‘Ẹfehe ke Utọ Usụn̄ Oro’

KERE nte afo odude ke an̄wambre emi mme owo oro ẹkopde nduaidem ẹyọhọde. Mbon mbuba ẹsan̄a ẹdụk an̄wambre. Otuowo ẹkpọk ukịbe nte iren uko mmọ ẹbiọn̄ọrede. Mme ebiere-mbuba ẹdu ndikụt nte ke ẹnịm mme ibet. Nte edinam oro akade iso, n̄kpo edikan abuaha ye eyet edikpu. Ẹkwak ubọk ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ẹnọ mme andikan!

Afo udụkke mbre mbuba eyomfịn, edi odụk enye oro ẹkenịmde ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede ke Isthmus eke Corinth. Mi, kpukpru isua iba ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie itiokiet M.E.N. tutu esịm ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N., ẹma ẹsibre ọwọrọetop Mbre Isthmus. Edinam oro ama esimụm udọn̄ kpukpru owo ke Greece ke ediwak usen. Mme mbre oro ikedịghe sụk mme mfefere mbre mbuba. Mbon mbuba ẹkeda ẹban̄a mbon oro ẹkedude ke mben̄eidem ekọn̄. Mme andikan—oro ẹkesikponode nte iren uko—ẹma ẹsibọ anyanya oro ẹdade ikọn̄ ẹnam. Ẹma ẹsinọ mmọ mme enọ, ndien obio oro ama esikpe mmọ ata ediwak okụk ke ofụri eyouwem mmọ.

Apostle Paul ama emehe ye Mbre Isthmus oro ẹkesinịmde ẹkpere Corinth okonyụn̄ emen usụn̄ uwem Christian odomo ye mbuba. Ke nditịn̄ mban̄a ntaitọk, mme an̄wana mbọk, ye mme otopita, enye nte odotde okowụt utịp eti ukpep, ọkpọsọn̄ ukeme, ye ime. Edi akpanikọ, mme Christian oro enye ekewetde n̄wed ọnọ ẹma ẹfiọk n̄ko ẹban̄a mbre oro. Nte eyịghe mîdụhe, ndusụk mmọ ẹma ẹsidu ke otu mme owo oro ẹkekpọkde ukịbe ke an̄wambre oro. Ntre uwụtn̄kpọ Paul ọyọsọsọp an̄wan̄a. Nso kaban̄a nnyịn mfịn? Nnyịn n̄ko idu ke mbuba—mbuba nsinsi uwem. Didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn nto se Paul eketịn̄de aban̄a mbuba oro?

‘Ndisan̄a ke Item N̄n̄wana’

Mme n̄kpọ ẹkeyomde man owo odụk mbre eset ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄. Ọnọ-ntọt eyemen owo mbuba kiet kiet owụt mme andida nse onyụn̄ ofiori ete: ‘Ndi odu owo ekededi emi ekemede ndidọhọ ke owo emi abiat ibet ekededi? Nte enye edi owo n̄wo m̀mê owo emi odude oburobụt ye mbiara uwem?’ Nte Archaeologia Graeca ọdọhọde, “owo ikesiyakke owo emi ekedide ọwọrọetop abiatibet, m̀mê edide [n̄kpet n̄kpet] iman utọ owo oro an̄wana.” Ndien ẹma ẹsinen̄ede ẹmia owo emi abiatde ibet mbre oro ufen ebe ke ndisio enye mfep ke mbuba oro.

Akpanikọ emi an̄wam nnyịn ndifiọk ikọ Paul oro: “Edieke owo an̄wanade ndikan ke mbre, iyarake enye anyanya ke enye mîsan̄ake ke mme item in̄wana.” (2 Timothy 2:5) Ukem ntre, man ifehe mbuba uwem, ana nnyịn isịm mme n̄kpọ  oro Jehovah oyomde, idude uwem ekekem ye mme n̄kokon̄ idaha ido uwem esie nte ẹwụtde ke Bible. Nte ededi, Bible odụri nnyịn utọn̄ ete: ‘Ekikere esịt owo ọdiọk toto ke uyen esie.’ (Genesis 8:21) Ntem, idem ke ima ikodụk mbuba oro, ana nnyịn itịn̄ enyịn ika iso isan̄a ke mme item in̄wana man ika iso inyene unyịme Jehovah inyụn̄ inyene nsinsi uwem.

