Mme Edinam Christmas—Nte Mmọ Ẹdi eke Christian?

INI Christmas edi emi. Nso ke oro ọwọrọ ọnọ fi, ubon fo, ye mme ufan fo? Nte enye edi ini edinam eke spirit, mîdịghe nte enye n̄kukụre edi ini usọrọ ye idatesịt? Nte enye edi ini nditie n̄kere mban̄a emana Jesus Christ m̀mê ini oro owo mîkereke iban̄a mme edumbet Christian?

Ke ndikere mban̄a mme mbụme emi, ti ete ke mme edinam Christmas ẹkeme ndikpụhọde etiene ebiet emi afo odụn̄de. Ke uwụtn̄kpọ, ke Mexico ye mme idụt Latin America eken, idem enyịn̄ oro okpụhọde. N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet owụt nte ke “ẹda [enyịn̄ Ikọmbakara oro Christmas] ẹto akani Ikọmbakara oro Christes Masse, Mass Christ.” Nte ededi, La Navidad, m̀mê Emana, nte ẹkotde enye ke mme idụt Latin America emi, etịn̄ aban̄a emana Christ. Da esisịt ini kere ban̄a ndusụk edinam Mexico. Emi ekeme ndin̄wam fi enen̄ede ekikere fo kaban̄a ini nduọkodudu emi.

Mme Posada, “Mme Ọfiọkn̄kpọ Owo Ita,” ye Nacimiento

Mme usọrọ ẹsitọn̄ọ ye mme posada ke December 16. N̄wed oro Mexico’s Feasts of Life ọdọhọ ete: “Enye edi ini posada, kpa idat idat usen usụkkiet oro ẹdade ẹkesịm okoneyo oro esierede Christmas, oro ẹdade ẹti ediyo oro Joseph ye Mary ẹkeyode ikpọn̄ ke obio Bethlehem ye ini oro ẹkewụtde mmọ mfọnido ẹnyụn̄ ẹnọde itie udakibuot ke akpatre. Mme ubon ye mme ufan ẹsobo ọtọkiet kpukpru okoneyo ndinam se iketịbede ke mme usen oro ẹkebemde emana Christ iso n̄wụt.”

Nte ido edide, otuowo ẹsimen mbiet Mary ye Joseph ẹka ufọk owo ẹnyụn̄ ẹkwọ ikwọ ẹben̄e itie udakibuot, m̀mê posada. Mme enyeneufọk ẹtiene ẹkwọ tutu ke akpatre ẹnyịme isenowo oro ẹdụk ufọk. Ekem ẹtọn̄ọ usọrọ, emi ndusụk owo—ke ẹbọbọde n̄kpọ ke enyịn ẹnyụn̄ ẹkamade eto—ke adiana ke adiana ẹdomode ndibom piñata, kpa akamba ediye aban̄ mbat oro ẹyịride ke urụk. Ke ndondo oro ẹbomde, mme enịm usọrọ ẹbụme se ikesịnede ke esịt (swid, mfri, ye mme n̄kpọ ntre). Udia, mmịn, ikwọ, ye unek ẹsitiene emi. Ẹsinịm usọrọ posada itiaita ọtọn̄ọde ke December 16 esịm December 23. Ke ọyọhọ usen 24, ẹnịm usọrọ Nochebuena (usen emi esierede Christmas), ndien mme ubon ẹsisịn ukeme ndidu ọtọkiet man ẹdia san̄asan̄a udia.

Ibịghike-bịghi Usen Obufa Isua edisịm, oro ẹdarade ye mme ata uyom uyom usọrọ. Ke mbubịteyo January 5, ẹdọhọ ke Tres Reyes Magos (“mme ọfiọkn̄kpọ owo ita”) ẹsida mme n̄kpọmbre ẹsọk nditọwọn̄. Ata-utịt esidi usọrọ ke January 6, ke ini ẹnọde rosca de Reyes (ekara ekara inịn̄înịn̄i uyo). Nte ẹsụk ẹtade uyo emi, owo oyokụt eyen ọkpọ ke mbak uyo esie emi adade aban̄a nsek Jesus. Owo oro okụtde enyene nditịm nnyụn̄ nnịm akpatre usọrọ ke February 2. (Ẹsikama nditọ ọkpọ ita ke ndusụk itie, ẹdade ẹban̄a “mme ọfiọkn̄kpọ owo ita.”) Nte afo ekemede ndikụt, usọrọ enyenede ebuana ye Christmas aka iso ntre.

