Andibot Fi—Kpep Nte Enye Etiede
Andibot Fi—Kpep Nte Enye Etiede
“Ami nyanam ofụri ufọn mi ọbiọn̄ọ fi ke iso, nyonyụn̄ ntan̄a enyịn̄ Jehovah ke iso fo.”—EXODUS 33:19.
1. Ntak emi odotde ẹkpono Andibot?
APOSTLE John, andiwet akpatre n̄wed Bible, ekewet ntotụn̄ọ etop emi aban̄ade Andibot: “Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, Afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro Afo okobotde kpukpru n̄kpọ; ndien oto uduak Fo ke mmọ ẹdu, ẹkenyụn̄ ẹboro.” (Ediyarade 4:10b) Nte ibuotikọ oro ekebemde iso okowụtde, mme ndụn̄ọde ifiọk ntaifiọk eyomfịn ẹsiwak ndidian mme ntak kaban̄a edinịm Andibot kpukpru n̄kpọ ke akpanikọ.
2, 3. (a) Nso ke oyom mme owo ẹkpep ẹban̄a Andibot? (b) Ntak ọkpọkpọ edisobo ye Andibot mîwụtke eti ibuot?
2 Kpa nte edide akpan n̄kpọ ndinịm nte ke Andibot odu, ntre ke edi akpan n̄kpọ n̄ko ndikpep mban̄a nte enye etiede—nte ke enye edi ata owo, enyenede edu ye mme usụn̄ oro ẹdụride nnyịn ẹkpere enye. Se ededi udomo oro afo anamde oro, nte ikpenyeneke ufọn ndifiọk enye etịm ọfọn? Oro iyomke ẹsobo ye enye iso ye iso, ke usụn̄ifiọk oro nnyịn isisobode ye mme owo eken.
3 Jehovah edi Andinam idem mme ntantaọfiọn̄, utịn nnyịn akam edi ukeuke ntantaọfiọn̄. Nte afo ekpekere ndidomo ndida n̄kpere utịn nnennen nnennen? Ọsọsọn̄! Ata ediwak owo ẹkam ẹkpekpeme nte mmọ ẹmenerede enyịn ẹse enye m̀mê nte ẹyakde ọkpọsọn̄ uye esie otụk mmọ ikpọkidem ke anyan ini. Idaha ọkpọsọn̄ ufiop esie edi n̄kpọ nte Celsius 15,000,000 (27,000,000°F.). Ke sekọn kiet kiet, akwa itie odudu emi esinam n̄kpọ nte n̄kpatan̄a n̄kpọ miliọn tọn inan̄ ẹkabade ẹdi odudu. Ubak ubak esie kpọt esịm isọn̄ nte ufiop ye un̄wana, edi udomo oro omụm kpukpru uwem mi akama. Mme akpan n̄kpọ oro ẹkpenyene ndinam nnyịn ikụt akaka odudu Andibot. Isaiah ama ekeme ndiwet nte odotde mban̄a nte “nsọn̄idem [Andibot] okponde, enye onyụn̄ ọsọn̄ odudu.”—Isaiah 40:26.
4. Nso ke Moses ekeben̄e, ndien didie ke Jehovah akanam n̄kpọ aban̄a?
4 Edi, nte afo ọmọfiọk ete ke ndusụk ọfiọn̄ ẹma ẹkebe nte nditọ Israel ẹkekpọn̄ Egypt ke 1513 M.E.N., Moses ama eben̄e Andibot ete: “Mbọk wụt mi ubọn̄ fo.” (Exodus 33:18) Ke etide ete ke Abasi akam edi Andinam utịn, afo emekeme ndifiọk ntak emi enye ọkọdọhọde Moses ete: “Afo ukemeke ndikụt mi iso: koro owo ndomo kiet mîkwe mi iso idu uwem.” Andibot ama ayak Moses edịbe ke Obot Sinai ke adan̄aemi Enye ‘ekebede.’ Ekem ẹma ẹyak Moses okụt Abasi “ibụt edem,” yak idọhọ ntre, okụtde ndusụk udomo ubọn̄, m̀mê edidu Andibot.—Exodus 33:20-23; John 1:18.
