Ntak Emi Saul Ọkọkọbọde Mme Christian?

‘AMI N̄KEKERE NTE n̄kpanam ediwak n̄kpọ n̄n̄wana ye enyịn̄ Jesus eyen Nazareth. Mma nnyụn̄ nnam ntem ke Jerusalem, ndien n̄kọbi ediwak nti owo mbaha ke ufọk-n̄kpọkọbi, ke mbọde odudu ke ubọk ikpọ oku; ndien ke ini ẹyomde ndiwot mmọ, nnyịme ẹwot. N̄wak n̄ko ndinọ mmọ ufen ke kpukpru mme synagogue, nnyụn̄ n̄n̄wana ndinam mmọ ẹsụn̄i Jesus; ndien ke edidama eke ndamade ye mmọ, nsịn mmọ enyịn tutu nsịm mme obio mme idụt.’ —Utom 26:9-11.

 NTRE ke Saul eke Tarsus, ẹdiọn̄ọde n̄ko nte apostle Paul, eketịn̄. Nte ededi, ke ini enye eketịn̄de mme ikọ ẹmi, enye ekedi obufa owo. Ikedịghe aba andibiọn̄ọ Ido Ukpono Christ, enye ke emi ekedi kiet ke otu mbon oro ẹsịnde ifịk ẹkan ndimenede enye ke enyọn̄. Edi nso ikonụk Saul ke mbemiso ndikọbọ mme Christian? Ntak emi enye ekekerede ke ‘ikpanam’ mme orụk n̄kpọ oro? Ndien ndi n̄kpọ ndomokiet odu oro ẹkemede ndikpep nto mbụk esie?

Editọn̄ọ Stephen ke Itiat

Ke n̄wetnnịm n̄kpọ Bible, Saul esịne ke otu mbon oro ẹkewotde Stephen. “Mmọ ẹbịn [Stephen] ẹsio ke obio, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ enye ke itiat: mme ntiense ẹnyụn̄ ẹnịm ọfọn̄idem mmọ ke ukot akparawa kiet emi ekerede Saul.” “Edi Saul enyịme ẹwot enye.” (Utom 7:58; 8:1) Nso ikada ikesịm utọ ibụmede edinam oro? Mme Jew, esịnede ndusụk ẹketode Cilicia, ẹma ẹneni eneni ye Stephen edi mmọ ikemeke ndida enye ke iso. Owo itịn̄ke m̀mê Saul, emi n̄ko ekedide owo Cilicia, ama esịne ke otu mmọ. Ke idaha ekededi, mmọ ẹma ẹda mme ntiense nsu ẹdori Stephen ikọ ẹte ke etịn̄ ikọ isụn̄i ẹnyụn̄ ẹdụri enye ẹka Sanhedrin. (Utom 6:9-14) Esop emi akwa oku eketiede ibuot mi akanam n̄kpọ nte esop enyọn̄ mme Jew. Nte akakan odudu ido ukpono, mme andibuana ẹma ẹkpeme n̄ko se mmọ ẹkedade nte edinam ukpepn̄kpọ asana. Ke ekikere mmọ Stephen ama odot n̄kpa. Nte enye ekpedede ọdọhọ ke mmọ ikenịmke Ibet? (Utom 7:53) Mmọ ẹyewụt enye nte ẹkpenịmde Ibet!

Saul ndinyịme ekikere oro ọkọkọn̄ọ ke mme edinịm ke akpanikọ esie. Enye ekedi Pharisee. Okopodudu n̄ka emi okoyom ete ẹnịm ibet ye mme ewụhọ ketket. Ẹkeda Ido Ukpono Christ nte se idide isio ye mme ukpepn̄kpọ oro, ekpepde obufa usụn̄ ndinyene edinyan̄a ebe ke Jesus. Mme Jew eke akpa isua ikie ẹkedori enyịn Messiah ndidi ubọn̄ ubọn̄ Edidem emi edinamde mmọ ẹbọhọ ọkpọnọ ukara Rome oro ẹkesuade. Owo oro Akwa Sanhedrin okobiomde ikpe kaban̄a ikọ isụn̄i ndien ekem ẹkọn̄ ke eto ndutụhọ  nte idiọk abiatibet ndikpedi Messiah ekpenen̄ede edi esen n̄kpọ, se owo mîkemeke ndinyịme, ye ndek ndek n̄kpọ ke ekikere mmọ.

