1. Ini ewe ke ekeme ndisọn̄ fi ndinam n̄kpọ Jehovah?

AFO ekere ke ini ewe ke ekeme ndinen̄ede nsọn̄ fi ndinam n̄kpọ Jehovah? Ndi edi ini emi enyenede ikpọ mfịna m̀mê ini emi mûnyeneke mfịna? Isisọn̄ke nnyịn ndiberi edem ke Jehovah ini inyenede mfịna-o! Edi ini nnyịn mînyeneke mfịna-a? Ndi imekeme ndiyak n̄kpọ anam nnyịn itre ndinam n̄kpọ Abasi? Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ke utọ n̄kpọ emi ekeme ndiwọrọ mmọ.—Deut. 6:10-12.

2. Nso ke Edidem Asa akanam emi nnyịn ikpekpebede?

² Owo kiet emi akanamde n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt esie ekedi Edidem Asa. Enye ama anam n̄kpọ Jehovah ini n̄kpọ ọkọfọnde ye ini n̄kpọ ọkọdiọkde. Toto ke ini Asa edide eyenọwọn̄, “Asa [ama] anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt.” (1 Ndi. 15:14) N̄kpọ kiet emi Asa akanamde yak owụt ke enye anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt ekedi enye nditre mbon Judah ndikpono mme abasi ubọkowo. Bible ọdọhọ ke enye ama “osion̄o mme esen itieuwa ye mme edikon̄ ebiet efep onyụn̄ obom mme adaha utuakibuot onyụn̄ okpok mme eto utuakibuot ọduọn̄ọ.” (2 Chron. 14:3, 5) Enye ama akam ọbọ eka ete esie itie ọbọn̄ an̄wan ke ntak emi enye akanamde mme owo ẹkpono abasi ubọkowo.—1 Ndi. 15:11-13.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Ke Asa ama eketre mme owo ndikpono mme abasi ubọkowo, enye ama an̄wam mbon Judah ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikpono Jehovah. Jehovah ama ọdiọn̄ Asa ye mbon Judah, onyụn̄ anam mmọ ẹnyene emem. * Ke ofụri isua duop ke ini ukara Asa, ‘isọn̄ ama ana sụn̄.’ (2 Chron. 14:1, 4, 6) Ke ibuotikọ emi,  imọn̄ ineme se Asa akanamde ke ini emi mfịna mîkodụhe. Ekem imọn̄ ineme se mme Christian ke eyo mme apostle emi ẹkekpebede Asa ẹkenamde ini mmọ mîkenyeneke mfịna. Akpatre n̄kpọ idinemede edi mbụme emi: Edieke odụn̄de ke idụt emi owo mîfịnake owo ndinam n̄kpọ Abasi, nso ke akpada ini oro mfịna mîdụhe do anam?

4. Udiana Chronicle 14:2, 6, 7 owụt ke Asa akanam nso ini mmọ mîkenyeneke mfịna?

⁴ Kot 2 Chronicle 14:2, 6, 7. Asa ọkọdọhọ mbon idụt mmọ ke Jehovah ‘ọkọnọ mmimọ nduọkodudu akanade okụk.’ Asa ikekereke ke ini emem oro ekedi ini se mmimọ idia uwem. Utu ke oro, enye ama ọbọp mme obio, mme ibibene, mme tọwa, ye mme adiana-iba usụn̄. Enye ama ọdọhọ mbon Judah ke mmimọ “isụk inyenyene isọn̄.” Ikọ Asa oro ọkọwọrọ ke mme owo ẹkeme ndika ebiet eke mmọ ẹmama ke isọn̄ emi Abasi ọkọnọde mmọ do, ẹnyụn̄ ẹbọp se ẹmama sia idụhe asua ndomokiet emi ekemede ndikpan mmọ. Enye ama ọdọhọ mme owo ẹnam nnennen n̄kpọ ke ini emi emem okodude do.

5. Nso ikanam Asa etịm mbonekọn̄ esie idem?

⁵ N̄kpọ efen emi Asa akanamde ini emem oro ekedi enye nditịm mbonekọn̄ esie idem. (2 Chron. 14:8) Ndi oro ọwọrọ ke Asa ikọbuọtke idem ye Jehovah? Iwọrọke ntre-o. Asa ama ọdiọn̄ọ ke edi utom imọ nte edidem nditịm ikọt imọ idem mben̄e se ededi emi mmọ ẹdisobode ke ini iso. Enye ama ọdiọn̄ọ ke emem emi mbon Judah ẹnyenede do ididịghe ke nsinsi. Mfịna ama onyụn̄ odu nte ini akakade.

