Nte Afo Emese Mbon Afai nte Abasi Esede?

Mme owo ẹsiwak ndima nnyụn̄ n̄kpono n̄kpọsọn̄ owo, mbon oro ẹnen̄erede ẹnyene odudu ye uko. kiet ke otu utọ mbon ẹmi ekedi eren uko eke n̄ke Greece eset, Heracles, m̀mê Hercules, nte mbon Rome ẹkediọn̄ọde enye.

HERACLES ekedi akakan uko erenowo emi ekenen̄ede ọwọrọ etop, ata ọkpọsọn̄ owo ke otu mbonekọn̄. Nte mbụkeset ọdọhọde, enye ekedi ekpri abasi, eyen abasi Zeus eke Greece, emi eka esie Alcmene, ekedide owo. Mme edinam esie ẹketọn̄ọ ke adan̄aemi enye ekedide ata ekpri nsekeyen. Ke ini efịbe ufụp abasi-an̄wan kiet ọkọdọn̄de akamba urụkikọt iba ete ẹkewot enye, Heracles ama efịk mmọ owot. Nte ini akakade enye ama an̄wana ediwak ekọn̄, akan mme idiọk unam, onyụn̄ an̄wana ye n̄kpa man anyan̄a ufan. Enye n̄ko ama osobo mme obio, adan̄ iban ke n̄kanubọk, ofụn̄ eyeneren kiet osio ke tọwa ọduọk ke isọn̄, onyụn̄ owot n̄wan ye nditọ esie.

Okposụkedi mîkedịghe ata owo, toto ke ata eset ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a Heracles ke mme mbụk idụt eset ẹmi mbon Greece ẹkediọn̄ọde. Mbon Rome ẹketuak ibuot ẹnọ enye nte abasi; mbonurua ye mme akaisan̄ ẹkebọn̄ akam ẹnọ enye ẹyom uforo ye edikpeme nsio ke n̄kpọndịk. Mme mbụk ẹban̄ade mme edinam esie ẹdemede udọn̄ mme owo ke ediwak tọsịn isua.

Ntọn̄ọ Mbụk Emi

Nte mme mbụk ẹban̄ade Heracles ye iren uko eken ke n̄ke ẹkọn̄ọ ke ata idem n̄kpọ oro eketịbede? Ekeme ndidi ntre ke ndusụk idaha. Bible etịn̄ aban̄a ini kiet, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk owo, emi “mme abasi” ye “n̄kpri abasi” ẹkenen̄erede ẹdụn̄ ke isọn̄ emi.

Ke etịn̄de aban̄a ini oro, Moses ekewet ete: “Edikem, ke owo ẹtọn̄ọde ndiwak ke iso isọn̄, nditọ-iban ẹnyụn̄ ẹmanade ẹnọ mmọ, ndien nditọ-iren Abasi ẹkụt nditọ-iban owo nte ẹyede, ndien mmọ ẹda iban kpukpru eke mmọ ẹmekde ẹdọ.”—Genesis 6:1, 2.

“Nditọ-iren Abasi” oro ikedịghe mme owo; mmọ ẹkedi nditọ Abasi ẹmi ẹdide mme angel. (Men Job 1:6; 2:1; 38:4, 7 domo.) Jude andiwet Bible obụk ete ke ndusụk angel ‘ikomụmke itie-odudu eke mmọ ikama, edi ẹma ẹkpọn̄ ebiet idụn̄ idem mmọ.’ (Jude 6) Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, mmọ ẹma ẹkpọn̄ itie emi ẹkenọde mmọ ke esop Abasi eke heaven ke ntak emi mmọ ẹkemade ndidụn̄ ye ndiye iban ke isọn̄ ẹkan. Jude adian do ete ke mme ọsọn̄ibuot angel ẹmi ẹkebiet mbon Sodom ye Gomorrah, ẹmi ‘ẹkesịnde idem ke use ye ido eke mîkemke.’—Jude 7.

