Ndinam N̄kpọ ye usọp Usọp Ini ke Ekikere

NTE HANS VAN VUURE OBỤKDE

Usenubọk usen kiet ke 1962, Paul Kushnir, esenyịn n̄kọk itieutom Watch Tower Society ke Netherlands, ama osobo ye ami ke itie ubehe ubom ke ikpehe obio Rotterdam. Ke adade okụt mi ke edem okpokoro n̄kan̄ eken ke ufọkudia oro mîkotịmke in̄wana, enye ama ọdọhọ mi ete: “Hans ndi ọmọfiọk ete ke edieke afo onyịmede ndika utom emi, ke afo ye n̄wan fo ẹdibọ tiket uka ikpọn̄?”

“IH, NDIEN ami mmotịm nnịm ke akpanikọ nte ke Susie eyenyịme ye oro.”

“Ọfọn, neme oro ye Susie. Eyefọn akan edieke anamde mi mfiọk se idide ubiere mbufo usọp usọp.”

Ke usenubọk oro eketienede enye ama enyene ibọrọ nnyịn: “Nnyịn iyeka.” Ntre ke December 26, 1962, nnyịn ima ikọm mme iman ye mme ufan ke Itie Mbehe Ubomofụm Schiphol ke Amsterdam, oro ọkọyọhọde ye snow, ndien nnyịn ima idaha isan̄ ke ubomofụm ndika obufa efakutom isụn̄utom oro akanam owo mînamke utom—Netherlands New Guinea (emi edide West Irian, Indonesia idahaemi)—idụt mbon Papua.

Nte nnyịn ima inyene eyịghe iban̄a edinam utom emi okodoride ata mi? Baba-o. Nnyịn ima iyak uwem nnyịn ke ofụri esịt ino ndinam uduak Abasi, ndien nnyịn ima inịm ke akpanikọ ite ke enye eyenọ nnyịn ibetedem. Ke ifiakde ise uwem nnyịn, nnyịn imekeme ndikụt nte ke mbuọtidem nnyịn ke Jehovah akananam inyeneke edikpu. Edi mbemiso ntịn̄de se ikotịbede ke Indonesia, yak ntịn̄ nnọ mbufo mban̄a mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua nnyịn.

Ukpep Ini Ekọn̄

Ke ini uko uko Ntiense kiet, Arthur Winkler, okosobode ye ubon nnyịn ke 1940, ami n̄kedi isua duop kpọt ke emana. Idem ama akpa ete ye eka mi ke ini mmọ ẹkedide ẹdifiọk se Bible etịn̄de aban̄a mme nsunsu ukpepn̄kpọ Christendom. Sia mbon Nazi Germany ẹma ẹkebọ Netherlands ẹda ini oro, ẹkenyụn̄ ẹkọbọde Mme Ntiense Jehovah, akana ete ye eka mi ẹbiere mme mmọ ẹyenyene ebuana ye esop oro ẹkedoride ukpan. Mmọ ẹma ẹbiere ndinam ntre.

Ke oro ebede, uko ye unyịme oro eka mi ekenyenede ke ndisịn ifụre esie ye idem uwem esie ke itiendịk ama otụk mi. Ini kiet enye ama awat kilomita 11 [itiat itiaba] ke enan̄ukwak esie onyụn̄ ebet ke ekịm ye ekpat oro ọyọhọde ye mme tract Bible. Ke ini oro ẹkemekde ẹnịm ẹnọ akpan ubịnikọt nditọn̄ọ, enye ama awat ọsọp nte enye ekekeme, esịnde ubọk ndien ndien ke ekpat esie, asuande mme tract ke mme efak.  Owo oro akawatde enan̄ukwak ebịne enye ama edibe enye ke akpatre, onyụn̄ ofiori ye esịt oro ibifịk ababade ete: “N̄wan owo, n̄wan owo, n̄kpọ ọbọhọ fi!” Nnyịn ikekemeke ndime imam ke ini Mama okobụkde mbụk emi.