Ima ẹmade Abasi edi n̄kponn̄kan un̄wam ke ndinam n̄kpọ ke utọ usụn̄ emi. (Mark 12:29-31) Utọ ima oro ayanam nnyịn iyom ndinem Jehovah esịt inyụn̄ inam n̄kpọ ekekem ye uduak esie.—1 John 5:3.

‘Ẹkpọnọde Kpukpru Mbiomo Ẹnịm N̄kan̄ Kiet’

Ke mbre eset, mbon itọk ikesisịneke ndodobi ọfọn̄ m̀mê ndodobi n̄kpọ efen. N̄wed oro The Life of the Greek and Romans ọdọhọ ete: “Ke mbuba itọk, . . . mbon mbuba ẹkesisan̄a ata iferi.” Ndisan̄a iferi ama esinam mme efehe itọk ẹfere, ẹnyene ifụre, ẹnyụn̄ ẹsọp. Mmọ ikesidaha mbiomo ifịk idemmọ. Eyedi Paul ekenyene emi ke ekikere ke ini ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk mme Christian ẹdide mme Hebrew ete: “Ẹyak nnyịn nde ikpọnọde kpukpru mbiomo inịm n̄kan̄ kiet . . . ; ẹnyụn̄ ẹyak ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime.”—Mme Hebrew 12:1.

Mme orụk mbiomo ewe ẹkeme ndibiọn̄ọ nnyịn ke mbuba uwem? Kiet ekeme ndidi udọn̄ ndikọ inyene obụkidem oro owo mînen̄ekede iyom m̀mê ndidu uwem imọ. Ndusụk owo ẹkeme ndiberi edem ke inyene kaban̄a ifụre m̀mê ndise enye nte n̄kpọ oro ọnọde inemesịt. Utọ ndodobi “mbiomo” oro ekeme ndinam efehe itọk etek ke ifịk tutu, ke akpatre, enye ekeme ndifre Abasi. (Luke 12:16-21) Nsinsi uwem ekeme ndikabade ntie nte idotenyịn oro mîdisọpke isu. Owo ekeme ndikere ete, ‘Usen kiet obufa ererimbot eyedi, edi kan̄a ke emi nnyịn imekeme ndidara se idude ke ererimbot emi.’ (1 Timothy 6:17-19) Utọ edu uma-inyene oro ekeme ndiwọn̄ọde ntịn̄enyịn owo ata mmemmem mmemmem n̄kpọn̄ mbuba uwem m̀mê ndibiọn̄ọ owo ndikam ntọtọn̄ọ enye.

Ke Ukwọrọikọ oro ke Obot, Jesus ọkọdọhọ ete: “Baba owo kiet ikemeke ndisan̄a utom mme ete iba: koro enye ayasua kiet, ama eken; mîdịghe ntre, enye ọyọsọn̄ọ ada ye kiet, esịn enye eken ke ndek. Mbufo ikemeke ndisan̄a utom Abasi ye eke mammon.” Ekem, ke ama eketịn̄ nte Jehovah ọbọkde mme unam ye mbiet onyụn̄ ọdọhọde ete ke mme owo ẹkpon ẹkan mmọ, enye ama ọnọ item ete: “Mmọdo ẹkûtịmede esịt ẹbụp ẹte, Nso ke nnyịn ididia? Nso ke nnyịn idin̄wọn̄? Nso ke nnyịn idisịne? Koro mme Gentile ẹyom kpukpru n̄kpọ emi: koro Ete mbufo ke heaven ọmọfiọk ete kpukpru n̄kpọ emi ẹnana mbufo. Ẹkam ẹbem iso ẹyom Obio Ubọn̄ Esie ye edinen ido Esie; ndien ẹyedian kpukpru n̄kpọ emi ẹnọ mbufo.”—Matthew 6:24-33.

