Kpeme Enyịn̄ Fo

OWO oro etịmde ndiye ufọk anam enyịn̄ ọnọ idemesie nte ata ewet mbuwed ufọk. N̄kaiferi emi anamde ọfọn ke ufọkn̄wed esiwọrọ etop nte enyene-ifiọk eyen ufọkn̄wed. Idem owo oro mînamke n̄kpọ ndomokiet ekeme ndinam enyịn̄ nnọ idemesie nte ifu. Ke ọsọn̄ọde etịn̄ aban̄a ufọn edinam eti enyịn̄, Bible ọdọhọ ete: “Ẹma eti enyịn̄ ẹkan ikpọ inyene, ẹma eti etop ẹkan silver ye gold.”—Mme N̄ke 22:1, An American Translation.

Ẹda ediwak n̄kpri edinam ke anyan ini ẹnam eti enyịn̄. Nte ededi, ada sụk ndisịme edinam kiet ndibiat enye. Ke uwụtn̄kpọ, oburobụt ido idan̄ oro ẹnamde inikiet ekeme ndibiat eti enyịn̄. Ke ọyọhọ ibuot 6 ke n̄wed Mme N̄ke eke Bible, Edidem Solomon eke Israel eset odụri owo utọn̄ aban̄a mme ido ye mme edinam oro ẹkemede ndibiat enyịn̄ nnyịn ọkọrọ ye itie ebuana nnyịn ye Jehovah Abasi. Ndusụk ke otu emi ẹdi editie ubiọn̄ ye unana edikọk ibuot, ifu, abian̄a, ye oburobụt ido idan̄—mme n̄kpọ oro Jehovah enen̄erede asua. Ndinam mme item emi ayan̄wam nnyịn ikpeme eti enyịn̄ nnyịn.

Fep Idem ke Mme Ndisịme Ubiọn̄

Ọyọhọ ibuot 6 ke Mme N̄ke ọtọn̄ọ ye mme ikọ emi: “Eyen mi, edieke afo etiede ubiọn̄ ọnọ ufan fo, amiade ubọk fo ye esen owo, Edieke ikọ inua fo esịnde fi ọduọ ke afia, ikọ inua fo ama omụm fi; Nam ndien ntem eyen mi, man ọbọhọ, koro afo odụkde ke ubọk ufan fo; ka kọduọ enye ke ukot, ndien kpe ufan fo ubọk.”—Mme N̄ke 6:1-3.

N̄ke emi ọnọ item ọbiọn̄ọ edinọhọ ke mbubehe mbon en̄wen, akpan akpan eke isenowo. Ih, nditọ Israel ẹkenyene ‘ndin̄wam eyenete mmọ oro akpade ubuene, ubọk mînyụn̄ isọn̄ke enye.’ (Leviticus 25:35-38) Edi ndusụk nditọ Israel oro ẹkenyenede ukeme ẹma ẹsibuana ke mme eyịghe eyịghe mbubehe ẹnyụn̄ ẹbọ un̄wam ke n̄kan̄ okụk ke ndinam mbon efen ẹnyịme ‘nditie ubiọn̄’ nnọ mmọ, ke ntem ẹyakde mbiomo edikpe isọn oro ẹnọ mmọ. Mme ukem idaha oro ẹkeme ndidemede mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, mme itieutom unọ ebuọt okụk ẹkeme ndiyom owo efen etiene esịn ubọk ke n̄wed mbemiso ẹnọde ebuọt oro mmọ ẹkerede ke ekeme nditak. Nso unana ifiọk ke ekpedi ntem nditie utọ ubiọn̄ oro nnọ mbon en̄wen ke ibụmede! Kamse, enye ekeme ndinam nnyịn itaba okụk nnyịn, idem anamde inyene idiọk  enyịn̄ ye mme itie unịm okụk ye mme ọnọ ebuọt eken!

