NDI akanam emekere ke esịt eyenem fi ke ini anamde emi m̀mê oko? Ndien ke ini akanamde se akaduakde oro m̀mê enyenede se ikọdọn̄de fi, ndi ama okop inemesịt ebịghi? Ndi se ekenyenede oro ama ọtọn̄ọ ndidorode fi? Ke nditịn̄ akpanikọ, ndinyene se ikoyomde ekeme ndinam esịt enem nnyịn, edi utọ inemesịt emi isibịghike. Idịghe se owo enyenede m̀mê anamde esinam enye enen̄ede okop inemesịt. Ata inemesịt etie nte nsọn̄idem; nsio nsio n̄kpọ ẹsinam idem ọsọn̄ owo.

Owo idịghe ukem. Se inamde fi enem esịt ekeme nditre ndinam owo en̄wen enem esịt. N̄ko, nte owo okponde aka, ntre ke mme n̄kpọ oro ẹsinemde enye esịt ẹdikpụhọde. Edi ndụn̄ọde oro ẹnamde owụt ke enyene mme n̄kpọ emi ẹsinamde owo okop  inemesịt kpukpru ini. Ke uwụtn̄kpọ, ndiyụhọ ye se owo enyenede, nditre isịnenyịn, ndima mme owo, ndinyụn̄ n̄kpep ndiyọ n̄kpọ ẹsinam owo enen̄ede okop inemesịt. Yak ise ntak idọhọde ntre.

Ete kiet emi ọkọdiọn̄ọde nte owo etiede ọkọdọhọ ke ‘okụk esikpeme owo.’ Edi enye ama ewet n̄ko ete: “Owo emi amade silver idiyụhọke ye silver, okụk inyụn̄ iyụhọke owo emi amade inyene. Emi n̄ko edi ikpîkpu.” (Ecclesiastes 5:10; 7:12) Nso ke ikọ esie ọkọwọrọ? Okposụkedi emi iyomde okụk man inyene se idiade, inaha nnyịn idiọk itọn̄, sia owo idiọkitọn̄ isiyụhọke ye se enye enyenede. Edidem Solomon emi akakarade Israel ekewet ikọ emi. Enye ama enyene inyene onyụn̄ adia uwem etieti man ese m̀mê mme n̄kpọ emi ẹkeme ndinam owo okop inemesịt. Enye ekewet ete: “N̄ketreke ndinọ enyịn mi se ededi oro enye oyomde. N̄konyụn̄ ntreke ndinọ esịt mi orụk inemesịt ekededi.”—Ecclesiastes 1:13; 2:10.

Solomon ama enyene akpakịp inyene, ọbọp ikpọ ufọk, ọtọ ndiye in̄wan̄, onyụn̄ enyene ediwak ifịn. Enye ama enyene se ededi oro enye oyomde. Nso ke enye okokụt? Kpukpru se enye akanamde emi ama onyụn̄ enem enye esịt, edi inemesịt oro ikebịghike. Enye ọkọdọhọ ke “kpukpru n̄kpọ ẹdi ikpîkpu . . . , baba n̄kpọ eke enyenede udori idụhe ke idak utịn.” Uwem ama odorode enye. (Ecclesiastes 2:11, 17, 18) Solomon ama edikụt ke idịghe inyene ye udia-uwem esinam owo enen̄ede okop inemesịt. *

Ndi ntaifiọk eyomfịn ẹnyịme ye se Bible etịn̄de emi? N̄wed emi ẹkotde Journal of Happiness Studies ọdọhọ ke owo ama enyenyene udia, ọfọn̄, ye ebiet emi enye odụn̄de, ke okụk ekededi emi enye enyenede adian do idinamke enye enen̄ede okop inemesịt. Ndụn̄ọde oro ẹnamde owụt ke mbon oro ẹnyenede ediwak inyene edi mînamke n̄kpọ Abasi mînyụn̄ inyeneke nti edu isikopke inemesịt.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ẹkûyak usụn̄ uwem mbufo asan̄a ye ima okụk, edi ẹyụhọ ye se mbufo ẹnyenede.”—Mme Hebrew 13:5.