6. Nso ke mme Christian eyo mme apostle ẹkenam ini emi mmọ mîkenyeneke mfịna?

⁶ Ẹma ẹsikọbọ mme Christian eyo mme apostle etieti, edi enyene mme ini emi mmọ  mîkenyeneke mfịna. Nso ke mmọ ẹkenam ini emi mmọ mîkenyeneke mfịna? Kpukpru mmọ, iren ye iban, ẹma ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ etieti. N̄wed Utom Mme Apostle ọdọhọ ke mmọ ‘ẹkesan̄a ke uten̄e Jehovah.’ Mmọ ẹma ‘ẹdọdiọn̄’ ẹtọt sia mmọ iketreke ndikwọrọ ikọ. Oro owụt ke Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ nte mmọ ẹkesịnde idem ẹkwọrọ ikọ ini mmọ mîkenyeneke mfịna.—Utom 9:26-31.

7-8. Nso ke Paul ye nditọete eken ẹkenam ini ekededi emi mmọ ẹkekụtde ufan̄? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁷ Ini ekededi emi mme Christian eyo mme apostle ẹkekụtde ufan̄ ndikwọrọ ikọ nnọ owo, mmọ ẹma ẹsikwọrọ. Yak inọ uwụtn̄kpọ owo kiet. Ini apostle Paul odude ke Ephesus, enye ama okụt ke imọ imekeme ndikwọrọ ikọ nnọ ata ediwak owo ke obio oro. Paul ama osụhọde etie ke obio oro ọkwọrọ ikọ onyụn̄ anam ediwak owo ẹdi mbet Christ.—1 Cor. 16:8, 9.

⁸ Ufan̄ efen emi Paul ye nditọete eken ẹkenyenede ndikwọrọ ikọ ekedi ini ẹkebierede n̄kpọ una mbobi ke isua 49 eyo mme apostle. (Utom 15:23-29) Ke Paul ye nditọete oro ẹma ẹkenam mme esop ẹdiọn̄ọ se ẹkebierede, kpukpru mmọ ẹma ẹda ufan̄ oro ẹsịn idem ẹkwọrọ “eti mbụk [emi] aban̄ade ikọ Jehovah.” (Utom 15:30-35) Ndi se mmọ ẹkenamde oro ama enyene ufọn? Ama enyene, sia Bible ọdọhọ ke “mme esop [ẹma] ẹka iso ndisọn̄ọ nda ke mbuọtidem nnyụn̄ ntọt ke ibat ke usen ke usen.”—Utom 16:4, 5.

9. N̄kpọ etie didie ye ikọt Abasi ke ediwak idụt mfịn? Nso ke ikpobụp idem nnyịn?

⁹ Ke ediwak idụt, owo ikpanke ikọt Abasi ndikwọrọ ikọ. Ndi odụn̄ ke utọ idụt oro? Ekpedi ntre, bụp idemfo ete, ‘Nso ke ami nda ini emi owo mîfịnake mi mi nnam?’ Ke mme akpatre usen emi, esop Abasi ẹsịn ikpafak etieti yak ikọt Abasi ẹkwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo n̄kpọ. Akananam owo ikwọrọke ikọ inyụn̄ ikpepke mme owo n̄kpọ ntem ke ofụri ererimbot nte inamde idahaemi. (Mark 13:10) Awawak usụn̄ emi ikọt Jehovah ẹkemede ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo n̄kpọ mfịn emi.

10. Udiana Timothy 4:2 ọdọhọ inam nso?

¹⁰ Nso idi nnennen n̄kpọ emi akpadade ini emi mûnyeneke mfịna mi anam? (Kot 2 Timothy 4:2.) Fiak se uwem fo. Se ise m̀mê afo m̀mê owo ke ubon fo emekeme ndision̄o ubọk ke ndusụk n̄kpọ man ẹnen̄ede ẹnyene ini ẹkwọrọ ikọ. Ndi afo m̀mê owo ke ubon fo emekeme ndidi asiakusụn̄ ofụri ini? Idịghe idahaemi ke owo ekpesịn ibuot esịn itọn̄ an̄wana okụk m̀mê oyom enyọn̄ ye isọn̄, sia mme n̄kpọ oro iditieneke nnyịn ibe akwa ukụt idụk Paradise.—N̄ke 11:4; Matt. 6:31-33; 1 John 2:15-17.

11. Nso ke ndusụk owo ẹnam man ẹkeme ndikwọrọ eti mbụk nnọ adan̄a ediwak owo nte mmọ ẹkekeme?

¹¹ Ediwak nditọete ẹkpep usem en̄wen man ẹkeme ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo nnyụn̄ n̄kpep mmọ Bible. Esop Abasi ẹsion̄o mme n̄kpọ Ikọ Abasi ke ediwak usem man ẹn̄wam nditọete emi. Ke 2010, ikenyene n̄wed ke n̄kpọ nte usem 500. Mfịn emi ebe usem 1,000!