Nso edieke nnyịn iduọde idụk mfịna editiene usụn̄ edinam oro eketiede nte se iwụtde ifiọk ke akpa edi ke itịmde idụn̄ọde edide ndisịme? Item edi kpọn̄ ntan̄idem nyụn̄ “kpe ufan fo ubọk”—uyịre uyịre. Ana nnyịn inam ofụri se ikemede man inam emem. N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ete: “Domo ofụri ukeme tutu afo enyịme ye owo utọk fo onyụn̄ anam emem, mbak afo m̀mê ubon fo ẹdikpe isop.” Ndien ẹkpenyene ndinam emi ye unana ubiatini, koro edidem oro adian do ete: “Kûnọ enyịn fo idap; kûyet idap ke n̄kpọk enyịn fo. Bọhọ nte okoyo ke ubọk (ata-ikọt), ye nte ntarusụn̄ ke ubọk andimụm enye.” (Mme N̄ke 6:4, 5) Ọfọn owo ndisio idem ke ubiọn̄ unana n̄kọkibuot ke ini ekemede akan ndidi se enye omụmde.

Nam Utom Ifịk Ifịk Nte Iyọn̄

Solomon ọnọ item ete: “O ifem, ka ke ebiet iyọn̄; se ido mmọ, ndien nyene ibuot.” Nso ọniọn̄ ke nnyịn ikeme ndinyene nto mme edinam n̄kpri iyọn̄? Edidem oro ọbọrọ ete: “Emi mînyeneke etubom, ye andise, ye ọbọn̄; Ke nda-eyo ke mmọ ẹnịm udia mmọ, ke ini idọk ke ẹtan̄ se ẹdiade.”—Mme N̄ke 6:6-8.

Iyọn̄ ẹsinam n̄kpọ ke ndutịm ke utịbe utịbe usụn̄ ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ke n̄wọrọnda usụn̄. Ke ẹtienede ntụk, mmọ ẹsitan̄ udia ẹbon ẹnọ ini iso. Mmọ inyeneke “etubom, ye andise, ye ọbọn̄.” Edi akpanikọ, iyọn̄ ẹnyene ọbọn̄, edi enye edi ọbọn̄ n̄kukụre ke usụn̄ifiọk nte ke enye esisịn nsen onyụn̄ edi eka ke otu iyọn̄. Enye isinọhọ mme ewụhọ. Kpa ye adausụn̄ mîdụhe ndikpak mmọ m̀mê eseutom ndise mmọ enyịn, iyọn̄ ẹsika iso ke utom mmọ ye unana edikpa mba.

Ukem nte iyọn̄, nte nnyịn n̄ko ikpanamke utom ifịk ifịk? Ndinam utom ọkpọsọn̄ nnyụn̄ ndomo ndifori utom nnyịn edi se ifọnde ye nnyịn edide owo ke ese nnyịn m̀mê isehe. Ih, ke ufọkn̄wed, ke itieutom nnyịn, ye ke ini ibuanade ke mme utom eke spirit, nnyịn ikpenyene ndinam ofụri ukeme nnyịn. Nte iyọn̄ esibọde ufọn oto ifịk ifịk utom esie, ntre Abasi oyom nnyịn ‘ikụt se ifọnde ke kpukpru ọkpọsọn̄ utom nnyịn.’ (Ecclesiastes 3:13, 22; 5:18) Edisana ubieresịt ye ọkpọkpọ uyụhọ ẹdi utịp ọkpọsọn̄ utom.—Ecclesiastes 5:12.

Ke adade mbụme iba oro mîyomke ibọrọ, Solomon odomo ndidemede ifem ke idap: “O ifem, adan̄a didie ke afo edisụk ana? Ke ini ewe ke afo edidemede ke idap fo?” Ke adade ikọ esie asak enye nsahi, edidem oro adian do ete: “Idap esisịt, eyet esisịt, n̄kpan̄-ubọk esisịt ke edina: Ndien ubuene fo eyedi nte asan̄a isan̄, ye unana fo nte owo otu-ekọn̄.” (Mme N̄ke 6:9-11) Ke adan̄aemi ifem anade, ubuene ọsọp nte owo isan̄ esịm enye, unana onyụn̄ esịm enye nte owo ekọn̄. Mbiet ye mbaraekpe ẹsọsọp ẹfụk in̄wan̄ ifem. (Mme N̄ke 24:30, 31) Ibịghike mbubehe esie ọduọ. Adan̄a anyan ini didie ke ekpeutom ediyọ ifem? Ndien nte eyen ufọkn̄wed oro enen̄erede ofu ifu ndikpep n̄kpọ okpodori enyịn ndinam ọfọn ke ufọkn̄wed?