Ami n̄kedi ata ekpri, edi mma mfiọk se n̄koyomde ndida uwem mi nnam. Ke kiet ke otu mbonoesop nnyịn ke ufọt ufọt 1942, ke ini ada ukpepn̄kpọ okobụpde ete, “Anie ediyom ndina baptism ini efen?” Mma mmenede ubọk. Ete ye eka mi ẹma ẹse kiet eken ke n̄kpaidem, eyịkde mme akam an̄wan̄a mi adan̄a nte utọ ubiere oro edide akpan n̄kpọ. Edi okposụkedi n̄kedide isua 12 kpọt, ama an̄wan̄a mi se ediyak idem nnọ Abasi ọwọrọde.

Ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk ye mbon Nazi oro ẹyomde nnyịn ama oyom ukpeme. Man ifep ndidụk ufọk mme owo oro ẹkemede ndibia nnyịn, ami mma nsiwat enan̄ukwak n̄kanade ke mme usen oro mbon oro ẹdade ke n̄kan̄ Nazi ẹkesidiande mme n̄wed ufre-idụt ke mme window mmọ, nnyụn̄ n̄wet mme adres mmọ. Ini kiet ete kiet ama okụt mi onyụn̄ ofiori ete: “Amanam etieti, eyen mi. Wet mmọ nịm—kpukpru mmọ!” Ami mma nnyene udọn̄ edi nte an̄wan̄ade n̄kenyeneke ọniọn̄ n̄kem! Ke utịt ekọn̄ oro ke 1945, nnyịn ima idat esịt ke idotenyịn edinyene ifụre oro okponde akan ndinam utom ukwọrọikọ.

Ntọn̄ọ Ubọkọkọ

Ke November 1, 1948, ke mma n̄kokụre ufọkn̄wed, mma mbọ akpa utom ukwọrọikọ uyọhọini mi nte asiakusụn̄. Ọfiọn̄ kiet ke ukperedem Brọda Winkler ama edisobo ye ubon oro ami n̄kodụn̄de kiet. Anaedi enye ekedi ndidiọn̄ọ mi koro ikebịghike ke oro ebede ẹma ẹkot mi ndinam utom ke ọfis n̄kọk itieutom N̄ka ke Amsterdam.

Nte ini akade ẹma ẹdọhọ mi n̄ka n̄kese mme esop eke Mme Ntiense Jehovah nte esenyịn circuit. Ekem, ke ini idọk eke 1952, ami mma mbọ ikot ndidụk ọyọhọ otu 21 eke Watchtower Bible School of Gilead ke New York man mbọ ukpep utom isụn̄utom. Ntre, ke utịt utịt 1952, nnyịn owo itiaita emi ikotode Netherlands ima idụk nsụn̄ikan̄ Nieuw Amsterdam ndien inam isan̄ ika America.

Nte utịt ukpep ufọkn̄wed oro akasanade ekpere, Maxwell Friend, kiet ke otu mme andikpep, ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹyefre ekese n̄kpọ oro mbufo ẹkpepde mi, edi nnyịn imodori enyịn ite ke n̄kpọ ita ẹyesụhọ ye mbufo: mbuọtidem, idotenyịn, ye ima.” N̄ko n̄kpọ efen oro n̄kenyenede ke ekikere ekedi ọsọn̄urua ifiọk oro aban̄ade esop Jehovah oro anamde utom ye usọp usọp ini ke ekikere.

Ke oro ebede ami mma n̄kụt akwa edikpu. Mbahade iba ke otu nnyịn oro ikotode Netherlands—ọkọrọ ye ami—ikedi se ẹkenọde ifiak inyọn̄ Netherlands. Okposụkedi n̄kokụtde edikpu, oro ikayatke mi esịt. N̄kukụre n̄kodori enyịn nte ke ndinyeneke ndibet, nte Moses eke usen edem, ke isua 40 mbemiso mbọde utom esenidụt.—Utom 7:23-30.

