Ndinyene Ifụre ke Ererimbot Emi N̄kpọndịk Ọyọhọde

NDISAN̄A ke ebiet ẹbụkde bọmb ekeme ndikama n̄kpa. Nte ededi, nte ikpọfọnke edieke afo ekpenyenede n̄wed ndise obio oro owụtde mme itie oro bọmb ẹbụhọde? Adianade do, yak idọhọ ke ẹma ẹkpep fi ndikeme ndidiọn̄ọ nsio nsio ebiet ẹbụkde bọmb. Nte an̄wan̄ade, utọ ifiọk oro ekpenen̄ede an̄wam ndisụhọde n̄kpọndịk edibiomo ndo m̀mê n̄kpa.

Ẹkeme ndimen Bible ndomo ye n̄wed ndise obio oro ọkọrọ ye edibọ ukpep ndikeme ndidiọn̄ọ ebiet ẹbụkde bọmb. Bible esịne anana-mbiet ọniọn̄ ke edide edisịm edifep mme n̄kpọ unọmọ ye nte edise mban̄a mme mfịna oro ẹdemerede ke uwem.

Tịm fiọk ọnọ-nsọn̄ọ un̄wọn̄ọ oro ẹkụtde ke Mme N̄ke 2:10, 11: “Koro eti ibuot oyodụk fi ke esịt, ifiọk oyonyụn̄ enem ukpọn̄ fo; ekikere eyetie ekpeme fi, mbufiọk eyenịm fi.” Eti ibuot ye mbufiọk oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi itoho owo edi oto Abasi. “Edi owo eke okopde [ọniọn̄ Abasi] oyodụn̄ ke ifụre, oyonyụn̄ etie sụn̄ anana ndịk idiọk n̄kpọ.” (Mme N̄ke 1:33) Ẹyak nnyịn ise nte Bible ekemede nditịp nsịn ke nnyịn ndinyene ifụre nnyụn̄ n̄n̄wam nnyịn ifep ediwak mfịna.

Ndifep Mme Akama-N̄kpa Mbabuat N̄kpọntịbe

Ibat emi Esop Kaban̄a Nsọn̄idem Ererimbot (WHO) ekemịn̄de ke ndondo emi owụt nte ke ibat mbon oro ẹkpan̄ade ke isua ke isua ẹto mbabuat n̄kpọntịbe ubomisọn̄ ke ofụri ererimbot edi n̄kpọ nte 1,171,000. Se ikperede ndisịm owo miliọn 40 efen ẹda unan, ndien se iwakde esisịt ibe owo miliọn 8 ẹbiomo nsinsi ndo.

Okposụkedi owo mîkemeke ndinyene ọyọhọ ukpeme ke adan̄aemi awatde uwat, edi nnyịn ndinịm mme mbet uwat eyetịp ke ndusụk udomo esịn ke nnyịn ndinyene ọkpọkpọ ifụre. Ke etịn̄de aban̄a mme enyene-odudu emi ẹkarade, emi ẹnịmde ẹnyụn̄ ẹkụtde ẹte ke ẹkpeme mme mbet uwat, Bible ọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu emi ẹkarade.” (Rome 13:1) Mme awat-ubomisọn̄ oro ẹnịmde item emi ẹsisụhọde n̄kpọndịk edisobo mbabuat n̄kpọntịbe, ye mme enyene-ndịk utịp oro enye esiwakde ndida ndi.

N̄kpọ efen oro akpanamde ẹkpeme nte ẹwatde uwat edi ukpono ẹnyenede ẹnọ uwem. Bible etịn̄ aban̄a Jehovah Abasi ete: “Obube mmọn̄ uwem [odu] ye afo.” (Psalm 36:9) Ntre uwem edi enọ Abasi. Mmọdo, nnyịn inyeneke unen ndibọ owo ekededi enọ oro m̀mê ndiwụt unana ukpono nnọ uwem, ih, esịnede eke nnyịn.—Genesis 9:5, 6.

