1, 2. (a) Ntak emi mbụk Noah, Daniel, ye Job ekemede ndidọn̄ nnyịn esịt? (b) N̄kpọ eketie didie ini Ezekiel ekewetde Ezekiel 14:14?

NDI udọn̄ọ, unana okụk, m̀mê ukọbọ anam uwem ọsọn̄ ye afo? Ndi esisọn̄ fi ndusụk ini ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah ye inemesịt? Ekpedi ntre, mbụk Noah, Daniel, ye Job ekeme ndidọn̄ fi esịt. Mmọ ikọfọnke ima, ediwak se iwọrọde nnyịn ama onyụn̄ ọwọrọ mmọ. Ndusụk se ikọwọrọde mmọ ama ekpere ndida mmọ ibuot. Kpa ye oro, mmọ ikọkpọn̄ke Jehovah, Jehovah ama onyụn̄ ama mmọ sia mmọ ẹma ẹbuọt idem ye enye ẹnyụn̄ ẹkop uyo esie.​—Kot Ezekiel 14:​12-14.

² Ezekiel ekewet se idude ke Ezekiel 14:14 ke Babylonia ke isua 612 mbemiso eyo Christ * (Ezek. 1:1; 8:1) Ẹma ẹsobo Jerusalem ke 607, isua ifan̄ ke Ezekiel ama ekewet itien̄wed oro. Ibat  ibat owo ke Jerusalem ẹkebuọt idem ye Jehovah ẹnyụn̄ ẹkop uyo esie nte Noah, Daniel, ye Job. Mmọ kpọt ke Jehovah akanyan̄a. (Ezek. 9:​1-5) Ndusụk mmọ ẹkedi Jeremiah, Baruch, Ebed-melech, ye nditọ Rechab.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Mbon oro Jehovah okụtde ke ẹnam se inende ukem nte Noah, Daniel, ye Job ke enye edinyan̄a ini enye edisobode idiọk ererimbot emi. (Edi. 7:​9, 14) Ntre ẹyak ise se mmọ ẹkenamde yak Jehovah ọdọhọ ke mmọ ẹdi ndinen owo. Ke ibuotikọ emi, iyeneme (1) se ikpakanamde ọsọn̄ mmọ ndinam n̄kpọ Abasi ye (2) nte ikemede ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop uyo esie nte mmọ.

4, 5. Nso ikpakanam ọsọn̄ Noah ndinam n̄kpọ Jehovah, ndien nso inam fi ama nte enye ọkọsọn̄ọde ada ye Jehovah?

⁴ Nso ikpakanam ọsọn̄ Noah ndinam n̄kpọ Abasi? Mme owo ẹma ẹdiọk ẹbe nde ke eyo Enoch ete ete-ete Noah. Mmọ ẹma ẹsikam ẹtịn̄ “mbukpo n̄kpọ” ẹdian Jehovah. (Jude 14, 15) Ekedi eyo esiere afai ọtọt. Bible ọdọhọ ke ‘afai ama ọyọhọ isọn̄’ ke eyo Noah. Ndiọi angel ẹma ẹsụhọde ẹdi isọn̄ ẹditan̄ iban ẹdọ ẹnyụn̄ ẹbon ata n̄kpọsọn̄ nditọ emi ẹketiede afai afai. (Gen. 6:​2-4, 11, 12) Edi Noah ikebietke mmọ. Genesis 6:​8, 9 ọdọhọ ete: “Noah okụt mfọn ke iso Jehovah. . . . Enye anana ndudue ke otu mbon eyo esie. Noah onyụn̄ asan̄a ye ata Abasi.”