Ọsọn̄urua Nsan̄a

Ke ini Fritz Hartstang, ufan mi oro eketiede nte ete, okokopde aban̄a ekikere mi ndidọ ndọ, enye ama etịn̄ ndịbe ikọ ọnọ mi ete: “Edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mi ndikeme ndikere mban̄a owo efen emi ọkpọfọnde akan.” Casey Stoové ete Susie, ekedi adaiso en̄wan ke otu mme Andibiọn̄ọ mbon Nazi ke ini Ekọn̄ Ererimbot II. Edi ke ini Mme Ntiense ẹkesobode ye enye ke 1946, enye ama ọbọ akpanikọ Bible ye unana ubiatini. Ikebịghike enye ye nditọ ita ke otu nditọ esie itiokiet—Susie, Marian, ye Kenneth—ẹma ẹna baptism. Ke May 1, 1947, kpukpru nditọ ẹmi ẹma ẹtọn̄ọ utom uyọhọini nte mme asiakusụn̄. Ke 1948, Casey ama anyam itie mbubehe esie, ndien enye n̄ko ama ọtọn̄ọ utom usiakusụn̄. Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Mme isua oro ẹkedi enyeoro n̄kokopde inemesịt n̄kan ke uwem!”

Ami mma ndimehe ye Susie ke 1949, ke ini ẹkenọde enye ikot ndinam utom ke ọfis n̄kọk itieutom ke Amsterdam. Nte ededi, ke isua oro eketienede, enye ye Marian ekpri eyeneka esie an̄wan ẹma ẹkpọn̄ man ẹkedụk ọyọhọ otu 16 eke Gilead ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke nsụn̄ikan̄ ẹka utom isụn̄utom mmọ—ke Indonesia. Ke February 1957, ke ẹma ẹkanam utom isụn̄utom ke isua ition do, Susie ama afiak edi ke Netherlands man edidọ mi. Ke ini oro, ami n̄kanam utom nte esenyịn circuit, ndien ke ofụri isua ndọ nnyịn oro, enye ediwak ini ama esiwụt unyịme ndinam mme ọkpokpọ n̄waidem ke ntak utom Obio Ubọn̄.

Ke ima ikadian ndọ, nnyịn ima ikaiso ndika  n̄kese mme esop oro ẹkedude ke nsio nsio ikpehe ke Netherlands. Mme isua oro Susie akanamde utom ke n̄kpọsọn̄ efakutom ke utom isụn̄utom ẹma ẹtịm enye idem mfọn mfọn ẹnọ isan̄ nnyịn ke enan̄ukwak to ke esop kiet sịm en̄wen. Ekedi ke ini nnyịn ikodude ke utom circuit ke 1962 ke Brọda Kushnir ekedi edise mi ke Rotterdam onyụn̄ ọnọ mi ikot ndidaha n̄ka West Irian, Indonesia.

Utom Isụn̄utom ke Indonesia

Nnyịn ima idisịm obio Manokwari—emi edide ererimbot efen ofụri ofụri! Mme esen esen enyene-ndịk uyom ẹma ẹsidu do ke okoneyo ye ufiop ye obu. Ndien ekem mbon Papua oro ẹketode obio-in̄wan̄ ẹma ẹdu do ẹmi ẹkesiwan̄ade ọfọn̄isịn kpọt, ẹkama ofụt, ẹnyụn̄ ẹma ndisan̄a ndiana nnyịn ke edem man ẹdomo nditụk afia ikpọkidem nnyịn—kpukpru ẹmi ẹma ẹda ini mbemiso ẹmehede nnyịn.

Ke ufan̄ urua ifan̄ ke nnyịn ima ikosịm do, mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹda ke mme n̄kpoto ufọkabasi ẹkot leta ẹduride mme owo utọn̄ ẹban̄a Mme Ntiense Jehovah, ndien mmọ ẹma ẹnọ kpukpru owo oro ẹkedude do leta oro kiet kiet. Idem ufọkutom radio n̄kann̄kụk ama asuan se ikesịnede ke leta oro. Ekem mme ọkwọrọ ederi ita ẹma ẹdi ẹdisobo ye nnyịn ẹnyụn̄ ẹdọhọ nnyịn idaha ika obio-in̄wan̄ ikanam utom ke otu mme owo oro mmọ ẹkekotde “mme okpono ndem.” Ata akamba owo borisi kiet ke Papua n̄ko ama akpak nnyịn ndikpọn̄ do, ndien kiet ke otu mme ndedịbe borisi ama etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke ẹma ẹdụk odu ndiwot nnyịn.