Nte ido edide, ndiwụt ukpono nnọ uwem esịne edikụt nte ke ubomisọn̄ ye ufọk nnyịn ẹdu ke eti idaha ke usụn̄ nte ikekeme. Ke Israel eset, edidu ke ukpeme ekedi ebeiso n̄kpọ ke kpukpru ikpehe uwem. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkebọpde ufọk, Ibet Abasi ama oyom ọkọm ufọk oro—ebiet emi ubon ẹsitiede ẹnam ekese  n̄kpọ—enyene ọkọ. “Nam ọkọ ke ọkọm fo kanade kụk, mbak afo edida iyịp odori ufọk fo, ke owo ekededi editode ke esịt ọduọ ke isọn̄.” (Deuteronomy 22:8) Edieke owo ekededi ọkọduọde ke ntak oro owo mîkenịmke ibet emi, Abasi ama esinọ andinyene ufọk oro ufen. Nte eyịghe mîdụhe, ndida ima ima edumbet emi odude ke ibet emi nsịn ke edinam oyosụhọde ibat mbabuat n̄kpọntịbe ke itieutom m̀mê idem ke itie unọ idem nduọkodudu.

Ndin̄wana ye Mme Akama-N̄kpa Mbumehe

Nte WHO ọdọhọde, se iwakde ibe mme ọn̄wọn̄ sika biliọn kiet ẹdu idahaemi ke ererimbot, ndien ẹkeme ndidọhọ ke un̄wọn̄ edi ntak n̄kpa n̄kpọ nte owo miliọn inan̄ ke isua. Ẹdori enyịn ibat emi ndidọk nsịm n̄kpọ nte miliọn 10 ke isua 20 esịm 30 efen. Ediwak miliọn mbon efen oro ẹn̄wọn̄de sika, ọkọrọ ye mbon oro ẹsidade n̄kpọsọn̄ ibọk “unọ idem nduọkodudu,” ẹyebiat nsọn̄idem ye uwem mmọ ke ntak mbumehe mmọ.

Ke adan̄aemi Ikọ Abasi mîtịn̄ke nnennen nnennen iban̄a edida un̄wọn̄ ye edida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄, mme edumbet esie ẹkeme ndikpeme nnyịn nsio ke mme edinam emi. Ke uwụtn̄kpọ, 2 Corinth 7:1 ọnọ item ete: “Ẹyak nnyịn iyet kpukpru se isabarede obụkidem ye spirit ifep ke idem nnyịn.” Eyịghe idụhe nte ke ndiọi ibọk oro ẹdude ke un̄wọn̄ ye ke n̄kpọsọn̄ ibọk ẹsisabade m̀mê ẹbiat obụkidem. Akan oro, Abasi oyom ikpọkidem nnyịn ‘asana’ emi ọwọrọde ediden̄i. (Rome 12:1) Nte afo unyịmeke nte ke ndida mme edumbet emi nsịn ke edinam oyosụhọde se ikpenen̄erede isịn uwem owo ke itiendịk?

Ndikan Mme Edu Oro Ẹkamade N̄kpọndịk

Ediwak owo ẹsidia udia ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ mmịn ẹbe ubọk. Utịp edidia udia mbe ubọk ẹkeme ndisịne udọn̄ọ ikịm an̄wan n̄kụhọ, kansa, ye udọn̄ọ esịt. Edin̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ mmịn ke idiọk usụn̄ esida mme mfịna efen efen ẹdi, utọ nte mbumehe un̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn, kansa edidiana ekpa, n̄wụre ubon, ye mme mbabuat n̄kpọntịbe ubomisọn̄. Ke n̄kan̄ eken, ebeubọk edisasat udia ekeme n̄ko ndinọ unan onyụn̄ ekeme ndida nsịm owo ndinyene mme akama-ndịk udọn̄ọ oro ẹtode idiọk edu udia udia, utọ nte ndịk edikpon ubom n̄kaha.

Okposụkedi Bible mîdịghe n̄wed ibọkusọbọ, enye ọnọ in̄wan̄ in̄wan̄ item aban̄a ufọn edinyene mfara ke idem ke edidia udia ye edin̄wọn̄ mmịn. “Afo, eyen mi, kop, nyụn̄ nyene ibuot, nyụn̄ nen̄ede esịt fo sịn ke usụn̄. Kûda ke otu mme ofobo wine, emi ẹtade unam ke en̄weme: Koro mbon mmịn ye mbon udia ẹyekabade ẹdi ubuene.” (Mme N̄ke 23:19-21) Edi, Bible ọdọhọ ke edidia udia ye edin̄wọn̄ mmịn ẹkpenyene ndidi inem inem n̄kpọ. “Ama edi kpukpru owo eke ẹdiade n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de, ẹnyụn̄ ẹkụtde eti n̄kpọ ke kpukpru ọkpọsọn̄ utom mmọ, emi onyụn̄ edi enọ Abasi.”—Ecclesiastes 3:13.