Nam Akpanikọ

Ke etịn̄de aban̄a orụk edu uwem en̄wen oro esibiatde enyịn̄ owo ke obio ye itie ebuana esie ye Abasi, Solomon aka iso ete: “Obukpo owo, oburobụt owo, asan̄a ke ukwan̄ inua. Eyịp enyịn esie, ọfọi ke ukot esie, ada nnuenubọk esie eteme n̄kpọ; Ukwan̄-n̄kpọ odu enye ke esịt, enye aduak idiọk, kpukpru ini enye edemede utọk.”—Mme N̄ke 6:12-14.

Se ẹtịn̄de emi aban̄a owo abian̄a. Osu nsu esidomo ndidịp nsu esie. Didie? Idịghe ke  ‘ukwan̄ ikọ inua’ kpọt edi n̄ko ke edida idem ntịn̄ ikọ. Eyen ukpepn̄kpọ kiet ọdọhọ ete: “Edida idem ntịn̄ ikọ, uyo ikọ, ye idem nte ẹnịmde iso ẹdi mme n̄kari n̄kari usụn̄ ndida mbian̄a owo; enyọn̄ enyọn̄ edinam akpanikọ esifụk oburobụt ekikere ye edu utọk.” Utọ obukpo owo oro aduak idiọk uduak onyụn̄ edemede utọk kpukpru ini. Nso ididi utịp esie?

Edidem Israel oro ọbọrọ ete: “Oto oro nsobo esie ayabuat enye; enye oyobụn̄ọ ke idaha kiet; ndien baba n̄kpọ kiet eke an̄wan̄ade enye idem ididụhe.” (Mme N̄ke 6:15) Ke ini ẹyararede enye, enyịn̄ osu nsu oro abiara ke idaha kiet. Anie edifiak ọbuọt idem ye enye? Utịt esie enyene ndịk ke akpanikọ, koro ẹbat “kpukpru mme osu nsu” ẹsịn ke otu mbon oro ẹdibọde ufen nsinsi n̄kpa. (Ediyarade 21:8) Ke usụn̄ ekededi, ẹyak nnyịn “inam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ.”—Mme Hebrew 13:18, NW.

Sua Se Jehovah Asuade

Ndisua idiọk—ekpeme nnyịn didie ntem osio ke edinam mme n̄kpọ oro ẹbiatde enyịn̄ nnyịn! Nte nnyịn ke ntre ikpọkọrike ọkpọsọn̄ usua inọ se idiọkde? Edi nso inen̄ede idi se ikpasuade? Solomon ọdọhọ ete: “Jehovah asasua n̄kpọ mbitiokiet emi: ukpọn̄ esie onyụn̄ ese mbitiaba emi ke mbubiam: N̄kokidem, edeme nsu, ye ubọk eke ẹduọkde iyịp owo eke mîduehe, esịt eke aduakde uduak ibak, ukot eke ẹsọpde ẹbịne idiọk, owo eke oyokde nyok, nte ntiense nsu, ye owo eke edemerede utọk ke otu nditọ ete kiet.”—Mme N̄ke 6:16-19.

N̄kpọ mbitiaba oro n̄ke emi asiakde ẹdi akpan n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkpere nditụk kpukpru orụk idiọkn̄kpọ. “N̄kokidem” ye “esịt eke aduakde uduak ibak” ẹdi idiọkn̄kpọ oro ẹnamde ke ekikere. “Edeme nsu” ye “owo eke oyokde nyok, nte ntiense nsu” ẹban̄a ndiọi ikọ. “Ubọk eke ọduọkde iyịp owo eke mîdụhe” ye “ukot eke ẹsọpde ẹbịne idiọk” ẹdi ndiọi edinam. Ndien se Jehovah enen̄erede asua edi owo eke amade ndidemede utọk ke otu mbon oro ẹkpedụn̄de ọtọkiet ke emem. Ibat oro ndito itiokiet ndọk nsịm itiaba ọnọ ekikere nte ke enye ikụreke ke emi, sia ndiọi edinam mme owo ẹkade-ka iso nditọt.

