1. Ke Jesus ama akanam utịben̄kpọ yak mme Peter ẹmụm ata ediwak iyak, nso ke Peter akanam?

 PETER ama esịne ke mmọn̄ ofụri okoneyo ikwe ukpọk tatabon̄ko imụm. Jesus ama ọdọhọ enye ete: “Ẹwat ẹka udem, ẹnyụn̄ ẹkeduọn̄ọ iyịre man ẹmụm iyak.” Idem ama akpa enye. (Luke 5:4) Peter ikekereke ke iyomụm iyak ndomokiet, edi enye ama anam se Jesus ọkọdọhọde. Se mmọ ẹkemụmde ama awak tutu iyịre ọtọn̄ọ ndiwaha. Ke Peter ye mbon emi ẹkedude ye enye ẹma ẹkekụt ke utịben̄kpọ edi oro, ‘idem ama akpa’ mmọ. Peter ama ọdọhọ ete: “Daha kpọn̄ mi, Ọbọn̄, koro ami ndide anamidiọk.” (Luke 5:​6-9) Etie nte Peter ekekere ke imọ idotke ndida Jesus ke iso.

2. Ntak emi ọfọnde ikpep iban̄a uwụtn̄kpọ Peter?

² Peter ọkọdọhọ ke idi “anamidiọk,” enye ama onyụn̄ enen. Bible owụt ke ndusụk ini enye ama esitịn̄ onyụn̄ anam mme n̄kpọ emi enye akatuade n̄kpọfiọk nte ini akakade. Ndi esitie fi nte eketiede Peter? Ndi enyene ido emi osụk odomode ndikpụhọde m̀mê idiọkn̄kpọ emi osụk ọdọn̄de fi, emi odomode nditre? Ekpedi ntre, ndikpep mban̄a Peter ọyọdọn̄ fi esịt. Didie? Se idude edi ke ikpọkọsọn̄ke Jehovah ndidọhọ ẹkûwet mme ndudue Peter ẹdọn̄ ke Bible. Edi enye ama anam ẹwet man ikpep n̄kpọ. (2 Tim. 3:​16, 17) Ndikpep mban̄a owo emi ekenyenede mme n̄kpọ emi ẹkedide n̄kpọ mfịna ẹnọ enye ukem nte nnyịn, ye nte ekesitiede enye ke idem ekeme ndin̄wam nnyịn ikụt ke Jehovah iyomke ifọn ima idahaemi. Enye oyom ika iso itịme ndisọn̄ọ nda ye imọ kpa ye emi inyenede mme n̄kpọ emi ẹsụk ẹdide n̄kpọ mfịna ẹnọ nnyịn.

3. Ntak emi oyomde ika iso itịme ndisọn̄ọ nda ye Abasi?

³ Ntak emi oyomde ika iso itịme ndisọn̄ọ nda ye Abasi? Ẹsidọhọ ke owo ama anam n̄kpọ ndien ndien, ke enye eyenen̄ede  ọdiọn̄ọ n̄kpọ oro. Ke uwụtn̄kpọ, owo okpoyom ndibre ekọmọ yak ọfọn, ekeme ndida ediwak isua. Ini enye osụk ekpepde do, ndusụk ini enye ekeme ndibre enye idụkke se ẹkwọde. Edi enye idiyakke idem emem enye. Enye akpaka iso ekpep, edidi eyo esiere, enye enen̄ede ọdiọn̄ọ. Idem ke enye ama ekenen̄ede ọdiọn̄ọ tutu se enye ebrede edidi okop umehe, ke ini ke ini, enye ekeme ndibre enye idụkke se ẹkwọde. Edi enye ididọhọke yak ibre adan̄ado. Enye ayaka iso ebre man etetịm ọdiọn̄ọ. Ukem ntre, ekeme ndidi enyene se ikekerede ke ima ikan ubọk, edi ẹtise, nnyịn ifiak ikanam. Iyaka iso itịme man ikan n̄kpọ oro ubọk. Kpukpru nnyịn imesinam mîdịghe itịn̄ n̄kpọ emi idituade n̄kpọfiọk nte ini akade. Edi nnyịn mîyakke idem emem nnyịn, Jehovah ayan̄wam nnyịn ika iso ikpụhọde. (1 Pet. 5:10) Ẹyak ineme nte Peter akakade iso etịme ndisọn̄ọ nda ye Abasi. Nte Jesus okokopde Peter mbọm kpa ye mme ndudue esie ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah.

