Mbụk Eyouwem

Ndikọm Jehovah—Ebe ke Utom Uyọhọ Ini!

NTE STANLEY E. REYNOLDS OBỤKDE

N̄kamana ke London, England, ke 1910. Ke Ekọn̄ Ererimbot I ama okokụre, ete ye eka mi ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke ekpri obio-in̄wan̄ Wiltshire kiet ẹkotde Westbury Leigh. Nte ekpri akparawa, mma nsiwak ndikere, ‘Anie edi Abasi?’ Akananam owo ndomokiet ikekemeke nditịn̄ nnọ mi. Ndien ami n̄kekemeke ndifiọk ntak emi ekpri obio-in̄wan̄ nnyịn ekenyenede ufọkakam iba ọkọrọ ye ufọkabasi kiet ndida ntuak ibuot nnọ Abasi.

KE 1935, isua inan̄ mbemiso Ekọn̄ Ererimbot II ọtọn̄ọde, ami ye udọeka mi, Dick, ima iwat enan̄ukwak ika nduọkodudu emi ikadan̄de ke ataya ke Weymouth emi odude ke mbenesụk edem usụk England. Nte nnyịn iketiede ke ataya nnyịn ise nte edịm edepde inyụn̄ ikerede se ikpanamde, enyene-ido akanieren kiet ama edi edise nnyịn onyụn̄ ọnọ mi n̄wed un̄wam ukpepn̄kpọ Bible ita—The Harp of God, Light I, ye Light II. Mma mbọ mmọ, n̄kopde inemesịt ndinyene n̄kpọ ndida mfre uwa. Se n̄kokotde ama omụm udọn̄ mi ke ndondo oro, edi ami n̄kọfiọkke ini oro nte ke enye oyokpụhọde uwem mi ofụri ofụri—ye eke eyeneka mi n̄ko.

Ke ini n̄kafiakde nnyọn̄ ufọk, eka mi ama asian mi ete ke Kate Parsons, emi okodụn̄de ke obio-in̄wan̄ nnyịn, ama asuan mme ukem n̄wed Bible oro. Ẹma ẹtịm ẹdiọn̄ọ enye koro, okposụkedi enye ekenen̄erede ọsọn̄, enye ama esiwat ekpri ọkpọkkpọk o-moto ekese mme owo oro ẹdụn̄ọde ntomo ntomo ke obio-in̄wan̄ nnyịn. Mma n̄ka ndikese enye, ndien enye ama okop inemesịt ndinọ mi n̄wed Creation ye Riches ọkọrọ ye mme n̄wed Watch Tower Society en̄wen. Enye ama asian mi n̄ko ete ke imọ idi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah.

Ke mma n̄kokot mme n̄wed oro ọkọrọ ye Bible mi, mma mfiọk ke Jehovah edi ata Abasi ndien n̄koyom ndituak ibuot nnọ enye. Ntre mma n̄wet leta nnọ ẹsọk ufọkabasi nnyịn nte ke mmọwọrọ  n̄kpọn̄ mmọ nnyụn̄ ntọn̄ọ ndidụk ukpepn̄kpọ Bible ke ufọk John ye Alice Moody. Mmọ ẹkedụn̄ ke Westbury, obio oro ekperede nnyịn akan. Nnyịn ikesidi owo itiaba kpọt ke mme mbono esop oro. Mbemiso ye ke mbono esop asuanade, Kate Parsons ama esibre ndido nte nnyịn ikwọde mme ikwọ Obio Ubọn̄ ye ifiopesịt!

Mme Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Ini

Mma n̄keme ndikụt ke nnyịn ikodu uwem ke mme akpan ini, ndien ama ọdọn̄ mi ndibuana ke utom ukwọrọikọ oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a ke Matthew 24:14. Ntre mma ntre ndin̄wọn̄ sika, ndep ekpat ukwọrọikọ, nnyụn̄ nyak idem mi nnọ Akwa Abasi, Jehovah.

Ke August 1936, Joseph F. Rutherford, etieibuot Watch Tower Society, ama aka Glasgow, Scotland, ndinọ utịn̄ikọ ke ibuotikọ oro “Armageddon.” Idem okposụkedi Glasgow okodude oyom usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 600, mma mbiere ndika nnyụn̄ nna baptism ke mbono oro. N̄kenyene esisịt okụk, ntre mma mmen enan̄ukwak mi nsịn ke tren n̄kesịm Carlisle, obio oro odude ke adan̄a Scotland, ndien ọtọn̄ọde do mma n̄wat kilomita 160 n̄ka nsannsan edem edere. Mma n̄wat ukem oro n̄ko ndifiak nnyọn̄ ufọk, n̄kopde mmemidem ke ikpọkidem ke ini nsịmde ufọk edi mma n̄kop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit.