⁵ Enyene se itien̄wed oro ekpepde nnyịn aban̄a Noah. Ediwak owo mfịn ẹdu uwem isua 70 m̀mê 80. Edi Noah ama anam n̄kpọ Jehovah ebe oro. Enye ama odụn̄ ke idiọk ererimbot oro ekpere ndisịm isua 600. (Gen. 7:11) N̄kpọ en̄wen edi ke asan̄autom Abasi ndomokiet ikodụhe emi akpan̄wamde enye onyụn̄ ọsọn̄ọde enye idem nte nditọete ẹsin̄wamde nnyịn ke esop. Akam etie nte idụhe eyeneka esie ndomokiet emi eketienede enye okpono Jehovah. *

6. Didie ke Noah okowụt ke imenyene uko?

⁶ Noah ikekereke ke ndinam n̄kpọ Abasi onyụn̄ okụre ke owo nditre ndinam idiọkn̄kpọ. Enye ama esikwọrọ ikọ Abasi uko uko sia enye ama ọbuọt idem ye Jehovah. Oro anam Bible okot enye “ọkwọrọ edinen ido.” (2 Pet. 2:5) Apostle Paul ọkọdọhọ ke enye ama ‘obiom ererimbot ikpe ke ntak mbuọtidem esie.’ (Heb. 11:7) Mme owo ẹma ẹsak enye ẹnyụn̄ ẹkọbọ enye, etie nte mmọ ẹma ẹkam ẹdomo ndiwot enye. Edi Noah ikefeheke mmọ. (N̄ke 29:25) Jehovah ama an̄wam enye enyene uko kpa nte enye esin̄wamde nti ikọt esie.

7. Nso ikpakanam Noah okûkọn̄ ubom oro Jehovah ọkọdọhọde enye ọkọn̄?

⁷ Ke Noah ama akanam n̄kpọ Jehovah ebe isua 500, Jehovah ama ọdọhọ enye ọkọn̄ ubom man ẹda ẹnyan̄a mme owo ye mme unam. (Gen. 5:32; 6:14) Ikedịghe ekpri utom! Noah ama ọfiọk n̄ko ke oro ayanam mme owo ẹdọdiọn̄ ẹsak imọ ẹnyụn̄ ẹkọbọ imọ. Edi enye ama osụk ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ anam kpukpru se Jehovah ọkọdọhọde.​—Gen. 6:22.

8. Didie ke Noah okowụt ke imenịm ke Jehovah ọyọnọ imọ se idiade?

⁸ N̄kpọ en̄wen emi akpakanamde ọsọn̄ Noah ndikop uyo Jehovah ekedi nte enye edisan̄ade ibọk ubon esie. Mbemiso Ukwọ, akana mme owo ẹnam utom ọkpọsọn̄ man ẹnyene se ẹdiade. Akana Noah anam ntre n̄ko. (Gen. 5:​28, 29) Edi oro ikanamke enye ọkpọn̄ n̄kpọ Abasi okoyom se mmọ ẹdidiade. Enye ikayakke n̄kpọ ndomokiet  etịmede enye ke n̄kpọ nte isua 40 m̀mê 50 oro enye ọkọkọn̄de ubom. Enye ama aka iso anam n̄kpọ Abasi isua 350 ke Ukwọ ama okokụre. (Gen. 9:28) Ọfọn ibuọt idem ye Jehovah inyụn̄ ikop uyo esie nte Noah!

9, 10. (a) Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop uyo esie ukem nte Noah? (b) Nso ke Jehovah edinam inọ fi edieke okopde uyo esie?

⁹ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Abasi nnyụn̄ n̄kop uyo esie nte Noah? Ana isua se Abasi asuade inyụn̄ ima se enye amade, ida n̄kpọ Abasi nte akpa n̄kpọ ke uwem nnyịn, ikûnyụn̄ udu uwem nte mbon ererimbot emi. (Matt. 6:33; John 15:19) Imọdiọn̄ọ ke emi esinam ererimbot ẹsua nnyịn. Mmọ ẹsitịn̄ ndiọi n̄kpọ ẹdian nnyịn ke ntak emi nnyịn mînyịmeke ndibiat ibet Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, ẹsua nnyịn ke ndusụk idụt ke ntak emi inamde se Bible etịn̄de aban̄a idan̄ ye ndọ. (Kot Malachi 3:​17, 18.) Ukem nte Noah, nnyịn ibakke owo, ibak Jehovah, sia enye ikpọn̄ ekeme ndinọ nnyịn nsinsi uwem.​—Luke 12:​4, 5.

¹⁰ Edi bụp idemfo ete: ‘Ndi nyaka iso nnam se Abasi ọdọhọde ekpededi oro anam mme owo ẹsak mi m̀mê ẹkọbọ mi? Ndi mmenịm ke Jehovah ọyọnọ mi ye ubon mi se idiade n̄kpọ ọkpọsọn̄ se ọsọsọn̄?’ Jehovah iditreke ndise mban̄a fi edieke ọbuọtde idem ye enye onyụn̄ okopde uyo esie ukem nte Noah.​—Phil. 4:​6, 7.

