Ukọbọ Edemede N̄kọri ke Antioch

KE INI ukọbọ akasiahade ke Stephen ama akakpa n̄kpa usụn̄ Abasi, ediwak mbet Jesus ẹma ẹfen̄e ẹkpọn̄ Jerusalem. Kiet ke otu mme itie oro mmọ ẹkekade ẹkeyom ubọhọ ekedi Antioch, Syria, emi odude n̄kpọ nte kilomita 550 ke edem edere. (Utom 11:19) Mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade itie do ẹkenyene nditụk ofụri mbụk Christian. Man ifiọk se iketịbede, ọyọfọn ifiọk esisịt iban̄a Antioch.

Ke kpukpru obio ke Obio Ukara Rome, Rome ye Alexandria kpọt ẹkekan Antioch ke idaha, uforo, ye uwọrọetop. Akwa obio Syria emi akakara ikpehe ufọt edem edere ye edem usiahautịn inyan̄ Mediterranean. Antioch (Antakya, Turkey eyomfịn) okodu ke Akpa Orontes emi okotụn̄ọde ekem se nsụn̄ikan̄ ekemede ndiwat, emi ekewetde ekeyịre ke esụkmbehe esie oro, Seleucia Pieria, emi odude oyom usụn̄ ke kilomita 32. Enye akakara kiet ke otu mme ata akpan usụn̄ unyamurua ke ufọt Rome ye Tigris ye Itịghede Euphrates. Nte iwụk ebiet unyamurua, enye ama anam mbubehe ye ofụri obio ukara oro onyụn̄ okụt mme utom kpukpru orụk owo, emi ẹkesuande mme mbụk ẹban̄ade mme n̄ka ido ukpono ke kpukpru ebiet ke Rome.

Ido ukpono ye ukpepn̄kpọ akwaifiọk Greece ẹma ẹkọri ke Antioch. Edi ewetmbụk oro Glanville Downey ọdọhọ ete: “Ke ini Christ, n̄kani n̄ka ido ukpono ye ukpepn̄kpọ akwaifiọk ẹma ẹkabade ẹdi ọkpọkpọ mbubehe, nte mme owo ke idemmọ ẹkeyomde uyụhọ ẹto ido ukpono ke mme mfịna ye mme udọn̄ mmọ.” (A History of Antioch in Syria) Ediwak owo ẹma ẹkop uyụhọ ndinịm Abasi kiet kpọt, mme usọrọ, ye ido edinam Ido Ukpono Mme Jew.

Ediwak mme Jew ẹma ẹdụn̄ ke Antioch toto ke ntọn̄ọ obio oro ke 300 M.E.N. Ẹnọ ekikere ẹte ke mmọ ẹkedi owo 20,000 esịm 60,000, ẹnamde se ibede mbahade 10 eke ikie ke otu mme andidụn̄. Ewetmbụk oro Josephus ọdọhọ ete ke udịm ndidem Seleucus ẹkesịn udọn̄ ẹnọ mme Jew ndidụn̄ ke obio oro, ẹnọde mmọ ọyọhọ unen nditọisọn̄. Ke ini oro, N̄wed Abasi Usem Hebrew ama odu ke usem Greek. Emi ama edemede udọn̄ mme owo nditiene mme Jew ndori enyịn mban̄a Messiah. Ntem, ẹma ẹnam ediwak owo ke otu mbon Greece ẹdi mme okpono Abasi ke ido mme Jew. Kpukpru n̄kpọ emi ẹma ẹnam Antioch edi an̄wautom emi on̄wụmde mfri ke utom edinam mbet Christian.

Ndinọ Mme Gentile Ikọ Ntiense

Ata ediwak mme anditiene Jesus oro ẹkekọbọde oro ẹkefen̄ede ẹkpọn̄ Jerusalem ẹkebuana ido ukpono mmọ ye mme Jew kpọt. Nte ededi, ke Antioch, ndusụk mbet ẹtode Cyprus ye Cyrene  ẹma ẹtịn̄ ikọ ẹnọ “mme Greek.” (Utom 11:20) Kpa ye oro edide ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme Jew oro ẹkesemde usem Greek ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ọtọn̄ọde ke Pentecost 33 E.N., ukwọrọikọ ke Antioch eketie nte obufa n̄kpọ. Owo ikọkwọrọke ikọ inọ mme Jew kpọt. Edi akpanikọ, Cornelius owo Gentile ye ubon esie ẹma ẹdedi mbet. Edi ama oyom n̄kukụt otode Jehovah man Peter enịm nte ke enen ndikwọrọ ikọ nnọ mme Gentile, m̀mê mbon idụt.—Utom 10:1-48.

