1. Nso ke ẹkeme ndibụp nnyịn ke itieutom m̀mê ke ufọkn̄wed?

 ESITIE fi didie owo itieutom m̀mê eyen ufọkn̄wed mbufo ama obụp fi se enịmde? Ndi esinyek fi idem? Esinyek ata ediwak nnyịn. Edi mbụme oro ekeme ndinam ọdiọn̄ọ se enye ekerede m̀mê se enye enịmde, onyụn̄ anam enyene ifet ọkwọrọ eti mbụk ọnọ enye. Edi ndusụk ini, owo ekeme ndibụp nnyịn mbụme ikọ ikọ mîdịghe obụp ke ntak emi enye ọdọn̄de idem edi mfan̄a. Ikpanaha utọ n̄kpọ oro akpa nnyịn idem. Nsu emi ẹsude ẹnọ ndusụk owo ẹban̄a nnyịn idịghe ekpri. (Utom 28:22) N̄kpọ en̄wen edi ke idu uwem ke “mme akpatre usen,” ndien ediwak owo idahaemi “inyịmeke ndidụk ediomi,” mmọ ẹkam “ẹtie obom obom.”​—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Nso inam oyom nditie ifụre ifụre?

² Emekeme ndikere ete, ‘Edieke owo afan̄ade se nnịmde emi Bible ekpepde, nso idin̄wam mi nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄, ikọ mi onyụn̄ enenem?’ Ifụre ifụre ido edin̄wam. Owo emi etiede ifụre ifụre isisọpke iyatesịt. Ẹkpenam se iyatde enye mîdịghe n̄kpọ etịbe emi enye mîdiọn̄ọke se akpanamde, enye esimụm idem akama. (N̄ke 16:32) Edi emekeme ndikere ke se itịn̄de emi emem utom nditetịn̄, edi ọsọn̄ ndinanam. Akpanam nso man etie ifụre ifụre? Owo akpafan̄a se enịmde, didie ke ekeme ndibọrọ enye ifụre ifụre? Ekpedi emenyene nditọ, didie ke ekeme ndin̄wam mmọ yak edi owo okpobụp mmọ se mmọ ẹnịmde, mmọ ẹbọrọ ifụre ifụre? Ẹyak ise ise.

3. Ntak emi ikemede ndidọhọ ke mbon emi ẹtiede ifụre ifụre isidịghe mbe? (2 Timothy 2:​24, 25)

³ Mbon emi ẹtiede ifụre ifụre isidịghe mbe. Owo mîkemeke ndimụm idem n̄kama, enye idikemeke nditie ifụre ifụre ini n̄kpọ etịbede. Ifụre ifụre ido edi edu kiet emi spirit Abasi esin̄wamde  owo enyene. (Gal. 5:​22, 23) Ndusụk ini, ikọ Greek emi ẹkabarede nte “ifụre ifụre ido” ke ẹkesida ẹtịn̄ ẹban̄a enan̄-mbakara emi ẹma ẹkesụk ide. Yak idọhọ ke omokụt utọ enan̄-mbakara oro. Enye etie ata sụn̄sụn̄ ntem kpa ye emi odudu ọyọhọde enye idem. Nso ke nnyịn mme owo ikpanam man itie ifụre ifụre, edi isụk ikop odudu? Iditoho ke odudu idem nnyịn. Akpan n̄kpọ kiet edi ndibọn̄ akam mben̄e Abasi edisana spirit esie, inyụn̄ idọhọ enye an̄wam nnyịn inyene ediye edu emi. Ediwak owo do emi ẹkekpepde ndinam n̄kpọ ifụre ifụre. Mbon emi mîmaha ikọt Abasi ẹnam se iyatde ediwak Mme Ntiense Jehovah esịt, edi Mme Ntiense oro ẹsụk ẹnam n̄kpọ ifụre ifụre, ndien oto ke oro, mbon en̄wen ẹda nnyịn nte nti owo. (Kot 2 Timothy 2:​24, 25.) Nso ke akpanam man ifụre ifụre ido esịne ke otu nti edu emi enyenede?

