1. Nso idi ndusụk n̄kpọ oro ẹsiwọrọde nnyịn, edi nso inam Jehovah enem esịt ye nnyịn? (Se mme ndise oro ẹdude ke page emi.)

UWEM imemke ke ererimbot emi. Jehovah ọfiọk ke ediwak mbufo ẹmedọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ. Mbon eken oro ẹma ẹketọn̄ọ ndisọn̄ ke ẹse ẹban̄a mbon mmọ oro ẹma ẹkesọsọn̄. Ediwak mbufo ke ẹkpa utom, idịghe man ẹdu uwem nte imọ owo, edi man ẹkam ẹnyenyene se ẹdade ubọk ẹka inua, se ẹdade ẹfụk iferi, ye itie udakibuot. Ndusụk se isiakde emi ọwọrọ ediwak mbufo! Imọdiọn̄ọ ke mme mfịna emi ẹsidia okụk ye ini mbufo esinyụn̄ anam akak mbufo ke idem. Kpa ye oro, mbufo ẹmenen̄ede ẹnịm ke Jehovah ayan̄wam mbufo, ke enye oyonyụn̄ anam n̄kpọ ọfọn ke ini iso. Esịt enen̄ede enem Jehovah nte mbufo ẹbuọtde idem ye enye!

2. Didie ke Isaiah 40:29 ọsọn̄ọ nnyịn idem, edi nso ikeme nditịbe edieke nnyịn mîkpemeke?

² Ndi akanam emekere ke mfịna fo okpon akaha tutu ukemeke ndiyọ aba? Edieke edide emesikere ntre, ti ke edịm emi idepke ọkọm kiet. Bible owụt ke ndusụk ikọt Abasi ke eset ẹma ẹkere ke mmimọ ikemeke ndiyọ aba. (1 Ndi. 19:4; Job 7:7) Edi utu ke ndiyak mfịna mmọ emen mmọ emen, mmọ ẹma ẹben̄e Jehovah ete an̄wam mmimọ. Jehovah ama onyụn̄ an̄wam mmọ sia enye edi Abasi emi ọnọde “owo oro akpade mba odudu.”  (Isa. 40:29) Edi ndusụk ikọt Abasi mfịn ẹkere ke edieke itrede n̄kpọ Abasi kan̄a, ke oro ayanam efere mmimọ ke idem ndiyọ mfịna mmimọ. Mmọ ẹkere ke ndinam n̄kpọ Jehovah edi mbiomo utu ke edidiọn̄. Emi anam mmọ ẹtre ndikot Bible, ẹtre ndidụk mbono esop, ẹnyụn̄ ẹtre ndikwọrọ ikọ. Se Satan oyomde edi oro.

3. (a) Nso ke ikpanam mbak Satan idinam idem emem nnyịn? (b) Nso ke iyom ndineme ke ibuotikọ emi?

³ Satan ọdiọn̄ọ ke edieke isịnde idem inam n̄kpọ Jehovah ke iyekeme ndisọn̄ọ nda nyọ; enye iyomke nnyịn isọn̄ọ ida iyọ. Kûdedei ukpọn̄ Jehovah ke ini idem ememde fi, esịt onyụn̄ etịmerede fi. Utu ke oro, tetịm kpere enye man ‘enye anam fi ọsọn̄ọ ada onyụn̄ okop idem.’ (1 Pet. 5:10; Jas. 4:8) Ke ibuotikọ emi, iyeneme n̄kpọ iba emi ẹkemede ndinam nnyịn ikûsịn idem unam n̄kpọ Abasi; iyeneme n̄ko mme itie N̄wed Abasi emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn ke ini utọ n̄kpọ emi etịbede. Edi ẹyak ibemiso ineme se idude ke Isaiah 40:​26-31. Itien̄wed emi oyowụt ke Jehovah enyene odudu ndin̄wam nnyịn.

