Afo Ada Idemfo Didie?

ENYE ekedi owo ntan̄idem. Ke ẹma ẹkemenede enye itie ẹsịm n̄kokon̄ idaha ke ukara, enye ama ama itoro ye ukpono oro ẹkenọde enye. Edi se ikadade akwa iyatesịt isọk enye edi nte ke akwa owo ukara en̄wen ama esịn ndinọ enye utọ ukpono oro. Ke usiene, atan̄idem akwa owo ukara oro ama aduak ndisobo kpukpru owo ke obio ukara oro ẹmi ẹketode ekpụk andidue enye oro. Nso ukwan̄ usụn̄ edida idem ke akpan n̄kpọ ke emi ekedi ntem!

Aduak-uduak emi ekedi Haman, akwa owo ukara ke okụre Edidem Ahasuerus eke Persia. Ndien anie ekedi owo emi enye akasuade? Owo Jew emi ekekerede Mordecai. Okposụkedi Haman ndikoyom ndiwot ofụri orụk ekedide ebeubọk edinam, emi owụt n̄kpọndịk ye ndiọi utịp ntan̄idem. Ikụreke ke edu ntan̄idem esie ndikada afanikọn̄ nsọk mbon en̄wen edi enye n̄ko ama anam ẹsuene enye ke eferife ndien ke akpatre ama ada esịm n̄kpa esie.—Esther 3:1-9; 5:8-14; 6:4-10; 7:1-10.

Mme Ata Andituak Ibuot Ibọhọke Afia Ntan̄idem

Jehovah oyom nnyịn ‘isụk idem isan̄a ye Abasi nnyịn.’ (Micah 6:8) Bible ọdọn̄ọ nsio nsio mbụk ẹban̄ade mme owo ẹmi ẹkekpude ndida idemmọ nte mbon nsụkidem. Emi ama ada mme mfịna ye mfụhọ ọsọk mmọ. Ndikere mban̄a ndusụk ke otu mme uwụtn̄kpọ ẹmi ekeme ndin̄wam nnyịn ikụt unana ifiọk ye n̄kpọndịk eke edinyene ekikere oro mîdaha ukem ukem.

Ekikere prọfet Abasi oro Jonah ama enen̄ede etre ndida ukem ukem tutu enye odomo ndifehe ke ini Abasi ọkọdọn̄de enye ete ọkọtọt ndiọi mbon Nineveh aban̄a ubiomikpe Jehovah emi edisịmde mmọ. (Jonah 1:1-3) Ekem, ke ini utom ukwọrọikọ esie okokụtde unen ke ndinam mbon Nineveh ẹkabade esịt, Jonah ama okpụnọde etie. Enye ama enen̄ede ekere aban̄a etop esiemmọ nte prọfet tutu uwem ediwak tọsịn mbon Nineveh ọkọwọrọ esisịt n̄kpọ mîdịghe iwọrọke n̄kpọ ndomokiet inọ enye. (Jonah 4:1-3) Edieke nnyịn ibatde idem nnyịn ke akpan n̄kpọ ikaha, ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ nnọ nnyịn ndinyene idaha ekikere oro ọfọnde onyụn̄ enende mban̄a mme owo ye mme n̄kpọntịbe oro ẹkanarede nnyịn ẹkụk.

Kere n̄ko ban̄a Uzziah, emi ekedide eti edidem Judah. Ke ini enye mîkenyeneke ekikere oro adade ukem ukem, enye ke ntan̄idem ama odomo ndibọ ndusụk utom itie oku nnam. Ke ntak iseri ye ebeubọk edinam n̄kohodeidem esie, utịp ekedi udọn̄ọ ye editaba unyịme Abasi.—2 Chronicles 26:3, 16-21.

Ekikere emi mîdaha ukem ukem ama ekpere ndikọk afia nnọ mme apostle Jesus. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkere ẹban̄a ọkpọkpọ ubọn̄ ye odudu. Ke adan̄aemi ini akwa udomo ekedide edisịm, mmọ ẹma ẹkpọn̄ Jesus ẹfen̄e. (Matthew 18:1; 20:20-28; 26:56; Mark 9:33, 34; Luke 22:24) Unana nsụkidem mmọ ye ekikere edida idem ke akpan n̄kpọ ẹma ẹkpere ndinam mmọ ẹfre enyịn ẹban̄a uduak Jehovah ye udeme mmọ ke ebuana ye uduak esie.