Ibet ọkọdọhọ ke owo oro ẹyịride ke eto ekedi “n̄kpọ isụn̄i Abasi.” (Deuteronomy 21:22, 23; Galatia 3:13) Ke idaha ekikere Saul, “mme ikọ ẹmi ẹkeda in̄wan̄în̄wan̄ ẹban̄a Jesus,” ntem ke Frederick F. Bruce etịn̄. “Enye akakpa ke idak isụn̄i Abasi, ndien ke ntre owo ikpekemeke ndikere ke enye ekedi Messiah, emi, nte ido edinam mme Jew okowụtde, mme edidiọn̄ Abasi ke anana-mbiet udomo ẹkekọn̄ọde ke enye. Ke ntre ndidọhọ ke Jesus ekedi Messiah ekedi isụn̄i; mbon oro ẹketịn̄de mme utọ ikọ nsahi oro ẹkenyene ndibọ ufen nte mbon isụn̄i.” Nte Saul ke idem esie ekenyịmede ke ukperedem, ekikere nte ke ‘ẹkewot Christ ke [eto, NW] ọkọwọrọ itiat-iduọ ọnọ mme Jew.’—1 Corinth 1:23.

Nte Saul akanamde n̄kpọ aban̄a utọ ukpepn̄kpọ oro ekedi ndibiọn̄ọ enye ye ọkpọsọn̄ iwụk nte enye ekekeme. Ẹma ẹkam ẹda ibak ibak odudu ẹnam n̄kpọ ke ukeme oro ẹkesịnde ndisọhi enye mfep. Enye ama etịm ọfiọk ete ke emi ekedi se Abasi okoyomde. Ke etịn̄de aban̄a edu oro enye ekenyenede, Saul ọkọdọhọ ete: “Ke ikọ ifiopesịt, mma n̄kọbọ ufọk Abasi; ke ikọ eti ido eke otode ke edinịm ibet, owo ikwe n̄kpọ ndibiom ke idem mi.” “[Mma nsịn] ufọk Abasi enyịn n̄kaha, nnyụn̄ nsobo enye: mma nnyụn̄ ndọdiọn̄ nnịm ido eke mme Jew ẹdade ẹkpono Abasi n̄kan ediwak n̄ka mi ke otu ikọt mi, nnyụn̄ mfiopesịt eti-eti ndikpeme mme item mme ete mi.”—Philippi 3:6; Galatia 1:13, 14.

Adausụn̄ ke Ukọbọ

Ke Stephen ama akakpa, Saul ikanamke n̄kpọ aba nte ikpîkpu andinam ẹkọbọ edi nte adausụn̄. Ke ntre, anaedi enye ama enyene ndusụk idiọk etop, koro idem ke enye ama akakabade esịt, ke ini enye okodomode ndidian idem ye mme mbet, ‘kpukpru mmọ ẹkefefehe enye, koro mmọ mîkenịmke ite enye edi mbet.’ Ke ini akanade in̄wan̄în̄wan̄ nte ke enye ekenen̄ede edi Christian, edikabade esịt esie ekedi n̄kpọ idatesịt ye ekọm ke otu mme mbet, ẹmi ẹkekopde, idịghe nte ke akani andibiọn̄ọ ekededi ama akabade esịt, edi nte ke ‘owo emi ọkọkọbọde mmimọ tutuko ọyọkwọrọ ikọ mbuọtidem emi enye akan̄wanade ndisobo.’—Utom 9:26; Galatia 1:23, 24.

Damascus okoyom usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 220—ekemede ndida usen itiaba m̀mê itiaita ke ndisasan̄a—ọtọn̄ọde ke Jerusalem. Edi, ‘ke efịmede ikọ-ndịghe ye ikọ-nsobo adian mbet,’ Saul ama aka ebịne akwa oku ọkọbọ n̄wed ada ọsọk mme synagogue ẹmi ẹdude ke Damascus. Ntak-a? Man Saul akpada owo ekededi eke enye edikụtde asan̄ade ke “Usụn̄ oro” ke ebuka aka Jerusalem. Ye unyịme otode ikpọ owo, enye ama ọtọn̄ọ ‘ndisobo ufọk Abasi; asan̄ade ke ufọk ke ufọk, odụri iren ye iban ọwọrọ akayak ọnọ ẹsịn ke ufọk-n̄kpọkọbi.’ Enye ama anam ‘ẹtịm mmọ eken ke mme synagogue,’ enye onyụn̄ ‘enyịme’ (ke ata ata usụn̄, “ọnọ itiat unyịme” esie) ete ẹwot mmọ.—Utom 8:3; 9:1, 2, 14; 22:5, 19; 26:10, ikọ idakisọn̄ NW.