4. Nso ke uwụtn̄kpọ Isaac ekpep nnyịn aban̄a ifụre ifụre ido?

⁴ Ediwak mbụk do ke Bible emi ẹwụtde ke ọfọn nditie ifụre ifụre. Yak ineme eke Isaac. Ini enye odụn̄de ke Gerar emi mbon Philistia ẹkekarade, mbọhọidụn̄ esie emi ẹkesịnde enye enyịn ẹma ẹsịri mme obube mmọn̄ emi mme asan̄autom ete esie ẹkedọkde. Edi utu ke enye ndisịn ntịme mfiak mbọ mmọ mme obube mmọn̄ oro sia ẹkedide esie, enye ama emen ikọtufọk esie ọkpọn̄ mmọ aka ata anyan ebiet ọkọdọk mme obube mmọn̄ efen. (Gen. 26:​12-18) Edi mbon Philistia ke n̄kan̄ oro ẹma ẹdọhọ ke mmimọ inyene mbon oro n̄ko. Kpa ye oro, Isaac okosụk anam n̄kpọ emem emem. (Gen. 26:​19-25) Nso ikan̄wam enye aka iso etie ifụre ifụre idem ke ini mbon en̄wen ẹkekoide-koi ẹnam n̄kpọ yak enye osioro uyo? Enye ama esikama enyịn ese nte ete ye eka esie ẹkenamde n̄kpọ. Enye ama ekpep n̄kpọ etieti oto nte Abraham ekesinamde n̄kpọ emem emem, onyụn̄ ekpep n̄kpọ oto “sụn̄sụn̄ ye ifụre ifụre edu” Sarah.​—1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Tịn̄ n̄kpọ emi owụtde ke mme ete ye eka emi ẹdide Christian ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹkụt ke ọfọn owo etie ifụre ifụre.

⁵ Mme ete ye eka emi ẹdide Christian, ẹmekeme ndin̄wam nditọ mbufo ẹkụt ke ọfọn owo etie ifụre ifụre. Kop uwụtn̄kpọ Maxence emi edide isua 17. Mme owo ẹkesinam n̄kpọ ye enye ikọ ikọ, edide ke ufọkn̄wed m̀mê ke ini emi enye akade ukwọrọikọ. Ete ye eka esie ẹma ẹnyene ime ẹkpep enye ndisinam n̄kpọ ifụre ifụre. Mmọ ẹdọhọ ẹte, “Idahaemi, Maxence edikụt ke owo akpayat fi esịt, ke emem utom ndiyat esịt usiene m̀mê ndinam enye n̄kpọ, edi ke enen̄ede ọsọn̄ ndimụm idem n̄kama.” Se ifọnde edi ke Maxence ekeme ndimụm idem n̄kama idahaemi; enye editie ifụre ifụre.

6. Didie ke akam ekeme ndin̄wam nnyịn isinen̄ede inam n̄kpọ ifụre ifụre?

⁶ Edieke owo etịn̄de ndisịme aban̄a Jehovah Abasi nnyịn mîdịghe asakde se Bible ekpepde, nso ke ikpanam? Akpana ibọn̄ akam idọhọ Jehovah ọnọ nnyịn spirit esie, onyụn̄ an̄wam nnyịn inyene ọniọn̄ man ibọrọ ifụre ifụre. Edi ekpedi aka ko iketie ikere se iketịbede, nnyịn idikụt ke nte ikanamde n̄kpọ ikenen̄ekede ifọn, ikpanam nso? Imekeme ndifiak mbọn̄ akam mban̄a n̄kpọ oro, inyụn̄ ikere nte ikpanamde n̄kpọ ọfọn akan oro utọ n̄kpọ oro akpafiak etịbe. Ima inam ntre, Jehovah ọyọnọ nnyịn edisana spirit esie man ikeme ndimụm idem n̄kama, inyụn̄ isinam n̄kpọ ifụre ifụre.