Kpa ye oro, idịghe kpukpru owo ẹkebiọn̄ọ nnyịn. Ọnọitem ukara mbon Papua kiet, otode Netherlands emi okoyomde ndikpọn̄ n̄ka Netherlands, ama emen nnyịn owụt ediwak mbon Papua. Enye ama etịn̄ ọnọ mmọ ete, “Mme Ntiense Jehovah ẹyeda utọ ido ukpono Christian oro ọfọnde akan enyeoro akanam mbufo ẹfiọkde ẹdi.” Ke ntre, mbufo ẹkpenyene ndidara mmọ.”

Ke ukperedem, owo ukara kiet ama edisobo ye Susie ke efak onyụn̄ etịn̄ ke sụnsụn̄ uyo ete: “Ẹmetọt nnyịn nte ke mbufo ẹmetọn̄ọ obufa utom mi, ndien, ke ntre, nnyịn idikemeke ndiyak mbufo ẹdu mi. Edi, uh, . . . akpakam edide mbufo ẹmenyene ufọkabasi.” Emi ekedi ediwụk mbara! Usọp usọp nnyịn ima iwụri mme ibibene ke esịtufọk nnyịn ifep, ibon nnyan n̄kpọitie, iwụk n̄kpọ utịn̄ikọ, inyụn̄ iwụk idiọn̄ọ ke an̄wa oro ẹwetde “Ufọkmbono Obio Ubọn̄.” Ekem ima inọ owo ukara oro ikot edi edise. Enye ama otop ibuot, atuak inua imam, onyụn̄ ada akpan nnuenubọk esie ọkpọi ke ibuot esie, nte n̄kpọ eke enye ọkpọdọhọde, ‘Eti ibuot edi oro, eti ibuot edi oro.’

Ke June 26, 1964, ke isua kiet ye ubak ke nnyịn ima ikebehe do, akpa mbon Papua 12 oro ẹkedide nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ẹma ẹna baptism. Ikebịghike, owo 10 efen ẹma ẹdiana do, ndien ibat mme andidụk mbonoesop nnyịn ẹma ẹsịm 40 ke ẹbaharede ukem ukem. Ẹma ẹno mme asiakusụn̄ iba oro ẹkedide mbon Indonesia ẹdi man edin̄wam nnyịn. Ke ini esop ama ọkọsọn̄ọ ada mfọn mfọn ke Manokwari, n̄kọk itieutom N̄ka ke Indonesia ama ọnọ nnyịn itieutom ukwọrọikọ efen ke December 1964.

Mbemiso nnyịn ikọkpọn̄de, adaibuot ke itieutom ukara oro ẹsede n̄kpọ aban̄a Itieutom Ebuana N̄kaowo ama enyene nneme ye nnyịn ke ndịbe onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ami mmaha nte mbufo ẹyomde ndikpọn̄ mi. Kpukpru urua mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹsikpe mi ubọk ẹte nnam mbufo ẹnyọn̄ọ koro mmọ ẹdọhọde ke mbufo ke ẹtet mfri mmimọ. Edi mma nsidọhọ mmọ nte: ‘Baba, utu ke oro, mmọ ẹkam esesịn udia ke mme etak eto mbufo.’” Enye ama adian do ete: “Ebiet ekededi eke mbufo ẹdikade, ẹkaiso ndin̄wana. Mbufo ẹyekan!”

