Edieke afo ye owo emi ọdọde ẹnyenede nsio nsio ekikere ke n̄kpọ, ewe ke akpanam ke otu emi?

1. Ndiyom ọsọn̄ ke uyo fo.

2. Ndinyịme mbak mfịna.

3. Ndiyom usụn̄ nnam se idifọnde ye mbufo mbiba.

Edi afo emekeme ndikere ke owo emi mîyakke ọsọn̄ ke uyo esie idinyeneke se enye oyomde.

Fiọk ete ke ndinyịme nnọ kiet eken nnyụn̄ nnam se idifọnde ye mbufo mbiba ayanam ndọ mbufo enem. Edi mbemiso inemede ntak emi mîfọnke esiyom ọsọn̄ ke uyo fo, enyene ndusụk n̄kpọ emi anade ọdiọn̄ọ.

Ọfọn nditie kiet nneme se mbufo ẹyomde. Mbemiso ọkọdọde ndọ, afo ekesibiere kpukpru se oyomde ndinam. Edi idahaemi ama ọkọdọ ndọ mi, afo ye owo emi ọdọde ẹnyene ndidiana kiet mbiere n̄kpọ, ndien ndusụk ini idịghe se afo amade ke mbufo ẹdibiere. Utu ke ndida emi ke idiọk, kam kere ban̄a ufọn oro edidiade ke ntak emi. Mma kiet emi ekerede Alexandra ọdọhọ ete: “Ndida ekikere owo iba nnam n̄kpọ ekeme ndinam n̄kpọ oro ọfọn akan ndikpada ekikere owo kiet nnam.”

Ifọnke ndikere ke ekikere fo kpọt enen. John M. Gottman emi esinọde mme ọdọ ndọ item ọdọhọ ete: “Inaha enyịme kpukpru se n̄wan m̀mê ebe fo etịn̄de, edi ana etịm ekere m̀mê emekeme ndinam se enye etịn̄de n̄ko. Edieke akpan̄de ubọk etie ofụn̄ ibuot (mîdịghe anamde emi ke esịt fo) ke ini n̄wan m̀mê ebe fo osụk etịn̄de se ifịnade enye, nneme mbufo idinyeneke ibuot.” *

Ọfọn enyịme n̄kpọ atak fi. Idụhe owo emi akpamade ndidụn̄ ye n̄wan m̀mê ebe emi esimade kpukpru n̄kpọ ọsọn̄ ke uyo esie. Akpakam ọfọn mbufo mbiba ẹsinyịme n̄kpọ atak mbufo ndusụk ini. Mma kiet emi ekerede June ọdọhọ ete: “Enyene mme ini emi nsinyịmede ndinam se ebe mi amade man esịt enem enye, onyụn̄ enyene mme ini emi enye n̄ko esinamde ntem ye ami. Nte ndọ etiede edi oro—ubọk otụk edem, edem otụk ubọk.”

Tọn̄ọ nneme ukpono ukpono. Edieke ọtọn̄ọde nneme ukpono ukpono, nneme oro edinyụn̄ itre ukpono ukpono. Edieke ọtọn̄ọde ikọ ikọ, ọyọsọn̄ mbufo ndibiere se idifọnde ye mbufo mbiba. Ntre, nam item Bible emi: “Ẹmen . . . mbọm ẹsịne ọkọrọ ye mfọnido ye nsụhọdeidem ye ifụre ifụre ido ye anyanime.” (Colossae 3:12) Mme utọ edu emi idiyakke mbufo ẹtọhọ, edi edikam in̄wan̄wam mbufo ẹbiere mfịna oro ẹnyenede.—Se se Bible etịn̄de ke Colossae 4:6.

Yom usụn̄ diọn̄ọ se idifọnde ye mbufo mbiba. Edieke ẹtiede ẹneme se idifọnde ye mbufo mbiba ndien utọk asiaha, ekeme ndidi mbufo ẹsụk ẹse mme ebiet emi mbufo mînyeneke uyo kiet. Utu ke oro, ẹdomo ndise mme ebiet emi mbufo ẹnyenede uyo kiet. Man ẹkeme ndibiere se idifọnde ye mbufo mbiba, ẹnam emi ise:

Ẹtie nsio nsio ẹwet n̄kpọ ke n̄wed. Dụri udịm ke ufọt bahade n̄wed oro. Ke n̄kan̄ kiet, wet mme n̄kpọ emi afo ekemede ndinyịme ke se mbufo ẹsụk ẹnemede oro. Ke n̄kan̄ eken, wet mbon oro mûdunyịmeke. Ekem ẹtie ntre ẹneme se mbufo ẹkewetde oro. Emekeme ndidikụt ke se mbufo mînyịmeke iwakke nte ẹkekerede. Edieke edide ntre, idisọn̄ke ndinam se idifọnde ye mbufo mbiba. Idem ọkpọkọm se mbufo mînyịmeke awawak, ndiwet mmọ ke n̄wed ayanam ẹkeme ndisụhọde ntie nneme n̄kpọ oro ọfọn.

Ẹnọ nsio nsio ekikere tutu mbufo ẹnyene se ẹyomde. Ndusụk n̄kpọ isisọn̄ke ndibiere, edi ndusụk ẹsisọn̄. Ntem, n̄wan ye ebe emi ẹmade kiet eken ẹsinọ nsio nsio ekikere tutu mmọ ẹnyene se idifọnde ye mmọ mbiba. Idụhe nte owo kiet ekpetiede ikpọn̄ enyene utọ ekikere emi.—Se se Bible etịn̄de ke Ecclesiastes 4:9.

Ẹnyịme ndikpụhọ ekikere. Bible ọdọhọ ete: “Yak owo mbufo kiet kiet enen̄ede ama n̄wan esie nte enye amade idem esie; ke n̄kan̄ eken, yak n̄wan enen̄ede okpono ebe esie.” (Ephesus 5:33) Edieke n̄wan ye ebe ẹmade ẹnyụn̄ ẹkponode kiet eken, mmọ ẹyekere se owo enye eken etịn̄de ẹnyụn̄ ẹkpụhọ ekikere edieke oyomde mmọ ẹnam emi. Ete kiet emi ekerede Cameron ọdọhọ ete, “Enyene ndusụk n̄kpọ emi mûkpanamke edi afo anam ke ntak an̄wan m̀mê ebe fo, ndien nte ini akade afo edimama n̄kpọ oro.”—Se se Bible etịn̄de ke Genesis 2:18.