Ke ini emi, nacimiento (ndise Emana Jesus) esidi ata n̄wọrọnda n̄kpọ. Nso ke emi abuana? Ọfọn, ke mme an̄wa an̄wa ebiet ọkọrọ ye ke mme ufọkabasi ye ufọkidụn̄, ẹsinịm mme ndise oro ẹnyenede mbiet (n̄kpri m̀mê ikpọ) oro ẹdade  mbat ye eto ẹnam. Mmọ ẹsiwụt Joseph ye Mary oro ẹtọn̄ọde edọn̄ ke usịnudia ufene oro obufa nsekeyen esịnede. Ediwak ini ẹsiwet ndise mme ekpemerọn̄ ye Los Reyes Magos (“mme ọfiọkn̄kpọ owo”). Ẹtịm enye nte ufọk ufene, ndien ẹkeme ndiwet ndise ndusụk unam man ẹnam mbuwed oro ẹtịm ẹye. Nte ededi, akpan ndise edi eke obufa nsekeyen, emi ẹkotde ke usem Spanish el Niño Dios (Abasi Eyen). Ẹkeme ndinịm akpan ndise emi do ke usen emi esierede Christmas.

Nditịm Ndụn̄ọde Mme Edinam Emana Jesus

Kaban̄a usọrọ Christmas nte ẹdiọn̄ọde enye ke ofụri ererimbot, The Encyclopedia Americana ọdọhọ ete: “Ata ediwak ke otu edinam oro ẹbuande idahaemi ye Christmas ikedịghe edinam Christmas ke akpa edi utu ke oro ẹkedi mme edinam oro ẹkedude mbemiso eyo mme Christian ye mme edinam emi mîdịghe eke mme Christian oro ufọkabasi Christian akadade edisịn. Saturnalia, usọrọ mbon Rome oro ẹkesidiade ke ufọt ufọt December, ekedi uwụtn̄kpọ ọnọ ata ediwak ke otu mme ido unam usọrọ Christmas. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeda ọkpọmiọk ọkpọmiọk ndia, edinọ mme enọ, ye edifọp mme tiande ẹto usọrọ emi.”

Ke Latin America, ẹkeme ndidian mme edinam efen efen ke mme akpan ido edinam Emana Jesus emi. Afo emekeme ndibụp m̀mê mmọ ‘ẹtọn̄ọ ẹto m̀mọ̀n̄.’ Ke akpanikọ, ediwak mbon oro ẹyomde ndisọn̄ọ nyịre ke Bible ẹfiọk ẹte ke ndusụk edinam emi ẹnen̄ede ẹdi eke mbon Aztec. El Universal, n̄wedmbụk n̄kpọntịbe Mexico City, ọkọdọhọ ete: “Mme mọn̄k ẹtode nsio nsio n̄ka ẹma ẹda akpanikọ oro nte ke mme usenọfiọn̄ usọrọ mbon India ẹkesiduọ ke ukem usenọfiọn̄ ndutịm utuakibuot Catholic ẹnam n̄kpọ, ntre mmọ ẹma ẹda emi ẹnọ ukwọrọikọ ye utom isụn̄utom mmọ ibetedem. Mmọ ẹma ẹda usọrọ mme abasi Christian ẹdinịm ke itie usọrọ editi mme abasi oro ẹkekponode mbemiso Spain ekedide edidu, ẹda mme usọrọ ye edinam mbon Europe ẹdisịn, ẹnyụn̄ ẹda usọrọ mbon India n̄ko ẹdisịn, emi akadade ekesịm mbuaha edinam emi mme edinam  mbon Mexico emi ẹkemede ndiberi edem ẹtode.”

The Encyclopedia Americana anam an̄wan̄a ete: “Mme mbre emana Jesus ẹkekabade ẹdi ubak usọrọ Christmas ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ . . . Ẹdọhọ ke Saint Francis ọkọtọn̄ọ edikama ndise emana Jesus [ndise usịnudia ufene] ke ufọkabasi.” Ẹkesibre mme mbre emana Christ emi ke mme ufọkabasi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini emi Mexico okodude ke idak ukara esenidụt. Mme mọn̄k Francisca ẹketịm mmọ man ẹkpep mbon India ẹban̄a Emana Jesus. Ke ukperedem Posada ama akabade ọwọrọ etop akan. Se ededi oro ekedide akpa uduak mmọ, usụn̄ oro ẹnamde posada mfịn ọnọ uyarade ke idemesie. Edieke afo odude ke Mexico ke ini emi, afo eyekeme ndikụt m̀mê ndifiọk se andiwet n̄wed nnọ El Universal okowụtde ke ikọ esie: “Mme posada, emi ẹkedide usụn̄ nditi nnyịn mban̄a isan̄ oro ete ye eka Jesus ẹkesan̄ade ẹyom itie udakibuot emi ẹkpemande Abasi Eyen, mfịn ẹdidi mme ikpîkpu usen ukpammịn, ebeubọk edinam, uma udia, nditaha, ye ekese ubiatibet.”