‘Ẹfehe ye Ime’

Idịghe kpukpru itọk eset ẹkesidi ibio ibio. Itọk kiet, emi ẹkekotde doʹli·khos, ama esiniọn̄ ke n̄kpọ nte kilomita inan̄. Enye ekesidi itọk emi oyomde odudu ye ime. Nte mbụk ọdọhọde, ke efehe itọk emi ekekerede Ageas, ama akakan ke mbuba emi ke 328 M.E.N., enye ama efehe tutu ekesịm obio emana esie, Argos, ndikọtọt edikan esie. Ke usen oro, enye ama efehe n̄kpọ nte kilomita 110!

Mbuba Christian n̄ko edi itọk anyan usụn̄ oro esịnde ime nnyịn ke udomo. Ndime ime nsịm akpatre ke mbuba emi edi se ẹyomde man owo enyene unyịme Jehovah ye utịp nsinsi uwem.  Paul ekefehe mbuba emi ke utọ usụn̄ oro. Ke ekperede utịt uwem esie, enye ama ekeme ndidọhọ ete: “Mma n̄n̄wana eti en̄wan, mma mfehe mbuba mi mma, mma nsọn̄ọ mmụm mbuọtidem n̄kama. Ẹma ẹnịm anyanya eti ido ẹben̄e mi.” (2 Timothy 4:7, 8) Ukem nte Paul, nnyịn inyene ndifehe mbuba emi “mma.” Edieke ime nnyịn osụhọrede n̄kukụre koro mbuba oro ọniọn̄de ke ndusụk udomo akan nte nnyịn ikodoride enyịn ke akpa, nnyịn iyokpu ndibọ utịp nnyịn. (Mme Hebrew 11:6) Nso n̄kpọ mmọn̄eyet ke oro ekpedi ntem, sia ikụtde ite ke imenen̄ede ikpere utịt mbuba!

Utịp

Ẹma ẹsinọ mme andikan ke mbuba Greece eset anyanya oro ẹkesiwakde ndida ikọn̄ nnam ẹkesinyụn̄ ẹdade flawa ẹbana. Ke Mbre Pythian, mme andikan ẹma ẹsibọ anyanya oro ẹkesidade ikọn̄ ẹnam. Ke Mbre Olympic mmọ ẹma ẹsibọ anyanya ikọn̄ olive, ke adan̄aemi ẹkesibọde anyanya oro ẹdade ikọn̄ eto ofụm ẹnam ke Mbre Isthmus. Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ewet ete: “Man ẹdemede ifiopesịt mbon mbuba, ke ini mbuba oro ẹma ẹsidori mme anyanya, mme utịp edikan, ye ndakeyop, ke ifịm ukot-ita, m̀mê ke okpokoro, emi mmọ ẹkemede ndida n̄kụt, oro ẹkesinịmde ke an̄wambre oro.” Ye andikan, ndiyara anyanya oro ekesidi idiọn̄ọ akwa ukpono. Ke afiakde ọnyọn̄ obio emana esie, enye ekesiwat ke chariot idara idara odụk obio.

Ke enyenede emi ke ekikere, Paul ama obụp mbon Corinth oro ẹkekotde n̄wed esie ete: “Nte mbufo ifiọkke ite edi kpukpru mbon itọk ẹfehe mbuba, edi edi owo kiet ọbọ utịp. Ẹfehe ndien ke usụn̄ nte ẹdibọde utịp. . . . Ndien mmọ ẹnam emi ndibọ anyanya eke edibiarade; edi nnyịn inam man ibọ anyanya eke mîdibiarake.” (1 Corinth 9:24, 25; 1 Peter 1:3, 4) Nso ukpụhọde ke emi edi ntem! Ke mîbietke anyanya mbre eset oro ẹkesibiarade, utịp oro anade ebet mbon oro ẹfehede mbuba uwem ẹsịm utịt idibiarake tutu amama.