7. Didie ke ndimụm ndusụk itie Bible ndọn̄ ke ibuot ekeme ndin̄wam nnyịn ikpeme se itịn̄de ye se inamde? (Mme N̄ke 15:​1, 18)

⁷ Ndusụk itie Bible ẹkeme ndin̄wam nnyịn ikpeme nte itịn̄de ikọ n̄kpọ ama ayat nnyịn. Spirit Abasi ekeme ndinam iti mme itie Bible oro. (John 14:26) Uwụtn̄kpọ edi n̄wed Mme N̄ke. Nti item do ẹkeme ndin̄wam nnyịn inam n̄kpọ ifụre ifụre. (Kot Mme N̄ke 15: 1, 18.) Se ikụtde ke n̄wed Bible oro anam ikụt ufọn ndimụm idem n̄kama n̄kpọ akpayat nnyịn.​—N̄ke 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ntak emi ọfọnde isikere m̀mê nso inam owo afan̄a se inịmde?

⁸ N̄kpọ efen emi ekemede ndin̄wam nnyịn edi ikike. (N̄ke 19:11) Owo emi enyenede ikike esimụm idem akama owo akpafan̄a se enye enịmde. Mme owo ẹma ẹbụp nnyịn mbụme, ediwak ini mmọ isitịn̄ke se inamde mmọ ẹbụp. Ke uwụtn̄kpọ, owo okpobụp nnyịn mbụme, ekeme ndidi enye oyom ndibọ nnyịn ikọ ke inua mîdịghe enyene se ifịnade enye. Ntre mbemiso ibọrọde, ọfọn iti ke ekeme ndinam nnyịn idiọn̄ọke se inamde enye obụp se enye obụpde.​—N̄ke 16:23.

9. Ini mbon Ephraim ẹkebọpde ikọ ẹbịne Gideon, didie ke enye okowụt ke imenyene ikike, onyụn̄ anam n̄kpọ ifụre ifụre?

⁹ Kere se Gideon ọkọbọrọde mbon Ephraim. Mmọ ẹma ẹbọp ikọ ẹbịne enye, ẹbụp enye ntak emi enye mîkokotke mmimọ nsonso emi enye akakade ndin̄wana ye mme asua Israel. Nso ikededi akpan ntak iyatesịt mmọ? Okûdi ekedi ke ntak emi mmọ ẹkekụtde idem? M̀mê enye oro ekedi mfịna mmọ, nnyịn idiọn̄ọke. Edi Gideon ama owụt ke imenyene ikike, odomo ndidiọn̄ọ se ikedide ntak iyatesịt mmọ, onyụn̄ ọbọrọ mmọ ifụre ifụre. Utịp ekedi nso? Sia mmọ mîkekwe  se ẹdade ẹtọhọ ye enye aba, “do ke esịt okosụhọ mmọ.”​—Judg. 8:​1-3.

10. Nso idin̄wam nnyịn idiọn̄ọ se ikpọbọrọde mbon emi ẹfan̄ade se inịmde? (1 Peter 3:15)

¹⁰ Yak idọhọ ke inam n̄kpọ nte Bible ọdọhọde ndien owo itieutom m̀mê eyen ufọkn̄wed nnyịn obụp nnyịn ntak isinamde n̄kpọ ntre. Iyodomo nte ikekeme ndinam enye okụt ntak inịmde ke nnyịn ndidu uwem nte Bible ọdọhọde ọfọn akan, inyụn̄ iwụt enye ke nnyịn isuaha nte enye enyenede se enye ekerede aban̄a n̄kpọ oro. (Kot 1 Peter 3:15.) Utu ke ndida mbụme esie nte usọn̄enyịn m̀mê ke enye oyom utọk, ọfọn ida nte se idin̄wamde nnyịn idiọn̄ọ se enye ekerede. Inamke n̄kpọ m̀mê nso inam owo obụp mbụme, ọfọn ibọrọ sụn̄sụn̄ inyụn̄ inam n̄kpọ ye enye ukpono ukpono. Nte ibọrọde enye ekeme ndinam enye afiak ekere se enye enịmde. Ọkpọkọm enye anam n̄kpọ usọn̄enyịn usọn̄enyịn mîdịghe asasak nnyịn, eke nnyịn edi ndibọrọ enye nnyụn̄ nnam n̄kpọ ye enye ukpono ukpono.​—Rome 12:17.