12. Esitie mme owo didie ke idem mmọ ẹma ẹkop Ikọ Abasi ke usem emana mmọ? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹² Esitie mme owo didie ke idem mmọ ẹma ẹkop Ikọ Abasi ke usem emana mmọ? Sista kiet emi esisemde Kinyarwanda etịn̄ nte eketiede imọ ke idem ini enye okodụkde akamba mbono ke U.S.A. Ẹkenịm mbono oro ke Kinyarwanda. Usem oro edi akpan usem emi ẹsemde ke Rwanda, Congo (Kinshasa), ye Uganda. Ke ẹma ẹkekụre mbono oro, sista oro ọkọdọhọ ete: “Isua 17 edi emi tọn̄ọ n̄kọwọrọ ndidụn̄ ke United States, edi  akpa ini kpukpru n̄kpọ ke mbono an̄wan̄ade mi edi emi.” Emi owụt ke se sista emi okokopde ke usem emana esie ama enen̄ede odụk enye esịt. Ndi afo emekeme ndikpep usem en̄wen man an̄wam mme owo ke efakutom mbufo? Ekpedi ndusụk owo ke efakutom mbufo ẹsinen̄ede ẹma ndisem usem emana mmọ, ndi oro ekeme ndinam fi ama ndikpep usem mmọ man an̄wam mmọ? Esịt eyenem fi edieke ekpepde usem mmọ man an̄wam mmọ.

13. Nso ke nditọete nnyịn ke Russia ẹkenam ini mmọ mîkenyeneke mfịna?

¹³ Idịghe kpukpru nditọete nnyịn ẹnyene ifụre ẹkwọrọ ikọ nte isụk itịn̄de oro. Ke ndusụk idụt, nditọete ẹdedịbe ẹkwọrọ ikọ ke ntak emi ukara mîyakke ẹkwọrọ ikọ do. Idụt kiet emi utọ n̄kpọ oro ọwọrọde nditọete nnyịn edi Russia. Ẹma ẹkọbọ mmọ ke ata ediwak isua. Edi ke March 1991, ukara ẹma ẹyak mmọ ẹnyene ifụre ẹnam n̄kpọ Abasi. Ini oro, Mme Ntiense Jehovah ke Russia ẹkedi n̄kpọ nte owo 16,000. Ke isua 20 ama ekebe, mmọ ẹma ẹwak ẹbe owo 160,000! Ibat oro owụt ke nditọete nnyịn ẹma ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ ini mmọ ẹkenyenede ifụre. Ifụre oro ikedịghe ke nsinsi-o. Ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikọbọ mmọ. Edi oro inamke mmọ ẹtre ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi. Mmọ ke ẹkaka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah nte mmọ ẹkekeme.

14-15. Didie ke Jehovah akan̄wam Asa?

¹⁴ Emem emi mme Asa ẹkenyenede ama edikụre usen kiet usen kiet, sia mbon Ethiopia ẹma ẹmen mbonekọn̄ emi ẹwakde ẹbe miliọn kiet ẹdi en̄wan ye mmọ. Zerah emi ekedide etubom ekọn̄ mmọ ama enen̄ede enịm ke imọ ye udịmekọn̄ imọ iyakan mbon Judah. Edi Asa ikeberike edem ke ibat mbonekọn̄ emi enye enyenede. Enye ọkọbuọt idem ye Jehovah. Enye ama  ọbọn̄ akam ọdọhọ Jehovah ete: “N̄wam nnyịn, O Jehovah Abasi nnyịn, koro nnyịn iberide edem ke afo, inyụn̄ idade enyịn̄ fo idi ndin̄wana ye otuowo emi.”—2 Chron. 14:11.

¹⁵ Kpa ye emi mbonekọn̄ Ethiopia ẹkekperede ndiwak utịm ikaba n̄kan mbonekọn̄ Judah, Asa ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah enyene odudu, ke enye onyụn̄ ekeme ndinam n̄kpọ n̄n̄wam ikọt Esie. Jehovah ama onyụn̄ an̄wam Asa. Mbonekọn̄ Ethiopia ẹma ẹdia ndọk etieti sia ẹma ẹkan mmọ ẹnyụn̄ ẹwot kpukpru mmọ.—2 Chron. 14:8-13.