Ekikere nacimiento ọkọtọn̄ọ ke mme ata akpa edinam ke mme ufọkabasi ke ini Ukara Esenidụt. Ke adan̄aemi enye enemde ndusụk owo, nte enye owụt nnennen se Bible etịn̄de? Ata akpan mbụme edi oro. Ke ini inua-okot mme ọfiọkn̄kpọ owo ita—oro ke akpanikọ ẹkedide mme asiak ntantaọfiọn̄—ẹkekade ẹkese mmọ, Jesus ye ubon esie ikodụn̄ke aba ke ufọk ufene. Ndusụk ini ẹma ẹbe, ndien ubon oro ẹkedụn̄ ke ata ufọk. Edidi inem inem n̄kpọ inọ fi ndifiọk ọyọhọ ntọt emi ke n̄wetnnịm n̄kpọ eke odudu spirit ke Matthew 2:1, 11. Afo emekeme n̄ko ndifiọk nte ke Bible isiakke m̀mê mme ọfiọkn̄kpọ owo oro ẹkedi ifan̄. *

Ke Latin America, mme ọfiọkn̄kpọ owo ita oro ẹda itie Santa Claus. Kpa ye oro, nte ẹnamde ke mme idụt eken, ediwak ete ye eka ẹsidịp mme n̄kpọmbre ke ufọk. Ekem ke usenubọk January 6, nditọwọn̄ ẹsiyom mmọ, nte n̄kpọ eke edide mme ọfiọkn̄kpọ owo ita oro ẹda mmọ ẹdi. Emi edi ini un̄wana okụk ọnọ mme anyam n̄kpọmbre, ndien ndusụk owo ẹn̄wana ata ediwak okụk ke se ediwak mbon esịt akpanikọ ẹfiọkde ke idịghe akpan n̄kpọ. Ata ediwak owo, idem nditọwọn̄, inyeneke mbuọtidem aba ke mbụk aban̄ade mme ọfiọkn̄kpọ owo ita. Okposụkedi ndusụk owo mînemke esịt iban̄a nte mme owo mînịmke mbụk emi aba ke akpanikọ, nso ke owo ekededi ekpekeme ndidori enyịn kaban̄a ikpîkpu ekikere oro ẹmụmde ẹkama n̄kukụre ke ntak ido eset ye udori unyamurua?

Mme akpa Christian ikenịmke Christmas, m̀mê Emana Jesus. N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet etịn̄ aban̄a emi ete: “Ufọkabasi Christian akpa isua ikie ikenịmke usọrọ emi, sia se mme Christian ẹketịmde ẹmehe ke ofụri ofụri ekedide ndinịm usọrọ n̄kpa mme n̄wọrọnda owo utu ke emana mmọ.” Bible abuan usọrọ usen emana ye mme okpono ndem, idịghe ye mme ata andituak ibuot nnọ Abasi.—Matthew 14:6-10.

Nte ededi, emi iwọrọke ite ke ufọn idụhe ndikpep nnyụn̄ nti mme ata ata n̄kpọntịbe oro ẹkebuanade ke emana Eyen Abasi. Mbụk akpanikọ Bible ọnọ kpukpru mbon oro ẹyomde ndinam uduak Abasi akpan ikike ye mme ukpepn̄kpọ.

 Nte Bible Etịn̄de Aban̄a Emana Jesus

Afo oyokụt ntọt oro ẹkemede ndiberi edem aban̄ade emana Jesus ke Gospel Matthew ye Luke. Mmọ ẹwụt nte ke angel Gabriel ama aka ekese n̄kaiferi emi mîkọdọhọ ndọ emi ekekerede Mary ke obio Galilee ke Nazareth. Nso etop ke enye ọkọnọ? “Sese, afo oyoyomo, onyụn̄ aman eyeneren, onyụn̄ osio Enye enyịn̄ Jesus. Enye oyokpon, oyonyụn̄ ekere Eyen Andikon̄-n̄kan; Jehovah Abasi oyonyụn̄ ọnọ Enye ebekpo ete Esie David: Enye ayada ubọn̄ ufọk Jacob ke nsinsi; Ubọn̄ esie idinyụn̄ ikụreke.”—Luke 1:31-33.

