke 6:20) Akpanikọ edi ke nte eka anamde n̄kpọ onyụn̄ etịn̄de ikọ ekeme ndimehe nditọ esie, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpebe enye tutu ẹkpon, ẹsọn̄. (N̄ke 22:6) Ẹyak ise se mme eka ẹkemede ndikpep nto Mary eka Jesus.

18-19. Nso ke mme eka ẹkeme ndikpep nto Mary?

¹⁸ Mary ama ọdiọn̄ọ N̄wed Abasi etieti. Enye ama enen̄ede okpono Jehovah onyụn̄ enen̄ede ekpere enye. Enye ama eben̄e idem ndinam se ededi emi Jehovah ọdọhọde, ekpededi oro ọwọrọ ke kpukpru n̄kpọ ke uwem esie ọmọn̄ okpụhọde.—Luke 1:35-38, 46-55.

¹⁹ Mme eka, mbufo ẹmekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto Mary. Nso ye nso? Akpa, ana ẹsikpep Bible ke idem mbufo ẹsinyụn̄ ẹbọn̄ akam ke idem mbufo ẹnọ Jehovah man ẹkpere enye. Ọyọhọ iba, ana ẹben̄e idem ndikpụhọde ndusụk n̄kpọ ke uwem mbufo man ẹkeme ndinam esịt enem Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi ete ye eka mbufo ẹma ẹsiwak ndiyat esịt ye mbufo nnyụn̄ ntịn̄ ikọ uyat uyat ye mbufo. Ekeme ndidi mbufo ẹkekere ke ntre ke ẹkpebọk eyenọwọn̄, ẹnyụn̄ ẹda ekikere oro ẹkpon. Idem ke mbufo ẹma ẹkedidiọn̄ọ nte Jehovah oyomde ẹbọk eyen, ekeme ndisụk nsọn̄ mbufo ndinyene ime ye nditọ mbufo nnyụn̄ nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye mmọ akpan akpan ke ini akakde mbufo ke idem ndien mmọ imaha ndinam se mbufo ẹtịn̄de. (Eph. 4:31) Ama etịbe ntre, eyenen̄ede ọfọn ẹberi edem ke Jehovah ẹnyụn̄ ẹbọn̄  akam ẹnọ enye. Eka kiet emi ekerede Lydia ọdọhọ ete: “Ndusụk ini mmesibọn̄ akam etieti mben̄e Jehovah an̄wam mi n̄kûtịn̄ ikọ ke iyatesịt ke ini akpan mi mîmaha ndinam se ndọhọde. Enyene ini kiet emi ekedide ke ntịn̄ ikọ, ami ndop kan̄a, mbọn̄ akam ke esịt mi nte Jehovah an̄wam mi. Akam esin̄wam mi nsụhọde esịt.”—Ps. 37:5.

20. Nso mfịna ke ndusụk eka ẹsinyene, edi didie ke mmọ ẹkeme ndikan utọ mfịna oro?

²⁰ N̄kpọ efen emi ekemede ndisọn̄ ndusụk eka ndinam edi mmọ ndiwụt ke imama nditọ mmimọ. (Titus 2:3, 4) Ndusụk iban ẹkekpon ke ufọk emi mme ete ye eka mmọ mîdianake mmọ idem. Ekpedi nte ẹkebọkde fi edi oro, inaha anam ukem ndudue emi ete ye eka fo ẹkenamde. Ekeme ndiyom eka emi osụkde ibuot ọnọ Jehovah ekpep ndiwụt nditọ esie ke imama mmọ. Ekeme ndisọn̄ enye ndikpụhọ nte enye esikerede n̄kpọ, nte enye esidade n̄kpọ, ye nte enye esinamde n̄kpọ. Edi enye ekeme ndikpuhọde. Edieke enye okpụhọrede, enye ayanam idemesie ye ubon esie ufọn.

21-22. Isaiah 65:13, 14 owụt ke nso ufọn ke isibọ ke ini isụkde ibuot inọ Jehovah?

²¹ Edidem David ama ọdiọn̄ọ ufọn owo ndisụk ibuot nnọ Jehovah. Enye ekewet ete: “Mme ewụhọ Jehovah ẹnen, ẹdat owo esịt; ibet Jehovah asana, an̄wan̄a owo enyịn. N̄ko, ẹmeda mmọ ẹdụri asan̄autom fo utọn̄; akwa udori odu ke ndinịm mmọ.” (Ps. 19:8, 11) Mfịn imesikụt nte uwem mbon emi ẹsụkde ibuot ẹnọ Jehovah etiede ye nte uwem mbon emi mîmaha ndikop item esie etiede. Mbon emi ẹsụkde ibuot ẹnọ Jehovah ẹsisio “n̄kpo idara ke ntak idatesịt.”—Kot Isaiah 65:13, 14.

²² Ke ini mbiowo ye mme ete ye eka ẹnen̄erede ẹsụk ibuot ẹnọ Jehovah, uwem mmọ esifiak ọfọn, ubon mmọ esinem akan nte ekedide, ofụri esop ẹsinyụn̄ ẹdiana kiet ẹkan nte ẹkedianade. Akakan n̄kpọ edi ke mmọ ẹsinam esịt adat Jehovah. (N̄ke 27:11) Idụhe se ikemede ndidat owo esịt n̄kan oro!