4. Nso ke Isaiah 40:26 ekpep nnyịn?

⁴ Kot Isaiah 40:26. Idụhe owo ndomokiet emi ọdiọn̄ọde m̀mê ntantaọfiọn̄ ifan̄ idu ke ekondo. Ntaifiọk ẹkere ke n̄kpọ nte ntantaọfiọn̄ biliọn 400 ẹdu ke uyọ ntantaọfiọn̄ emi ẹkotde Milky Way. Edi Jehovah osio kpukpru mmọ enyịn̄. Nso ke emi ekpep nnyịn? Edieke Jehovah ọdiọn̄ọde kpukpru ntantaọfiọn̄ ke enyịn̄, afo ndien? Ndi ukereke ke enye enen̄ede ama fi emi anamde n̄kpọ esie? Afo anam n̄kpọ esie ke ntak emi amade enye idịghe ke ntak emi ẹnyụn̄ ẹdọhọde ẹnam. (Ps. 19:​1, 3, 14) Edima Ete nnyịn ọfiọk kpukpru n̄kpọ aban̄a fi. Enye ‘abat kpukpru idet ibuot fo.’ (Matt. 10:30) Ntak edi oro David ọkọdọhọde ke Psalm 37:18 ete: “Jehovah ọfiọk mme usen mbon oro mînyeneke ndudue,” oro edi, enye ọfiọk se iwọrọde mmọ. Omokụt do ke Jehovah ọfiọk kpukpru se iwọrọde fi. Enye ọyọnọ fi odudu ọyọ kpukpru se iwọrọde fi.

5. Nso inam inịm ke Jehovah ọyọnọ nnyịn odudu iyọ n̄kpọ ekededi oro ọwọrọde nnyịn?

⁵ Kot Isaiah 40:28. Jehovah enen̄ede okop odudu. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a odudu oro enye ọnọde utịn. David Bodanis, emi esiwetde n̄kpọ aban̄a se ntaifiọk ẹkpepde, ọdọhọ ke odudu oro utịn esisiode ke sekọn kiet edi ukem ye odudu oro ediwak biliọn bọmb atom ẹnyenede. Owo en̄wen oro esinamde ndụn̄ọde aban̄a utịn ọdọhọ ke odudu oro utịn osiode ke sekọn kiet ekem se kpukpru owo ke ofụri ererimbot ẹdade ẹnam nsio nsio n̄kpọ ke ofụri isua 200,000! Ke akpanikọ, Jehovah emi ọnọde utịn utọ odudu oro ọyọnọ nnyịn odudu ikeme ndiyọ n̄kpọ ekededi oro ọwọrọde nnyịn.

6. Inam didie ifiọk ke ọkpọnọ Jesus ememem, didie ke ndifiọk emi an̄wam nnyịn?

⁶ Kot Isaiah 40:29. Ndinam n̄kpọ Jehovah esinam esịt enem nnyịn. Jesus ọkọdọhọ mbet esie ete: “Ẹmen ọkpọnọ mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo . . . ndien mbufo ẹyekụt nduọkodudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. Koro ọkpọnọ mi ememem, mbiomo mi onyụn̄ efefere.” (Matt. 11:​28-30) Ikọ Jesus emi edi akpanikọ. Ndusụk ini esikak nnyịn ke idem ke ini idahade mbono esop m̀mê ikade ukwọrọikọ. Edi esitie nnyịn didie ke idem ke ini inyọn̄de idi? Imesifiak ikop idem inem inyụn̄ inyene odudu ndiyọ mme afanikọn̄ uwem emi. Ke akpanikọ, ọkpọnọ Jesus enen̄ede emem!

7. Nọ uwụtn̄kpọ oro owụtde ke se Matthew 11:​28-30 etịn̄de edi akpanikọ.

⁷ Sista nnyịn kiet emi idikotde Kayla ọdọn̄ọ udọn̄ọ emi esinamde idem emem  enye kpukpru ini; ibuot esikọn̄ enye idiọk idiọk, enye esinyụn̄ enen̄ede ofụhọ. Emi esinam ọsọn̄ enye ndidụk mbono esop ndusụk ini. Edi ke enye ama akan̄wana odụk mbono esop usen kiet, enye ọkọdọhọ ete: “Utịn̄ikọ usen oro akaban̄a mmemidem. Nte eyenete oro okobonde ikọ ama otụk mi tutu ntọn̄ọ nditua. Utịn̄ikọ oro ama anam n̄kụt ke akpana nsisịn ukeme ndụk mbono esop kpukpru ini.” Esịt ama enen̄ede enem enye nte enye akan̄wanade odụk mbono esop usen oro!

8, 9. Nso ke ikọ Paul emi, “adan̄aemi n̄kopde mmemidem, adan̄aoro ke n̄kop odudu” ọwọrọ?