Ke akpanikọ, oyom nnyịn ikọri ọkpọsọn̄ usua inọ se Abasi asuade. Ke uwụtn̄kpọ, ana nnyịn ifep “n̄kokidem” m̀mê edinam ntan̄idem en̄wen ekededi. Ndien oyom ẹnen̄ede ẹfep idiọk ikọ edem, koro enye ekeme ndisọsọp ndemede “utọk ke otu nditọ ete kiet.” Ebede ke ndisuan ufụmikọ oro mîwụtke mfọnido, edikụt ndudue nnọ nte mîdotke, m̀mê nsu, ekeme ndidi nnyịn ‘ididuọkke iyịp owo eke mîduehe,’ edi nnyịn ke akpanikọ imekeme ndibiat eti enyịn̄ owo en̄wen.

“Kûyak Itọn̄ Uyai Esie Ọdọn̄ Esịt Fo”

Solomon ọtọn̄ọ ikpehe item esie efen ke ndidọhọ: “Eyen mi, kpeme ibet usọ, kûnyụn̄ ukpọn̄ ido uka: tebe mmọ dian ke esịt fo kpukpru ini, kọn̄ọ mmọ ke itọn̄ fo.” Ntak-a? “Ke ini afo asan̄ade, enye ayada fi usụn̄; ke ini anade ke isọn̄, enye eyekpeme fi; ndien ke edemerede, enye oyosion̄o nneme ye afo.”—Mme N̄ke 6:20-22.

Ndi item N̄wed Abasi oro ẹkedade ẹbọk nnyịn ekeme ndinen̄ede n̄kpeme nnyịn nsio ke afia oburobụt ido idan̄? Ih, enye ekeme. Ẹsọn̄ọ ẹnọ nnyịn ẹte: ‘Ibet edi utuenikan̄; ewụhọ onyụn̄ edi un̄wana: ntụnọ ye item ẹnyụn̄ ẹdi usụn̄ uwem: Ndikpeme fi mbak idiọk an̄wan, mbak nneminua esen an̄wan.’ (Mme N̄ke 6:23, 24) Nditi item Ikọ Abasi nnyụn̄ nda enye nnam n̄kpọ nte ‘utuenikan̄  ukot nnyịn, ye un̄wana usụn̄ nnyịn’ ayan̄wam nnyịn ibiọn̄ọ mme etabi etabi ikot ẹtode idiọk an̄wan, m̀mê idiọk eren, edieke edide eren.—Psalm 119:105.

Enyene-ọniọn̄ edidem oro ọnọ item ete: “Kûyak itọn̄ uyai esie ọdọn̄ esịt fo; kûnyụn̄ uyak enye omụm fi ke n̄kpọk-enyịn esie.” Ntak-a? “Koro akpara an̄wan esịnde owo osụhọde esịm n̄ken̄e kiet: ama edi n̄wan owo, enye ebịne edima uwem.”—Mme N̄ke 6:25, 26.

Nte Solomon etịn̄ aban̄a n̄wan oro esịnde efịbe nte akpara? Ekeme ndidi ntre. Mîdịghe ekeme ndidi enye ekesịn ubahade ke ufọt mme utịp edinyene oburobụt ebuana idan̄ ye n̄wan akpara ye mme utịp ẹsụn̄ọde ẹto edisịn efịbe ye n̄wan owo en̄wen. Owo oro enyenede ebuana ye akpara ekeme ndisụhọde nsịm “n̄ken̄e kiet”—ọkpọikpọi ubuene. Enye ekeme ndikam nnyene mme ubiak ubiak ye obiomo-owo-ndo udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄, esịnede akama-n̄kpa udọn̄ọ AIDS. Ke n̄kan̄ eken, owo oro oyomde ima ye nsan̄a ndọ owo en̄wen odu ke ata itiendịk oro n̄kpọ mîbiọn̄ọke ke idak Ibet. N̄wan efịbe esịn “edima uwem” oburobụt nsan̄a esie ke itiendịk. N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ete: “Ẹdori enyịn ndikụt . . . se ikande isua uwem ndisụhọde ke ntak uwem unana ukpan. Anamidiọk oro odot ndibọ ufen n̄kpa.” (Leviticus 20:10; Deuteronomy 22:22) Ke usụn̄ ekededi, inamke n̄kpọ m̀mê enye eye didie, owo ikpoyomke utọ an̄wan oro.