11. Nso ikpakanam ọsọn̄ Daniel ye mme ufan esie ita ndikop uyo Jehovah ke Babylon? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹¹ Nso ikpakanam ọsọn̄ Daniel ndinam n̄kpọ Abasi? Ẹma ẹmen enye ẹka ntan̄mfep ke Babylon. Mbon Babylon ẹkekpono nsunsu abasi ẹsinyụn̄ ẹbre idiọn̄. Mmọ ikadaha nditọ Israel ke n̄kpọ; ẹma ẹsinyụn̄ ẹda mmọ ye Jehovah Abasi mmọ ẹnam mbubru. (Ps. 137:​1, 3) N̄kpọ oro ikenemke Daniel ye nditọ Israel eken emi ẹkemade Jehovah. N̄ko, ediwak owo ke ẹkekama enyịn ẹse Daniel ye mme ufan esie Hananiah, Mishael, ye Azariah, sia ẹkeyom ndikpep mmọ nte ẹkpesan̄ade utom ẹnọ edidem Babylon. Ẹkedọhọ mmọ ẹtiene ẹdia udia ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine edidem. N̄kpọ mfịna ekedi oro sia Daniel ama “ebiere ke esịt esie ete imọ idisabakede idem ke ndunịm udia edidem.”​—Dan. 1:​5-8, 14-17.

12. (a) Nso nti edu ke Daniel ekenyene? (b) Jehovah ọkọdọhọ ke Daniel edi nso utọ owo?

¹² Enyene n̄kpọ emi akpakanamde ọsọn̄ Daniel ndinam se Abasi amade. Ẹma ẹnọ enye ikpọ itie ke Babylon ke ntak emi enye ọkọfiọkde n̄kpọ etieti. (Dan. 1:​19, 20) Utọ n̄kpọ oro akpakanam enye atan̄ idem ekere ke idụhe eke ọfiọkde n̄kpọ nte imọ. Edi enye ama osụhọde idem anam mme owo ẹfiọk ke Jehovah akan̄wam imọ inam kpukpru se ikanamde. (Dan. 2:30) Daniel ekedi akparawa ini Abasi ọkọdọhọde ke enye edi edinen owo kpa nte Noah ye Job. Ndi Abasi ama anam ndudue ndidọhọ ke Daniel eketie nte Noah ye Job? Ikanamke! Daniel ama ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ Abasi tutu akpa. Etie nte ini Daniel ekperede isua 100 ke angel ọkọdọhọ enye ke enye edi owo emi “ẹmade etieti.”​—Dan. 10:11.

13. Afo ekere ke nso idi ntak kiet emi Jehovah akanamde ẹnọ Daniel akamba itie?

¹³ Jehovah ama anam ẹnọ Daniel akamba itie ke ini ukara Babylon ye ke ini ukara Media ye Persia. (Dan. 1:21; 6:​1, 2) Etie nte Jehovah akanam emi man Daniel akpan̄wam nditọ Israel. Jehovah ama onyụn̄ anam ẹnọ Joseph akamba itie ke Egypt, ẹnyụn̄ ẹnọ Esther ye Mordecai akamba itie ke Persia man mmọ ẹn̄wam nditọ Israel. *  (Dan. 2:48) Kere nte esịt ekenemde Ezekiel ye nditọ Israel eken ndikụt Jehovah adade Daniel an̄wam mmọ!

14, 15. (a) Didie ke mme n̄kpọ oro ẹketịbede ke eyo Daniel ẹbiet se itịbede mfịn? (b) Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nto ete ye eka Daniel?