11-12. (a) Owo ama obụp nnyịn mbụme, nso idi akpa n̄kpọ emi ikpanamde? (Se ndise n̄ko.) (b) Tịn̄ nte oro ekemede ndin̄wam nnyịn ineme Ikọ Abasi ye enye.

¹¹ Ke uwụtn̄kpọ, edieke owo itieutom nnyịn obụpde ntak emi nnyịn mîsinamke usọrọ usen emana, ọfọn ikere n̄kpọ ntem: Ndi enye ekere ke etie nte ido ukpono Abasi nnyịn isiyakke ikop inem uwem? Mîdịghe, ndi enye ekere ke emi nnyịn mîmaha nditiene nnam utọ usọrọ oro, ke imọn̄ iditọ mme owo ibahade ke itieutom? Man esịt osụhọde enye, imekeme ndikọm enye nte enye esikerede aban̄a mbon emi ẹnamde utom ye enye, inyụn̄ idọhọ ke imoyom kpukpru mbon itieutom nnyịn ẹtie ufan ufan. Nnyịn ndinam ntre ekeme ndinam ikeme ndineme se Bible etịn̄de emi anamde idiọn̄ọ nte Abasi adade usọrọ usen emana, utọk idụhe.

¹² Imekeme ndinam mbiet n̄kpọ oro ẹkpebụp nnyịn mme mbụme emi ẹkemede ndida mfịna ndi. Eyen ufọkn̄wed nnyịn ekeme nditịn̄ ikọ ọkọn̄ okpokoro ete ke akpana Mme Ntiense Jehovah ẹsinyịme erenowo adan̄ ye erenowo, n̄wan adan̄ ye n̄wan. Nso ikeme ndinam enye ọdọhọ ntre? Ndi oto se ẹsitịn̄de ẹban̄a nte Mme Ntiense Jehovah ẹdade utọ mbon oro, mîdịghe edi ke enye inen̄ekede idiọn̄ọ se ikpepde iban̄a utọ n̄kpọ oro? Okûdi ufan m̀mê iman esie esidan̄ ye erenowo m̀mê n̄wan nte enye? Ndi enye ekere ke isasua utọ mbon oro? Ekeme ndidi se nnyịn inamde enye okụt ke imama kpukpru owo, ke imonyụn̄ idiọn̄ọ ke owo kiet kiet enyene unen ndidu uwem esie nte enye oyomde. b (1 Pet. 2:17) Ima inam ntre, imekeme ndien ndiwụt enye nte Bible oyomde idu uwem, inyụn̄ inam enye okụt ke ndidu uwem ntre ekeme ndinam uwem enen̄ede enem nnyịn.