Ndiọi Utịp Edida Idem ke Akpan N̄kpọ

Edinyene ekikere emi mîdaha ukem ukem mban̄a idem nnyịn ekeme ndinam owo okop ubiak onyụn̄ ekeme ndibiat itie ebuana nnyịn ye mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi nnyịn itie ke ubet kiet ndien ikụt n̄wan ye ebe nte ẹdọn̄de odu ye kiet eken ẹnyụn̄ ẹsakde imam. Edieke nnyịn inyenede ibụk ibụk edu, nnyịn ke ndudue imekeme ndikere ke mmọ ẹsak nnyịn sia mmọ ẹtịn̄de ikọ ata sụn̄sụn̄. Ekikere nnyịn ekeme nditre ndiyak nnyịn ikere ke ekeme ndidi odu n̄kpọ efen emi mmọ ẹtịn̄de ẹban̄a. Kamse, anie efen ndien ke mmọ ẹkpetịn̄ ẹban̄a? Nnyịn imekeme ndiyat esịt inyụn̄ ibiere ke nnyịn idinyeneke nneme aba ye n̄wan ye ebe oro tutu amama. Ke usụn̄ oro ukwan̄ ekikere aban̄ade se nnyịn idide ekeme  ndida ndutan̄uyo ndi onyụn̄ abiat itie ebuana ye mme ufan, mbonubon, ye mbon en̄wen.

Mbon oro ẹdade idemmọ ke n̄kpọ ẹkaha ẹkeme ndikabade ndi mbon n̄kponinua, ẹnamde inua kpukpru ini ẹban̄a ikpọ ndammana ukeme, edinam, m̀mê inyene oro mmọ ẹkerede nte inyenede. Mîdịghe mmọ ẹkeme ndikara nneme, ẹwakde nditịn̄ n̄kpọ mban̄a idemmọ. Utọ utịn̄ikọ oro owụt unana ata ima onyụn̄ ekeme ndinen̄ede nyat owo esịt. Ntem, mbon ntan̄idem ẹsiwak ndidian̄ade idem n̄kpọn̄ mbon efen.—1 Corinth 13:4.

Nte Mme Ntiense Jehovah, nnyịn imekeme ndisobo nsahi ẹnyụn̄ ẹtre ndidara nnyịn ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ nnyịn. Oyom nnyịn iti ite ke idịghe nnyịn ke idem nnyịn ke ẹnen̄ede ẹda utọ ubiọn̄ọ oro ẹtiene, edi ẹbiọn̄ọ Jehovah, Enye emi etop nnyịn otode. Nte ededi, ukwan̄ ekikere aban̄ade se nnyịn idide ekeme ndida ndiọi utịp ndi. Ediwak isua ẹmi ẹkebede, eyenete kiet ama okop iyatesịt aban̄a ikọ usọn̄enyịn emi enyeneufọk eketịn̄de onyụn̄ ọtọk enye usiene. (Ephesus 4:29) Ke oro ebede, eyenete emi ikabuanake aba ke utom ukwọrọikọ eke enyịnusụn̄ ke enyịnusụn̄. Ih, ntan̄idem ekeme ndinam nnyịn iyat esịt ke ini ikwọrọde ikọ. Ẹyak nnyịn ikûdede iyak oro etịbe. Utu ke oro, ẹyak nnyịn ke nsụhọdeidem iyom un̄wam Jehovah ndika iso nnyene esịtekọm mban̄a ifet edibuana ke utom ukwọrọikọ Christian.—2 Corinth 4:1, 7; 10:4, 5.

Ndinyene edu edida idem ke akpan n̄kpọ ekeme n̄ko ndibiọn̄ọ nnyịn ndibọ item oro inen̄erede iyom. Ke idụt kiet ke Ufọt Ufọt America ke ndusụk isua ẹmi ẹkebede, ekpri eyeneren kiet ama ọnọ utịn̄ikọ ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ke esop Christian. Ke ini esenyịn ufọkn̄wed ọkọnọde enye item ye unana mbufiọk, eyen emi okopde iyatesịt mi ama otop Bible esie ọduọk ke isọn̄ onyụn̄ atuak idem ọwọrọ ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ebierede ete ke imọ idifiakke ika do aba. Edi ke usen ifan̄ ẹbede, enye ama etre ntan̄idem esie, anam emem ye esenyịn ufọkn̄wed oro, onyụn̄ osụhọde idem enyịme item esie. Nte ini akade, akparawa emi ama ọkọri esịm ọyọhọ idaha Christian.