Mary ama enen̄ede okop n̄kpaidem ke etop emi. Sia mîkọdọhọ ndọ, enye ama ọdọhọ ete: “N̄kpọ emi edikeme didie ndisu, sia [mmennyeneke] ebe?” Angel oro ama ọbọrọ ete: “Edisana Spirit oyodoro fi ke idem, odudu Andikon̄-n̄kan oyonyụn̄ ofụk fi: mmọdo se idimanade eyekere Edisana, Eyen Abasi.” Ke ọfiọkde ete ke emi ekedi uduak Abasi, Mary ama ọdọhọ ete: “Sese, ofụn-an̄wan Jehovah; akpakam osu ọnọ mi kpa nte uyo fo edide.”—Luke 1:34-38.

Angel ama asian Joseph aban̄a utịbe utịbe emana emi mbak enye edisio Mary ndọ, emi enye akaduakde ndisio ke ama ọkọfiọk ete ke enye ama oyomo. Enye ama enyịme ndien ndibiom mbiomo edise mban̄a Eyen Abasi.—Matthew 1:18-25.

Ekem ewụhọ Caesar Augustus ama enyịk Joseph ye Mary ndito ke Nazareth ke Galilee n̄ka Bethlehem ke Judea, obio ete ete mmọ, man ẹkesịn enyịn̄ ke n̄wed. “Edikem, ke adan̄aemi mmọ ẹdude do, ekem usen eke enye edimande eyen. Ndien enye aman akpan esie; onyụn̄ ada ọfọn̄ awan̄ Enye ke idem, onyụn̄ enịm Enye ke usịn-udia ufene; koro itie mîdụhe inọ mmọ ke ufọk–isen-owo.”—Luke 2:1-7.

Luke 2:8-14 obụk se iketienede: “Ndien mme ekpemerọn̄ ẹdu ke edem oro, emi ẹtiede ke in̄wan̄ ẹkpeme erọn̄ mmọ ke okoneyo. Ndien angel Jehovah edi edikpere mmọ, ubọn̄ Jehovah onyụn̄ ayama akan mmọ okụk: ndien ndịk anam mmọ eti-eti. Angel onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete, Ẹkûfehe ndịk; koro sese, mmada eti mbụk akwa idatesịt, eke edinyenede kpukpru owo, nsọk mbufo; koro Andinyan̄a, emi edide Christ Ọbọn̄, amana ọnọ mbufo mfịn ke obio David. Emi onyụn̄ edi idiọn̄ọ eke ẹnọde mbufo; mbufo ẹyekụt nsek-eyen emi ẹwan̄de ke ọfọn̄ nte anade ke ebiet usịn-udia ufene. Ndien idaha oro udịm mbon heaven ẹdu ye angel oro; mmọ ẹnyụn̄ ẹtoro Abasi, ẹte, Ubọn̄ enyene Abasi ke ata enyọn̄. Emem onyụn̄ odu ke isọn̄ ke otu owo emi Enye enende iso ye mmọ.”

Mme Ọfiọkn̄kpọ Owo

N̄wetnnịm n̄kpọ Matthew etịn̄ nte ke mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹtode Edem Usiahautịn ẹma ẹdi Jerusalem ẹdiyom ebiet emi Edidem mme Jew akamanade. Edidem Herod ama enen̄ede enyene udọn̄ ke emi—edi ikedịghe ye nti uduak. “Enye onyụn̄ ọdọn̄ mmọ ẹka Bethlehem, ete mmọ, Ẹka ẹketịm ẹbụp ẹban̄a nsek eyen emi; ndien ẹma ẹkụt Enye, ẹdi ẹdidọhọ mi, man ami n̄ko n̄ka n̄katuak ibuot nnọ Enye.” Mme ọfiọkn̄kpọ oro ẹma ẹkụt ekpri eyen oro ẹnyụn̄ “ẹkụbọde ukama-n̄kpọ-uto mmọ, ẹsio gold ye ufuọn̄n̄kpọ ye myrrh, ẹnọ Enye.” Edi mmọ ikafiakke ika ọtọ Herod. ‘Abasi ama eteme mmọ ke ndap, ete, Ẹkûfiak ẹka ke ọtọ Herod.’ Abasi ama ada angel ọtọt Joseph aban̄a uduak Herod. Ndien Joseph ye Mary ẹma ẹmen eyen mmọ ẹfen̄e ẹka Egypt. Ekem, ke esịnde ukeme ndiwot obufa Edidem emi, ibak ibak Edidem Herod ama owụk ete ẹwot nditọiren ke n̄kann̄kụk Bethlehem. Nditọiren ewe? Mbon oro ẹdide isua iba ke emana tutu esịm nsek nditọ.—Matthew 2:1-16.

Nso ke Nnyịn Ikeme Ndikpep Nto Mbụk Emi?