Bible inọhọ ọyọhọ ntọt iban̄a edinam mme ọsọn̄ibuot angel ẹmi. Nte ededi, mme mbụk Greece eset ye eke mme itie efen ẹtịn̄ ẹban̄a akpakịp abasi ye mme abasi-an̄wan oro ẹkedụn̄de ke otu ubonowo, edide ke usụn̄ oro enyịn okụtde m̀mê oro enyịn mîkwe. Ke ini ẹforode owo, mmọ ẹma ẹye ata uyai. Mmọ ẹma ẹsidia udia, ẹn̄wọn̄ n̄kpọ, ẹde idap, ẹnyụn̄ ẹnyene ebuana idan̄ ke otu idem mmọ ye mme owo. Okposụkedi ẹkedade mmọ nte ndisana ye se mîkemeke ndikpa, mmọ ẹma ẹsisu nsu ẹnyụn̄ ẹbian̄a abian̄a, ẹtọhọ utọk ẹnyụn̄ ẹn̄wana en̄wan, ẹtap ẹnyụn̄ ẹdan̄ mme owo ke n̄kanubọk. Okposụkedi ẹbụkde ke nneminua ẹnyụn̄ ẹyụrọrede, mme utọ mbụk n̄ke oro ẹkeme ndiwụt mme ata idaha ẹmi ẹkedude mbemiso Ukwọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed Genesis eke Bible.

Ata N̄kpọsọn̄ Owo Uko Eyo Oko, Mbon Etop

Mme ọsọn̄ibuot angel ẹmi ẹkemende idem eke obụk ẹsịne ẹma ẹnyene ebuana idan̄ ye iban, ndien iban oro ẹma ẹman nditọ. Mmọ ikedịghe ikpîkpu nditọ. Mmọ ẹkedi Nephilim, ẹbietde owo ubak ubak ẹnyụn̄ ẹbietde angel ubak ubak. Mbụk Bible ọdọhọ ete: “Ata ikpọ owo [“Nephilim,” NW] ẹkedu ke isọn̄ ke ini oro; ndien ke nditọ iren Abasi ẹma ẹketiene nditọ-iban owo n̄ko, mmọ ẹnyụn̄ ẹmande nditọ ẹnọ mmọ, mmọ ẹdi ata n̄kpọsọn̄ owo uko, ẹmi ẹdude ke eyo oko, mbon etop.”—Genesis 6:4.

Ikọ Hebrew oro “nephilim” ke ata ata usụn̄ ọwọrọ, “mme owotowo,” mbon oro ẹkewotde mbon en̄wen, m̀mê ẹnamde mbon en̄wen ẹkpan̄a, ebe ke mme afai afai edinam. Ntem, idịghe n̄kpọ n̄kpaidem mbụk Bible oro adiande do ete: “Afai onyụn̄ ọyọhọ ke ererimbot.” (Genesis 6:11) N̄kpri abasi n̄ke, utọ nte  Heracles ye Gilgamesh edide eren uko Babylon, ẹkenen̄ede ẹbiet Nephilim.

Tịm fiọk ete ke ẹkekot Nephilim “ata n̄kpọsọn̄ owo uko” ye “mbon etop.” Ke mîbietke edinen owo oro Noah, emi okodude uwem kpa ke ukem iduọk ini oro, Nephilim ikenyeneke udọn̄ ke ndinam Jehovah ọwọrọ etop. Mmọ ẹkenyene udọn̄ ke uwọrọetop, ubọn̄, ye enyịn̄ mmọ. Ebede ke n̄kpọsọn̄ edinam, ẹmi nte eyịghe mîdụhe ẹkebuanade afai ye uduọkiyịp, mmọ ẹma ẹnyene uwọrọetop oro mmọ ẹkeyomde ẹto ererimbot unana uten̄e Abasi emi akakande mmọ okụk. Mmọ ẹkedi mme akakan iren uko eke eyo mmọ—ẹmi ẹkebakde, ẹkponode, ẹkenyụn̄ ẹtiede nte se owo mîkemeke ndikan.

Ke adan̄aemi Nephilim ye mme ete mmọ ẹmi ẹkedide mme angel oro ẹkesụhọrede itie ẹkewọrọde etop ke iso mbon oro ẹkedude ke iduọk ini mmọ, mmọ ke akpanikọ ikọwọrọke etop ke iso Abasi. Usụn̄ uwem mmọ ekedi n̄kpọ itekesịt. Nte utịp, Abasi ama ayat esịt ye mme angel oro ẹkeduọn̄ọde. Apostle Peter ekewet ete: ‘Abasi ikayakke mme angel ẹmi ẹkeduede ẹbọhọ, edi okotop mmọ ọduọk ke itie-ufen, onyụn̄ esịn mmọ ke n̄kịm n̄kịm ukpe, ete, ẹnịm mmọ ẹtie do ẹbet ikpe; Enye ikonyụn̄ iyakke akani ererimbot ọbọhọ, edi ama ekpeme Noah, ọkwọrọ edinen ido, ye owo en̄wen itiaba, ke ini Enye akanamde ukwọ ọtọ ofụk ekondo eke mîbakke Abasi.’—2 Peter 2:4, 5.