Ọtọn̄ọde ke ini oro aka iso, n̄kesiwat ke enan̄ukwak ini ekededi oro n̄kakade ndibuana edinịm ke akpanikọ mi ye mme owo ke mme obio-in̄wan̄ ẹmi ẹdude ẹkpere. Ke mme ini oro Ntiense kiet kiet ama esinyene kad ikọ ntiense emi ẹkewetde etop N̄wed Abasi man mme enyeneufọk ẹkot. Nnyịn n̄ko ima isikama n̄kpri ukwak ubre usanikwọ ndida mbre mme utịn̄ikọ Bible oro etieibuot N̄ka ọkọnọde. Ndien, nte ededi, kpukpru ini nnyịn ima isikama ekpat magazine, * oro akanamde ẹdiọn̄ọ nnyịn nte Mme Ntiense Jehovah.

Ndinam Utom Usiakusụn̄ ke Ini Ekọn̄

Eyeneka mi akana baptism ke 1940. Ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama ọtọn̄ọ ke 1939, ndien nnyịn mbiba ima ikụt ke ẹyom mme ọkwọrọikọ uyọhọ ini usọp usọp. Ntem, nnyịn ima isịn n̄wed eben̄e utom usiakusụn̄. Nnyịn ima idat esịt ke ini ẹkenọde nnyịn mbiba ika ufọkidụn̄ mme asiakusụn̄ ke Bristol, ndikadiana ye Edith Poole, Bert Farmer, Tom ye Dorothy Bridges, Bernard Houghton, ye mme asiakusụn̄ eken oro nnyịn ikpebede mbuọtidem mmọ ke anyanini.

Ikebịghike ekpri ubomisọn̄ oro ẹkewetde “MME NTIENSE JEHOVAH” ke ikpọ abisi ama edi ndimen nnyịn. Andiwat ekedi Stanley Jones, oro ke ukperedem akakabarede edi isụn̄utom ke China emi ẹkenyụn̄ ẹsịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi do ke isua itiaba ke ntak utom ukwọrọikọ esie.

 Nte ekọn̄ oro akakade iso, nnyịn ikesiwakke ndide idap ke okoneyo. Ẹma ẹsiduọk mme bọmb ẹkpere ufọkidụn̄ mme asiakusụn̄ nnyịn, ndien kpukpru ini nnyịn ikenyene ndidu ke ukpeme mbak enyịmikan̄. Mbubịteyo kiet ke inem inem mbono oro Mme Ntiense 200 ẹkedụkde ama akasuana nnyịn ima ikpọn̄ akwa obio Bristol isan̄a ibe mbai ubomofụm oro ẹketopde ẹsuan inyụn̄ ikesịm ufọk nnyịn oro ekenyenede ndusụk ifụre.

Ke ndan̄nsiere ami ye Dick ima ifiak ika akwa obio ndikatan̄ ndisụk n̄kpọ oro ikefrede. Idem ama akpa nnyịn. Bristol ama owụre. Ẹma ẹtop ofụri akwa obio oro ẹsuan ẹnyụn̄ ẹfọp. Efak Park, oro Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn okodude, ama asak akabade ntọn̄. Nte ededi, Ntiense ndomokiet ikakpaha m̀mê ndida unan. Ke inemesịt, nnyịn ima isosion̄o mme n̄wed Bible nnyịn ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ikobon ke ufọk mme andibuana ke esop. Nnyịn ima ikọm Jehovah nte ke Ntiense ndomokiet ikakpaha ye nte ke owo ikabiatke mme n̄wed nnyịn.