⁸ Kot Isaiah 40:30. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke nnyịn ifiọk ndinam, nnyịn ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ke odudu idem nnyịn. Nnyịn ikpedehedei ifre emi. Kpa ye oro apostle Paul ekekemede ndinam ediwak n̄kpọ, enyene ndusụk n̄kpọ oro mîkayakke enye anam kpukpru se enye okoyomde ndinam. Ke ini enye ekemende n̄kpọ emi enịm Abasi ke iso, Abasi ama ọdọhọ enye ke ‘imọ imanam odudu imọ ọfọn ama ke mmemidem.’ Se Abasi eketịn̄de oro ama an̄wan̄a Paul. Ntak edi oro Paul ọkọdọhọde ete: “Adan̄aemi n̄kopde mmemidem, adan̄aoro ke n̄kop odudu.” (2 Cor. 12:​7-10) Nso ke ikọ Paul emi ọkọwọrọ?

⁹ Paul ama ọfiọk ke iwakke n̄kpọ emi imọ ikemede ndinam ke odudu idem imọ, ke imoyom Abasi an̄wam imọ. Edisana spirit Abasi ama anam Paul okop odudu ini idem ekememde enye, ama onyụn̄ an̄wam enye anam mme n̄kpọ emi enye mîkpekemeke ndinam ke odudu idemesie. Edisana spirit Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn kpa nte akan̄wamde Paul. Iyenen̄ede ikop odudu ke ini Jehovah ọnọde nnyịn edisana spirit esie!

10. Didie ke Jehovah akan̄wam David ọyọ se ikọwọrọde enye?

¹⁰ Edisana spirit Abasi ama esin̄wam David emi eketienede ewet Psalm okop odudu. Enye ọkọkwọ ete: “Koro afo ayan̄wam mi n̄n̄wana n̄kan otu mbon n̄wo; Abasi mi oyonyụn̄ an̄wam mi ndọk ibibene.” (Ps. 18:29) Enyene ndusụk mfịna emi ẹtiede nte ibibene, emi nnyịn mîkemeke ndinam etre ke odudu idem nnyịn. Ntre imoyom Jehovah an̄wam nnyịn.

11. Tịn̄ nte edisana spirit esisan̄ade an̄wam nnyịn iyọ mfịna.

¹¹ Kot Isaiah 40:31. Ntrukpom isidaha odudu esie kpọt ife ke ikpaenyọn̄, ufiop ofụm esinọ enye odudu n̄ko. Ke ini enye efede aka anyan ebiet, enye esitat mba esie man ufiop ofụm oro emen enye aka. Emi esinam ntrukpom idaha ofụri odudu esie ife. Ntre ke ini etiede nte mfịna fo okpon akan fi, ti ntrukpom. Ben̄e Jehovah ada “edisana spirit” esie ọnọ fi odudu. (John 14:26) Imekeme ndiben̄e Jehovah ọnọ nnyịn edisana spirit esie ini ekededi oro iyomde. Imenen̄ede iyom Jehovah an̄wam nnyịn ke ini inyenede mfịna ye nditọete ke esop. Edi ntak emi isinyenede mfịna ye nditọete nnyịn?

12, 13. (a) Ntak emi isinyenede mfịna ye nditọete nnyịn? (b) Se ikọwọrọde Joseph ekpep nnyịn nso aban̄a Jehovah?

¹² Imesinyene mfịna ye nditọete nnyịn ke ntak emi nnyịn mîfọnke ima. Ndusụk ini, nditọete nnyịn ẹsitịn̄ ikọ mîdịghe ẹnam n̄kpọ emi ayatde nnyịn. Nnyịn imesinyụn̄ inam kpasụk ntre. Isimemke ke ini utọ n̄kpọ emi etịbede. Edi Jehovah oyom nnyịn isọn̄ọ ida ye imọ inyụn̄ ikpep ndidiana kiet ye nditọete nnyịn nnam n̄kpọ esie kpa nte isisọn̄ọde ida ye enye ke ini isobode mme idomo eken. Jehovah ama nditọete nnyịn kpa ye oro mmọ mîfọnke ima, akpana nnyịn ima mmọ n̄ko.

¹³ Se iketịbede inọ Joseph owụt ke Jehovah esiyak nsio nsio idomo esịm ikọt esie. Ke ini Joseph ekedide akparawa, ufụp ama anam nditọete esie ẹnyam enye  nte ofụn; ẹma ẹnyụn̄ ẹda enye ẹka Egypt. (Gen. 37:28) Jehovah ama okụt kpukpru se ikọwọrọde Joseph, esịt ikonyụn̄ inemke enye nte ẹkenamde n̄kpọ ye Joseph ufan esie emi ekedide edinen owo. Kpa ye oro, Jehovah ama ayak enye aka iso ọbọ ufen. Jehovah ama onyụn̄ ayak ẹtop enye ẹsịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ini ẹkedoride enye ikọ ẹte ke oyom ndidan̄ n̄wan Potiphar ke n̄kanubọk. Ndi emi ọwọrọ ke Jehovah ama efre Joseph? N̄wan̄ansa-o! Bible ọdọhọ ke ‘Jehovah ama odu ye Joseph’ onyụn̄ ọdiọn̄ se ededi oro Joseph anamde.​—Gen. 39:​21-23.