Ke ini Ukwọ ofụri ekondo, mme ọsọn̄ibuot angel ẹmi ẹma ẹfọrọde idem eke obụk ẹnịm ẹnyụn̄ ẹsan̄a ye bụt ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio mme spirit. Abasi ama ọnọ mmọ ufen ebe ke ndibiọn̄ọ mmọ nditọn̄ọ ntak mmen idem eke owo nsịne. Ẹma ẹsobo kpukpru Nephilim, kpa nditọ mme ọsọn̄ibuot angel oro odudu mmọ akakande eke owo. Sụk Noah ye ekpri ubon esie ẹkebọhọ Ukwọ oro.

Mbon Etop Mfịn

Mfịn, mme abasi ye n̄kpri abasi idụn̄ke aba ke isọn̄. Kpa ye oro, afai osụk ọyọyọhọ. Ẹtoro mbon etop mfịn ke mme n̄wed, mme ndise senima, ekebe ndise, ye ikwọ. Mmọ idehede ikere ndikabade mfụk eken nnọ, ndima mme asua mmọ, ndiyom emem, ndifen nnọ, m̀mê ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ afai. (Matthew 5:39, 44; Rome 12:17; Ephesus 4:32; 1 Peter 3:11) Utu ke oro, ẹma n̄kpọsọn̄ owo eyomfịn ke ntak odudu mmọ ye ukeme mmọ ndin̄wana en̄wan, ndisio usiene ke idemmọ, ndinyụn̄ nda afai emi okponde akan ntre afai. *

Nte Abasi esede mme utọ owo oro ikpụhọkede toto ke eyo Noah. Jehovah imaha mme ama-afai inyụn̄ ikopke inemesịt iban̄a mme edinam mmọ. Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Jehovah odomo edinen owo: ndien ama edi idiọk owo, ye owo eke amade afai, ukpọn̄ esie asua mmọ.”—Psalm 11:5.

Isio Isio Orụk Odudu

Enye emi edide ata isio isio ye n̄kpọsọn̄ mbon afai oro edi owo oro ọwọrọde etop akan emi akanam odude uwem, Jesus Christ, kpa owo emem. Ke adan̄aemi okodude ke isọn̄, enye ikanamke “baba afai.” (Isaiah 53:9) Ke ini mme asua esie ẹkedide ndimụm enye ke in̄wan̄ Gethsemane, mme anditiene enye ẹma ẹkama ofụt. (Luke 22:38, 47-51) Mmọ ẹkpekekeme ndikabade ndi otu mbon en̄wan man ẹdomo ndibiọn̄ọ ndiyak enye nsịn mme Jew ke ubọk.—John 18:36.

Ke akpanikọ, apostle Peter ama adabade  ofụt esie ndin̄wana nnọ Jesus, edi Jesus ọkọdọhọ enye ete: “Sịn ofụt fo ke efọk: koro kpukpru owo eke ẹmende ofụt ẹyekpan̄a ke ofụt.” (Matthew 26:51, 52) Ih, afai esisụn̄ọ ke afai, nte mbụk owo owụtde ndien ndien. Ke ẹsiode ifet oro enye ekenyenede ndida mme n̄kpọ en̄wan n̄kpeme idemesie ẹfep, Jesus ama enyene usụn̄ ukpeme en̄wen. Ekem enye ama ọdọhọ Peter ete: “Ese ete n̄kemeke ndikpe Ete Mi ubọk, mbọ Enye se ibede legion mme angel duopeba idaha emi?”—Matthew 26:53.

Utu ke ndinam afai m̀mê ndiyom ukpeme nto mme angel, Jesus ama ayak mbon oro ẹkewotde enye ẹmụm enye. Ntak-a? Ntak kiet ekedi koro enye ama ọfiọk ke ini ikekemke kan̄a inọ Ete imọ eke heaven nditre idiọk edinam ke isọn̄. Utu ke ndinam n̄kpọ ke odudu idemesie, Jesus ekeberi edem ke Jehovah.