5. Ke usụn̄ ewe ke Andibot akanam se Moses ekeben̄ede, ọsọn̄ọde nso?
5 Udọn̄ Moses ndifiọk Andibot etịm ọfọn ikọwọrọke ikpîkpu. Nte an̄wan̄ade, ke adade angel etịn̄, Abasi ama ọbiọn̄ọde Moses ke iso onyụn̄ atan̄a ete: “Jehovah, Jehovah, Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyan ime, awak ima ye akpanikọ, enịm ima ọnọ ediwak tọsịn, efen mme ukwan̄-n̄kpọ, ye ndudue, ye idiọk ido, edi iyakke mbon-isop ẹbọhọ.” (Exodus 34:6, 7) Emi owụt ete ke ndifiọk Andibot nnyịn etịm ọfọn ibuanake edikụt ata ata mbiet, edi ndifiọk nte enye etiede, edu ye mme ido esie ke ọyọhọ ọyọhọ udomo.
6. Didie ke ndutịm editịbe nnyịn edi n̄kpọ ndyọ?
6 Usụn̄ kiet ndinam emi edi ke ndifiọk mme edu Abasi ebe ke se enye okobotde. Kere ban̄a ndutịm editịbe idemfo. Ke nsiondi akaban̄ade editịbe, Scientific American ọkọdọhọ ete: “Mbemiso emana tutu ke n̄kpa, ndutịm editịbe odu ke idaha mben̄eidem kpukpru ini. Ediwak nsio nsio ata n̄kpri nsen ye mme nsen idem . . . ẹkpeme nnyịn ẹbiọn̄ọ se idiade owo idem ye mme ifọt udọn̄ọ. Ke mme ukpeme oro mîkpodụhe, mme owo ikpodụhe uwem.” Ndutịm oro oto m̀mọ̀n̄? Ibuotikọ kiet ke magazine oro ọkọdọhọ ete: “Utịbe utịbe ediwak nsen oro ẹnamde n̄kpọ usọ usọ, oro ẹkpemede idem ẹbiọn̄ọ mme ifọt udọn̄ọ ye n̄kpri unam udọn̄ọ, ẹtọn̄ọ ẹto mme akpa nsen ifan̄ oro ẹkebemde iso ẹwụt idem ke n̄kpọ nte urua usụkkiet ke ẹma ẹkeyomo idịbi.” N̄wan idịbi ayak ndusụk editịbe ọnọ ọbọn̄eyen oro ọkọride. Ekem, ebede ke mmọn̄eba esie, enye ọnọ nsekeyen esie mme nsen editịbe ye mme enyene-ufọn mmọn̄ibọk n̄ko.
7. Nso ke nnyịn ikeme ndikere mban̄a ndutịm editịbe nnyịn, adade ekesịm nso ubiere?
7 Afo emenyene eti ntak ndibiere nte ke ndutịm editịbe fo akan n̄kpọ ekededi oro ibọkusọbọ eyomfịn ekemede ndinọ. Ntem, bụp idemfo ete, ‘Nso ekikere ke emi ọnọ aban̄a Anditọn̄ọ ye Andinọ enye?’ Ndutịm emi, ‘oro ekebemde iso owụt idem ke n̄kpọ nte urua usụkkiet ke ẹma ẹkeyomo idịbi’ emi onyụn̄ eben̄ede idem ndikpeme obufa nsekeyen, enen̄ede owụt ọniọn̄ ye edibem iso n̄kere n̄kpọ. Edi nte nnyịn imakam ikeme ndifiọk n̄kpọ efen efen mban̄a Andibot nto ndutịm emi? Nso ke ata ediwak nnyịn ibiere iban̄a Albert Schweitzer ye mbon en̄wen ẹmi ẹkeyakde uwem mmọ ẹsịn ke ndinam mbon oro mînyeneke ukeme ẹnyene ibọkusọbọ? Nnyịn imesiwak ndidọhọ ke mme utọ owo oro ẹnyene nti edu. Ke ẹmende ẹdomo, nso ke nnyịn ikeme ndibiere mban̄a Andibot nnyịn, emi ọnọde imọ ye ubuene ndutịm editịbe? Nte an̄wan̄ade, enye enyene ima, anana asari, owụt mbọm, onyụn̄ enen. Nte emi idụhe ke n̄kemuyo ye se Moses okokopde ẹtịn̄de ẹban̄a Andibot?
