Nte Ana Afo Enịm Enye ke Akpanikọ?

EYEN ufọkn̄wed edide isua 12 ke emana okodomo ndimụm mme akpan edumbet unam ibat. Andikpep esie ama owụt otu nditọ ufọkn̄wed se iketiede nte mmemmem usụn̄ ndinam ibat oro.

Enye ọkọtọn̄ọ ntem: “Yak x=y ndien yak mbiba ẹda ẹnọ 1.”

Eyen ufọkn̄wed oro ama ekere ete: ‘Etie nte oro esịne ifiọk.’

Nte ededi, ke ama okokụre udịm inan̄ ke se iketiede nte usụn̄ unam ibat emi esịnede ifiọk, andikpep oro ama ọnọ ibọrọ oro akakpade owo idem ete: “Ke ntre, 2=1!”

Enye ama ọdọhọ nditọ ufọkn̄wed esie oro idem akakpade ete: “Ẹfan̄a ise.”

Ye ata esisịt ifiọk oro enye ekenyenede aban̄a ibat emi, eyen ufọkn̄wed emi ikekwe nte akpafan̄ade. Eketie nte ke kpukpru ikpehe ke ibat emi ẹkedi ata nnennen. Do, nte enye ekpenyene ndinịm esen esen ibọrọ ibat emi ke akpanikọ? Kamse, andikpep esie ama enen̄ede ọfiọk ibat akan enye. Nte ededi, enye ikpenyeneke ndinịm! Enye ama ekere ete: ‘Nnyeneke ndifan̄a emi. Ndammana ifiọk owụt mi ete ke emi inenke.’ (Mme N̄ke 14:15, 18) Enye ama ọfiọk ete ke andikpep imọ m̀mê nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ imọ ekededi ikemeke ndikpụhọ dollar iba mbọ kiet!

Nte ini akakade eyen ukpepn̄kpọ ibat oro ama ekeme ndikụt ndudue ke usụn̄ unam ibat oro. Kan̄a ke emi, ifiọk n̄kpọntịbe oro ama ekpep enye akpan ukpepn̄kpọ. Idem ke ini owo oro enen̄erede enyene ifiọk etịn̄de ikọ oro eketịmde odiomi oro onyụn̄ etiede nte se owo mîkemeke ndifan̄a, andikpan̄ utọn̄ ikpenyeneke ndinịm ndisịme ubiere ke akpanikọ n̄kukụre koro enye mîkemeke ndifan̄a ke ebe oro. Eyen ufọkn̄wed oro ekenen̄ede etiene ata eti edumbet Bible oro ẹkụtde ke 1 John 4:1—nditre ndisọsọp nnịm kpukpru se afo okopde, idem ke ini oro etiede nte owo oro enyenede ifiọk etịn̄.

Emi iwọrọke ite ke afo ekpenyene ndisọn̄ọ nyịre ke mme ekikere oro ama ekenyenyene. Edi ndudue ndifụmi ntọt oro ekemede ndinen̄ede mme ukwan̄ ekikere. Edi afo n̄ko ukpenyeneke ndiyak ‘ẹwara ẹsịn̄ede fi ekikere’ ke idak mfịghe otode owo oro ọdọhọde nte inyenede ekese ifiọk m̀mê odudu. (2 Thessalonica 2:2) Nte ededi, andikpep oro akakam anam mbubru ye nditọ ufọkn̄wed esie. Kpa ye oro, ndusụk ini mme n̄kpọ isidịghe ikpîkpu mbre ntre. Mme owo ẹkeme ndinen̄ede ‘mfiọk nditịbi usụn̄ abian̄a.’—Ephesus 4:14; 2 Timothy 2:14, 23, 24.

Nte Mbon Emi Ẹdide Nta Ẹsinen Kpukpru Ini?

Inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹnyene ifiọk adan̄a didie, mbon emi ẹdide nta ke afan̄ ekededi ẹkeme ndinyene mme ekikere oro ẹnyenede ntuaha mînyụn̄ inyeneke iwụk. Da ke uwụtn̄kpọ, n̄kaiso eneni ifiọk ibọkusọbọ kaban̄a se idide akpan n̄kpọ nte mme ntak udọn̄ọ. Prọfesọ ibọkusọbọ kiet ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Harvard ewet ete: “Nte nsenubon ye n̄kann̄kụk ẹnyenede ebuana ye udọn̄ọ edi ntak ọkpọsọn̄ eneni ke otu ntaifiọk.” Mbon oro ẹnịmde ẹte ke mme edinam owo ẹkọn̄ọ ke akan̄a ẹnen̄ede ẹnịm ke nsenubon nnyịn ẹnyene akpan udeme ke ndinam nnyịn idọn̄ọ nsio nsio udọn̄ọ. Nte ededi, mbon eken ẹfan̄a ẹte ke n̄kann̄kụk ye usụn̄ uwem ẹdi mme akpan ntak udọn̄ọ owo. Otu iba emi ẹsọsọp ẹsiak mme n̄wed ye mme ntọt ndida nnọ mfan̄a mmọ ibetedem. Kpa ye oro, eneni oro ke aka iso.

Ẹwụt ndien ndien nte ke mme ekere n̄kpọ oro ẹnen̄erede ẹwọrọ etop inenke, idem  okposụkedi se mmọ ẹkekpepde eketiede nte se owo mîkemeke ndineni ke ini oro. Owo akwaifiọk oro Bertrand Russell ama ọdọhọ ke Aristotle ekedi kiet ke otu “mbon oro ẹnyenede odudu ẹkan ke otu mbon akwaifiọk.” Edi, Russell ama owụt n̄ko ete ke ediwak ke otu ukpepn̄kpọ Aristotle ẹkedi “ata nsu.” Enye ekewet ete: “Ke ofụri eyomfịn, ekpere ndidi ẹnam kpukpru n̄kọri ke ifiọk ntaifiọk, ke edu ukere n̄kpọ, m̀mê ke ukpepn̄kpọ akwaifiọk ye ubiọn̄ọ otode mme mbet Aristotle.”—History of Western Philosophy.

‘Se Ẹkotde ke Nsu, ẹte, Ifiọk’

Eyedi mme akpa Christian ẹma ẹsobo ediwak mbon oro ẹkedide mme anditiene mme ọwọrọetop mbon akwaifiọk Greece, utọ nte Socrates, Plato, ye Aristotle. Mme ọfiọkn̄wed eyo oro ẹkebat idemmọ nte mbon oro ẹnyenede ifiọk ẹkan ata ediwak ke otu mme Christian. Owo ikabatke ediwak ke otu mme mbet Jesus ke “mbon eti ibuot.” (1 Corinth 1:26) Ke akpanikọ, mbon akwaifiọk eyo oro ẹkekere ẹte ke se mme Christian ẹkenịmde ke akpanikọ akakam edi “ndisịme.”—1 Corinth 1:23.

Edieke afo okpokodude ke otu mme akpa Christian oro, nte afo akpakama nneminua mme ọwọrọetop ọfiọkn̄kpọ owo eyo oro mîdịghe nte okpokokop ndịk aban̄a nte mmọ ẹkewụtde eti ibuot? (Colossae 2:4) Nte apostle Paul ọdọhọde, ntak ndomokiet ikodụhe ndinam oro. Enye ama eti mme Christian ete ke Jehovah ese “ifiọk mbon eti ibuot” ye “ọniọn̄ mbon ọniọn̄” ke ndisịme. (1 Corinth 1:19) Enye ama obụp ete: “Nso ke owo akwaifiọk, ewetn̄wed ye eneni eneni ererimbot emi ẹnyene ndimen n̄wụt ke kpukpru eti ibuot mmọ?” (1 Corinth 1:20, Phillips) Kpa ye kpukpru ifiọk oro mmọ ẹkenyenede, mbon akwaifiọk, mme ewetn̄wed, ye mme eneni eneni eyo Paul ikenyeneke ata usọbọ ndomokiet inọ mme mfịna ubonowo.