13. Didie ke ekeme ndin̄wam owo emi asakde fi nte enịmde ke Abasi do?

¹³ Owo ekpenen̄ede afan̄a n̄kpọ ye nnyịn, ifọnke isọsọp ikere ke imọdiọn̄ọ se enye enịmde. (Titus 3:2) Ke uwụtn̄kpọ, edieke eyen ufọkn̄wed mbufo ọdọhọde ke afo ndinịm ke Abasi do edi ndisịme, akpanam nso? Ndi akpana ekere ke enye enen̄ede enịm ke mme n̄kpọ ẹkefoforo, ke enye onyụn̄ enen̄ede ọdiọn̄ọ ukpepn̄kpọ oro? Ekeme ndidi enye esinyụn̄ etiene etịn̄ se enye okopde mme owo ẹtịn̄de. Ntre utu ke nditọn̄ọ ndifan̄a m̀mê se ntaifiọk ẹtịn̄de ẹban̄a ukpepn̄kpọ oro enen m̀mê inenke, emekeme ndiyom usụn̄ nnọ enye n̄kpọ yak okot, etie ekere. Emekeme ndiwụt enye ikpehe ke jw.org, emi ẹnemede ke Abasi okobobot mme n̄kpọ. Enye ekeme ndikokot ibuotikọ do mîdịghe ese vidio do, ekem oyom ndineme se enye okokụtde do ye afo. Afo ndinam n̄kpọ ye enye ukpono  ukpono ekeme ndinam ọdọn̄ enye ndiyom ndidiọn̄ọ se Bible ekpepde.

14. Didie ke Niall akada jw.org an̄wam eyen klas mmọ okụt ke se ẹtịn̄de ẹban̄a Mme Ntiense Jehovah idịghe akpanikọ?

¹⁴ Akparawa kiet emi ekerede Niall ama ada se idude ke ikpehe Intanet nnyịn an̄wam owo okụt ke ndusụk se ẹsitịn̄de ẹban̄a Mme Ntiense Jehovah idịghe akpanikọ. Enye ọdọhọ ete, “Enyene eyen klas nnyịn emi ekesidọhọde mi ke nnịmke se ntaifiọk ẹkpepde ke ntak emi nnịmde se n̄wed kiet emi ekọn̄-n̄ke ọyọhọde etịn̄de.” Bible ke eyen oro eketịn̄ aban̄a oro. Niall ama odomo nditịn̄ se enye enịmde, edi eyen oro ikamaha ndikpan̄ utọn̄. Ntre enye ama owụt enye ikpehe emi ẹkotde “Ntaifiọk ye Bible” ke jw.org. Aka ko, Niall ama edikụt ke etie nte enye ama aka do okokot n̄kpọ. Ekem enye ama enyịme ndineme nte uwem akasan̄ade ọtọn̄ọ ye Niall. Ekeme ndidi ntre n̄ko ye afo.

15. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹnam n̄kpọ ifụre ifụre ini nditọ klas nditọ mmọ ẹfan̄ade se mmọ ẹnịmde?

¹⁵ Mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ nte ẹkpenamde n̄kpọ ifụre ifụre ini ẹfan̄ade se mmọ ẹnịmde ye mmọ. (Jas. 3:13) Ndusụk ete ye eka ẹsidi ẹma ẹnịm Utuakibuot Ubon, mmọ ẹsio ini ẹnam ndomonse man ẹwụt nditọ mmọ se ẹkpenamde ke ufọkn̄wed. Mmọ ẹsineme se ẹkemede ndibụp m̀mê ndifan̄a ye nditọ mmọ, ẹnanam ẹwụt se nditọ mmọ ẹkpenamde, ẹnyụn̄ ẹkpep mmọ nte ẹkpetịn̄de ikọ ye owo ifụre ifụre ye ke usụn̄ emi edinemde owo.​—Se ekebe oro “ Mbufo Ndinam Ndomonse Ekeme Ndin̄wam Ubon Mbufo.”

16-17. Didie ke ndisinam ndomonse ekeme ndin̄wam nditọ mbufo?

¹⁶ Ndinam ndomonse ekeme ndin̄wam mme Christian ẹkpep nditịn̄ ikọ yak odụk owo esịt, onyụn̄ an̄wam enyene-idem enen̄ede enịm ke se  imọ inịmde edi akpanikọ. Ama aka jw.org, oyokụt ikpehe emi ẹkotde “N̄kparawa Owo Ẹbụp” ye n̄wed emi mme uyen ẹkpewetde se mmọ ẹkerede. N̄wed oro edi ke utọ ke utọ. Ẹnam mmọ man ẹn̄wam mme uyen ẹnen̄ede ẹnịm ke se mmọ ẹkpepde ke Bible edi akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ se ẹkemede ndibọrọ owo ke ikọ idemmọ. Edieke kpukpru owo ke ubon ẹtiede ẹkpep se idude ke n̄wed oro, owo akpafan̄a se mmọ ẹnịmde, mmọ ẹyediọn̄ọ nte ẹdibọrọde ifụre ifụre ye ke usụn̄ emi edinemde enye.