4. Peter okokot idemesie nso ke Luke 5:​5-10? Jesus eketịn̄ nso ọdọn̄ enye esịt?

⁴ N̄wed Abasi itịn̄ke se ikanamde Peter okot idemesie “anamidiọk,” inyụn̄ itịn̄ke m̀mê mme idiọkn̄kpọ ewe ke enye ekenyene ke ekikere. (Kot Luke 5:​5-10.) Edi anaedi enye ama anam ikpọ ndudue. Jesus ama ọdiọn̄ọ ke idem enyek Peter, ke ekeme ndidi idem ekenyek enye ke ntak emi enye ekerede ke imọ iwọrọke n̄kpọ. Jesus ama ọdiọn̄ọ n̄ko ke Peter ekeme ndika iso nsọn̄ọ nda ye Abasi. Ntre enye ama ọdọhọ Peter sụn̄sụn̄ ete: “Kûfehe ndịk.” Jesus ndikowụt ke imenịm ke Peter ekeme ndinam nnennen n̄kpọ ama an̄wam Peter etieti. Nte ini akakade, Peter ye Andrew eyeneka esie ẹma ẹsion̄o ubọk ofụri ofụri ẹkpọn̄ mbubehe ukọiyak mmọ, ẹnyụn̄ ẹda ofụri ini mmọ ẹtiene Messiah ẹnam utom Abasi. Edidiọn̄ emi Abasi ọkọdiọn̄de mmọ ke ntak oro ikedịghe ekpri.​—Mark 1:​16-18.

5. Didie ke Abasi ọkọdiọn̄ Peter nte enye akakande ndịk ubọk onyụn̄ enyịmede nditiene Jesus nnam n̄kpọ Abasi?

⁵ Peter ama okụt ediwak nti n̄kpọ ini enye akasan̄ade ye Jesus Christ anam n̄kpọ Abasi. Enye ama okụt nte Jesus anamde idem ọsọn̄ mbon udọn̄ọ, ebịnde demon osion̄o mme owo ke idem, onyụn̄ anamde mme akpan̄kpa ẹset. b (Matt. 8:​14-17; Mark 5:​37, 41, 42) Peter ama okụt n̄ko n̄kukụt emi okowụtde utọ utom emi Jesus edinamde ini enye edidide Edidem Obio Ubọn̄ Abasi. Enye ikefreke n̄kukụt oro. (Mark 9:​1-8; 2 Pet. 1:​16-18) Peter ama okụt mme n̄kpọ emi enye mîkekereke ke ikpokụt ke eyouwem  imọ. Imenịm ke esịt ama enem enye nte enye mîkayakke nte enye ekekerede ke imọ idotke akpan enye ndinam n̄kpọ Abasi, ndien okpoto ke oro kpukpru edidiọn̄ oro ẹtak enye!

6. Ndi Peter ama ọsọsọp akan mme n̄kpọ emi ẹkedide n̄kpọ mfịna enọ enye ubọk? Ntak ọdọhọde ntre?

⁶ Kpa ye kpukpru se Peter okokụtde onyụn̄ okopde, enyene mme ido ye mme n̄kpọ ntre emi ẹkesụk ẹdide n̄kpọ mfịna ẹnọ enye. Se ndusụk mi. Ini Jesus etịn̄de nte imọ idibọde ufen inyụn̄ ikpa man prọfesi Bible osu, Peter ama asua ọnọ Jesus. (Mark 8:​31-33) Ediwak ini, Peter ye mme apostle eken ẹma ẹsitie ẹfan̄a m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan. (Mark 9:​33, 34) Okoneyo oro mbemiso ẹwotde Jesus, Peter ama anam n̄kpọ ikereke. Enye ama esịbe ete kiet utọn̄. (John 18:10) Kpa ke okoneyo oro, Peter ama efehe owo enyịn akan̄ Jesus ufan esie ikata. (Mark 14:​66-72) Oro ama anam enye atua ata etieti.​—Matt. 26:75.

7. Ke Jesus ama ekeset, nso ke enye ọkọnọ Peter ifet ndinam?

⁷ Idem ama enen̄ede emem Peter, edi Jesus ikeyetke ubọk ikpọn̄ apostle esie oro. Ke Jesus ama ekeset, enye ama ọnọ Peter ifet ndiwụt ke enye osụk amama imọ. Jesus ama ọnọ Peter utom. Enye okoyom Peter osụhọde idem ekpeme mme erọn̄ imọ. (John 21:​15-17) Peter ama eben̄e idem ndinam se Jesus ọkọdọn̄de enye. Enye do okodu ke Jerusalem ke usen Pentecost, ama onyụn̄ esịne ke otu akpa mme owo emi ẹkedade edisana spirit ẹyet aran.