Kaban̄a eti anyanya emi, apostle Peter ama ewet ete: “Ke adan̄aemi Akwa Andikpemerọn̄ ediyararede idem, mbufo ẹyebọ anyanya ubọn̄ eke mîdibiarake.” (1 Peter 5:4) Nte utịp ekededi oro ererimbot emi ekemede ndinọ ekeme ndimen udomo ye idaha unana n̄kpa, kpa utịp uwem oro mîdibiarake ke ubọn̄ eke heaven ye Christ?

Mfịn, Abasi iyetke ata ediwak ke otu mme Christian oro ẹfehede itọk aran ndidi nditọ esie eke spirit ndien mmọ inyeneke idotenyịn eke heaven. Mmọ ifeheke man ẹbọ utịp idaha unana n̄kpa. Nte ededi, Abasi enịm mmọ anana-mbiet utịp ke iso n̄ko. Enye edi nsinsi uwem ke mfọnmma idaha ke paradise isọn̄ ke idak Obio Ubọn̄ heaven. Se ededi utịp oro Christian oro efehede itọk odoride enyịn aban̄a, enye ekpenyene ndifehe ye ọkpọsọn̄ ubiere ye odudu n̄kan efehe itọk ekededi ke mbuba ererimbot. Ntak-a? Koro utịp oro mîdibiarake tutu amama: “Emi edi se Enye ọkọn̄wọn̄ọde ndinọ nnyịn, kpa nsinsi uwem.”—1 John 2:25.

Ye utọ anana-mbiet utịp oro anade ebet Christian oro efehede itọk do, nso ikpedi ekikere esie kaban̄a mme n̄kpọ etabi ererimbot emi? Ekpenyene ndidi ukem nte eke Paul, oro ọkọdọhọde ete: “Mbat kpukpru n̄kpọ ke ntak-urua, man mbọ akan ifiọk Christ Jesus Ọbọn̄ mi: emi n̄kayakde kpukpru n̄kpọ atak kaban̄a Enye, mmonyụn̄ nsịn mmọ ke mbio.” Ke n̄kemuyo ye emi, Paul ekefehe ye ọkpọsọn̄ ukeme didie ntem! “Nditọ-ete, mbatke nte mmomụm n̄kpọ oro kan̄a n̄kama; edi n̄kpọ kiet emi ke nnanam; mfefre se idude mi ke edem, nnyụn̄ nnyanade mbịne se inade mi ke iso; mmesịn ifịk n̄ka iso mbịne utịt mbuba man n̄kpọbọ utịp.” (Philippi 3:8, 13, 14)  Paul ekefehe itọk ye enyịn oro ẹkenen̄erede ẹwụhọ ke utịp oro. Nnyịn ikpenyene ndifehe ntre.

Mfọnn̄kan Uwụtn̄kpọ Nnyịn

Ke mbre eset, mme andikan ẹma ẹsinen̄ede ẹwọrọ etop. Mme ewet uto ẹma ẹsiwet uto ẹban̄a mmọ, ndien mme obotn̄kpọ ẹma ẹsibot mbiet mmọ. Ewetmbụk oro Věra Olivová ọdọhọ ete ke “ẹma ẹsinen̄ede ẹnọ mmọ ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsio mmọ etop.” Mmọ n̄ko ẹkesidi uwụtn̄kpọ ẹnọ mbufa andikan.