Enye Ayarade nte Enye Etiede
8. Jehovah ayarade idemesie ọnọ nnyịn ke san̄asan̄a usụn̄ ewe?
8 Nte ededi, odu usụn̄ efen ndidi ndifiọk Andibot nnyịn etịm ọfọn—ebe ke Bible. Emi enen̄ede edi akpan n̄kpọ koro odu mme n̄kpọ ẹban̄ade enye oro ifiọk ntaifiọk ye ekondo mîkemeke ndiyarade ke baba usụn̄ kiet, ye mme n̄kpọ eken oro ẹnen̄erede ẹn̄wan̄a ke Bible. Uwụtn̄kpọ n̄kpọ oro ifiọk ntaifiọk mîkemeke ndinam an̄wan̄a edi ọkpọkpọ enyịn̄ Andibot. Bible kpọt ayarade enyịn̄ Andibot ye se enye ọwọrọde. Ke mme uwetn̄kpọ Bible eke Hebrew, enyịn̄ esie odu n̄kpọ nte utịm ike 7,000 nte anana-uyo abisi inan̄ oro ẹkemede ndiwọn̄ọde n̄wet YHWH m̀mê JHVH, ẹkotde Jehovah ke Ikọ Efịk.—Exodus 3:15; 6:3.
9. Nso ke ọkpọkpọ enyịn̄ Andibot ọwọrọ, ndien nso ke nnyịn ikeme ndibiere nto emi?
9 Man nnyịn idi idifiọk Andibot etịm ọfọn, oyom nnyịn ifiọk nte ke enye idịghe sụk ikpîkpu “Akpa Andinam” m̀mê “Ami Ndudu” emi mîn̄wan̄ake. Ọkpọkpọ enyịn̄ esie owụt oro. Enye edi orụk ikọedinam usem Hebrew ọwọrọde “kabade di” m̀mê “di.” * (Men Genesis 27:29; Ecclesiastes 11:3, NW domo.) Enyịn̄ Abasi ọwọrọ “Enye Anam Akabade Edi” onyụn̄ ọsọn̄ọ etịn̄ nte ke enye aduak onyụn̄ anam. Ebede ke nnyịn ndifiọk nnyụn̄ nda enyịn̄ esie, nnyịn imekeme nditịm mfiọk nte ke enye osu mme un̄wọn̄ọ onyụn̄ osu uduak esie ifịk ifịk.
10. Nnyịn ikeme ndinyene nso akpan ikike ito n̄wetnnịm n̄kpọ Genesis?
10 Bible edi ebiet emi ifiọk aban̄ade mme uduak ye edu Abasi ẹtode. N̄wetnnịm n̄kpọ Genesis ayarade nte ke ini kiet ko ubonowo okodu ke emem ye Abasi ndien ke ama enyene idotenyịn anyan uwem oro enyenede uduak. (Genesis 1:28; 2:7-9) Ke ndikem ye se enyịn̄ emi ọwọrọde, nnyịn imekeme ndinịm nte ke Jehovah eyetre ndutụhọ ye edikpu oro ubonowo osobode ke anyan ini. Nnyịn imokot iban̄a edisu un̄wọn̄ọ esie: “Ẹkenam ata ata ererimbot okụt edikpu, itoho ke udọn̄ idemesie, edi oto ke uduak Andibot, emi ke ndinam ntre, ọkọnọde enye idotenyịn ete usen kiet . . . ẹkpenam enye enyene ebuana ke ubọn̄ ubọn̄ ifụre nditọ Abasi.”—Rome 8:20, 21, The New Testament Letters, eke J. W. C. Wand.