‘Kûda Ikan̄ Usịn ke Ikpanesịt Fo’

Ke ndika iso nsọn̄ọ ntịn̄ n̄kpọndịk odude ke efịbe, Solomon obụp ete: “Nte owo adada ikan̄ esịn ke ikpanesịt esie, ndien edisịne-n̄kpọ esie etre ndifọbọ? Nte owo asasan̄a ke ebok ikan̄, ndien ukot esie etre ndifọbọ?” Ke anamde se uwụtn̄kpọ oro ọwọrọde an̄wan̄a, enye ọdọhọ ete: “Kpa ntre ke etie ye anditiene n̄wan ufan esie: baba owo kiet eke otụkde enye idibọhọke ufen.” (Mme N̄ke 6:27-29) Ke akpanikọ ẹyenọ utọ anamidiọk oro ufen.

Ẹti nnyịn ẹte: “Owo isueneke inọ, koro enye eyịpde man ukpọn̄ esie oyụhọ; koro biọn̄ ọdọn̄de enye.” Kpa ye oro, “ẹma ẹmụm enye, enye oyosio usiene utịm ikatiaba; ọyọnọ kpukpru inyene ufọk esie.” (Mme N̄ke 6:30, 31) Ke Israel eset, ẹma ẹsiyom ẹte inọ ekpe usiene idem ọkpọkọm oro akada kpukpru se enye ekenyenede. * Adan̄a didie akan oro ke esịn efịbe, emi mînyeneke ntak ndinọ kaban̄a se enye anamde, odot ndibọ ufen!

Solomon ọdọhọ ete: “Esịn efịbe ye n̄wan anana ibuot.” Anana-ibuot owo inyeneke eti ubiere, sia enye ‘osobode ukpọn̄ esiemmọ.’ (Mme N̄ke 6:32) Ke enyọn̄ enyọn̄, enye ekeme nditie nte eti owo, edi ke esịtidem enye inyeneke eti idaha.

Mme mbun̄wụm efen efen ẹdu oro esịn efịbe esidọkde. “Enye ayada unan ye bụt; ndien idisọhike esuene esie ifep. Koro ufụp edide ikpahaesịt owo: ndien enye idiyakke ke usen usiene. Enye idibọhọ baba n̄kpọ ufak kiet; idinyụn̄ idahakedo, afo ọkpọnọnọ ediwak inyene.”—Mme N̄ke 6:33-35.

Inọ ekeme ndinọ usiene ke se enye ekeyịpde, edi esịn efịbe ikemeke ndinọ. Nso usiene ke enye ekpekeme ndinọ ebe oro ayatde esịt? Eyedi idụhe udomo n̄kpeubọk oro edinamde ẹwụt anamidiọk oro mbọm. Usụn̄ ndomokiet idụhe emi esịn efịbe ekemede ndisio usiene nnọ idiọkn̄kpọ esie. Owo idisọhike esuene ye bụt oro ẹdoride enyịn̄ esie ifep. Akan oro, enye ikemeke-keme ndifak idemesie nsio ke ufen oro enye odotde ndibọ.

Owụt eti ibuot didie ntem owo ndifehe n̄kpọn̄ efịbe ọkọrọ ye mme ido ye edu en̄wen oro ẹbiatde eti enyịn̄ nnyịn ẹnyụn̄ ẹkemede ndida esuene nsọk Abasi! Do, nnyịn ikpakam ikpeme man ikûtie ndisịme ubiọn̄. Yak ifịk ye edinam akpanikọ ẹbana eti enyịn̄ nnyịn. Ndien nte nnyịn isịnde ukeme ndisua se Jehovah asuade, nnyịn ikpakam inam eti enyịn̄ ye enye ye ekemmọ owo.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 25]

Du ke ukpeme ban̄a editiene nsịn ubọk ke n̄wed ebuọt

[Ndise ke page 26]

Nam utom ifịk ifịk nte iyọn̄

[Ndise ke page 27]

Kpeme biọn̄ọ idiọk ikọ edem