Mme N̄kpọntịbe ẹtode Isọn̄ Un̄wọn̄ọ

Beer-sheba—Ebiet Emi Obube Mmọn̄ Ọkọwọrọde Uwem

“ỌTỌN̄ỌDE ke Dan tutu osịm ke Beer-sheba.” Oro edi ikọ emi mme andikot Bible ẹmehede. Enye etịn̄ aban̄a ofụri Israel, ọtọn̄ọde ke Dan, ekperede adan̄a n̄kan̄ edere, tutu osịm Beer-sheba, ke edem usụk. Ẹma ẹwụt emem ukara Solomon ntem: “Judah ye Israel ẹdụn̄ ke ifụre, kpukpru owo ke idak vine mmọ ye eto fig mmọ, ọtọn̄ọde ke Dan tutu osịm ke Beer-sheba, ke ofụri eyo Solomon.”—1 Ndidem 4:25; Judges 20:1.

Mme ukpụhọde oro ẹdude ke ufọt Dan ye Beer-sheba, nte ededi, ẹbuana se ikande mmọ ndidu nyom usụn̄ n̄kpọn̄ kiet eken. Ke uwụtn̄kpọ, edịm ama esiwak ndidep ke Dan; mmọn̄ ama oto isọn̄ ọwọrọ man anam kiet ke otu n̄kọk Akpa Jordan, nte ẹkụtde ke foto emi odude ke n̄kan̄ ubọk nnasia. Didie ke Beer-sheba okokpụhọde ntem, koro enye okodu ke ikpehe nsatisọn̄, ke ufọt mbenesụk ye utịt usụk usụk Inyan̄ Inụn̄.

Ke ikpehe Beer-sheba, edịm eke isua ke isua oro ekesidepde ama esikpon ọtọn̄ọde ke centimita 15 osịm 20 (inch itiokiet osịm itiaita). Ke ọfiọkde oro, se foto obot, m̀mê ibommbom, Beer-sheba oro odude ke enyọn̄ emi. * Awawa ikọn̄ oro okụtde owụt nte ke ẹkesio foto emi ke esisịt edịm ama ekedep ke ini etuep, emi ke esisịt ini ikọt oro ẹdude ke n̄kanade Beer-sheba ẹdide awawa. N̄kpetn̄kpet unaisọn̄ ẹmi ẹkedi—ndien ke ẹsụk ẹdedi—eti isọn̄ utọ ibokpot.

Ke ntak emi ikpehe emi ekedide nsatisọn̄, mbụk Bible aban̄ade Beer-sheba ọsọn̄ọ etịn̄ aban̄a mme obube mmọn̄ ye unen unyene mmọn̄. Obio emi okodu ekpere usụn̄ m̀mê usụn̄ mbonurua oro ẹkebede desert oro odude ke wilderness ke ata edem usụk. Nte afo ekemede ndikere, mme akaisan̄ oro ẹsan̄ade ẹbe m̀mê oro ẹtuakde ẹda mi ẹyeyom mmọn̄ ke idemmọ ye ndida nnọ ufene mmọ. Utọ mmọn̄ oro ikọwọrọke ito isọn̄, nte ọkọwọrọde ke Dan, edi ẹkekeme ndinyene nto mme obube mmọn̄. Ke akpanikọ, ikọ Hebrew emi beʼerʹ akada aban̄a obube m̀mê odudu oro ẹtịbide ndikot mmọn̄ oro ọwọrọde ke isọn̄. Beer-sheba ọwọrọ “Obube Mmọn̄ Un̄wọn̄ọ” m̀mê, “Obube Mmọn̄ Itiaba.”

Abraham ye ubon esie ke anyanini ko ẹma ẹdụn̄ mi ye ke mbọhọ Beer-sheba, ndien mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ nte mme obube mmọn̄ ẹdide akpan n̄kpọ. Ke Hagar ofụn-an̄wan Sarah ekefehede aka wilderness, ekeme ndidi enye ama odiomi ndinyene mmọn̄ nto mme obube mmọn̄ m̀mê ndinyene nto mbonisan̄ ẹtode Arab ẹmi ẹkedade mmọ ẹnam n̄kpọ—utọ nte n̄wan Arab emi odude ke page oro etienede, ke enyọn̄ enyọn̄, oro odụride mmọn̄ ke obu be mmọn̄ ke Inua Akpa Sinai. Ke ini Abraham ke ukperedem akanade ebịn Hagar ye eyen isụn̄i esie efep, enye ke mfọnido ama ọnọ mmọn̄. Nso ikotịbe ke mmọn̄ ama okokụre? “Ndien Abasi atat enye enyịn, ndien enye okụt obube mmọn̄: ndien aka ekesịn mmọn̄ ke ikpa ọyọhọ, ada ọnọ eyenọwọn̄.”—Genesis 21:19.

Ke m̀mọ̀n̄ ke Abraham akada mmọn̄ esịn ke ikpa Hagar? Ekeme ndidi ke obube mmọn̄ oro enye okotịbide, emi enye ọkọtọde eto tamarisk ekpere. (Genesis 21:25-31) Ẹkeme ndidọhọ nte ke mme ntaifiọk idahaemi ẹkụt nte Abraham ndikemek eto tamarisk ekenende, koro eto emi esinyene n̄ken̄e n̄ken̄e ikọn̄ oro ẹsision̄ode esisịt mmọn̄, ntre enye ekeme ndidu uwem kpa ye oro ikpehe emi asatde.—Se ndise oro odude ke idak.

Ẹketịn̄ ẹban̄a Abraham nditịbi obube mmọn̄ ke ebuana ye utọk oro okodude ke ufọt esie ye edidem Philistine. Obube mmọn̄ ekedi ọsọn̄urua inyene ke ntak unana mmọn̄ ye ọkpọsọn̄ utom oro okoyomde man ẹtịbi obube mmọn̄ oro otụn̄ọde. Ke akpanikọ, ko ke ini oro ndida obube mmọn̄ nnam n̄kpọ ye unana edibọ unyịme ekedi edibiat unen oro owo enyenede ke n̄kpọ.—Men Numbers 20:17, 19 domo.

Edieke afo akade ekese Obot Beer-sheba, afo emekeme ndiwụk enyịn nse obube mmọn̄ emi otụn̄ọde ke usụhọde ufọt edem usụk ye edem usiahautịn. Owo baba kiet idiọn̄ọke akpa ini emi ẹketịbide enye ebe akwa itiat ye enyọn̄ enyọn̄ ikpehe esie (oro ẹkụtde ke idak emi) ekem ẹdade itiat ẹdọn̄. Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset eke eyomfịn ẹma ẹdọk enye ke mita 30 (ikpat 100) ẹsụhọde ye unana edisịm isọn̄. Owo mmọ kiet ọkọdọhọ ete: “Edi n̄kpọ oro edemerede owo udọn̄ ndibiere nte ke obube mmọn̄ emi ekedi . . . ‘Obube Mmọn̄ Un̄wọn̄ọ’ emi Abraham ye Abimelech ẹkenamde ediomi mmọ.”—Biblical Archaeology Review.

Nte an̄wan̄ade Beer-sheba ama okpon ke idaha nte ini akakade ke ini Bible, akabade edi ọkpọsọn̄ obio emi enyenede akamba inuaotop. Edi ukpọhọde edidu ye edikụt unen esie ekedi akpan mmọn̄ oro okotode ntotụn̄ọ obube mmọn̄ esie.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 24]

Pictorial Archive (Near Esatern History) Est.

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 25]

Pictorial Archive (Near Esatern History) Est.