Mme ọfiọkn̄kpọ owo oro—inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹkedi owo ifan̄—ikatuakke ibuot inọ ata Abasi. Ikọ idakisọn̄ ke edikabade Bible La Nueva Biblia Latinoamérica (Nsiondi eke 1989) ọdọhọ ete: “Mme Magi oro ikedịghe ndidem, edi ẹkedi mme etịn̄ ini iso ye mme oku ndem.” Mmọ ẹketiene ifiọk oro mmọ ẹkenyenede ẹban̄a ntantaọfiọn̄ oro mmọ ẹkekponode. Edieke Abasi okoyomde ndida mmọ n̄kesịm ekpri eyen oro, ẹkpekeda mmọ usụn̄ nnennen nnennen ẹka ebiet oro ye unana edibem iso n̄ka Jerusalem ye  ufọk ubọn̄ Herod. Ke ukperedem, Abasi ama esịbe odụk okpụhọde isan̄ mmọ man ẹkpeme eyen oro.

Ke ini Christmas, mbụk emi esiwak ndiyọhọ ye idaha oro ẹtiede-tie ẹkere oro ofụkde se idide ata akpan n̄kpọ: nte ke nsekeyen emi akamana man edi akwa Edidem, nte ẹketọtde Mary ẹnyụn̄ ẹtọtde mme ekpemerọn̄. Baba, Jesus Christ idịghe aba nsekeyen, m̀mê idem ekpri eyen. Enye edi Edidem oro akarade ke Obio Ubọn̄ Abasi, oro edisiode kpukpru ukara oro ẹbiọn̄ọde uduak Abasi ifep ke mîbịghike, ndien enye ọyọkọk kpukpru mfịna ubonowo. Oro edi Obio Ubọn̄ oro nnyịn isiben̄ede ke Akam Ọbọn̄.—Daniel 2:44; Matthew 6:9, 10.

Ebede ke etop oro mme angel ẹkenọde mme ekpemerọn̄, nnyịn imekpep ite ke ifet nsinsi uwem eberede ọnọ kpukpru mbon oro ẹnyịmede ndikop eti mbụk. Mbon oro ẹnyenede mfọn Abasi ẹkabade ẹdi mbon emi “Enye enende iso ye mmọ.” Mme utịbe utịbe idotenyịn ẹdu kaban̄a emem ofụri ererimbot ke idak Obio Ubọn̄ Jesus Christ, edi ana mme owo ẹnyịme ndinam uduak Abasi. Nte ini Christmas edi eti ini ndinam emi, ndien nte enye owụt ke mme owo ẹnyene udọn̄ ndinam oro? Ediwak mbon esịt akpanikọ oro ẹyomde nditiene Bible ẹfiọk ẹte ke ibọrọ ana in̄wan̄ in̄wan̄.—Luke 2:10, 11, 14.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 4]

IDEM AYAKPA NDUSỤK OWO

Ke n̄wed esie oro The Trouble With Christmas, ewetn̄wed oro Tom Flynn etịn̄ mme ubiere oro ẹkesịmde ke ẹma ẹkebiat ediwak isua ẹnam ndụn̄ọde ẹban̄a Christmas:

“Ata ediwak edinam oro nnyịn ibuande idahaemi ye Christmas ẹtọn̄ọ ẹto mme edinam ukpono ndem oro ẹkedude mbemiso eyo mme Christian. Ndusụk ke otu mmọ ẹnyene n̄kpọ ndinam ye edinam n̄kaowo, idan̄, m̀mê ukpepn̄kpọ ekondo oro ekemede ndinam mme ọfiọkn̄wed eyomfịn oro ẹnyenede ifiọk ẹban̄a edinam ẹduọn̄ọ mme edinam emi ke ini mmọ ẹdide ẹdifiọk mme ntọn̄ọ mmọ in̄wan̄ in̄wan̄.”—Page 19.

Ke ama ọkọnọ akpakịp ntọt ndida nsọn̄ọ, Flynn afiak ebịne ọkpọ ikọ: “Kiet ke otu mme esen esen n̄kpọ ke Christmas edi nte ke se isịnede inen̄ekede idi eke Christian. Ke ndondo oro nnyịn iduọn̄ọde mme ido oro ẹkedude mbemiso eyo mme Christian, ata ediwak ke otu se isụhọde ẹnyene ntọn̄ọ ke eyo mme Christian, utu ke nditọn̄ọ nnennen nto mme Christian.”—Page 155.

[Ndise ke page 7]

Nditọt emana Jesus ama eberede ifet ọnọ utom esie ke ini iso nte Edidem oro Abasi emekde