14. Nso ufọn ke idibọ edieke itrede iyatesịt?

¹⁴ David edi owo en̄wen emi Jehovah akayakde ọbọ ufen. Iwakke owo emi mme owo ẹkebakde ibak nte David. Edi David ikayakke se ikọwọrọde enye anam enye edi owo iyatesịt. Utu ke oro, enye akakam ọdọhọ ete: “Tre iyatesịt nyụn̄ kpọn̄ ifụtesịt; kûyat esịt koro emi adade esịm ndinam idiọk.” (Ps. 37:8) Ata akpan ntak oro ‘ikpetrede iyatesịt’ edi ke iyom ndikpebe Jehovah emi “[mîsinamke] ye nnyịn nte idiọkn̄kpọ nnyịn edide.” (Ps. 103:10) Ntak en̄wen edi ke idem ọyọsọn̄ nnyịn edieke itrede iyatesịt. Iyatesịt ekeme ndinam owo ọdọn̄ọ n̄kon̄n̄kon̄ iyịp, iyakke udia ọsọp ataha owo ke idịbi, iyakke owo ekeme ndikot ibifịk ọfọn, onyụn̄ anam owo enyene mfịna ke edidiana ekpa. Owo iyatesịt isikereke n̄kpọ ọfọn. Ndusụk ini enye esitịn̄ m̀mê anam n̄kpọ emi ayatde mbon en̄wen, ndien emi ekeme ndinam enye ofụhọ ke anyan ini. Ntak edi oro Bible ọdọhọde ke “sụn̄sụn̄ esịt edi uwem obụkidem.” (N̄ke 14:30) Nso idin̄wam nnyịn inam emem ye nditọete nnyịn ke ini mmọ ẹnamde se iyatde nnyịn? Ndinam se Bible etịn̄de edin̄wam nnyịn.

15, 16. Nso ke ikpanam ke ini eyenete anamde se iyatde nnyịn?

¹⁵ Kot Ephesus 4:26. Idem isikpaha nnyịn ke ini mbon ererimbot ẹnamde nnyịn idiọk. Edi esinen̄ede abiak nnyịn ke ini eyenete ke esop m̀mê owo ke ubon nnyịn etịn̄de m̀mê anamde se iyatde nnyịn. Nso ke ikpanam edieke nnyịn mîkemeke ndifre mban̄a n̄kpọ oro? Ndi iyesịn owo oro ke esịt? Mîdịghe, ndi iyọsọsọp inam emem nte Bible ọdọhọde? Edieke nnyịn mîsọpke-sọp ika ibịne eyenete nnyịn, ekeme ndisọn̄ ndinam emem ye enye.

¹⁶ Nso ke akpanam edieke ọsọn̄de fi ndifre mban̄a se eyenete akanamde fi? Nso idin̄wam fi ekeme ndinam emem ye enye? Akpa, bọn̄ akam ke ofụri esịt ben̄e Jehovah an̄wam fi ọfiọk se editịn̄de ye enye. Ti ke eyenete oro edi ufan Jehovah kpa nte  afo edide. (Ps. 25:14) Jehovah ama enye. Jehovah esifọn ido ye mme ufan esie, enye onyụn̄ oyom fi ekpebe imọ. (N̄ke 15:23; Matt. 7:12; Col. 4:6) Ọyọhọ iba, nen̄ede tie kere se afo editịn̄de ye eyenete oro ekeduede fi. Kûdọhọ ke enye okokokoi anam se iyatde fi, edi da ke ekedi ndudue. Nyịme ke afo n̄ko ama onyụn̄ edue. Ke ini akade ndinam emem, emekeme ndidọhọ enye ete: “Mmọdiọn̄ọ ke ikpakanaha nsọp nyat esịt ntre, edi nte afo eketịn̄de ikọ ye ami ama . . . ” Edieke nneme oro mînyeneke ibuot usen oro, kûduọk idotenyịn. Sụk ka iso yom usụn̄ nam emem. Nte osụk odomode ndinam emem, sịn enye ke akam nyụn̄ ben̄e Jehovah ọdiọn̄ enye. Ben̄e Jehovah onyụn̄ an̄wam fi okụt nti edu oro eyenete fo enyenede. Inamke n̄kpọ m̀mê eyenete oro ekeduede fi anam n̄kpọ didie, nen̄ede nịm ke Jehovah ama nte afo odomode ukeme ndinam emem ye eyenete fo emi edide ufan Abasi.