¹⁴ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop uyo esie ukem nte Daniel? Mbon oro ẹkponode nsunsu abasi ẹnyụn̄ ẹdude oburobụt uwem ẹyọyọhọ ererimbot emi. Akwa Babylon, emi edide ofụri nsunsu ido ukpono ẹsịn kpukpru emi. Bible ọdọhọ ke enye edi “ebietidụn̄ mme demon.” (Edi. 18:2) Edi nnyịn itieneke ererimbot emi inam se mmọ ẹnamde sia nnyịn itie nte mme odudụn̄. Oro esinam mmọ ẹsua nnyịn. (Mark 13:13) Ntre ẹyak ikpere Jehovah Abasi nnyịn ukem nte Daniel. Edieke isụhọrede idem, ibuọtde idem ye Jehovah, inyụn̄ inamde se enye ọdọhọde, enye ayama nnyịn nte akamade Daniel, iyonyụn̄ iye ke enyịn esie.​—Hag. 2:7.

¹⁵ Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nto ete ye eka Daniel? Ata ediwak owo ke Judah ikanamke se Jehovah amade ini Daniel ekedide eyenọwọn̄. Edi Daniel ama ama Jehovah. Ekere ke nso ikan̄wam enye? Anaedi ete ye eka esie ẹma ẹtịm ẹkpep enye Ikọ Abasi. (N̄ke 22:6) Daniel ọwọrọ “Abasi Edi Ebiereikpe Mi.” Ete ye eka esie ndikosio enye enyịn̄ oro owụt ke mmọ ẹma ẹma Jehovah. Ntre, ẹnyene ime ẹkpep nditọ mbufo ẹban̄a Jehovah. (Eph. 6:4) Ẹsisịn mmọ ke akam ẹnyụn̄ ẹtie ye mmọ ẹbọn̄ akam. Ẹsịn ofụri ukeme mbufo ẹkpep mmọ ẹma se Jehovah amade, ndien Jehovah ọyọdiọn̄ mbufo.​—Ps. 37:5.

16, 17. Nso ikpakanam ọsọn̄ Job ndinam n̄kpọ Jehovah (a) ini enye ekenyenede n̄kpọ? (b) ini enye ọkọbọde ufen?

¹⁶ Nso ikpakanam ọsọn̄ Job ndinam n̄kpọ Abasi? Uwem Job ama ọtọ etịmede. Job “[okokpon] akan kpukpru mbon Edem Usiahautịn” mbemiso Satan okodomode enye. (Job 1:3) Enye ama enyene n̄kpọ, ọwọrọ etop, mme owo ẹnyụn̄ ẹkpono enye. (Job 29:​7-16) Edi kpukpru emi ikanamke enye atan̄ idem m̀mê okûdọn̄ enyịn ke Abasi. Jehovah ama akam ọdọhọ ke Job edi ‘asan̄autom imọ, enen, abak imọ, onyụn̄ ọwọn̄ọde ọkpọn̄ idiọk.’​—Job 1:8.

¹⁷ Edi etise n̄kpọ ama okpụhọde. Job ama ebuene tutu enyịn anan enye. Imọfiọk ke Satan akanam ete mbon utọ ibak oro. Enye ama osu nsu odori Job ete ke okpono  Abasi ke ntak emi n̄kpọ ọfọnde enye. (Kot Job 1:​9, 10.) Jehovah ikamiaha utọn̄ isio ke ikọ Satan oro. Oro akanam Jehovah ayak Job owụt m̀mê enye ama imọ ke ofụri esịt m̀mê enye oyonyụn̄ ọsọn̄ọ ada ye imọ.

18. (a) Nso inam afo ama nte Job ọkọsọn̄ọde ada ye Jehovah? (b) Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Job ekpep nnyịn nso?

¹⁸ Satan ama anam Job ubọk odụk. Ekedi afanikọn̄ kiet ikụreke-kụre, efen adiana. Job ekekere ke Abasi anam imọ. (Job 1:​13-21) Ekem ufan Job ita ẹma ẹdi ndidọn̄ enye esịt, edi mmọ ẹkekam ẹsosụn̄i enye, ẹdọhọ ke Abasi ọnọ enye utịp ubọkutom esie. (Job 2:11; 22:​1, 5-10) Edi Job ikọkpọn̄ke Abasi! Imọfiọk ke enyene ndusụk ini emi Job eketịn̄de se mîkpetịn̄ke. (Job 6:​1-3) Edi Jehovah ama ọdiọn̄ọ ke imemke inọ enye, ke nnanenyịn anam enye etịn̄ ikọ ntre. Jehovah ama ọfiọk ke Job okosụk ọsọsọn̄ọ ada ye imọ kpa ye ufen emi Satan akamiade enye ye nsu emi Satan okonyụn̄ osude odori enye. Ke Satan ama okodomo Job ama, Jehovah ama anam Job enyene n̄kpọ utịm ikaba akan se enye ekenyenede akpa, onyụn̄ anam enye odu uwem isua 140 en̄wen. (Jas. 5:11) Job ama aka iso okpono Jehovah ke ofụri esịt ini n̄kpọ akafiakde ọfọn enye. Isan̄a didie ifiọk? Ezekiel 14:14 anam ifiọk, sia Job ama akpa ata ediwak isua mbemiso Ezekiel ewetde itien̄wed oro.