8. Nso akamba ndudue ke Peter akanam ke Antioch?

⁸ Idem ke ẹma ẹkeda edisana spirit ẹyet Peter aran, ndudue esie iketreke ndidi n̄kpọ mfịna nnọ enye. Ke isua 36 eyo mme apostle, Peter ama odu ini ẹkedade edisana spirit Abasi ẹyet Cornelius aran. Cornelius ekedi Gentile ikonyụn̄ inaha mbobi. Oro okowụt ke “Abasi inamke asari,” ke mme Gentile ẹkeme ndidụk esop ẹnyụn̄ ẹdi mme Christian. (Utom 10:​34, 44, 45) Ke oro ebede, Peter ama ọtọn̄ọ ndisidia udia ye mme Gentile. Ini Abasi mîkeyetke Cornelius aran kan̄a, ẹkpekedọhọ Peter adia udia ye mme Gentile, tutu amama ikpakadiaha. (Gal. 2:12) Edi enyene ndusụk mme Christian emi ẹkedide mme Jew, emi ẹkekerede ke ikpanaha mme Jew ẹbuana udia ye mme Gentile. Ini ndusụk mmọ ẹkedide Antioch, Peter ama etre ndidia udia ye nditọete emi ẹkedide mme Gentile. Etie nte enye akanam oro man idiyat mme Jew emi ẹkedide mme Christian esịt. Ke apostle Paul ama okokụt utọ mbubịk oro, enye ama asua ọnọ Peter ke iso kpukpru owo. (Gal. 2:​13, 14) Ndudue emi Peter akanamde do ikakpanke enye ndisọn̄ọ nda ye Abasi. Nso ikan̄wam enye?

9. Didie ke John 6:​68, 69 owụt nte Peter ọkọsọn̄ọde ada ye Abasi?

⁹ Peter ama ọsọn̄ọ ada ye Abasi, iyakke n̄kpọ ndomokiet akpan enye nditiene Jesus. Ini kiet emi enye okowụtde oro edi ini Jesus eketịn̄de n̄kpọ emi mîkan̄wan̄ake mme mbet esie. (Kot John 6:​68, 69.) Ediwak mmọ ẹma ẹtre nditiene Jesus, ibetke Jesus etịn̄ se ikọ esie ọkọwọrọde, inyụn̄ ibụpke enye m̀mê ọkọwọrọ nso. Edi Peter iketieneke mmọ. Enye ama ọdiọn̄ọ ke Jesus kpọt enyene “ikọ nsinsi uwem.”

10. Didie ke Jesus okowụt ke imenịm ke Peter ayanam nnennen n̄kpọ? (Se ndise n̄ko.)

¹⁰ Jesus ikeyetke ubọk ikpọn̄ Peter. Okoneyo oro mbemiso ẹwotde Jesus, Jesus ama ọdiọn̄ọ ke Peter ye mme apostle eken ẹyefehe ẹkpọn̄ imọ. Kpa ye oro, Jesus ama ọdọhọ ke imenịm ke Peter ayafiak ọnyọn̄ ebịne imọ, onyụn̄ edika iso ọsọn̄ọ ada ye Abasi. (Luke 22:​31, 32) Jesus ama ọdiọn̄ọ ke “spirit enyịme, edi [ke] obụkidem ememem.” (Mark 14:38) Ntre ke Peter ama akakan̄ Jesus, Jesus ikeyetke ubọk ikpọn̄ apostle esie oro. Ke Jesus ama ekeset, enye ama okowụt Peter idem; imenịm ke ekedi sụk enye, sụk Peter. (Mark 16:7; Luke 24:34;  1 Cor. 15:5) Peter ama ofụhọ etieti aban̄a se enye akanamde Jesus oro. Imenịm ke Jesus ndikaka n̄kowụt enye idem ama enen̄ede ọsọn̄ọ apostle oro idem!