11. Ntak emi nnyịn ikpekerede iban̄a mme mbụk Bible, ndien nso idi ọyọhọ ntọt aban̄ade kiet ke otu utọ mbụk oro?
11 Bible ekeme n̄ko ndin̄wam nnyịn idi idifiọk Andibot nnyịn etịm ọfọn koro enye ayararede mme edinam esie ke ini enye akanamde n̄kpọ ye Israel eset. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet abuanade Elisha ye Naaman, akwa owoekọn̄ mbon Syria oro ẹkedide asua. Nte afo okotde mbụk emi ke 2 Ndidem ibuot 5, afo oyokụt nte ke eyenan̄wan Israel emi ẹkemende ẹka ntan̄mfep ama eteme ete ke ẹkeme ndikọk akpamfia Naaman oto ke un̄wam Elisha ke Israel. Naaman ama aka do odoride enyịn Elisha ndifụn̄ ubọk ke ido edinam ndịbe odudu ukọkudọn̄ọ. Utu ke oro, Elisha ọkọdọhọ owo Syria oro ekeyere mmọn̄ ke Akpa Jordan. Okposụkedi ikọt Naaman ẹkenyenede ndinam enye enyịme, ke ini enye akanamde oro, idem ama ọsọn̄ enye. Naaman ama ọnọ mme ọsọn̄urua enọ, edi Elisha ikọbọhọ. Ekem nsan̄a kiet ama edịbe ọwọrọ ebịne Naaman okosu nsu ọbọ ndusụk ọsọn̄urua n̄kpọ. Unana edinam akpanikọ esie ama ada ekesịm editọ enye akpamfia. Emi edi ndyọ ndyọ mbụk aban̄ade edu owo—kiet oro nnyịn ikemede ndikpep n̄kpọ nto.
12. Nso ke nnyịn ikeme ndibiere mban̄a Andibot nto mbụk aban̄ade Elisha ye Naaman?
12 Mbụk emi owụt ke inem inem usụn̄ nte ke Akwa Andibot ekondo ikon̄ke ikaha ndifọn mfọn ye ekpri eyenan̄wan, edide ata isio ye ido oro odude ke ediwak idụt mfịn. Enye owụt n̄ko nte ke Andibot imaha orụk m̀mê idụt kiet kpọt. (Utom 10:34, 35) Nte enemde, utu ke ndidori enyịn mme owo ndida abian̄a—edide ọsọ n̄kpọ ọnọ ndusụk “mme ọkọkudọn̄ọ” eset ye eke eyomfịn—Andibot ama owụt utịbe utịbe ọniọn̄. Enye ama ọfiọk nte ọkpọkọkde akpamfia. Enye ama owụt ikike ye unenikpe n̄ko ke nditre ndiyak n̄wo okụt unen. N̄ko-n̄ko, nte oro idụhe ke n̄kemuyo ye edu Jehovah oro Moses okokopde aban̄a? Okposụkedi mbụk Bible oro edide ibio ibio, nnyịn ikeme ndikụt ekese n̄kpọ didie ntem ke enye mban̄a nte Andibot nnyịn etiede!—Psalm 33:5; 37:28.
13. Nam an̄wan̄a nte nnyịn ikemede ndibọ nti ukpep nto mme mbụk Bible.
13 Mme mbụk eken ẹban̄ade mme edinam unana esịtekọm Israel ye nte Abasi akanamde n̄kpọ aban̄a ẹwụt ke Jehovah enen̄ede ekere aban̄a. Bible ọdọhọ ete ke nditọ Israel ẹma ẹdomo Jehovah ndien ndien, ẹyat enye esịt ẹnyụn̄ ẹsuene enye. (Psalm 78:40, 41) Ntem, Andibot enyene mme ntụk, enye onyụn̄ ekere aban̄a se mme owo ẹnamde. Ekese odu ndikpep, n̄ko, nto mme mbụk ẹban̄ade mme owo oro ẹtịmde ẹmehe. Ke ini ẹkemekde David ndidi edidem Israel, Abasi ama asian Samuel ete: ‘Owo ese enyịn, edi Jehovah ese esịt.’ (1 Samuel 16:7) Ih, Andibot ese se nnyịn idide ke esịtidem, idịghe ke ikpîkpu enyọn̄ idem. Emi ọnọ uyụhọ didie ntem!