19, 20. (a) Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop uyo esie nte Job? (b) Didie ke ikeme nditua owo mbọm nte Jehovah?

¹⁹ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop uyo esie ukem nte Job? Ẹyak ikûkpọn̄ Jehovah inamke n̄kpọ m̀mê nso iwọrọ nnyịn; ẹyak ibuọt idem ye enye inyụn̄ ikop uyo esie ke ofụri esịt. Imọfiọk ediwak n̄kpọ emi akpanamde ikûkpọn̄ Jehovah ikan nte Job ọkọfiọkde! Ke uwụtn̄kpọ, imenen̄ede ifiọk owo emi Satan edide inyụn̄ ifiọk n̄kari esie. (2 Cor. 2:11) Bible, akpan akpan n̄wed Job anam ifiọk ntak emi Abasi ayakde ibọ ufen. Prọfesi Daniel anam ifiọk n̄ko ke Obio Ubọn̄ Abasi edikara ofụri isọn̄ emi ye nte ke Jesus Christ edi Edidem Obio Ubọn̄ oro. (Dan. 7:​13, 14) Imonyụn̄ ifiọk ke Obio Ubọn̄ Abasi ọmọn̄ ananam kpukpru ufen ẹtre.

²⁰ Mbụk Job ekpep nnyịn ke akpana isin̄wam nditọete nnyịn oro ẹkụtde afanikọn̄. Afanikọn̄ ekeme ndinam ndusụk mmọ ẹtịn̄ se mîkpetịn̄ke. (Eccl. 7:7) Ikpanaha ida mmọ nte ndiọi owo. Utu ke oro, akpana itua mmọ mbọm sia imọfiọk ke nnanenyịn anam mmọ ẹtịn̄ ikọ ntre. Oro oyowụt ke imekpebe Jehovah, sia enye edi Abasi ima esinyụn̄ atua owo mbọm.​—Ps. 103:8.

21. Didie ke mbụk Noah, Daniel, ye Job anam iti se idude ke 1 Peter 5:10?

²¹ Noah, Daniel, ye Job ikodụhe uwem ke ukem ini, inyụn̄ idịghe ukem n̄kpọ ọkọwọrọ mmọ. Edi kpukpru mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹyọ se ikọwọrọde mmọ. Mbụk mmọ anam iti ikọ apostle Peter emi: “Ke mbufo ẹma ẹkekụt ukụt ke ekpri ibio ini, Abasi kpukpru mfọnido oro owo mîdotke . . . oyokụre ukpep mbufo, enye ayanam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda, enye ayanam mbufo ẹkop idem.”​—1 Pet. 5:10.

22. Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

²² Akpa Peter 5:10 owụt ke Jehovah ayanam ikọt esie ẹsọn̄ọ ẹda ẹnyụn̄ ẹkop idem. Anie ke otu nnyịn mîyomke Jehovah ọsọn̄ọ imọ idem onyụn̄ an̄wam imọ ika iso ikpono enye? Ntre, ẹyak ibuọt idem ye Jehovah inyụn̄ ikop uyo esie ukem nte Noah, Daniel, ye Job! Ke ibuotikọ oro etienede, iyokụt ke mmọ ndikenen̄ede mfiọk Jehovah akanam mmọ ẹka iso ẹbuọt idem ye enye. Mmọ ẹma “ẹfiọk kpukpru n̄kpọ” emi Jehovah okoyomde mmọ ẹnam. (N̄ke 28:5) Nnyịn imekeme ndinam ntre n̄ko.