KPUKPRU isua, se ibede owo miliọn itiokiet ẹsika akai emi odude ke Isuo Shima ke Japan. Akwa Itieuwa Ise, emi ẹdade nte edisana ebiet, odu do. Ẹsika ebiet emi man ẹketuak ibuot ẹnọ abasi utịn mbon Shinto emi ekerede Amaterasu Omikami. Ẹkpono abasi emi ke n̄kpọ nte isua tọsịn iba idahaemi. Mbemiso mmọ ẹdụkde itieuwa emi, mmọ ẹsiyet ubọk ye inua. Ekem, mmọ ẹsida ke iso ufọk emi ẹsituakde ibuot ẹnọ abasi-an̄wan emi, ẹnụk ibuot, ẹkwak ubọk, ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹnọ abasi emi. * Ufọkabasi Shinto ẹsiyak ikọt mmọ ẹkpono abasi efen, ndien mbon Buddha, mbon oro ẹdọhọde ke idi mme Christian, ye mbon en̄wen ikwe se idiọkde ke nditiene mbon Shinto nnam se mmọ ẹsinamde ke edisana ebiet mmọ.

Ediwak ikpọ ufọkabasi ye ido ukpono ke ererimbot ẹnyene mme itie emi mmọ ẹdade nte edisana ebiet, * ndien ata ediwak owo ẹsika ebiet emi. Ke mme idụt emi ediwak owo ẹdọhọde ke idi mme Christian, ẹnyene ata ediwak ufọkabasi ye ndisana ebiet emi ẹkotde ẹdian Jesus, Mary, ye ndisana owo eken. Ndisana ebiet ẹdu n̄ko ke mme itie emi ndusụk n̄kpọ oro ẹtịn̄de ke Bible ẹketịbede, m̀mê ke mme itie oro ẹdọhọde ke utịben̄kpọ eyomfịn eketịbe do, m̀mê ke itie oro ẹbonde mme n̄kpọ emi ẹdade nte ndisana n̄kpọ. Ediwak owo ẹsika edisana ebiet sia mmọ ẹkere ke Abasi ọyọsọp okop akam oro mmimọ ibọn̄de do. Mbon en̄wen ẹsinam anyan isan̄ ẹka ebiet emi mmọ ẹdade nte edisana ebiet man ẹwụt ke imenen̄ede isịn idem ke n̄kpọ Abasi.

Ndi edi akpanikọ ke Abasi esisọp ọbọrọ akam oro ẹbọn̄de ke edisana ebiet? Ndi ndinam anyan isan̄ n̄ka edisana ebiet esinem Abasi esịt? Ndi akpana mme Christian ẹkpono Abasi ke ebiet emi ẹdade nte edisana ebiet? Ibọrọ mbụme emi ayanam nnyịn ifiọk m̀mê ọfọn ndikpono Abasi ke edisana ebiet ye nte Abasi oyomde ẹkpono imọ.

Nneme oro Jesus ekenemede ye n̄wan Samaria kiet owụt nte Abasi esede owo ndika edisana ebiet n̄katuak ibuot. Jesus akasan̄a ke Samaria ebe ndien ọdọhọ yak iduọk odudu ke obube mmọn̄ emi odude ekpere Sychar. Enye ama ọtọn̄ọ nneme ye mma emi ekedide do ndikoi mmọn̄. Nte mmọ ẹkesụk ẹnemede nneme, mma oro ama ọdọhọ ke nte mbon Samaria ẹkponode Abasi okpụhọde ye nte mme Jew ẹkponode. Enye ọkọdọhọ ete: “Mme ete ete nnyịn ẹkesituak ibuot ke obot emi; edi mbufo ẹdọhọ ẹte  ke Jerusalem edi ebiet emi owo akpatuakde ibuot.”—John 4:5-9, 20.

Obot Gerizim ke mma emi eketịn̄ aban̄a, ndien to ke Jerusalem sịm obot emi edi n̄kpọ nte itiat 30. Do ke mbon Samaria ẹkenyene temple oro mmọ ẹkesinịmde mme usọrọ nte Passover. Edi utu ke Jesus ndikọn̄ nyịre ke ukpụhọde oro odude ke otu mmọ, enye ọkọdọhọ mma oro ete: “N̄wan owo, nịm mi ke akpanikọ, Ini ke edi eke mbufo mîdituakke ibuot inọ Ete ke obot emi m̀mê ke Jerusalem.” (John 4:21) Akamba ukpụhọde ekedi emi, akpan akpan sia edide eyen Jew etịn̄. Ntak emi ẹditrede ndituak ibuot nnọ Abasi ke temple Jerusalem?

Jesus ama aka iso ete: “Ini ke edi, ini oro onyụn̄ edi emi, eke ata mme andituak ibuot ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ, koro edi utọ mme owo emi ke Ete oyom ete ẹtuak ibuot ẹnọ imọ.” (John 4:23) Ke ata ediwak isua, mme Jew ẹkesida temple Jerusalem nte akpan itie emi ẹkpekade ẹketuak ibuot ẹnọ Abasi. Mmọ ẹma ẹsika do utịm ikata ke isua ẹkewa uwa ẹnọ Jehovah Abasi mmọ. (Exodus 23:14-17) Edi Jesus ọkọdọhọ ke kpukpru emi ẹyetre, ndien ke “ata mme andituak ibuot” ẹdituak ibuot inọ Abasi “ke spirit ye ke akpanikọ.”