Ifụre Unana Idotenyịn

Esop Bristol oro ami n̄kanamde utom nte esenyịn oro etiede ibuot ama ọkọri esịm asan̄autom 64 etisịm ini oro n̄kọbọde n̄wed oro ẹkenyịkde mi ẹte nnam utom ekọn̄. Ẹma ẹdọn̄ ediwak Ntiense eken ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak edida san̄asan̄a mmọ, ndien n̄kodori enyịn ke ẹmọn̄ ẹbọ mi ifụre ukwọrọikọ ukem ntre. Ẹkekpe ikpe mi ke Esopikpe Bristol eke n̄kann̄kụk ndien Brọda Anthony Buck, akani esenyịn ufọk-n̄kpọkọbi, ama etịn̄ ikọ ke ibuot mi. Enye ekedi eren uko, owo oro mîfeheke ndịk, oro ọkọsọn̄ọde ada ọnọ akpanikọ Bible, ndien nte utịp uko uko utịn̄ikọ esie, ke unana idotenyịn ẹma ẹsio mi ofụri ofụri ẹfep ke utom ekọn̄ ke ubiọn̄ nte ke nnyene ndika iso ke utom ukwọrọikọ uyọhọ ini mi!

Mma n̄kop nduaidem ndinyene ifụre, ndien mma mbiere ndida enye n̄kwọrọ ikọ ke n̄kponn̄kan udomo nte n̄kekeme. Ke ini n̄kọbọde ikot ndika ọfis n̄kọk itieutom London n̄kenyene nneme ye Albert D. Schroeder, esenyịn n̄kọk itieutom, ami nte ido edide mma n̄kere m̀mê nso ina ibet mi. Kere nte n̄kokopde n̄kpaidem ke ini ẹkenọde mi ikot ndika Yorkshire n̄kanam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a, n̄kade n̄kese nsio nsio esop kpukpru urua ndin̄wam nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ nditọete. Mma nnen̄ede n̄kere ke ndotke ndinam utọ utom oro, edi ẹma ẹsio mi ke utom ekọn̄ ndien n̄kpọ ikọbiọn̄ọke mi ndika. Ntre mma nnyịme ndausụn̄ Jehovah nnyụn̄ n̄ka ke unyịmesịt.

Albert Schroeder ama emen mi owụt nditọete ke mbono kiet ke Huddersfield, ndien ke April 1941, mma ntọn̄ọ obufa utom mi. Nso n̄kpọ idara ke ekedi ntem ndidiọn̄ọ ndima nditọete oro! Ima ye mfọnido mmọ ẹma ẹnam mi ntetịm mfiọk nte ke Jehovah enyene mme owo oro ẹyakde idem ofụri ofụri ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹmade kiet eken.—John 13:35.

 Mme Ifetutom Efen Efen

Ẹma ẹnịm mbono ofụri idụt usen ition oro owo mîkemeke ndifre ke 1941 ke Ufọkmbono De Montfort ke Leicester. Kpa ye unana udia ye n̄kpọ ukaisan̄, ibat mme andidụk ama ọdọk esịm n̄wakn̄kan ibat ekedide 12,000 ke Sunday; edi, ke ini oro Mme Ntiense ẹkedude ke idụt oro ẹkewak esisịt ẹbe 11,000. Ẹma ẹbre mme utịn̄ikọ etieibuot N̄ka oro ẹkemụmde ẹdọn̄ ke n̄kpọ umụmikọ, ẹnyụn̄ ẹsio n̄wed oro Children. Mbono oro ke akpanikọ ekedi n̄wọrọnda ke mbụk ukara Abasi eke ikọt Jehovah ke Britain, sia ẹkenịmde enye ke ufọt Ekọn̄ Ererimbot II.

Ibịghike ke mbono emi okụrede, mma mbọ ikot ndinam utom ye ubon Bethel London. Do, mma nnam utom ke itieutom unọ n̄wed ọwọrọ ye itieutom ubọp n̄wed ndien ekem nnam utom ke ọfis, nsede mban̄a mme n̄kpọ ẹnyenede ebuana ye esop.

Ubon Bethel ekenyene ndiyọ ubomofụm ekọn̄ ndiduọk bọmb ke London okoneyo ye uwemeyo, ọkọrọ ye ukara ndinam ndụn̄ọde nyom nditọete oro ẹkamade utom do ndien ndien. Ẹma ẹnọ Pryce Hughes, Ewart Chitty, ye Frank Platt ẹka n̄kpọkọbi ke ntak edida san̄asan̄a mmọ, ndien nte ini akakade ẹma ẹmụm Albert Schroeder ẹnọ ọnyọn̄ United States. Kpa ye mme mfịghe ẹmi, ẹma ẹka iso ndise mban̄a mme esop ye mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ nte ọfọnde.