Isịnenyịn edi owo ndiyak se owo en̄wen enyenede abiak enye, ndinyụn̄ nyom ndinyene n̄kpọ oro. Isịnenyịn etie nte idiọk udọn̄ọ. Enye ekeme ndidia owo idem tutu iyakke enye okop inemesịt. Isịnenyịn esitọn̄ọ didie? Ikeme didie ndidiọn̄ọ m̀mê imesisịn mbon en̄wen enyịn? Didie ke ikeme nditre isịnenyịn?

N̄wed oro ẹkotde Encyclopedia of Social Psychology ọdọhọ ke mme owo ẹsiwak ndisịn enyịn m̀mê ndifịbe ubọkn̄ka mmọ ye mbon emi ẹtiede nte mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, anyamurua idifịbeke abiausọbọ. Edi enye ekeme ndifịbe anyamurua en̄wen emi oforode akan enye.

Da ndusụk ikpọ owo ukara Persia ke uwụtn̄kpọ. Mmọ ikefịbeke edidem Persia, edi ẹkefịbe Daniel, akwa owo ukara nte  mmọ, sia enye ọkọdiọn̄ọde n̄kpọ akan mmọ. Esịt ama ọdiọk mmọ tutu mmọ ẹdiomi ndiwot Daniel, edi mmọ ikekemeke. (Daniel 6:1-24) Encyclopedia oro ọdọhọ ke ọfọn mme owo ẹdiọn̄ọ nte isịnenyịn ọdiọkde eketre. Isịnenyịn esinam mme owo ẹdọk ubi, ẹbak ibak, ẹnyụn̄ ẹnam ediwak idiọkn̄kpọ eken. *

Nnyịn ikeme didie ndidiọn̄ọ m̀mê imọtọn̄ọ isịnenyịn? Bụp idemfo ete: ‘Ndi mmesinem esịt m̀mê nsikam nyayat esịt ke ini n̄kpọ ọfọnde ubọkn̄ka mi? Edieke n̄kpọ anamde eyeneka mi, eyen ufọkn̄wed nnyịn emi ọdiọn̄ọde n̄kpọ, m̀mê owo utom mi, ndi mmesifụhọ m̀mê nsikam nnenem esịt?’ Se ọbọrọde oyowụt m̀mê ọmọtọn̄ọ isịnenyịn. (Genesis 26:12-14) Encyclopedia of Social Psychology ọdọhọ ke “isịnenyịn ekeme ndikịm owo enyịn tutu enye ikemeke ndinem esịt ke nti n̄kpọ emi enye enyenede inyụn̄ iyakke enye owụt esịtekọm ke ediwak n̄kpọ oro ẹnọde enye. . . . Utọ edu emi isiyakke owo okop inemesịt.”

Edieke inen̄erede isụhọde idem, emi idiyakke isịn mbon en̄wen enyịn, oyonyụn̄ anam ima nti edu mmọ inyụn̄ itoro mmọ ke se mmọ ẹkemede ndinam. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûnam baba n̄kpọ kiet ke ndomoidem m̀mê ke n̄kụtidem, edi ẹda nsụhọdeidem ẹbat ẹte mbon en̄wen ẹfọn ẹkan mbufo.”—Philippi 2:3.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ẹyak nnyịn ikûtan̄ idem, ikûmia mbuba ye kiet eken, ikûsịn kiet eken enyịn.”—Galatia 5:26.

N̄wed oro ẹkotde Social Psychology ọdọhọ ete: “Ndinyene nti ufan esinam owo okop inemesịt, idịghe utom, okụk, obio emi owo otode, m̀mê nsọn̄idem.” Ke nditịn̄ ibio ibio, ana mme owo ẹma kiet eken edieke mmọ ẹyomde ndikop inemesịt. Andiwet Bible kiet ọkọdọhọ ete: “Edieke [mmennyeneke] ima, ndịghe n̄kpọ ndomokiet.”—1 Corinth 13:2.