¹⁷ Akparawa kiet emi ekerede Matthew etịn̄ nte mme ndomonse ntem ẹken̄wamde enye. Ini mmọ ẹnịmde Utuakibuot Ubon, enye ye ete ye eka esie ẹma ẹsiwak ndidụn̄ọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndibụp enye ke klas. Enye ọdọhọ ete: “Ima isikere utọ mbụme emi ẹkemede ndibụp mi, inam ndụn̄ọde iban̄a mmọ, inyụn̄ ida se ikokụtde inam ndomonse man ndiọn̄ọ se ndibọrọde. Se nnịmde ekpenen̄ede an̄wan̄a mi, idem idinyekke mi, owo okponyụn̄ obụp mi ntak emi nnịmde se nnịmde, ayafiak emem mi utom ndibọrọ enye ifụre ifụre.”

18. Colossae 4:6 owụt ke nso ke ikpanam?

¹⁸ Idem ke ini idade ini itịn̄ se inịmde, enye emem onyụn̄ enen̄ede an̄wan̄a owo, idịghe kpukpru owo ẹdinyịme. Edi edieke idiọn̄ọde nte ibonde ikọ inyụn̄ inamde n̄kpọ ifụre ifụre, oro ekeme ndin̄wam. (Kot Colossae 4:6.) Nnyịn nditịn̄ se inịmde ye owo etie nte nnyịn nditop bọl nnọ enye. Imekeme nditop nnọ enye sụn̄sụn̄ mîdịghe isio ofụri odudu itop. Ima itop bọl sụn̄sụn̄, owo emi itopde inọ ekeme ndisọp mmụm, onyụn̄ aka iso ke mbre oro. Nditịn̄ ikọ ye owo onyụn̄ etie ntre. Edieke idiọn̄ọde nte ibonde ikọ inyụn̄ inamde n̄kpọ ifụre ifụre, ekeme ndidọn̄ mme owo ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn, mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndisịn uyo ke nneme oro. Edi edieke owo ọdọn̄de idem edi mfan̄a mîdịghe asakde nnyịn ke se inịmde, imekeme ndidaha n̄kpọn̄ enye. (N̄ke 26:4) Ibat ibat owo ẹsinam n̄kpọ ntre; ata ediwak ẹsikpan̄ utọn̄.

19. Nso ikpanam isibiere ndinam n̄kpọ ifụre ifụre ini itịn̄de se inịmde inọ owo?

¹⁹ Imenen̄ede ikụt ke edieke inamde n̄kpọ ifụre ifụre, ke ufọn isidịghe ekpri. Bọn̄ akam dọhọ Jehovah an̄wam fi aka iso anam n̄kpọ ifụre ifụre ini ẹbụpde fi mbụme emi ekemede ndinam utọk asiaha, m̀mê ẹtịn̄de se mîkpanaha ẹtịn̄ ye afo. Ti ke edieke anamde n̄kpọ ifụre ifụre, utọk idisiahake ke ntak emi edide afo ekere ntem, owo enye eken ekere ntem. Afo nditie ifụre ifụre nnyụn̄ mbọrọ owo ikọ ukpono ukpono ekeme ndinam ndusụk owo ikereke idiọkn̄kpọ iban̄a nnyịn aba ye se Bible ekpepde. “[Ben̄e] idem kpukpru ini” ndinam se enịmde an̄wan̄a owo, nyụn̄ “[nam] emi ke ifụre ifụre ido ye ntotụn̄ọ ukpono.” (1 Pet. 3:15) Yak uwem fo anam mme owo ẹkụt ke nditie ifụre ifụre esinyene ufọn!