14. Nte nnyịn ikotde N̄wed Abasi Usem Hebrew, nso ke nnyịn ikeme ndinam nte enyenede ufọn?
14 Ẹkewet 39 ke otu n̄wed Bible mbemiso eyo Jesus, ndien oyom nnyịn ikot mmọ. Emi ikpedịghe kaban̄a ikpîkpu edikpep mme mbụk m̀mê mbụkeset eke Bible. Edieke nnyịn inen̄erede iyom ndifiọk nte Andibot nnyịn etiede, nnyịn ikpenyene nditie n̄kere mme mbụk oro, iso-ọfọn ikerede ite, ‘Nso ke n̄kpọntịbe emi ayarade aban̄a edu esie? Ewe ke otu edu esie enen̄erede ọwọrọ ada mi?’ * Ndinam ntre ekeme ndin̄wam idem mbon eyịghe ndikụt nte ke anaedi Bible oto Abasi, ke ntem esịnde itiat idakisọn̄ ọnọ mmọ ndidi nditịm mfiọk ima ima Andiwet enye.
Akwa Andikpep An̄wam Nnyịn Ifiọk Andibot
15. Ntak emi mme edinam ye ukpepn̄kpọ Jesus ẹkpenọde ukpep?
15 Edi akpanikọ, ekeme ndidi mbon oro ẹyịkde edidu Andibot m̀mê emi ekikere mmọ kaban̄a Abasi edide n̄kịmn̄kịm n̄kịmn̄kịm ẹnyene esisịt ifiọk ẹban̄a Bible. Eyedi afo ama osobo ye mme owo ẹmi mîkemeke nditịn̄ m̀mê Moses okodu uwem mbemiso Matthew akamanade m̀mê ke ama akakpa, ẹmi ekperede ndidi ifiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a mme edinam ye ukpepn̄kpọ Jesus. Oro enen̄ede edi n̄kpọ mbọm koro owo ekeme ndikpep ekese mban̄a Andibot nto Akwa Andikpep, kpa Jesus. Sia ekenyenede n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Abasi, enye ama ekeme ndiyarade nte Andibot nnyịn etiede. (John 1:18; 2 Corinth 4:6; Mme Hebrew 1:3) Ndien enye ama anam ntre. Ke akpanikọ, ini kiet enye ama ọdọhọ ete: “Owo eke okokụtde Mi okokụt Ete.”—John 14:9.
16. Nneme Jesus ye n̄wan Samaria owụt nso?
16 Kere ban̄a uwụtn̄kpọ emi. Isan̄ kiet ke ini Jesus akakpade mba oto ukaisan̄, enye ama enyene nneme ye n̄wan Samaria ekpere Sychar. Enye ama abuana ntotụn̄ọ akpanikọ, ẹkewụhọde ke ufọn “ndituak ibuot [nnọ Ete] ke spirit ye ke akpanikọ.” Mme Jew eyo oro ẹkesisọsọn mbon Samaria. Ke edide isio, Jesus ama anam owụt nte Jehovah enyịmede iren ye iban oro ẹnyenede esịt akpanikọ ẹtode kpukpru idụt, kpa nte nnyịn ikokụtde ke n̄kpọntịbe abuanade Elisha ye Naaman. Oro ekpenyene ndisọn̄ọ nnọ nnyịn nte ke Jehovah inanake in̄wan̄în̄wan̄ esịt inyụn̄ inyeneke usua ido ukpono oro ọyọhọde ererimbot mfịn. Nnyịn imekeme n̄ko ndikụt akpanikọ oro nte ke Jesus ama enyịme ndikpep n̄wan n̄kpọ, ndien ke idaha enye emi n̄wan emi okodụn̄de ye erenowo emi mîkedịghe ebe esie. Utu ke ndikobiom enye ikpe, Jesus ama anam n̄kpọ ye enye uku uku, ke usụn̄ oro ekekemede ndinen̄ede n̄n̄wam enye. Ke oro ebede, mbon Samaria en̄wen ẹma ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ Jesus ẹnyụn̄ ẹbiere ẹte: “Owo emi edi Andinyan̄a ererimbot ke akpanikọ.”—John 4:2-30, 39-42; 1 Ndidem 8:41-43; Matthew 9:10-13.
