Ubiat Inyene—Ntak-a?

“NNYENEKE se ntịn̄de.” Ẹkewet mme ikọ ẹmi ke ikpọ abisi ke ibibene oro ẹkeyetde ndom mbakara obufa obufa ke ediye n̄kann̄kụk São Paulo. Afo emekeme ndikere ke emi edi edinam ubiat inyene. Mme mbuwed ẹdiande ke an̄wan̄wa itie edi sụk orụk ubiat inyene kiet.

Da nte abiat-inyene oro mînyeneke ibuot abiat obufa ubomisọn̄ fo. Mîdịghe afo emekeme ndikụt mme abiat-inyene ẹbiatde m̀mê ẹsobode inyene mbio obio—oro ẹnyenede ufọn ẹnọ ediwak owo. Ntak-a? Ih, ntak-a? Ndi akanam afo emeyịk ntak emi edinam ubiat inyene awakde ntem? Ke ediwak itie, etie nte mme abiat-inyene ẹsikop inemesịt ndibiat m̀mê ndiwụri mme efe urụk ukopikọ. Ẹsiwak ndibiat mme n̄kpọisan̄ mbio obio, utọ nte tren m̀mê bọs. Etie nte ke mme abiat-inyene ikereke iban̄a n̄kpọ ndomokiet. Edi nso idi ntak ekese ubiat inyene oro nnyịn ikụtde m̀mê oro ẹsịmde nnyịn?

Marco, * uyen kiet otode Rio de Janeiro, ama okụt edikpu ke ẹma ẹkekan n̄ka mbre esie ke mbre ikpa—edikpu oro ama okpon tutu enye ọtọn̄ọ nditan̄ itiat ntop bọs oro ekemende mme andida nnọ mbon oro ẹkekande. Mîdịghe kere ban̄a Claus. Ke ini enye mîkanamke ọfọn ke ufọkn̄wed, enye ama ayat esịt tutu enye otomo itiat onyụn̄ obom mme window. Nte ededi, “mbre” oro ama akabade n̄kpọ ikọ ke ini ẹkedọhọde ete esie ekpe okụk ke se ẹkebiatde. Uyen efen, Erwin, ọkọbọ ukpep ke ufọkn̄wed onyụn̄ anam utom. Ẹkeda enye ye mme ubọkn̄ka esie nte nti nditọwọn̄. Edi, mbre mmọ ekedi ndibiat inyene ke n̄kann̄kụk oro. Ete ye eka Erwin ikọfiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a oro. Valter ekedi eyenakpa oro mîkenyeneke usụn̄ efen ikan ndidụn̄ ke mme efak São Paulo. Mme ata ufan esie ẹkedi otu mme abiat-inyene, ndien enye ama esisan̄a ye mmọ onyụn̄ ekpep en̄wan unyan̄a idem. Mme utọ uwụtn̄kpọ oro ẹwụt ẹte ke mme owo ẹsidi ntak ubiat inyene, ndien mme n̄kpọ oro ẹdide ntak, m̀mê mme ntụk oro ẹbuanade, ẹdi nsio nsio.

“Ubiat inyene ekeme ndidi edisio usiene m̀mê usụn̄ ndiwụt ekikere mbre ukara. N̄kparawa ye ikpọ owo ẹsinam ubiatibet emi ndusụk ini n̄kukụre nte ‘mbre,’” ntre ke The World Book Encyclopedia ọdọhọ. Nte ededi, utu ke ndidi sụk mbubru ini uyen, ubiat inyene ekeme ndinen̄ede n̄kama nsobo, idem akamade n̄kpa. Otu mme uyen ẹkeyom “ndibre mbre,” ndien ke ini mmọ  ẹkekụtde eren kiet anade ede idap, mmọ ẹma ẹduọk enye n̄kpọ oro ekemede ndibụbede ikan̄ ke idem ẹnyụn̄ ẹsịn ikan̄. Owo unọmọ oro, edide owo India, ama akpa ke ukperedem ke ufọkibọk. Nte mbụk ọdọhọde, “ẹdọhọ ke n̄kpri n̄kparawa oro ẹkedọhọ ke mmimọ ikekereke ke owo ndomokiet oyobụp sia edide ẹsifọp ediwak mme eben̄e-eben̄e ke efak, ndien owo inamke n̄kpọ ndomokiet iban̄a.” Edide etie nte ubiat inyene ọnọ unan m̀mê inọhọ, enye atak ekese, ke okụk ye ke ntụk. Ntre, nso ikeme ndinam ẹkara m̀mê ẹtre ubiat inyene?

Anie Ekeme Nditre Ubiat Inyene?

Ndi mme bodisi ye mme ufọkn̄wed ẹkeme nditre ubiat inyene? Mfịna kiet edi nte ke ukara ekeme ndisịn idem ndise mban̄a ikpọ ubiatibet, utọ nte mme ikpe unyam ibọk oro ibet mînyịmeke m̀mê uwotowo, utu ke ndise mban̄a mme ubiatibet oro “mînọhọ unan.” Nte akwa owo bodisi kiet ọdọhọde, ke ini uyen odụkde afanikọn̄, mme ete ye eka ẹsiwak “ndiduọhọ mme uyen oro enye adade odụk ndụk, m̀mê ufọkn̄wed, m̀mê bodisi ke ndimụm enye.” Ukpepn̄wed ye edinam ẹnịm ibet ẹkeme ndinam ubiat inyene osụhọde ubọk; edi, nso edieke edu mme ete ye eka mîkpụhọkede? Akwa owo ukara kiet esede aban̄a edinam ndụn̄ọde ye mme uyen ọdọhọ ete: “Mfek uwem ye edinyene ifet ẹdi ntak. [Nditọ ẹsidu ke] an̄wa tutu eyo ọsọn̄, mmọ isinyụn̄ inyeneke se ẹnamde. Ndien eyedi owo isehe mmọ enyịn—mîdịghe ntre mmọ ikpọwọrọke an̄wa.”

Okposụkedi ubiat inyene edide akwa mfịna ke ediwak ebiet, kere ban̄a nte ẹkpekemede ndikpụhọde n̄kpọ. N̄kpri abiat-inyene oro ẹkesiakde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ẹma ẹkpụhọde; idahaemi mmọ ẹfep ibak ibak edu uwem ofụri ofụri. Nso ikanam n̄kani ọsọn̄ibuot nditọwọn̄ ẹmi ẹkpụhọde usụn̄ uwem mmọ? N̄ko, nte idem akpakpa fi edieke utu ke ndisosụhọde ubiat inyene ẹtetre enye? Nnyịn imesịn udọn̄ inọ fi ndikot ibuotikọ oro etienede.

[Ikọ idakisọn̄]