Mme N̄kpọntịbe Ẹtode Ison̄ Un̄wọn̄ọ

Di Dise Inyan̄ Galilee!

IBAT ibat ebiet ẹsisọp ẹdụk mbon oro ẹkotde Bible ekikere akan Inyan̄ Galilee. Edi nte afo emekeme ndibọp enyịn fo nnyụn̄ n̄kụt ndise edisana mmọn̄ inyan̄ emi, okụtde mme akpan ebiet, utọ nte ebiet oro Akpa Jordan ewetde odụk onyụn̄ ewetde ọwọrọ mîdịghe mme ebiet oro Capernaum ye Tiberias ẹdude?

Da ini dụn̄ọde mme ndise ẹdude mi ke idak emi ẹdade ke enyọn̄ ẹsio, adade odomo ye ndausụn̄ oro ẹnọde. Ifan̄ ke otu mme ebiet oro ẹnọde nọmba ke afo ekeme ndidiọn̄ọ? Adan̄a nte afo ọdiọn̄ọde mmọ awak akan, ntre ke Bible fo editịm enyene uwem akan ọnọ fi onyụn̄ enyene se ọwọrọde. Ke ntak oro, di yak inam ekpri isan̄, oro ọnọde ukpep.

Ndise emi edade ke enyọn̄ ẹsio mi ese ufọt edem edere ye edem usiahautịn. Ẹyak nnyịn itọn̄ọ ye #1. Ewe ikpehe inyan̄ idi oro? Ih, enye edi n̄kan usụk usụk, ebiet emi Jordan ewetde ọwọrọ, efehede ebe ke ufọt Samaria ye Gilead edidụk Inyan̄ Inụn̄. Ke n̄kan̄ ubọk ufien afo eyetịm okụt ikpehe inyan̄ enyeemi, emi ẹwụtde n̄ko ke 1993 Calendar of Jehovah’s Witnesses.

Inyan̄ Galilee odu ke ntutụnọ Anyan Itịghede, osụhọrede ke n̄kpọ nte mita 200 (ikpat 700) ọkpọn̄ Inyan̄ Mediterranean. Nte afo odụn̄ọrede ndise emi ẹdade ke enyọn̄ ẹsio mi, tịm se ikpọ obot oro ẹwọrọde ẹto edem inyan̄ n̄kan̄ edem usiahautịn (ekperede #7). N̄kpri obot ye ikpọ obot ẹwọrọ n̄ko ke n̄kan̄ enen̄erede ekpere mbeninyan̄ n̄kan̄ edem usoputịn mîdịghe ke mbenesụk, ọsọn̄ọde owụt nte ke inyan̄ emi odu ke itịghede, inyan̄ oro ọniọn̄de ke n̄kpọ nte kilomita 21 (itiat 13) ye kilomita 12 (itiat 7 1/2) ke n̄kponn̄kan ubom. Ufan̄ ama odu ke mbeninyan̄ oro mme obio-in̄wan̄ ye mme ikpọ obio ekedude, utọ nte Tiberias (#2). Ti ete ke otuowo ẹma ẹsan̄a ke ubom ẹto ke Tiberias ẹbe inyan̄ oro ẹka ke ebiet oro Jesus ọkọnọde owo tọsịn 5,000 udia ke utịbe utịbe usụn̄.—John 6:1, 10, 17, 23.

Nte afo asan̄ade ke usụn̄ mbeninyan̄  n̄kan edem edere ke otode Tiberias, afo eyebe eti isọn̄ Gennesaret (#3). * Ke ikpehe emi ke Jesus ọkọnọ Ukwọrọikọ oro ke Obot, ndien ekeme ndidi ke mbeninyan̄ oro odude ekpere, enye ama ọnọ Peter ye owo ita eken ikot ndikabade ndi “mme ọkọ owo,” nte ẹwụtde mi. (Matthew 4:18-22) Ke anamde isan̄ aka iso, afo edisịm Capernaum (#4), emi ekedide iwụk ebiet utom Jesus, idem ẹtịn̄de ẹban̄a nte “obio esie.” (Matthew 4:13-17; 9:1, 9-11; Luke 4:16, 23, 31, 38-41) Ke akade iso iso ke edem usiahautịn oro ekperede inyan̄ oro, afo eyedisịm (#5) ebiet emi iso mmọn̄ Jordan ewetde odụk inyan̄ oro (ke isọn̄ isọn̄). Ndien afo edisịm ikpehe n̄kan̄ Bethsaida (#6).

Nnyịn imekeme ndida idem mme ebiet ifan̄ ẹmi ndiwụt adan̄a nte ifiọk oro enyenede aban̄a Inyan̄ Galilee ekemede ndin̄wam fi otịm ọfiọk, onyụn̄ okụt mme mbụk Bible ke enyịn ikike. Ke Jesus ama ọkọnọ owo 5,000 udia ke ikpehe n̄kan̄ Bethsaida ndien otuowo oro ẹdomode ndinịm enye ke edidem, enye ama ọdọn̄ mme apostle ẹsan̄a ke ubom ẹka Capernaum. Ke ini isan̄ mmọn̄ mmọ, oyobio ama otịbe inikiet inikiet oto obot onyụn̄ anam akpa adaha, anamde mme apostle oro ẹkop ndịk. Edi Jesus ama asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄ etiene mmọ, anam oyobio odobo, onyụn̄ an̄wam mmọ ndisịm ebiet oro ekperede Gennesaret ifụre ifụre. (Matthew 14:13-34) Mbon oro ẹketode ke Tiberias ẹma ẹfiak ẹsan̄a ẹbe ẹka ke Capernaum.—John 6:15, 23, 24.

Ke ndikaiso nsan̄a n̄kanade n̄kan̄ edem usiahautịn edem inyan̄ oro, afo eyebe se ẹkediọn̄ọde nte “obio Gadarenes [m̀mê, Gerasenes].” Ti ete ke Jesus ama ebịn mme demon osion̄o ke idem iren iba ke ebiet emi. Mme spirit oro ke ibak ẹma ẹwọn̄ọ ẹkedụk akwa otu edi, ẹmi ekefen̄ede idat idat ẹto ke etịn̄e obot ẹfrọ ẹdụk inyan̄. Kiet ke otu irenowo ẹmi ama ọnọ ikọ ntiense ke n̄kpet n̄kpet obio Decapolis emi ekesemde usem Greek. Jesus akasan̄a ke ubom edisịm onyụn̄ asan̄a ke ubom ọnyọn̄ ke ebiet emi ebede Inyan̄ Galilee.—Matthew 8:28–9:1; Mark 5:1-21.

Nte afo okụrede isan̄ edisan̄a fo n̄kanade nse n̄kpọ ke ikpehe utịt inyan̄ oro, afo asan̄a ekpere ebiet emi akwa akpa (ẹkotde Yarmuk) adade ediwak mmọn̄ aka usụk usụk Akpa Jordan.

Bible isiakke ebiet oro ndusụk n̄kpọntịbe ẹkadade itie ẹkpere Inyan̄ Galilee, utọ nte enyeoro Jesus okowụtde idem ke ama ekeset ke n̄kpa ke ini Peter ye mme apostle eken ẹkesụk ẹkọde iyak (ke isọn̄ isọn̄). Nte afo emekere ke enye ama ekpere Capernaum? Nte ededi, ifiọk oro afo enyenede aban̄a akpan inyan̄ emi an̄wam fi ndikụt oro nte ekemede ndikedi ntre ke enyịn ikike.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 24]

1

2

3

4

5

6

7

N

S

E

W

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 24, 25]

Garo Nalbandian

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 1]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.