Emi ikedịghe idiọn̄ọ mmeme edi ekedi idiọn̄ọ akwa odudu esịtidem. Jesus ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem nte ke Jehovah eyenen̄ede mme n̄kpọ ke edikem ini ye ke usụn̄ Esiemmọ. Ke ntak nsụkibuot esie, ẹma ẹmenede Jesus ẹkesịm idaha uwọrọetop emi eke Jehovah kpọt akande. Apostle Paul ekewet aban̄a Jesus ete: “Enye osụhọde idem, akabade osụk ibuot tutu osụn̄ọ ke n̄kpa, kpa n̄kpa [eto ndutụhọ, NW]. Ke ntak oro Abasi ekemenede Enye enịm ke enyọn̄, onyụn̄ ọnọ Enye enyịn̄ emi okon̄de akan kpukpru enyịn̄; man ke enyịn̄ Jesus kpukpru edọn̄ ẹkpetọn̄ọ ẹnọ Abasi, ye eke mme andidu ke heaven, ye eke mme andidu ke isọn̄, ye eke mme andidu ke idak isọn̄; kpukpru edeme ẹkpenyụn̄ ẹnyịme ẹte Jesus Christ edi Ọbọn̄, ẹnọ Abasi Ete ubọn̄.”—Philippi 2:8-11.

Un̄wọn̄ọ Abasi Nditre Afai

Mme ata Christian ẹdu uwem mmọ ẹtiene uwụtn̄kpọ ye mme ukpepn̄kpọ Jesus. Mmọ imaha inyụn̄ ikpebeke mbon etop ye mbon afai eke ererimbot. Mmọ ẹfiọk ẹte ke edikem ini Abasi, ẹyesobo mme utọ owo oro ẹfep ke nsinsi, kpa nte ẹkenamde ye mme idiọk owo ke eyo Noah.

Abasi edi Andibot isọn̄ ye ubonowo. Enye n̄ko edi Andikara emi enyenede unen. (Ediyarade 4:10b) Edieke ebiereikpe emi edide owo enyenede odudu eke ibet ndinọ ubiereikpe, Abasi akam enyene odudu emi akande oro ndinam ntre. Ukpono emi enye enyenede ọnọ ndinen edumbet esie, ọkọrọ ye ima emi enye enyenede ọnọ mbon oro ẹmade enye, oyonụk enye ndida utịt nsọk kpukpru idiọkido ye mbon oro ẹnamde enye.—Matthew 13:41, 42; Luke 17:26-30.

Emi ayada esịm nsinsi emem ke isọn̄, kpa emem emi enen̄ede ọkọn̄ọ ke unenikpe ye edinen ido. Ẹma ẹbem iso ẹtịn̄ ẹban̄a emi ke ntịn̄nnịm ikọ emi ẹtịmde ẹdiọn̄ọ emi aban̄ade Jesus Christ: “Eyen [amana] ọnọ nnyịn, ẹnọ nnyịn eyen-eren: ubọn̄ onyụn̄ odoro enye ke afara; ẹnyụn̄ ẹsio enye enyịn̄, Utịbe, Ọnọ-item, Ọkpọsọn̄ Abasi, Nsinsi Ete, Ọbọn̄ Emem. Ubọn̄ ye emem ididopke ndikọri ke ebekpo David, ye ke itie ubọn̄ esie, man enịm enye, onyụn̄ ọsọn̄ọ owụk enye ke ikpe ye ke edinen ido, ke emi ye ke nsinsi. Ufụp Jehovah mme udịm ayanam n̄kpọ emi.”—Isaiah 9:6, 7.

Do, ye eti ntak mme Christian ẹnam item eke odudu spirit emi ẹkenọde ke anyan ini ko ẹte: “Kûfịbe ufụp ye owo afai, kûnyụn̄ umek usụn̄ esie baba kiet. Koro mme ọsọn̄-ibuot ẹdide se Jehovah asuade: edi enye odụk odu ye mbon edinen ido.”—Mme N̄ke 3:31, 32.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 29]

ẸMA N̄KPỌSỌN̄ OWO EYOMFỊN KE NTAK ODUDU MMỌ YE UKEME MMỌ NDIDA AFAI EMI OKPONDE AKAN NTRE AFAI

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 26]

Alinari/Art Resource, NY