Iseri ye edibat idem nnyịn ke n̄kpọ n̄kaha ẹkeme ndibiat itie ebuana nnyịn ye Abasi. Mme N̄ke 16:5 ọtọt ete: “Jehovah abat kpukpru okpon-esịt ke mbubiam.”

Edinyene Ekikere Emi Adade Ukem Ukem Mban̄a Idem Nnyịn

Nte an̄wan̄ade, nnyịn ikpenyeneke ndida idem nnyịn ke n̄kpọ n̄kaha. Nte ededi, emi iwọrọke ite ke nnyịn ikpenyeneke ndida se nnyịn inamde m̀mê itịn̄de ke akpan n̄kpọ. Bible owụt ete ke mme esenyịn, mme asan̄autom unamutom—ke akpanikọ, kpukpru owo ke esop—ẹkpenyene ndidi mmọ ẹmi ẹdotde ukpono. (1 Timothy 3:4, 8, 11; Titus 2:2) Ntre didie ke mme Christian ẹkeme ndikọri nnyụn̄ n̄ka iso nse idem mmọ ke usụn̄ emi owụtde nsụkidem, adade ukem ukem, onyụn̄ odotde ukpono?

Bible ọnọ ediwak ọnọ-nsịnudọn̄ uwụtn̄kpọ ẹban̄ade mme owo ẹmi ẹkesọn̄ọde ẹnyene ekikere emi adade ukem ukem ẹban̄a idemmọ. N̄wọrọnda edi uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem Jesus Christ. Man anam uduak Ete esie onyụn̄ ada edinyan̄a ọsọk ubonowo, Eyen Abasi ama enyịme ndikpọn̄ ubọn̄ ubọn̄ itie esie ke heaven nnyụn̄ n̄kabade ndi usụhọde owo ke isọn̄. Kpa ye usọn̄enyịn, isụn̄i, ye esuene esuene n̄kpa, enye ama aka iso enyene mfara ke idem ye uku. (Matthew 20:28; Philippi 2:5-8; 1 Peter 2:23, 24) Jesus akasan̄a didie ekeme ndinam emi? Enye ọkọkọn̄ mbuọtidem ofụri ofụri ke Jehovah onyụn̄ ebiere ndinam uduak Abasi. Jesus ama ekpep Ikọ Abasi ifịk ifịk, ọbọn̄ akam ifịk ifịk, onyụn̄ ẹsịn̄ede idemesie ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ke utom ukwọrọikọ. (Matthew 4:1-10; 26:36-44; Luke 8:1; John 4:34; 8:28; Mme Hebrew 5:7) Nditiene uwụtn̄kpọ Jesus ekeme ndin̄wam nnyịn ikọri inyụn̄ ika iso inyene ekikere emi adade ukem ukem iban̄a idem nnyịn.—1 Peter 2:21.

Kere n̄ko ban̄a eti uwụtn̄kpọ Jonathan eyen Edidem Saul. Ke ntak nsọn̄ibuot ete esie, Jonathan ama ataba ifet edida itie Saul nte edidem. (1 Samuel 15:10-29) Nte Jonathan ama ayat esịt aban̄a se enye akatabade emi? Nte enye ama efịbe ufụp aban̄a David, akparawa emi ekenyenede ndikara ke itie esie? Okposụkedi Jonathan ekenen̄erede ọsọn̄ọ ndien ndusụk enyenede ifiọk akan David, enye ke nsụkidem ye nsụhọdeidem ama enyịme ndutịm Jehovah onyụn̄ ebere ye David. (1 Samuel 23:16-18) Ndinyene in̄wan̄în̄wan̄ idaha  ekikere mban̄a uduak Abasi nnyụn̄ nnyịme ndisụk ibuot nnọ enye ayan̄wam nnyịn ‘ikûkere ite idi n̄kpọ ikan nte ikpekerede.’—Rome 12:3.

Jesus ama ekpep ufọn ediwụt nsụkidem ye nsụhọdeidem. Enye ama anam emi an̄wan̄a ke ndidọhọ nte ke ini emi mbet esie ẹdude ke usọrọ ndọ, mmọ ikpenyeneke nditie ke “akamba itie” koro owo emi okponde akan ekeme ndidi ndien mmọ ẹyeda bụt ẹsụhọde ẹka itie eke ekpride akan. Ke anamde ukpepn̄kpọ emi odude enen̄ede an̄wan̄a, Jesus ama adian do ete: “Koro kpukpru owo eke emenerede idem esie, ẹyesụhọde enye ẹnịm; ndien owo eke osụhọrede idem esie, ẹyemenede enye.” (Luke 14:7-11) Nnyịn iyowụt eti ibuot ndinam item Jesus nnyụn̄ ‘nda nsụk-idem nsịne.’—Colossae 3:12; 1 Corinth 1:31.