Ndibe N̄ka Gilead!

Ke ekọn̄ oro ama okokụre ke 1945, mma nsịn n̄wed eben̄e ndibọ ukpep nte isụn̄utom ke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead ndien ẹma ẹnyịme ndụk ọyọhọ otu itiaita ke 1946. N̄ka ama anam ndutịm ọnọ ediwak nnyịn, esịnede Tony Attwood, Stanley Jones, Harold King, Don Rendell, ye Stanley Woodburn, ndidụk nsụn̄ikan̄ ke esụkmbehe ukọiyak Fowey ke Cornwall. Ntiense kiet ke n̄kann̄kụk ama ọbọ itie ọnọ nnyịn ke ekpri nsụn̄ikan̄ mbiomo oro ekemende mbateso. Mme itieidụn̄ nnyịn ẹma ẹnen̄ede ẹfaha, ndien mmọn̄ ama esidụk esịt nsụn̄ikan̄. Ekefịghede nnyịn didie ntem ke ini nnyịn ke akpatre ikesịmde esụkmbehe nnyịn, Philadelphia!

An̄wa ufọkn̄wed Gilead okodu ke ediye ebiet ke South Lansing ke edere edere New York, ndien ukpep oro n̄kọbọde do ọkọwọrọ ekese n̄kpọ ọnọ mi. Nditọ ufọkn̄wed oro ẹkedude ke otu ukpepn̄kpọ nnyịn ẹketo idụt 18—emi ekedi akpa ini oro N̄ka ekekemede ndisịn enyịn̄ ediwak asan̄autom ntre ẹtode isenidụt—ndien kpukpru nnyịn ima ikabade idi n̄kpet n̄kpet ufan. Mma nnen̄ede n̄kop inem itie nsan̄a ye owo ubet mi, Kalle Salavaara otode Finland.

Ini ama ebe usọp usọp, ndien ke utịt ọfiọn̄ ition, etieibuot N̄ka, Nathan H. Knorr, ama oto ibuot itieutom Brooklyn edibehe man edinọ nnyịn n̄weditoro onyụn̄ asian nnyịn itie oro nnyịn idinamde utom. Ke mme ini oro, nditọ ufọkn̄wed ikọdiọn̄ọke itie oro ẹdinọde mmọ ẹka tutu ke ẹma ẹketọt emi ke usọrọ ukụre n̄wed. Ẹma ẹnọ mi mfiak nnyọn̄ Bethel London man n̄kaka iso ke utom mi do.

Ndifiak Nnyọn̄ London

Mme isua ukụre ekọn̄ oro ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ ke Britain. Udia ye ediwak n̄kpọ eken oro ẹyomde, esịnede babru, ẹma ẹka iso ndinana. Edi nnyịn ima ikeme ndisụk n̄ka iso ke utom, mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ Jehovah ẹma ẹnyụn̄ ẹkọri. Ke adianade ye edinam utom ke Bethel, mma nnam utom ke mme mbono circuit ye eke district nnyụn̄ n̄ka n̄kese mme esop, esịnede ndusụk ke Ireland. Ekedi ifet n̄ko ọnọ mi ndisobo ye Erich Frost ye nditọete iren ye iban eken ẹtode Europe ndinyụn̄ n̄kop nto mmọ mban̄a nsọn̄ọnda mme ekemmọ Ntiense oro ẹkesobode ọkpọsọn̄ ndịk ke mme itienna ekikere Nazi. Utom Bethel ekenen̄ede edi ifetutom oro asan̄ade ye edidiọn̄.

Ke isua duop mma ndiọn̄ọ Joan Webb, akpan asiakusụn̄ oro akanamde utom ke Watford, obio oro odude ke n̄kan̄ edere edere London. Ke 1952 nnyịn ima idọ ndọ. Nnyịn mbiba ima iyom ndika iso ke utom uyọhọ-ini, ntre nnyịn ima ikop nduaidem ke ini ẹkemekde mi nte esenyịn circuit, ke mma n̄kọkpọn̄ Bethel. Akpa circuit nnyịn okodu ke mbenesụk edem usụk England, ke Sussex ye Hampshire. Utom circuit ikememke ke ini oro. Nnyịn ikesiwak ndisan̄a ke bọs, enan̄ukwak, ye ke ukot. Ediwak esop ẹma ẹnyene ikpọ efakutom obio-in̄wan̄, oro ẹkesidide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndisịm, edi ibat Mme Ntiense ama aka iso ndikọri ye iwụk.