Ke Ufọt Ini Edikpụhọ Ukara

Okonenyo kiet ke September 1965, ke ini nnyịn ikanamde utom ke ibuot obio oro, Djakarta, mbon Communist oro ẹkesọn̄de ibuot ye ukara ẹma ẹwot ediwak etubom mbonekọn̄, ẹsịn ikan ke Djakarta, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ en̄wan ofụri idụt oro ke akpatre akadade okosụn̄ọ ke ndibọ Sukarno, adaibuot ukara idụt oro, itieibuot ukara. Owo 400,000 ẹma ẹduọk uwem mmọ!

Ini kiet nnyịn ke ikanam utom ukwọrọikọ ke adan̄aemi edide ke efak efen ke ẹketop ikan̄ ẹnyụn̄ ẹsin ikan̄. Ke ndan̄nsiere, nnyịn ima ikop nte ke mbonekọn̄ ẹmọn̄ ẹbiat mme ufọk mbon Communist emi okodude ke mbọhọ oro. Mme enyeneufọk ẹma ẹkop ndịk ke ini nnyịn ikakade ndisobo ye mmọ, edi ke ini mmọ ẹkekopde etop  Bible nnyịn, mmọ ẹma ẹdu ke ifụre ẹnyụn̄ ẹdọhọ nnyịn idụk idi. Mmọ ẹma ẹdu ke ifụre ke nnyịn ndidu ye mmọ. Ikpehe ini oro ama ekpep kpukpru nnyịn ndiberi edem ke Jehovah nnyụn̄ mmụm edida ukem ukem n̄kama ke n̄kpọsọn̄ idaha.

Ẹkan Ubiọn̄ọ Efen Efen Ubọk

Ke utịt utịt 1966 nnyịn ima iwọrọ ika obio Ambon ke edem usụk ediye isuo Molucca. Do, ke otu mme andidụn̄ oro ẹketiede ufan ufan, ẹnyụn̄ ẹnyenede in̄wan̄în̄wan̄ edu, nnyịn ima ikụt ekese mbon oro ẹkenyenede udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit. Ekpri esop nnyịn ama ọkọri usọp usọp, ndien ibat mme andidụk mbonoesop ẹma ewak ẹbịne ikie. Ntre mme akama utom ke ufọkabasi Christendom ẹma ẹdisobo ye Ofis Use N̄kpọ Mban̄a Mbuhehe Ido Ukpono man ẹnyịk ọbọn̄ obio mmọ ebịn nnyịn osio ke Ambon. Edi kpa do ke okpokoro ọbọn̄, mmọ ẹma ẹkụt mme n̄wed Watch Tower Society nte ẹdorode in̄wan̄în̄wan̄! Ke ẹkpude ndikpụhọde ekikere ọbọn̄ oro, mmọ ẹma ẹka ẹkesobo ye mme akama utom ke Ufọkutom Esede N̄kpọ Aban̄a Ido Ukpono ke Djakarta, ẹyomde ẹbịn nnyịn ẹsion̄o idịghe ke Ambon ikpọn̄ edi ke ofụri Indonesia.

Eketie nte mmọ ẹyekan ke isan̄ enyeemi, koro ẹma ẹnịm February 1, 1968, nte usen oro edibịnde nnyịn. Nte ededi, nditọete Christian nnyịn ke Djakarta ẹma ẹsobo ye akwa akama utom Muslim ke Ufọkutom Esede N̄kpọ Aban̄a Ido Ukpono, ndien enye ama an̄wam ndikpụhọde ubiere oro. Ke adianade do, ẹma ẹbiat akani ibet efep, ndien ẹma ẹnọ mme isụn̄utom efen efen unyịme ndidụk ndi.

Ntem, ke isua duop oro ẹketienede, ke ebiet ndiye obot, akai, ye n̄kpọdiọhọ mmọn̄ ke n̄kan edere edere Sumatra, nnyịn ima inam utom ye mme isụn̄utom oro ẹketode Australia, Austria, Germany, Philippines, Sweden, ye United States. Utom ukwọrọikọ ama enyene uforo, akpan akpan ke otu mbon oro ẹtode akpan ekpụk do, kpa mbon Batak.