Mme Edidiọn̄ Ẹtode Edinyene Ekikere Emi Adade Ukem Ukem

Ndinyene edu nsụkidem ye nsụhọdeidem anam mme asan̄autom Jehovah ẹnyene ata idatesịt ke utom ukwọrọikọ mmọ. Esimem utom ndisan̄a n̄kpere mbiowo ke ini mmọ ke nsụhọdeidem ‘ẹtuade otu erọn̄ mbọm.’ (Utom 20:28, 29) Ekem kpukpru owo ke esop ẹsinen̄ede ẹdu ke ifụre ndinyene nneme ye mmọ nnyụn̄ nyom un̄wam mmọ. Esop ke ntre ekeme ndisịk ndiana ọtọkiet ke edu ima, ufiop, ye ibetedem.

Nditre ndida idem nnyịn ke n̄kpọ n̄kaha anam nnyịn inam nti ufan. Nsụkidem ye nsụhọdeidem ẹyenam nnyịn ikûnyene edu ndomoidem nnyụn̄ ndomo ndiwụt ke imọfọn ikan mmọ efen ke edinam m̀mê ke mme n̄kpọ obụkidem. Mme edu Abasi ẹmi ẹyen̄wam nnyịn itetịm iwụt edikere mban̄a, ndien nnyịn ke ntem iyodu ke idaha emi ọfọnde akan ndidọn̄ mbon oro ẹdude ke unana esịt nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ. (Philippi 2:3, 4) Ke ini ima ye mfọnido ẹtụkde mme owo esịt, mmọ nte ido edide ẹsinam n̄kpọ nte ọfọnde ẹban̄a. Ndien nte utọ itie ebuana unana ibụk oro isikabakede idi itiat idakisọn̄ emi ẹbọpde itie ufan oro ọsọn̄de idem ẹdori? Nso edidiọn̄ ke edi ntem nditre ndida idem nnyịn ke n̄kpọ n̄kaha!—Rome 12:10.

Edinyene ekikere emi adade ukem ukem mban̄a idem nnyịn anam etetịm edi mmemmem n̄kpọ nnyịn ndinyịme ndudue nnyịn ke ini nnyịn iduede owo. (Matthew 5:23, 24) Emi osụn̄ọ ke itie ebuana emi ọfọnde akan, anamde ẹkeme ndifiak nnam emem ndinyụn̄ nnyene ukpono edem mbiba. Edieke mmọ ẹnyenede nsụhọdeidem ye nsụkidem, mbon oro ẹdude ke idaha use enyịn, utọ nte mbiowo Christian, ẹnyene ifet ndinam ekese nti n̄kpọ nnọ mbon efen. (Mme N̄ke 3:27; Matthew 11:29) Eyenen̄ede edi mmemmem n̄kpọ n̄ko owo nsụhọdeidem ndidahado nnọ mbon efen ẹmi ẹduede enye. (Matthew 6:12-15) Enye idikopke iyatesịt iban̄a n̄kpri asari ẹmi ẹkerede-kere, ndien enye ọyọbuọt idem ke Jehovah ndinen̄ede mme n̄kpọ oro owo mîkemeke ndinen̄ede ke usụn̄ efen ekededi.—Psalm 37:5; Mme N̄ke 3:5, 6.

N̄kponn̄kan edidiọn̄ oro ẹbọde ẹto edinyene nsụkidem ye nsụhọdeidem edi edinyene mfọn ye unyịme Jehovah. “Abasi an̄wan̄wana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsụkidem.” (1 Peter 5:5) Ẹyak nnyịn ikûdede iduọ idụk afia edikere ke nnyịn imọfọn ikan se nnyịn inen̄erede idi. Utu ke oro, ẹyak nnyịn ke nsụhọdeidem idiọn̄ọ idaha nnyịn ke ndutịm Jehovah. Mme akwa edidiọn̄ ẹna ẹbet kpukpru owo ẹmi ẹsịmde se enye oyomde emi edide ‘ndisụk idem nsan̄a ye Abasi.’

[Ndise ke page 22]

Jonathan ama ada nsụhọdeidem ebere ye David