Anaedi omokop ke ediwak nditọwọn̄ ke ẹsio idem iferi ẹnọ ẹsọk mme ufan mmọ ke fon. Emekeme ndikere m̀mê eyen fo akpanam utọ n̄kpọ oro.

Omoyom ndineme n̄kpọ emi ye enye, edi ọtọtọn̄ọ utọ nneme emi didie? Mbemiso itịn̄de nte ọkpọtọn̄ọde, kop kan̄a se isinamde nditọwọn̄ ẹsio idem iferi ẹnọ mme owo ke fon ye ntak emi ekpebehede fi. *

• Ndusụk n̄kaiferi ẹsinam emi man n̄kparawa ẹma mmọ, n̄kparawa ẹnyụn̄ ẹnam emi man n̄kaiferi ẹma mmọ.

• Ndusụk ini, erenowo esiyịre n̄kaiferi emi edide ufan esie ete osio idem iferi ọnọ imọ ke fon.

• Ndusụk n̄kparawa ẹsinọ utọ ndise emi ẹsọk mme ufan mmọ man ẹsak, mîdịghe man abiak n̄kaiferi oro ọkọkpọn̄de mmọ.

N̄wed kiet ọdọhọ ke se afo ọnọde owo ke fon ekeme ndisịn fi ye mbon en̄wen ke fehesan̄. (CyberSafe) Omokụt do ke fon emi akamade ke ubọk do ekeme ndisịn fi ke mfịna.

Ndusụk owo ifiọkke ke ndise ama ododụk Intanet, ke mme owo ẹkeme ndida enye nnam se ẹmama. Mbon FBI ke America ẹma ẹdụn̄ọde se ikanamde n̄kaiferi isua 18 owot idem. Mmọ ẹma ẹdikụt ke n̄kaiferi emi ama osio idem iferi ọnọ ufan esie erenowo ke fon, edi etise, ediwak owo ke ufọkn̄wed mmọ ẹnyene ndise emi. Ẹdọhọ ke n̄kparawa eken emi ufan esie erenowo ọkọnọde ndise emi ẹsọk ẹma ẹnọ ndise emi ẹsọk nsio nsio ufan mmọ ẹnyụn̄ ẹkama oro ẹyom enye ikọ.

Ukara ndusụk idụt imaha owo osio idem iferi ọnọ owo ke fon. Ke ndusụk idụt, ẹsimụm nditọwọn̄ emi ẹsiode idem iferi ẹnọ owo ke fon ẹnyụn̄ ẹnam kpukpru owo ke obio ẹdiọn̄ọ se mmọ ẹnamde mbak mmọ ẹdibiat mbon en̄wen. Ntre, edieke enyenede eyen, kpeme se enye anamde ke fon fo mbak enye edisịn fi ke mfịna.

Nam nditọ fo ẹfiọk se mmọ ẹkpenamde. Kpa ye oro mûkemeke ndikụt kpukpru se eyen fo adade fon esie anam, omosụk ekeme ndinam enye ọfiọk se enye akpadade fon anam ye se afo edinamde enye edieke enye mîkopke se etịn̄de. Ti ete ke emenyene unen ndise nnyụn̄ ndiọn̄ọ se eyen fo anamde ke fon esie.—Se se Bible etịn̄de: Ephesus 6:1.

Nam eyen fo okụt ke mfịna odu. Emekeme ndidọhọ ete: “Ediwak owo emi ẹsinọde owo ndise ke fon idiọn̄ọke m̀mê nso utọ ndise ke ẹkot ‘oburobụt ndise,’ afo ekere didie?” “Afo ekere ke nso utọ ndise ke owo mîkpọnọhọ owo ke fon?” “Ke ndusụk idụt, ẹsikot eyenọwọn̄ ikpe ke esop ke ndisio idem iferi nnọ owo ke fon, ndi emekere ke n̄kpọ emi ọdiọk ntre?” “Ntak emi ekerede ke ifọnke ndinọ owo utọ ndise oro?” Kpan̄ utọn̄ kop se enye editịn̄de nyụn̄ nam enye okụt ke se enye ọnọde owo ke fon ekeme ndisịn enye ke fehesan̄.—Se se Bible etịn̄de: Mme Hebrew 5:14.

Nam eyen fo ekere n̄kpọ. Emekeme ndidọhọ eyen fo an̄wan ete: ‘Edieke akparawa ọdọhọde eyenan̄wan ọnọ ndise emi enye adade iferi ẹsọk imọ, afo ekere ke eyenan̄wan oro akpanam nso? Ndi akpana enye enyịme man akparawa oro idikpọn̄ enye? Ndi akpana enye etre ndinọ, edi osụk odụk ndụk ye enye, mîdịghe ndi akpana enye etre ndụk ye enye? Ndi akpana enye etịn̄ n̄kpọ emi ọnọ akwa owo?’ Nam eyen fo etịm ekere n̄kpọ emi. Emekeme ndinam emi n̄ko ye eyen erenowo.—Se se Bible etịn̄de: Galatia 6:7.

Nam eyen fo ebiere ndidi eti eyen. Bụp enye ete, Ndi ukpumaha ẹdiọn̄ọ fi nte eti eyen? Ndi akpama ndinọ ndise owo emi adade iferi ẹsọk ediwak owo man esuene enye? Nso ikpanam ebiere ke imọ idisueneke owo ntre m̀mê ndisio idem iferi nnọ mme owo? Nam eyen fo “enyene eti ubieresịt.”—1 Peter 3:16.

Nịm uwụtn̄kpọ nọ eyen fo. Bible ọdọhọ ke ọniọn̄ eke otode enyọn̄ edi edisana inyụn̄ isan̄ake ye mbubịk. (James 3:17) Ndi nte odude uwem owụt ke afo udịghe mbubịk? N̄wed kiet ọdọhọ mme ete ye eka ete: “Ana nnyịn inịm nti uwụtn̄kpọ, ikûse ndiọi ndise ke fon, ke Intanet m̀mê n̄kpọ ntre.”—CyberSafe.