Ke ẹkerede ẹban̄a ukpep oro Saul ọkọbọde ke idak Gamaliel ye odudu oro enye ekenyenede idahaemi, ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke enye ama ọkọri oto edidi ikpîkpu eyen ukpepn̄kpọ ke Ibet ekesịm idaha oro ekenyenede ndusụk odudu ke Ido Ukpono Mme Jew. Ke uwụtn̄kpọ, owo kiet ọnọ ekikere ete ke eyedi Saul ama akabade edi andikpep ke synagogue eke Jerusalem. Nte ededi, nnyịn ikemeke ndinen̄ede ntịn̄ se Saul ‘ndinọ unyịme’ ọkọwọrọde—edide nte andibuana ke esopikpe m̀mê nte owo oro ọkọnọde ibetedem man ẹwot mme Christian. *

Sia ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ kpukpru Christian ẹkedide mme Jew m̀mê mme okpono Abasi ke ido mme Jew, etie nte akan̄wan̄a Saul nte ke  Ido Ukpono Christ ekedi n̄ka nsọn̄ibuot ke Ido Ukpono Mme Jew, ndien enye akada nte ke edi utom akwa owo ke Ido Ukpono Mme Jew ndinen̄ede mme anditiene enye. Eyen ukpepn̄kpọ oro Arland J. Hultgren ọdọhọ ete: “Itiehe nte ke Paul andikọbọ ọkpọbọbiọn̄ọ Ido Ukpono Christ koro okokụtde enye nte ido ukpono emi mîdịghe Ido Ukpono Mme Jew, amia-mbuba. Enye ye mbon eken ẹkpekeda n̄ka Christian nte n̄kpọ oro okosụk esịnede ke idak mme Jew.” Ke ntre, ke adade kpukpru usụn̄ oro ẹkedude, uduak esie ekedi ndinyịk mme otụtutọn̄ Jew ẹfiak ẹtiene ukpepn̄kpọ ido ukpono oro. (Utom 26:11) Usụn̄ kiet oro enye ekenyenede ekedi edikọkọbi. Efen ekedi edimia ke mme synagogue, kpa ọsọ usụn̄ unọ ntụnọ oro ẹkemede ndida nnọ ufen ke ntak edisọn̄ ibuot ye ukara mme rabbi ke esop n̄kann̄kụk ekededi oro ebiereikpe ita ẹkedude.

Nte ededi, Jesus ndiwụt Saul idem ke usụn̄ Damascus ama etre kpukpru oro. Ke mbuari, Saul ama okpụhọde ọkpọn̄ edidi ibak ibak asua Ido Ukpono Christ akabade edi ifịk ifịk anditan̄a enye, ndien ikebịghike mme Jew ke Damascus ẹma ẹyom ndiwot enye. (Utom 9:1-23) Ke edide isio, nte Christian, ediwak n̄kpọ oro Saul ke idemesie akanamde nte andikọbọ ẹkenyene ndisịm enye, akanamde enye ekeme ndidọhọ ediwak isua ke ukperedem ete: “N̄kọbọ ubọk-ikpa edịp ye efụtenan̄ ke ubọk mme Jew utịm ikotion.”—2 Corinth 11:24.

Ẹkeme Ndida Ifịk Nnam N̄kpọ ke Ukwan̄ Usụn̄

‘Ke eyo oko mma nsụn̄i Enye, nnyụn̄ n̄kọbọ Enye, nnyụn̄ nnam Enye esuene: edi Abasi akatua mi mbọm, koro n̄kanamde ẹmi ke unana ifiọk, ke ini mmenịmke ke akpanikọ.’ (1 Timothy 1:13) Ke ntre owo ndinam akpanikọ nnyụn̄ nsịn ifịk ke ido ukpono esie idịghe isọn̄ kaban̄a unyịme Abasi. Saul ama esịn ifịk onyụn̄ anam n̄kpọ etiene ubieresịt, edi oro ikanamke enye enen. Enye akada ikan̄ ikan̄ ifịk esie anam n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄. (Men Rome 10:2, 3 domo.) Oro ekpenyene ndinam nnyịn ikere n̄kpọ.

Ediwak owo mfịn ẹnen̄ede ẹnịm ke akpanikọ nte ke eti ido edi ofụri se Abasi oyomde oto mmimọ. Edi ndi ntre? Owo kiet kiet ayanam ọfọn ndikpan̄ utọn̄ nnọ item Paul: “Ẹdomo kpukpru n̄kpọ ẹse; ẹmụm se ifọnde ẹkama.” (1 Thessalonica 5:21) Oro ọwọrọ ndida ini n̄kpep nnennen ifiọk akpanikọ eke Ikọ Abasi ndien ekem idu uwem ke n̄kemuyo ye enye. Edieke nnyịn ifiọkde ito edidụn̄ọde Bible nte ke nnyịn imenyene mme ukpụhọde ndinam, do nnyịn ikpenyene ndisịn ofụri ukeme ndinam mmọ ye unana ubiatini. Eyedi ibat ibat ke otu nnyịn ẹkedi mme osụn̄i-isụn̄i, mme andikọbọ, m̀mê mbon usọn̄enyịn ẹsịm udomo oro Saul ekedide. Kpa ye oro, edi n̄kukụre ke ndinam n̄kpọ ke mbuọtidem ye nnennen ifiọk ke nnyịn, ukem nte enye, ikeme ndinyene mfọn Abasi.—John 17:3, 17.

[Ikọ idakisọn̄]