17. Mbụk aban̄ade Lazarus ndiset ke n̄kpa anyan ubọk owụt nso?
17 Ẹyak nnyịn ikere iban̄a uwụtn̄kpọ efen aban̄ade nte nnyịn ikemede ndikpep n̄kpọ mban̄a Andibot ebe ke ndimehe ye mme edinam ye mme ukpepn̄kpọ Jesus. Kere ban̄a ini emi Lazarus ufan Jesus akakpade. Jesus ke mbemiso ama owụt ukeme esie ndinam akpan̄kpa afiak odu uwem. (Luke 7:11-17; 8:40-56) Nte ededi, enye akanam n̄kpọ didie ke ini enye okokụtde Mary eyeneka Lazarus atuade eyet? Jesus ama “omụm mmụm ke spirit, esịt onyụn̄ etịmede Enye.” Enye ikananake udọn̄ m̀mê ndinam nte ibeheke imọ; enye ama “atua eyet.” (John 11:33-35) Ndien emi ikedịghe ikpîkpu ediwụt ntụk. Ama onụk Jesus ndinam eti n̄kpọ—enye ama anam Lazarus eset. Afo emekeme ndikere nte emi akan̄wamde mme apostle ẹfiọk mme ntụk ye mme edinam Andibot. Enye ekpenyene n̄ko ndin̄wam nnyịn ye mbon en̄wen ndifiọk edu ye mme usụn̄ Andibot.
18. Mme owo ẹkpese edikpep Bible didie?
18 Ntak idụhe ndikop bụt mban̄a edikpep Bible nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ efen efen mban̄a Andibot nnyịn. Bible idịghe n̄wed eset. Owo kiet emi ekekpepde enye onyụn̄ akabarede edi n̄kpet n̄kpet nsan̄a Jesus ekedi John. Enye ama ewet ke ukperedem ete: “Nnyịn imonyụn̄ ifiọk ite Eyen Abasi ama edi, ama onyụn̄ ọnọ nnyịn ikike, ete ifiọk Enye emi edide ata Abasi: nnyịn inyụn̄ idu ke ata Abasi, [ebe, NW] ke Eyen Esie Jesus Christ. Enye emi edi ata Abasi, onyụn̄ edi nsinsi uwem.” (1 John 5:20) Tịm fiọk ete ke ndida “ikike” nnyene ifiọk mban̄a “ata Abasi,” kpa Andibot, ekeme ndida n̄kesịm “nsinsi uwem.”
Didie ke Afo Ekeme Ndin̄wam Mbon En̄wen Ẹkpep Ẹban̄a Enye?
19. Nso usio-ukot ke ẹnam man ẹn̄wam mbon oro ẹnyenede eyịghe?
19 Oyom ekese man ndusụk owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke Andibot emi ekerede aban̄a nnyịn odu ẹnyụn̄ ẹfiọk nte enye etiede. Odu ediwak miliọn owo ke mme itie miliọn ẹmi ẹsụk ẹnyenede eyịghe ẹban̄a Andibot m̀mê ẹmi ekikere oro mmọ ẹnyenede ẹban̄a enye mîkemke ye se ẹkụtde ke Bible. Didie ke afo ekeme ndin̄wam mmọ? Ke mme mbono district ye eke mme idụt eke Mme Ntiense Jehovah eke 1998/1999, ẹma ẹsio uforo uforo n̄kpọutom ke ediwak usem—n̄wed oro Is There a Creator Who Cares About You?
20, 21. (a) Didie ke ẹkeme ndida n̄wed Creator nnam n̄kpọ uforo uforo? (b) Bụk mme ifiọkutom ẹban̄ade nte n̄wed Creator ama ekenyenyene uforo.