Temple oro mme Jew ẹkesikade ẹketuak ibuot ẹkedi ata ata ufọk emi ẹkemede ndikụt, ndien enyene akpan ebiet emi enye okodude. Edi owo ikemeke ndikụt spirit ye akpanikọ, inyụn̄ inyeneke akpan ebiet emi mmọ ẹdude. Ntem, ikọ Jesus ọkọwọrọ ke ata mme Christian ẹdituak ibuot inọ Abasi ke ebiet ekededi, idịghe tutu edi Obot Gerizim, temple Jerusalem, m̀mê edisana ebiet en̄wen.

Ke nneme oro Jesus ekenemede ye n̄wan Samaria oro, enye ama ọdọhọ ke “ini ke edi” emi ẹdituakde ibuot inọ Abasi nte imọ idọhọde emi. Ini ewe ke emi ekenyene nditịbe? Ekedi ke ini Jesus akakpade onyụn̄ etrede nte Ibet Moses ọkọdọhọde ẹsituak ibuot ẹnọ Abasi. (Rome 10:4) Edi Jesus ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ini oro onyụn̄ edi emi.” Ntak emi enye ọkọdọhọde ntre? Sia enye ekedi Messiah, ndien enye ama enyene mme mbet oro ẹdinamde ewụhọ esie emi: “Abasi edi Spirit, ndien mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹnyene ndituak ibuot ke spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:24) Ntre, didie ke ikeme ndituak ibuot nnọ Abasi ke spirit ye ke akpanikọ?

Ke ini Jesus eketịn̄de aban̄a ndituak ibuot ke spirit, enye iketịn̄ke iban̄a spirit ndimen owo ke ufọkabasi. Edi enye eketịn̄ aban̄a ndiyak edisana spirit Abasi ada nnyịn usụn̄. Kiet ke otu n̄kpọ emi  edisana spirit edinamde inọ nnyịn edi ndinam Ikọ Abasi enen̄ede an̄wan̄a nnyịn. (1 Corinth 2:9-12) Akpanikọ oro Jesus eketịn̄de aban̄a edi owo ndifiọk se Bible ekpepde. Mmọdo, idịghe ndika san̄asan̄a itie n̄katuak ibuot anam Abasi enyịme utuakibuot nnyịn, edi ana ituak ibuot inọ enye nte Bible ọdọhọde inyụn̄ iyak edisana spirit esie ada nnyịn usụn̄.

Ndi ọfọn mme Christian ẹsika edisana ebiet ẹkekpono Abasi? Sia Jesus ọkọdọhọde ke ana ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi ke spirit ye ke akpanikọ, ọwọrọ ndisika edisana ebiet n̄katuak ibuot inamke Ete nnyịn eke heaven okop inemesịt. Ke adianade do, Bible anam nnyịn ifiọk nte Abasi esede owo ndikama edisọi mbiet ntuak ibuot. Enye ọdọhọ ete: “Ẹfehe ẹkpọn̄ ukpono ndem,” afiak ọdọhọ “ẹkpeme idem ke ndem.” (1 Corinth 10:14; 1 John 5:21) Ntre, ikpanaha ata Christian atuak ibuot ke ebiet ekededi emi ẹdade nte edisana ebiet m̀mê ke ebiet emi ẹkamade edisọi mbiet ẹtuak ibuot.

Edi emi iwọrọke ke Ikọ Abasi akpan owo ndinyene itie emi enye esimade ndiketie mbọn̄ akam, n̄kot Ikọ Abasi, nnyụn̄ ntie n̄kere se enye okotde. Idiọkke ndinyene ediye itie emi ẹsisopde idem ẹkpep n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹneme Ikọ Abasi. Inyụn̄ idiọkke ndibot itiat udi ke itie emi ẹkebụkde owo. Ẹsinam emi ndida nti owo oro ẹkebụkde do m̀mê ndiwụt nte ẹkemade enye. Edi se Jesus eketịn̄de owụt ke ifọnke ndida utọ itie oro nte edisana ebiet m̀mê ndikama edisọi mbiet ntuak ibuot do.

Ntre, kûkere ke ndika edisana ebiet ayanam Abasi ọsọp okop akam fo. Ndika edisana ebiet idinyụn̄ inamke Abasi okop inemesịt m̀mê ọnọ fi san̄asan̄a edidiọn̄. Bible ọdọhọ ke Jehovah Abasi, emi edide “Ọbọn̄ enyọn̄ ye isọn̄, idụn̄ke ke mme temple eke ẹdade ubọk ẹbọp.” Edi emi iwọrọke ke Abasi oyom usụn̄ ọkpọn̄ nnyịn. Nnyịn imekeme ndidu ke ebiet ekededi mbọn̄ akam nnọ enye, ndien enye okop sia enye “[iyomke] usụn̄ ikpọn̄ nnyịn owo kiet kiet.”—Utom 17:24-27.