Ke obio oro ediwak mme Jew ẹkedụn̄de ke ediwak isua ye ata esisịt usua ke ufọt Mme Jew ye mme Gentile, mbon oro mîkedịghe mme Jew ẹma ẹbọ ikọ ntiense ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ nte ọfọnde ẹban̄a eti mbụk. Ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke Antioch ekedi eti isọn̄ ọnọ utọ n̄kọri oro, ndien ‘ediwak owo ẹma ẹnịm ke akpanikọ.’ (Utom 11:21) Ndien ke ini mme okpono Abasi ke ido mme Jew, emi ke akpa ẹkedide mme okpono ndem, ẹkekabarede ẹdi mme Christian, ẹma ẹtịm mmọ idem ke n̄wọrọnda usụn̄ ndinọ mme Gentile efen emi ẹkesụk ẹkponode ndem, ikọ ntiense.

Ke okopde aban̄a n̄kọri ke Antioch, esop ke Jerusalem ama ọnọ Barnabas aka do akanam ndụn̄ọde. Edimek oro ama owụt eti ibuot ye ima. Enye ekedi owo Cyprus, ukem nte ndusụk mbon oro ẹketọn̄ọde ndikwọrọ ikọ nnọ mbon oro mîdịghe mme Jew. Enyene ndidi Barnabas ama ama ndidu ke otu mme Gentile ke Antioch. Ke n̄kan̄ eken, enyene ndidi mmọ ẹma ẹdara enye nte eyen obio oro mmọ ẹkemehede. * Enye ama adat esịt ke utom oro mmọ ẹnamde. Ntre “ke adan̄aemi enye akade onyụn̄ okụtde mfọn Abasi, enye adat esịt; onyụn̄ ekpe ye mmọ ete mmọ ẹda iwụk-esịt ẹdiana ye Ọbọn̄,” ndien “ediwak owo ẹdiana ye Ọbọn̄.”—Utom 11:22-24.

Ewetmbụk oro Downey ọnọ ekikere ete: “Ekeme ndidi nti ntak ẹkekụtde unen ke ntọn̄ọ utom ukwọrọikọ ke Antioch ẹkedi nte ke mme isụn̄utom ikenyeneke ndikop ndịk mban̄a mme enyene-ukwan̄ ifiopesịt mme Jew ke obio emi nte mmọ ẹkekopde ndịk ke Jerusalem; n̄ko nte ke sia obio oro ekedide ibuot obio Syria, akwa owoekọn̄ akakara, ndien ke ntre ama enyene emem ke udomo oro etịmde okpon, ndien esisịt ifet okodu ọnọ afai otode mbon ntịme nte oro ẹketịbede ke Jerusalem, emi mbon ukara Judaea (ke ini emi ke nsụhọde n̄kaha) mîkekemeke ndikpan mme Jew oro ẹkenyenede ukwan̄ ifiopesịt.”

Ke utọ nti idaha oro, n̄ko ye ekese n̄kpọ ndinam, anaedi Barnabas ama okụt ete ke imọ imoyom un̄wam, ndien enye ama eti ufan esie Saul. Ntak ekedide Saul, m̀mê Paul? Nte an̄wan̄ade ekedi sia Paul, okposụkedi mîkedịghe kiet ke otu apostle 12, ama ọbọ idaha apostle mme Gentile. (Utom 9:15, 27; Rome 1:5; Ediyarade 21:14) Ntem, Paul ama enen̄ede odot ndidi nsan̄a ke nditan̄a eti mbụk ke Antioch obio mme Gentile. (Galatia 1:16) Ntre Barnabas ama aka Tarsus, okoyom Saul, onyụn̄ ada enye edi Antioch.—Utom 11:25, 26; se ekebe ke page 26-27.

Ẹsio Enyịn̄ Oro, Christian ke Idak Ndausụn̄ Abasi

Ke ofụri isua kiet, Barnabas ye Saul “ẹma ẹkpep ediwak owo n̄kpọ, ndien edi ke Antioch ke ẹkebem iso ẹsio mbet enyịn̄ Christian ke idak ndausụn̄ Abasi.” Eyedi idịghe mme Jew ẹkedi akpa mbon oro ẹkekotde mme anditiene Jesus mme Christian (usem Greek) m̀mê mme anditiene Messiah (usem Hebrew), koro mmọ ẹma ẹsịn Jesus nte Messiah, m̀mê Christ, ndien ke ntre ikponyụn̄ inyịmeke enye ebe ke ndikot mme anditiene enye mme Christian. Ndusụk owo ẹkere ẹte ke ekeme ndidi mme okpono ndem ẹkenọ mmọ nditịk enyịn̄ oro Christian ke mbubru m̀mê ke ndisịn mmọ ke ndek. Nte ededi, Bible owụt nte ke edi Abasi ọkọnọ enyịn̄ oro Christian.—Utom 11:26, NW.

 Ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek, ẹwak ndida ikọedinam oro ẹdade ke ebuana ye obufa enyịn̄ oro, emi ẹkabarede nte “ẹsio,” ntịn̄ mban̄a n̄kpọ eke akande ukeme owo, ndịben̄kpọ, m̀mê se itode Abasi. Ntem nditọ ukpepn̄kpọ ẹkabade enye nte “editịn̄ ndịben̄kpọ,” “uyarade otode Abasi,” “ndinọ ewụhọ m̀mê item Abasi, nditie ke heaven nnọ ukpep.” Sia ẹkekotde mme anditiene Jesus mme Christian “ke idak ndausụn̄ Abasi,” ekeme ndidi Jehovah akada Saul ye Barnabas usụn̄ ndinọ enyịn̄ oro.

Ẹma ẹka iso ndinyịme enyịn̄ oro. Owo ikadaha mme mbet Jesus aba ke ndudue nte n̄ka Ido Ukpono Mme Jew, emi mmọ ẹkedide ata isio. Etisịm n̄kpọ nte 58 E.N., mbon ukara Rome ẹma ẹtịm ẹfiọk mbon oro ẹkedide mme Christian. (Utom 26:28) Nte ewetmbụk oro Tacitus ọdọhọde, etisịm 64 E.N., ediwak mbon Rome ẹma ẹsikot enyịn̄ oro n̄ko.

Jehovah Ada Mme Anam-Akpanikọ Ikọt Esie Anam N̄kpọ

Eti mbụk ama ọkọri akamba akamba ke Antioch. Ye edidiọn̄ Jehovah ye ubiere mme anditiene Jesus ndika iso n̄kwọrọ ikọ, Antioch ama akabade edi iwụk ebiet Ido Ukpono Christ akpa isua ikie. Abasi ama ada esop oro okodude do nte iwụk ebiet ndinam eti mbụk asuana esịm mme nsannsan idụt. Ke uwụtn̄kpọ, Antioch ekedi ntọn̄ọ isan̄ isụn̄utom apostle Paul kiet kiet.

Ke eyomfịn ifịk ye ubiere kpa ye ubiọn̄ọ ẹmenam ata Ido Ukpono Christ atara kpasụk ntre, anamde ediwak owo ẹkop eti mbụk ẹnyụn̄ ẹwụt esịtekọm ẹban̄a enye. * Ntre edieke afo osobode ubiọn̄ọ ke ntak ọnọde edisana utuakibuot ibetedem, ti ete ke Jehovah enyene mme ntak ayakde enye etịbe. Nte ekedide ke akpa isua ikie, ana ẹnọ mme owo ifet ndikop mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi nnyụn̄ nda ke n̄kan̄ esie mfịn. Ubiere fo ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah ke edinam akpanikọ ekeme ndidi n̄kukụre se ẹyomde man an̄wam owo enyene nnennen ifiọk akpanikọ.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe/Mme ndise ke page 26, 27]

“Mme Isua Oro Owo Mîtịn̄ke N̄kpọ Iban̄a” Saul

AKPATRE ini oro ẹtịn̄de ẹban̄a Saul ke n̄wed Utom mbemiso enye aka Antioch ke n̄kpọ nte 45 E.N. edi ke ẹma ẹkebiat ẹdiomi oro ẹkediomide ndiwot enye ke Jerusalem ndien mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ ẹnọ enye aka Tarsus. (Utom 9:28-30; 11:25) Edi oro ekedi isua usụkkiet ke mbemiso, ke n̄kpọ nte 36 E.N. Nso ke enye akanam ke ini emi—kpa ini emi ẹkotde mme isua oro owo mîtịn̄ke n̄kpọ iban̄a Saul?

Saul ama oto Jerusalem, aka n̄kan̄ Syria ye Cilicia, ndien mme esop eke Judea ẹma ẹkop ẹdọhọde ẹte: “Owo oro ọkọkọbọde nnyịn tutuko ọyọkwọrọ ikọ mbuọtidem emi enye akan̄wanade ndisobo.” (Galatia 1:21-23) Ekeme ndidi ntọt oro eketịn̄ aban̄a utom ukwọrọikọ esie ye Barnabas ke Antioch, edi idem mbemiso oro Saul nte eyịghe mîdụhe iketreke utom. Etisịm 49 E.N., ibat ibat esop ẹma ẹdu ke Syria ye Cilicia. Kiet okodu ke Antioch, edi ndusụk owo ẹkere ẹte ke mbon eken ẹkedidu ke ntak utom ukwọrọikọ Saul ke mme isua oro owo mîketịn̄ke n̄kpọ iban̄a enye.—Utom 11:26; 15:23, 41.

Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke mme n̄wọrọnda n̄kpọntịbe ke uwem Saul ẹketịbe ke ukem ini oro. Ọsọsọn̄ ndibiere ini emi ediwak nsọn̄ọn̄kpọ oro enye okosobode nte “asan̄autom Christ” ẹketịbede ke utom isụn̄utom esie. (2 Corinth 11:23-27) Ini ewe ke Saul ọkọbọ ubọk-ikpa 39 ke ubọk mme Jew utịm ikotion? Ke m̀mọ̀n̄ ke ẹkeda eto ẹmia enye utịm ikata? Ke m̀mọ̀n̄ ke enye okodu ke ufọk n̄kpọkọbi ‘akan’ kpukpru owo? N̄kọbi-ntem esie ke Rome ekedi ke ukperedem. Mbụk odu nte ke ẹma ẹmia ẹnyụn̄ ẹkọbi enye ini kiet—ke Philippi. Edi nso kaban̄a mme ini eken? (Utom 16:22, 23) Ewetn̄wed kiet  ọnọ ekikere ete ke ini emi, Saul “ọkọnọ ikọ ntiense aban̄a Christ ke esịt synagogue Diaspora ke usụn̄ oro ekedemerede ukọbọ oto ukara ido ukpono ye ukara mbio obio.”

Ubom Saul ama esịp utịm ikanan̄, edi N̄wed Abasi ọnọ ọyọhọ mbụk aban̄a kiet kpọt, emi eketịbede ke enye ama akabat mme nsọn̄ọn̄kpọ oro enye okosobode ke ini ekewetde n̄wed ọnọ esọk mbon Corinth. (Utom 27:27-44) Ntre eyedi ita eken ẹketịbe ke mme ini isan̄ mmọn̄ esie oro nnyịn mîdiọn̄ọke iban̄a. Ekeme ndidi ekededi, m̀mê kpukpru n̄kpọntịbe emi ẹketịbe ke mme “isua oro owo mîtịn̄ke n̄kpọ iban̄a.”

Ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kpọntịbe efen oro etiede nte ẹketịbe ke ukem ini emi ke 2 Corinth 12:2-5. Saul ọkọdọhọ ete: ‘Mmọdiọn̄ọ owo kiet ke Christ emi ẹkekpobide enye ẹda ẹdọk ke ọyọhọ heaven ita nte isua duopenan̄ ẹkebe, ke Paradise, enye onyụn̄ okop ikọ eke ẹyan̄ade edeme nditịn̄, mînyụn̄ inenke owo nditịn̄.’ Nte an̄wan̄ade, Saul eketịn̄ aban̄a idemesie. Sia enye ekewetde emi ke n̄kpọ nte 55 E.N., isua 14 ayada nnyịn afiak edem ẹkesịm 41 E.N., ke ufọt “mme isua oro owo mîtịn̄ke n̄kpọ iban̄a” enye.

Nte eyịghe mîdụhe, n̄kukụt oro ama ọnọ Saul n̄wọrọnda ikike. Ndi emi ekedi nditịm enye idem nte “apostle mme Gentile”? (Rome 11:13) Nte emi ama otụk usụn̄ emi enye ekekerede n̄kpọ, ewetde n̄kpọ, onyụn̄ etịn̄de ikọ ke ukperedem? Ndi mme isua oro ẹkedude ke ufọt ufọt ini oro Saul akanamde ukpụhọde ye ini oro ẹkekotde enye aka Antioch ẹkedi man enye ọbọ ukpep onyụn̄ esịm ọyọhọ idaha kaban̄a mme mbiomo esie eke ini iso? Se ededi oro ibọrọ mme mbụme emi ẹdide, nnyịn imekeme ndinịm nte ke ini Barnabas okokotde enye ete edin̄wam ke utom ukwọrọikọ ke Antioch, enyene-ifịk Saul ama odot ọyọhọ ọyọhọ ndinam utom oro.—Utom 11:19-26.

[Ndise obio ke page 25]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

SYRIA

Orontes

Antioch

Seleucia

CYPRUS

INYAN̄ MEDITERRANEAN

Jerusalem

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Mme ndise ke page 24]

Enyọn̄ enyọn̄: Antioch Eyomfịn

Ufọt ufọt: Edem Usụk Seleucia

Isọn̄ isọn̄: Ibibene itie mbehe Seleucia