Anie edi “andikan” oro enịmde mfọnn̄kan uwụtn̄kpọ ọnọ mme Christian? Paul ọbọrọ ete: “Ẹyak ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime, iwụk enyịn ise Jesus, Anditọn̄ọ mbuọtidem nnyịn ye Andinam enye ọfọn ama; emi okobiomde [eto ndutụhọ, NW] onyụn̄ abatde bụt ke ekpri n̄kpọ, kaban̄a idatesịt eke anade Enye ke iso; okonyụn̄ osụhọrede etetie ke ubọk nnasia ebekpo Abasi.” (Mme Hebrew 12:1, 2) Ih, edieke anade nnyịn ikan ke mbuba oro ifehede man inyene nsinsi uwem, oyom nnyịn iwụk enyịn ise Uwụtn̄kpọ nnyịn, Jesus Christ. Nnyịn ikeme ndinam emi ebe ke ndikot mme mbụk Gospel kpukpru ini nnyụn̄ ntie n̄kere mme usụn̄ oro nnyịn ikemede ndikpebe enye. Utọ ukpepn̄kpọ oro ayan̄wam nnyịn ifiọk nte ke Jesus Christ ama osụk ibuot ọnọ Abasi onyụn̄ owụt orụk mbuọtidem oro enye ekenyenede ebe ke ime esie. Nte utịp ime esie, enye ama enyene unyịme Jehovah Abasi ọkọrọ ye ediwak utịbe utịbe ifetutom efen.—Philippi 2:9-11.

Nte ededi, ata n̄wọrọnda edu Jesus ekedi ima. “Baba owo kiet inyeneke ima eke okponde akan enye emi, owo ndikpayak uwem esie nduọk kaban̄a mme ufan esie.” (John 15:13) Enye ama owụt se ikọ oro “ima” enen̄erede ọwọrọ ebe ke ndidọhọ nnyịn ima idem mme asua nnyịn. (Matthew 5:43-48) Sia enye akamade Ete esie eke heaven, Jesus ama okop inemesịt ndinam uduak Ete esie. (Psalm 40:9, 10; Mme N̄ke 27:11) Nnyịn ndise Jesus nte Uwụtn̄kpọ nnyịn ye nte enye oro ekenịmde uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ke ọkpọsọn̄ mbuba uwem oyonụk nnyịn n̄ko ndima Abasi ye mbọhọidụn̄ nnyịn nnyụn̄ nnyene ata idatesịt ke edisana utom nnyịn. (Matthew 22:37-39; John 13:34; 1 Peter 2:21) Ẹti ẹte ke Jesus idọhọke nnyịn inam n̄kpọ emi owo mîkemeke ndinam. Enye ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete: “Mmenyene ifụre-ifụre ido nnyụn̄ nsụhọde idem ke esịt; ndien mbufo ẹyekụt nduọk-odudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. Koro ọkpọnọ Mi ememem, mbiomo Mi onyụn̄ efefere.”—Matthew 11:28-30.

Ukem nte Jesus, oyom nnyịn iwụk enyịn nnyịn ise utịp oro ẹnịmde ẹnọ kpukpru mbon oro ẹmede ime ẹsịm akpatre. (Matthew 24:13) Edieke nnyịn isan̄ade ke mme item in̄wana, edieke nnyịn ikpọnọrede kpukpru mbiomo inịm n̄kan̄ kiet, edieke nnyịn inyụn̄ ifehede ye ime, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke edikan. Utịp oro anade ke iso edemede nnyịn ndika iso iso! Enye anam nnyịn ifiak ikop odudu ke ntak idatesịt emi enye ọnọde nnyịn, kpa idatesịt oro anamde edi mmemmem ndifehe mbuba emi anade nnyịn ke iso.

[Ndise ke page 29]

Mbuba Christian edi itọk anyan usụn̄—enye oyom ime

[Ndise ke page 30]

Ke mîbietke mbon mbuba oro ẹyarade anyanya, mme Christian ẹkeme ndidori enyịn ndibọ utịp oro mîdibiarake

[Ndise ke page 31]

Utịp enyene kpukpru owo oro ẹmede ime tutu esịm akpatre

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 28]

Ẹbọ ẹto Itie Ubon N̄kpọeset Britain