11. Didie ke Jesus okowụt Peter ke Jehovah ọyọnọ enye se adade ese aban̄a idem?

¹¹ Jesus ama owụt Peter ke Jehovah ekeme ndinọ enye se adade ese aban̄a idem. Ke Jesus ama ekeset, enye ama anam utịben̄kpọ yak Peter ye mme apostle eken ẹfiak ẹmụm ata ediwak iyak. (John 21:​4-6) Imenịm ke utịben̄kpọ oro ama anam Peter enen̄ede okụt ke isọn̄ke Jehovah ndinọ imọ se idade idu uwem. Anaedi ini n̄kpọ oro eketịbede, Peter ama eti se Jesus ọkọdọhọde ke Jehovah eyese aban̄a mbon emi ẹkade iso “ndibem iso nyom obio ubọn̄.” (Matt. 6:33) Ke ntak oro, Peter ama edida ukwọrọikọ nte iso utom, idịghe aba utom ukọiyak. Usen Pentecost 33 eyo mme apostle, enye ama ọkwọrọ ikọ uko uko. Oro ama onyụn̄ anam ediwak tọsịn owo ẹnyịme eti mbụk. (Utom 2:​14, 37-41) Ke oro ebede, enye ama an̄wam mbon Samaria ye mme Gentile ẹdiọn̄ọ Christ ẹnyụn̄ ẹtiene enye. (Utom 8:​14-17; 10:​44-48) Jehovah ama ada Peter anam ikpọ n̄kpọ an̄wam kpukpru orụk owo ẹdụk esop.

12. Ekpedi enyene ido m̀mê n̄kpọ emi osụk edide n̄kpọ mfịna ọnọ nnyịn, didie ke uwụtn̄kpọ Peter ekeme ndin̄wam nnyịn?

¹² Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn ika iso isọn̄ọ ida. Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndusụk ini, akpan akpan ekpedi enyene ido m̀mê n̄kpọ ntre emi osụk edide n̄kpọ mfịna ọnọ nnyịn. Ndusụk ini, ekeme nditie nnyịn nte ke mfịna nnyịn akan eke Peter. Edi Jehovah ekeme ndisọn̄ọ nnyịn idem yak ikûyak mmọ ẹkan nnyịn ubọk. (Ps. 94:​17-19) Se uwụtn̄kpọ mi. Enyene brọda kiet emi ekesidan̄de ye erenowo nte enye ke ata ediwak isua mbemiso enye edidiọn̄ọ Jehovah. Enye ama etre oburobụt uwem oro. Edi ndusụk ini, akani uwem oro ama esidọn̄ enye. Nso ikan̄wam enye ọsọn̄ọ ada? Enye ọdọhọ ete: “Jehovah esisọn̄ọ mi idem. Nte spirit Jehovah an̄wamde mi anam n̄kụt ke imekeme ndika iso ndu uwem nte Jehovah ọdọhọde. Jehovah ada mi anam n̄kpọ ke esop esie, ndien kpa ye emi mmemfọnke mma, enye ke ọsọn̄ọ mi idem.”

13. Didie ke ikeme ndikpebe se Peter akanamde ke Utom 4:​13, 29, 31? (Se ndise n̄ko.)

¹³ Se ima ikeneneme iban̄a Peter anam ikụt ke enye ama esifehe owo enyịn ediwak ini anam se mîkpanaha anam. Edi enye ama ọbọn̄ akam eben̄e Abasi uko, onyụn̄ ekeme ndinam n̄kpọ uko uko. (Kot Utom 4:​13, 29, 31.) Nnyịn n̄ko  imekeme ndikan mme n̄kpọ emi ẹsinamde ndịk anam nnyịn ubọk. Kop se iketịbede inọ ekpri brọda kiet emi ekekerede Horst ke Germany ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ndịk mme owo ke ufọkn̄wed ama anam enye esitiene ọkọm mme owo “Heil Hitler!” Ekọm oro ọkọwọrọ “Hitler ayanyan̄a nnyịn.” Utu ke ete ye eka esie ndiyat esịt ye enye, mmọ ẹma ẹtie ye enye ẹbọn̄ akam ẹdọhọ Jehovah anam enye enyene uko. Nte ete ye eka Horst ẹken̄wamde enye ye nte enye ke idemesie ekeberide edem ke Jehovah ama an̄wam enye etre ndikọm ekọm oro nte ini akakade. Kop se enye eketịn̄de mi nte ini akakade: “Inyeneke ini emi Jehovah ọkọkpọn̄de mi.” c