Ntre mme Christian ẹma ẹkpep ndifep se apostle Paul okokotde “ọkpọsọn̄ eneni, eke owo okotde ke nsu, ete, ifiọk.” (1 Timothy 6:20) Ntak emi Paul okokotde utọ ifiọk oro “nsu” edi nte ke enye ama anana akpan n̄kpọ kiet—nsọn̄ọ otode Abasi emi ekemede ndinam mme ukpepn̄kpọ mmọ ẹdot. (Job 28:12; Mme N̄ke 1:7) Sia ananade oro, ndien ke ukem ini oro edide se akwa andibian̄a, Satan, etịmerede, mbon oro ẹsọn̄ọde ẹyịre ke utọ ifiọk oro ikemeke ndidori enyịn ndikụt akpanikọ tutu amama.—1 Corinth 2:6-8, 14; 3:18-20; 2 Corinth 4:4; 11:14; Ediyarade 12:9.

Bible—Ndausụn̄ eke Odudu Spirit

Akananam mme akpa Christian ikeyịkke nte ke Abasi ama ayarade uduak ye mme edumbet esie ke N̄wed Abasi. (2 Timothy 3:16, 17) Emi ama ekpeme mmọ ọbiọn̄ọ ndidi se ‘ẹdade ifiọk owo ye ikpîkpu abian̄a eke asan̄ade ye se owo ekpepde ẹbụme.’ (Colossae 2:8) Edi ukem ntre mfịn. Ke edide isio ye mme ntịme ntịme ekikere owo oro ẹdude ke ntuaha, Ikọ Abasi eke odudu spirit ọnọ eti isọn̄ oro nnyịn ikemede ndikọn̄ mme edinịm ke akpanikọ nnyịn. (John 17:17; 1 Thessalonica 2:13; 2 Peter 1:21) Ke enye mîkpodụhe, nnyịn ikpodu ke idiọk idaha edidomo ndibọp ọsọn̄idem n̄kpọ ndori ke enyọn̄ utan eke mme ekikere ye mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo.—Matthew 7:24-27.

Owo ekeme ndidọhọ: ‘Edi yak kan̄a ise, nte idịghe akpanikọ nte ke mme uyarade ifiọk ntaifiọk ẹwụt ke Bible anam ndudue ndien ke ntre ke enye idịghe se ẹkemede ndiberi edem kpa nte mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo oro ẹkade-ka iso ndikpụhọde?’ Ke uwụtn̄kpọ, Bertrand Russell ama ọdọhọ ete ke “Copernicus, Kepler, ye Galileo ẹkenyene ndin̄wana ye Aristotle ọkọrọ ye Bible ke ndisọn̄ọ ekikere oro nte ke isọn̄ idịghe ufọt ekondo.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Ndien, ke uwụtn̄kpọ, nte idịghe akpanikọ mfịn nte ke mme andida nnọ edibotn̄kpọ ẹsọn̄ọ ẹyịre nte ke Bible ekpep nte ke ẹkebot isọn̄ ke usen itiokiet emi usen kiet kiet edide hour 24, ke ini kpukpru uyarade ẹwụtde nte ke isọn̄ ke idemesie ebịghi ke ediwak biliọn isua?