20 Enye edi n̄wed emi editịpde n̄kpọ esịn ke mbuọtidem fo ke Andibot ye ifiọk fo kaban̄a edu ye mme usụn̄ esie. Ntak emi edide akpanikọ? Koro ẹtịm n̄wed oro Is There a Creator Who Cares About You? ye mme utọ utịtmbuba oro ke ekikere. Ibuot nneme emi odude ke ofụri n̄wed emi edi “Nso ikeme ndinam uwem fo enyene se ọwọrọde?” Ẹneme se isịnede ke usụn̄ edidemerede udọn̄ mbon oro ẹnyenede akwa ifiọkn̄wed. Edi, enye otụk mme udọn̄ oro kpukpru nnyịn inyenede. N̄kpọ oro akamade nduaidem onyụn̄ anamde ẹnịm ke akpanikọ odu ọnọ mbon oro ẹyịkde edidu Andibot. N̄wed emi ikereke ke andikot enịm Andibot ke akpanikọ. Eyedemede udọn̄ mbon oro ẹnyenede eyịghe ebe ke ndineme mme n̄kpọ oro ẹkụtde ye mme ekikere ifiọk ntaifiọk eke ata ndondo emi. Mme utọ n̄kpọ oro ẹyekam ẹsọn̄ọ mbuọtidem mbon oro ẹnịmde Abasi ke akpanikọ.
21 Ke ndikpep obufa n̄wed emi, ẹyekụt nte ke ikpehe esie kiet eneme ibio ibio editịn̄ se idude ke mbụk Bible ke usụn̄ oro owụtde mme ikpehe edu Abasi, an̄wamde andikot edi edifiọk Abasi etịm ọfọn. Ediwak owo oro ẹma ẹkekot enye ẹtịn̄ nte oro edide akpanikọ ọnọ mmọ. (Se ibuotikọ oro etienede, page 25-26.) Oro akpakam edi ntre ye afo nde nte afo emehede ye n̄wed oro onyụn̄ adade enye an̄wam mbon en̄wen ẹdi ẹdifiọk Andibot mmọ etịm ọfọn.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
^ ikp. 9 Eyen ukpepn̄kpọ Jesuit oro M. J. Gruenthaner, ke adan̄aemi ekedide akwa andiwet The Catholic Biblical Quarterly, ama ada se enye eketịn̄de aban̄a eyeneka ikọ edinam emi abuan ye ikọ edinam emi, nte ke “akananam enye inọhọ ekikere edidu emi owo mîkwe edi kpukpru ini owụt edidu m̀mê edikabade ndi se ẹfiọkde-fiọk, oro edi, owụtde idemesie ke ata idem n̄kpọ.”
^ ikp. 14 Nte mme ete ye eka ẹnemede mme mbụk Bible ẹnọ nditọ mmọ, mmọ ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ebe ke ndibụp mme utọ mbụme oro. Ke ntem mme uyen ẹkeme ndikabade mmehe ye Abasi, ẹnyụn̄ ẹkpep nditie n̄kere Ikọ esie.
Nte Afo Ama Etịm Ọfiọk?
◻ Moses akasan̄a didie etịm emehe ye Jehovah ke Obot Sinai?
◻ Ntak emi edikpep Bible edide un̄wam ndifiọk nte Abasi etiede?
◻ Nte nnyịn ikotde Bible, nso ke nnyịn ikeme ndinam man itịm isịk ikpere Andibot nnyịn?
◻ Ke nso usụn̄ ke afo odiomi ndida n̄wed Creator nnam n̄kpọ?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 20]
Ndutịm editịbe nnyịn ọnọ nso ekikere aban̄a Andibot nnyịn?
[Ndise ke page 21]
Ubak Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄, ẹwụtde Tetragrammaton (enyịn̄ Abasi ke usem Hebrew)
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Ẹbọ ẹto Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
[Ndise ke page 23]
Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto nte Jesus akanamde n̄kpọ aban̄a mfụhọ Mary?