14. Didie ke mme ekpemerọn̄ emi ẹmade erọn̄ Abasi ẹkeme ndisọn̄ọ mbon emi idem ememde idem?

¹⁴ Jehovah ye Jesus idiyetke ubọk ikpọn̄ nnyịn. Ke Peter ama akakan̄ Christ, akana enye ebiere m̀mê iyetre nditiene Christ, m̀mê iditreke. Jesus ama ekpe Jehovah ubọk ete okûyak mbuọtidem Peter emem. Jesus ama ọdọhọ Peter ke ima isịn enye ke akam, onyụn̄ ọdọhọ ke imenịm ke nte ini akade, ke enye eyekeme ndisọn̄ọ nditọete esie idem. (Luke 22:​31, 32) Ke Peter ama akafiak etie ekere ikọ Jesus oro, anaedi ama enen̄ede ọsọn̄ọ enye idem! Ima inyene akpan n̄kpọ emi iyomde ndibiere, Jehovah ekeme ndinam mme ekpemerọn̄ emi ẹkerede ẹban̄a nnyịn ẹsọn̄ọ nnyịn idem man ika iso isọn̄ọ ida ye enye. (Eph. 4:​8, 11) Brọda Paul emi ama ekedi ebiowo ke ata ediwak isua esidomo ndidọn̄ nditọete esịt nte itịn̄de oro. Enye esidọhọ mbon emi ọdọn̄de mmọ nditre ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah ẹkere nte Jehovah akan̄wamde mmọ ẹdidụk esop Esie, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ke nsinsi ima emi Jehovah amade mmọ idiyakke Enye eyet ubọk ọkpọn̄ mmọ. Enye ọdọhọ ete, “Mmada enyịn mi n̄kụt nte Jehovah an̄wamde  ediwak mbon emi idem ekememde ẹsọn̄ọ ẹda ye enye.”

15. Didie ke uwụtn̄kpọ Peter ye Horst ẹwụt ke se Matthew 6:33 etịn̄de edi akpanikọ?

¹⁵ Kpa nte Jehovah ọkọnọde Peter ye mme apostle eken se ẹdade ẹdu uwem, edieke iyakde ukwọrọikọ edi akpa n̄kpọ ke uwem nnyịn, Jehovah ayanam inyene se idade idu uwem. (Matt. 6:33) Ke ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba ama okokụre, Horst emi ima iketetịn̄ iban̄a ama ekere ndinam utom usiakusụn̄. Edi enye ama ebuene etieti, onyụn̄ ekere ke etie nte imọ idikemeke ndise mban̄a idem imọ mfiak nnam utom oro. Nso ke enye edinam? Enye ama ebiere ndidomo Jehovah nse. Urua emi esenyịn circuit akakade esop mmọ, enye ama ọkwọrọ ikọ kpukpru usen. Ke utịt urua oro, n̄kpọ emi akakpade enye idem etieti ama etịbe. Esenyịn circuit oro ama ọnọ enye efọkn̄wed emi okụk ekesịnede, edi iketịn̄ke owo emi ọkọnọde okụk oro. Okụk oro ama ekem se enye adade ese aban̄a idem ke ediwak ọfiọn̄ onyụn̄ aka iso anam utom usiakusụn̄. Horst akada ke enọ oro ke Jehovah akada owụt imọ ke iyese iban̄a imọ. N̄kpọ Abasi ekedi akpa ke uwem Horst ofụri eyouwem esie.​—Mal. 3:10.

16. Ntak emi ọfọnde inen̄ede ikpep iban̄a Peter ye mme n̄kpọ emi enye ekewetde ke mme leta esie?

¹⁶ Anaedi esịt ama enem Peter etieti nte Jesus mîkọkpọn̄ke enye kpa ye edide enyene ini emi Peter ke idemesie ọkọdọhọde Jesus ọkpọn̄ imọ! Christ ama aka iso ekpep Peter se enye akpanamde man enye edi apostle emi ọsọn̄ọde ada ye Abasi, onyụn̄ edi ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme Christian. Imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto nti n̄kpọ emi ẹkekpepde Peter do. Peter ama eneme ndusụk se enye ekekpepde do ye mme n̄kpọ efen ke leta iba emi Abasi ọkọnọde enye spirit ewet ọnọ mme esop ke eyo mme apostle. Mme leta oro mmọdo ke Bible. Ke ibuotikọ emi etienede, imọn̄ ineme n̄kpọ ifan̄ emi mme leta oro ẹtide nnyịn, inyụn̄ ineme nte ikemede ndinam mmọ.