New York City 1958

Ke 1957, mma mbọ ikot efen nto Bethel: “Nte afo akpama ndidi ọfis ndin̄wam ke ndinam ndutịm  ukaisan̄ kaban̄a mbono ofụri ererimbot oro ẹdinịmde ke An̄wambre Yankee ye An̄wa Polo ke New York City ke 1958?” Ikebịghike ami ye Joan ikọyọhọ ye utom edise mban̄a mme n̄wed eben̄e ẹtode nditọete ẹmi ẹkeyomde ndisan̄a ke mme ubomofụm ye nsụn̄ikan̄ oro N̄ka ọkọbọde ke ukpeokụk. Emi ekedi ọwọrọetop Mbono Uduak Abasi eke Ofụri Ererimbot, oro akwa otuowo ẹdide 253,922 ẹkedụkde. Ke mbono emi, owo 7,136 ẹkeyarade uyakidem mmọ nnọ Jehovah ebe ke ndibụhọ ke mmọn̄—awakde utịm ikaba akan ibat ẹkenade baptism ke enịm-mbụk n̄kpọntịbe eke Pentecost 33 E.N., nte ẹbụkde ke Bible.—Utom 2:41.

Tutu amama ami ye Joan idifreke mfọnido Brọda Knorr ke ini enye ọkọnọde nnyịn ikot ndidụk mbono oro man in̄wam ndise mban̄a mme andidụk mbono oro ẹketode idụt 123 ẹdibehe ke New York City. Oro ekedi inem inem ye ọnọ-uyụhọ ifiọkutom ọnọ nnyịn mbiba.

Mme Edidiọn̄ Utom Uyọhọ Ini

Ke ima ikọnyọn̄ idi, nnyịn ima ika iso ke utom emi ẹsan̄ade-san̄a tutu idem nnyịn ọtọn̄ọ ndidiọk. Ẹma ẹnịm Joan ke ufọkibọk, ndien ami mma ndọn̄ọ akpauben̄ ekpo. Nnyịn ima iwọrọ idụk utom akpan asiakusụn̄ edi ke ukperedem ima inyene ifet ndifiak nnam utom circuit ke ibio ini. Ke akpatre, nnyịn ima inyọn̄ Bristol emi nnyịn isụk ikade iso ke utom uyọhọ ini. Eyeneka mi, Dick, ye ubon esie ẹdụn̄ ẹkpere, ndien nnyịn imesinyene nneme ediwak ini iban̄a ini edem.

Ke 1971 udọn̄ọ enyịn ama abiat mi enyịn ke usụn̄ oro owo mîkemeke ndikọk. Ọtọn̄ọde ke ini oro mmenyene akamba mfịna ke ndikot n̄wed, ntre mmokụt ke mme kaset ẹmi ẹkotde n̄wed Bible ẹdọn̄ ẹdi utịbe utịbe enọ ẹtode Jehovah. Ami ye Joan ke isụk inenịm mme ukpepn̄kpọ Bible, ndien ke ediwak isua oro ẹkebede, nnyịn ima inyene ifet ndin̄wam n̄kpọ nte owo 40 ẹdinyene ifiọk akpanikọ, esịnede ubon kiet edide owo itiaba.

Ke ini nnyịn ikayakde uwem nnyịn inọ Jehovah ke se ikande isua 60 ẹmi ẹkebede, udọn̄ nnyịn ekedi ndidụk utom uyọhọ ini nnyụn̄ nsọn̄ọ ndu ke enye. Nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem ndinyene odudu ndika iso nnam utom Akwa Jehovah—kpa n̄kukụre usụn̄ oro nnyịn ikemede ndikọm enye ke eti ido esie oro enye owụtde nnyịn ye ke ediwak isua oro ikopde inemesịt ọtọkiet!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 25]

Ami ye eyeneka mi Dick (nsannsan ubọk ufien; Dick adada) ye mme asiakusụn̄ eken ke iso ufọkidụn̄ mme asiakusụn̄ Bristol

[Ndise ke page 25]

Ufọkidụn̄ mme asiakusụn̄ Bristol ke 1940

[Mme ndise ke page 26]

Stanley ye Joan Reynolds ke usen ndọ mmọ, January 12, 1952, ye mfịn