Nte ededi, mbon n̄kukan ido ukpono emi ke akpatre ẹma ẹkụt unen ke ndinam ẹdori ukpan ke utom ukwọrọikọ nnyịn ke December 1976, ndien ke isua oro eketienede ekese isụn̄utom ẹma ẹkpọn̄ ẹka utom ke mme idụt en̄wen. Ke akpatre, ke 1979, akana nte nnyịn n̄ko inyọn̄.

Ndika South America

Ini emi nnyịn ikedi isua 50 ke emana, ndien nnyịn ima iyịk m̀mê imekeme ndinam ukpụhọde ke ndika idụt en̄wen. Susie ama obụp ete, “Nte nnyịn iyenyịme obufa utom emi m̀mê ikpakam iyom ebiet kiet isụhọde itetie?”

Ami mma mbọrọ nte, “Ọfọn, Susie, ebiet ekededi oro Jehovah ọkọnọde nnyịn ikot ndika, enye ama ese aban̄a nnyịn. Anie ọfiọk mme edidiọn̄ oro ini iso edikamade?” Ntem, nnyịn ima idisịm obufa itieutom nnyịn, ekedide Suriname, kpa idụt South America. Ke ufan̄ ọfiọn̄ iba nnyịn ima ifiak idụk utom oro ẹsan̄ade-san̄a ndien ikebịghike ama afiak enem nnyịn ke idem.

Ke ndifiak nse utom uyọhọ-ini nnyịn oro akande isua 45, ami ye Susie imọfiọk adan̄a nte ibetedem oro ete ye eka nnyịn ẹkenọde ekedide akpan n̄kpọ ke ndin̄wam nnyịn ikaiso idu ke  utom isụn̄utom. Ke 1969, ke ini n̄kafiakde n̄kụt ete ye eka mi ke isua itiokiet ẹma ẹkebe, ete mi ama okot mi ọwọrọ onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ndusụk Eka fo ebemiso akpa, ufọn idụhe ndidi ufọk. Kaiso ke utom fo. Ami nyedomo ndise mban̄a oro. Edi edieke ami mbemde iso n̄kpa, afo eyebụp Eka fo aban̄a oro.” Eka mi eketịn̄ ukem oro.

Ete ye eka Susie ẹkenyene ukem edu unana ibụk oro. Susie ama ọkpọn̄ mmọ ke isua 17, edi akananam mmọ ikewetke enye ikọ iduọesịt ndomokiet. Nte ededi, edieke un̄wam ndomokiet mîkpokodụhe inọ ete ye eka nnyịn, nnyịn ikpọkọyọn̄ ufọk. Akpan n̄kpọ edi, ete ye eka nnyịn ẹma ẹda utom isụn̄utom ke ọsọn̄urua n̄kpọ ndien, tutu osịm ini n̄kpa mmọ, mmọ ẹma ẹnam n̄kpọ Jehovah ye ukem edinyene usọp usọp ini ke ekikere oro mmọ ẹkesịnde nnyịn ke esịt.—Men 1 Samuel 1:26-28 domo.

Nnyịn n̄ko imesibọ nsịnudọn̄ ito mbon oro ẹsiwetde nnyịn leta kpukpru ini. Ndusụk owo ẹdu oro akananam mîtreke ndiwet nnyịn ke se iwakde ibe isua 30 ẹmi nnyịn idude ke utom isụn̄utom! Edi ke akande kpukpru, nnyịn ifreke edima Ete nnyin eke heaven, Jehovah, emi ọfiọkde nte omụmde mme asan̄autom esie ke isọn̄ akama. Ke ntre, nte nnyịn idahaemi isan̄ade ikpere ata utịt eke mme n̄kpọntịbe oro nnyịn iketiede ibet, ami ye Susie ke ‘isọn̄ọ iyene edidi usen Jehovah’ ke ekikere ebe ke ndikaiso nnam n̄kpọ Jehovah ye usọp usọp ini ke ekikere.—2 Peter 3:12.

[Ndise ke page 26]

Ẹkedọ ndọ ke 1957

[Ndise ke page 29]

Nso n̄kpọ inemesịt—uyen itiokiet ẹnamde utom nte mme asiakusụn̄!