16. Isan̄a didie idiọn̄ọ ke ini emem emi eyetre usen kiet usen kiet?

¹⁶ Nnyịn inen̄ekede idiọn̄ọ se idiwọrọde owo nnyịn kiet kiet ke ini iso. Edi imọdiọn̄ọ ke ini emem emi ikọt Abasi ẹnyenede mi eyetre usen kiet usen kiet. N̄kọ emeti ke Jesus ama etetịn̄ ke ‘kpukpru mme idụt ẹyesua’ mbet imọ ke mme akpatre usen? (Matt. 24:9) Apostle Paul ama etịn̄ mbiet ikọ oro. Enye ọkọdọhọ ke “kpukpru owo eke ẹyomde ndidu uwem uten̄e Abasi ke Christ Jesus ẹyesobo ukọbọ.” (2 Tim. 3:12) Satan asan̄a ye “akwa iyatesịt.” Edieke ikerede ke enyene nte idinamde yak idịbe ibọhọ mfịna esie, ibian̄a idem.—Edi. 12:12.

17. Tịn̄ nsio nsio usụn̄ emi ẹkemede ndidomo nnyịn nse m̀mê ke isọsọn̄ọ ida ye Abasi.

¹⁷ Ekpri ini ayak, idomo eyesịm kpukpru nnyịn. Idomo oro ediwụt m̀mê ke isọn̄ọ ida ye Abasi m̀mê isọn̄ọke ida. Ibịghike, ererimbot ẹyekụt “akwa ukụt . . . , orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu esịm emi.” (Matt. 24:21) Ke ini akwa ukụt oro, mbon ubon nnyịn ẹkeme ndikọbọ nnyịn, ukara ẹnyụn̄ ẹkeme nditre utom nnyịn. (Matt. 10:35, 36) Ndi nnyịn owo kiet kiet iyenịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn onyụn̄ ekpeme nnyịn nte Asa ekenịmde?

18. Mme Hebrew 10:38, 39 ọdọhọ ke nso idin̄wam nnyịn itịm idem iben̄e ini emi emem emi inyenede idahaemi mîdidụhe aba?

¹⁸ Jehovah ke etịm nnyịn idem idahaemi man ikpetịm ibuọt idem ye enye ini mfịna edisịmde nnyịn ke ini iso. Enye ke an̄wam “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ekpep nnyịn Ikọ Esie “ke nnennen ini” man an̄wam nnyịn isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Esie. (Matt. 24:45) Edi ana inam udeme  nnyịn, ana inam n̄kpọ emi edin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah.—Kot Mme Hebrew 10:38, 39.

19-20. Se ikotde ke 1 Chronicle 28:9 akpanam ibụp idem nnyịn nso utọ mbụme? Ntak emi ikpobụpde idem nnyịn mme mbụme oro?

¹⁹ Ana kpukpru nnyịn ‘iyom Jehovah’ nte Edidem Asa okoyomde. (2 Chron. 14:4; 15:1, 2) Itọn̄ọ ndiyom Jehovah ini ikpepde n̄kpọ iban̄a enye inyụn̄ inade baptism. Ndien ke ima ikana baptism, ana inam kpukpru se ikekeme man itetịm ima Jehovah. Ọfọn ibụp idem nnyịn mme mbụme man ise m̀mê ke inam se itịn̄de emi. Imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mmesidụk mbono esop kpukpru ini?’ Ima idụk mbono esop emi esop Jehovah ẹdiomide ke Jehovah ye nditọete nnyịn ẹsisọn̄ọ nnyịn idem. (Matt. 11:28) Imekeme ndifiak mbụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mmesikpep Bible kpukpru ini?’ Edieke odụn̄de ye mbon ubon fo, ndi emesisio ini kpukpru urua enịm ada anam Utuakibuot Ubon? Ekpedi odụn̄ ikpọn̄, ndi emesisio ini enịm ekpep n̄kpọ nte akpanamde edieke odude ye mbon ubon fo? Ndi emesinen̄ede esịn idem ọkwọrọ ikọ onyụn̄ ekpep mme owo Bible?

²⁰ Ntak emi ikpobụpde idem nnyịn mme mbụme oro? Bible ọdọhọ ke Jehovah esidụn̄ọde esịt nnyịn ye se ikerede. Akpana nnyịn n̄ko inam ukem oro. (Kot 1 Chronicle 28:9.) Edieke ikụtde ke edi se ikpụhọde se ikaduakde ndinam, ikpụhọde edu uwem nnyịn m̀mê se isikerede, edi se iben̄ede Jehovah ite an̄wam nnyịn ikpụhọde mme n̄kpọ oro. Idahaemi ke ikpetịm idem iben̄e mme idomo emi ẹdisịmde nnyịn ke ini iso. Mbọk, ẹyak ikûyak n̄kpọ ndomokiet akpan nnyịn ndida ini emem emi nnam nnennen n̄kpọ!