Ini ibehe ndinyene ima. Ke uwụtn̄kpọ, ete Vanessa ama esikpa mmịn onyụn̄ ofiomo enye idiọk idiọk. Ke ini enye ekedide isua 14, enye ama efehe ọkpọn̄ ufọk okodụn̄ ke ufọk emi ẹsisede ẹban̄a nditọwọn̄. Enyene ini emi enye okodude ke ufọk kiet emi owo mîketịmke ise mmọ enyịn, ndien enye ama ọbọn̄ akam do ọnọ Abasi ete an̄wam imọ. Abasi ama ọbọrọ akam esie, ndien nte ini akakade, ẹma ẹmen enye okodụn̄ ye ubon emi ẹnamde item Bible. Ubon emi ẹnịm se Bible etịn̄de emi: “Ima enyenyene anyanime onyụn̄ ọfọn ido.” (1 Corinth 13:4) Se Vanessa okokụtde ke ubon oro ye se enye ekekpepde ke Bible ama anam enye ọtọn̄ọ ndikop inemesịt, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidiọn̄ọ n̄wed. Enye ọkọdọhọ ete: “Mma ntọn̄ọ ndinen̄ede mbe udomo ke ufọkn̄wed.”

Idịghe nte ke Vanessa efre kpukpru se ikọwọrọde enye. Edi idahaemi enye ọdọ ebe onyụn̄ aman nditọ iba.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Ẹmen ima ẹsịne, koro enye edi mfọnmma mbọbọ edidianakiet.” —Colossae 3:14.

Mfịna uwem etie nte edịm, ibọn̄ke ọkọm kiet. Bible ọdọhọ ke odu “ini eke ẹtuade eyet” ye “ini eke ẹsemede.” (Ecclesiastes 3:4) Edieke ikpepde ndiyọ n̄kpọ, emi idiyakke iseme idem ikaha edieke n̄kpọ etịbede ọnọ nnyịn. Da Carol ye Mildred ke uwụtn̄kpọ.

Carol enyene mfịna ke ọkpọ asakedem, ọdọn̄ọ ikịm an̄wan n̄kụhọ, enyene udọn̄ọ emi esịride enye enyịn kiet, ibifịk esinyụn̄ ababa enye ke ini enye edede idap. Edi enye ọdọhọ ete: “Nsiyakke n̄kpọ afịna emi ebịghi. Mmesiseme idem ndusụk ini, edi ekem mfre mban̄a mfịna mi nnyụn̄ n̄kọm Abasi ke se n̄kemede ndinam nnọ mbon en̄wen.”

Mildred n̄ko ọdọn̄ọ ediwak udọn̄ọ, esịnede ewan̄kọ, kansa eba, ye ikịm an̄wan n̄kụhọ. Edi ukem nte Carol, enye isiyakke mfịna esiemmọ emen enye emen. Enye ekewet ete: “Mmekpep ndima mbon en̄wen nnyụn̄ n̄ka n̄kese mmọ ke ini mmọ ẹdọn̄ọde ndien emi esin̄wam mi n̄ko. Ntịn̄ akpanikọ, ke ini ndọn̄de mbon en̄wen esịt, mmesifre mban̄a mfịna mi.”

Okposụkedi emi mmọ mbiba ẹyomde usọbọ emi edinamde idem ọsọn̄ mmọ, mmọ isitiehe kpukpru ini ikere iban̄a mfịna mmọ, edi ẹsitie ẹkere nti n̄kpọ ye nte ẹkpedade ini mmọ ẹn̄wam mbon en̄wen. Emi anam mmọ ẹnen̄ede ẹkop idatesịt. N̄ko, mme owo ẹma mmọ, mbon emi ẹnyụn̄ ẹsobode nsio nsio idomo ẹkpebe eti uwụtn̄kpọ mmọ.

SE BIBLE ETỊN̄DE: “Owo emi akade iso ọyọ idomo okop inemesịt, koro ke ini Abasi enyịmede ete enye ọfọn, enye ọyọbọ anyanya uwem.”—James 1:12.

Ndikpep Bible ekeme ndinam owo enyene ọniọn̄. Ọniọn̄ emi “edi eto uwem ọnọ mmọ eke ẹmụmde enye ẹkama, ndien mbon oro ẹsọn̄ọde ẹmụm enye ẹkama [ẹyekop] inemesịt” edieke mmọ ẹnamde se Bible ọdọhọde. (Mme N̄ke 3:13-18) Kpep Bible man enyene utọ ọniọn̄ emi. Abasi emi ọkọnọde spirit esie ẹda ẹwet Bible edi “Abasi inemesịt,” enye onyụn̄ oyom fi etiene okop inemesịt.—1 Timothy 1:11.