17. Mmanie ke Jehovah esida an̄wam nnyịn ke ini inamde akwa idiọkn̄kpọ, ntak emi nnyịn mîkpabiatke ini ndika mbịne mmọ?

¹⁷ Esịt esifịna mbon oro ẹnamde akwa idiọkn̄kpọ tutu mmọ ẹkere ke mmimọ idotke aba ndinam n̄kpọ Jehovah. Owo emi esịt amiade ufen isibọhọ emem, ikopke inemesịt, isinyụn̄ inamke n̄kpọ Abasi nte ekesinamde. Edidem David emi esịt akamiade ufen ọkọdọhọ ete: “Ke ini n̄kodopde uyo mme ọkpọ mi ẹyemede oto mmụm emi mmụmde ofụri usen. Koro ubọk fo okodobide mi ke idem uwemeyo ye okoneyo.” David ama enyene uko anam se owo Abasi akpanamde, enye ama ayarade idiọkn̄kpọ esie. Enye ọkọdọhọ ete: “Ekem nyarade idiọkn̄kpọ mi nnọ fi, . . . Ndien afo efen ndudue mi ye mme idiọkn̄kpọ mi.” (Ps. 32:​3-5) Ekpedi amanam akwa idiọkn̄kpọ, diọn̄ọ ke Jehovah eben̄e idem ndin̄wam fi afiak edi ufan esie. Edi ana enyịme mbiowo ẹn̄wam fi, sia mmọ ke Jehovah ọdọhọ ẹn̄wam nnyịn ke ini inamde akwa idiọkn̄kpọ. (N̄ke 24:16; Jas. 5:​13-15) Kûnam ubịghi mbak nsinsi uwem iditak fi! Edi nso ke akpanam edieke esịt osụk amiade fi ufen ke idiọkn̄kpọ oro Jehovah ama ekefen fi?

18. Didie ke se iketịbede inọ Paul ekeme ndin̄wam mbon oro ẹkerede ke mmimọ idotke ndinam n̄kpọ Jehovah?

¹⁸ Enyene ndusụk ini emi esịt ekesitịmerede apostle Paul ke ntak idiọkn̄kpọ emi enye akanamde ke ini edem. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami n̄kpri n̄kan ke otu mme apostle, nnyụn̄ ndotke se ẹkotde apostle, koro mma n̄kọbọ esop Abasi.” Kpa ye oro, enye ama ọdọhọ ke ‘mfọnido Abasi oro owo mîdotke anam imọ idi se idide.’ (1 Cor. 15:​9, 10) Jehovah ama ama Paul kpa ye oro Paul mîkọfọnke ima; akpakana Paul enịm ke Jehovah ama imọ. Edieke edide ama enen̄ede akabade esịt ke idiọkn̄kpọ emi akanamde ke ini edem, ama ekpe Jehovah ubọk efen ọnọ fi, onyụn̄ etịn̄ ọnọ mbiowo edieke ekedide akwa idiọkn̄kpọ, nịm ke Jehovah efen ọnọ fi. Ntre kûtie ufịna idem aba ke idiọkn̄kpọ oro Jehovah ama ekefen ọnọ fi!​—Isa. 55:​6, 7.

19. Nso idi ibuotikọ isua 2018, ndien didie ke ibuotikọ emi edin̄wam nnyịn?

¹⁹ N̄kpọ ekeme ndinen̄ede nsọn̄ ye nnyịn nte utịt ererimbot emi etịmde-tịm ekpere. Edi ana iti ke ‘Enye emi ọnọde owo oro akpade mba odudu, onyụn̄ anamde owo eke mînyeneke ọkpọsọn̄ odudu ọyọhọ ye ukeme’ ọyọnọ nnyịn odudu ika iso inam n̄kpọ esie. (Isa. 40:29; Ps. 55:22; 68:19) Ibuotikọ isua 2018 eyesinam iti emi kpukpru ini oro idụkde mbono esop. Ibuotikọ isua 2018 edi: “Mbon oro ẹdoride enyịn ke Jehovah ẹyefiak ẹkop odudu.”​—Isa. 40:31.