Ke akpanikọ, Bible idọhọke ite ke isọn̄ edi ufọt ekondo. Oro ekedi ukpepn̄kpọ mme adaiso ido ukpono oro mîkọsọn̄ọke iyịre ke Ikọ Abasi. Mbụk Genesis aban̄ade edibotn̄kpọ  enyịme nte ke isọn̄ ebịghi ke ediwak biliọn isua inyụn̄ idọhọke ite ke usen edibotn̄kpọ kiet kiet edi hour 24 kpọt. (Genesis 1:1, 5, 8, 13, 19, 23, 31; 2:3, 4) Edidụn̄ọde Bible ke esịt akpanikọ owụt nte ke adan̄aemi enye mîdịghe n̄wed ukpepn̄kpọ ifiọk ntaifiọk, enye ke akpanikọ idịghe “ndisịme.” Ke akpanikọ, enye odu ke ọyọhọ n̄kemuyo ye ifiọk ntaifiọk oro ẹsọn̄ọde. *

“Ukeme Ukere N̄kpọ”

Okposụkedi ediwak mbet Jesus ẹkedide usụhọde iren ye iban, eyedi ẹnyenede esisịt ifiọkn̄wed, mmọ ẹma ẹnyene ukeme efen oro Abasi ọkọnọde mmọ. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ikedi idaha mmọ ke uwem, ẹma ẹnọ kpukpru mmọ ukeme ukere n̄kpọ. Apostle Paul ama esịn udọn̄ ọnọ mme ekemmọ Christian ete ẹda “ukeme ukere n̄kpọ” (NW) mmọ ẹnam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ man mmọ “ẹdomo ẹfiọk se uduak Abasi edide, uduak Abasi eke edide eti, onyụn̄ enemde owo esịt, onyụn̄ ọfọnde ama.”—Rome 12:1, 2.

Ye “ukeme ukere n̄kpọ” oro Abasi ọkọnọde mmọ, mme akpa Christian ẹma ẹkụt in̄wan̄ in̄wan̄ nte ke ukpepn̄kpọ akwaifiọk m̀mê ukpepn̄kpọ ekededi oro mîkodụhe ke n̄kemuyo ye Ikọ Abasi oro ẹyararede ikenyeneke ufọn. Ke akpanikọ, ke ndusụk idaha, mbon eti ibuot eyo mmọ ẹma “ẹbiọn̄ọ akpanikọ” ẹnyụn̄ ẹfụmi mme uyarade oro ẹkedude ẹkan mmọ ẹkụk nte ke Abasi odu. Apostle Paul ekewet ete: “Mmọ ẹte mme imọ idi mme enyene-ibuot owo, edi mmọ ẹkabade ndisịme.” Sia mmọ ẹkesịnde akpanikọ aban̄ade Abasi ye uduak esie, “mmọ ẹkabade ẹkere ikpîkpu ekikere, ndisịme esịt mmọ onyụn̄ akabade ekịm.”—Rome 1:18-22; Jeremiah 8:8, 9.

Mbon oro ẹdọhọde nte idide mbon eti ibuot ẹsiwak ndisịm mme ubiere nte ke “Abasi idụhe” m̀mê ke “Inaha ẹberi edem ke Bible” m̀mê nte ke “Mmọ emi idịghe mme ‘ukperedem ini.’” Mme utọ ekikere oro ẹdi ndisịme ke enyịn Abasi ukem nte ndisịm ubiere nte ke “2=1.” (1 Corinth 3:19) Se ededi odudu oro mme owo ẹdọhọde nte inyenede, afo unyeneke ndinyịme mme ubiere mmọ edieke mmọ ẹdude ke ntuaha ye Abasi, ẹfụmide Ikọ esie, ẹnyụn̄ ẹtuahade ye ndammana ifiọk. Ke ndida n̄keberi, usụn̄ oro owụtde eti ibuot kpukpru ini edi ‘ndiwụt nte ke Abasi edi akpanikọ, kpukpru owo ẹkpedi mme osu-nsu.’—Rome 3:4.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 31]

Ke edide isio ye mme ekikere owo oro mînyeneke iwụk, Bible ọnọ eti isọn̄ ndinịm ke akpanikọ

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ufien, Epicurus: Ẹsio foto ke unyịme Itie Ubon N̄kpọeset Britain; enyọn̄ enyọn̄ ufọt, Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece; nnasia, Socrates: Roma, Musei Capitolini