Bible n̄ko esịn udọn̄ ọnọ edinyene edu oro adade ukem ukem kaban̄a nsịn̄edeidem, ọsọn̄ọde nte ke “edisịn idem mbet n̄kpọ ikpọkidem enyene esisịt udori.” Edi enye adian do ete: “Uten̄e Abasi ọwọrọ udori ke kpukpru usụn̄, koro unwọn̄ọ uwem emi odude ke emi ye eke uwem emi edidide asan̄ade ye enye.” (1 Timothy 4:8) Afo emekeme ndibụp ete: ‘Didie ke uten̄e Abasi ọwọrọ udori idem idahaemi?’ Ke ediwak usụn̄. Ke akande enye ndinam uwem owo enen̄ede enyene se ọwọrọde ke n̄kan̄ eke spirit, uten̄e Abasi esinam utọ nti edu nte ima, idatesịt, emem, ye mfara ke idem ẹkọri—emi kpukpru ẹsinamde owo enyene in̄wan̄ in̄wan̄ ekikere ye eti nsọn̄idem.—Galatia 5:22, 23.

Mme Ndotndot Utịp Oburobụt Ido

Mfịn, ediwak miliọn owo inyeneke ukpan ke n̄kan̄ ido uwem. Udọn̄ọ AIDS oro atarade edi kiet ke otu mme utịp. Nte WHO ọdọhọde, se iwakde ibe owo miliọn 16 ẹmekpan̄a tọn̄ọ nte udọn̄ọ AIDS ọkọtọn̄ọ, ndien idahaemi, n̄kpọ nte owo miliọn 34 ẹnyene HIV, kpa ifọt udọn̄ọ oro esinamde owo ọdọn̄ọ AIDS. Ediwak mme andidọn̄ọ AIDS ẹkemen udọn̄ọ oro ẹto oburobụt ebuana idan̄, abiabon ukịmibọk oro mîsanake oro mme enyene mbumehe uda n̄kpọsọn̄ ibọk  ẹsikamade, m̀mê edikịm mbiara iyịp nsịn ke idem.

Mme utịp oburobụt ido efen ẹbuana n̄kwaiyọ, udọn̄ọ ikịm, udọn̄ọ edidiana ekpa, ye akpasak. Okposụkedi owo mîkesidaha mme utọ enyịn̄ udọn̄ọ oro itịn̄ ikọ ke mme ini Bible, ẹma ẹdiọn̄ọ mme akpan ndido idem owo oro ndusụk udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄ ẹkesiwakde ndinọmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Mme N̄ke 7:23 etịn̄ aban̄a enyene-ndịk utịp use nte ‘idan̄ emi ekịmde [edidiana ekpa, NW].’ Akpasak esiwak ndinọmọ edidiana ekpa, ukem nte udọn̄ọ edidiana ekpa. Ih, item Bible oro ọdọhọde mme Christian ete ‘ẹbet iyịp ye use,’ edi ekemini onyụn̄ edi ima ima didie ntem!—Utom 15:28, 29.

Afia Ima Okụk

Ke ukeme ndiforo usọp usọp, ediwak owo ẹda okụk mmọ ẹnam mme n̄kpọ oro ẹnyenede ndịk. Ke mfụhọ, ndinam mme utọ n̄kpọ oro ẹnyenede ndịk do esisụn̄ọ ke ntakurua ye nsobo. Nte ededi, Bible ọdọhọ asan̄autom Abasi ete: “Yak enye akam anam ọkpọsọn̄ utom, ada ubọk esie anam eti utom, man enye enyene se adade ọnọ owo eke odude ke unana.” (Ephesus 4:28) Edi akpanikọ, ekeme ndidi owo oro anamde utom ọkpọsọn̄ ididịghe imọ owo kpukpru ini. Edi, enye esinyene ifụre ekikere, ukpono idemowo, ye iso-ọfọn idem okụk oro enye ekemede ndinọ ẹda ẹnam n̄kpọ oro odotde.

Bible odụri owo utọn̄ ete: “Mmọ eke ẹyomde ndidi mbon inyene ẹduọ ẹsịne ke idomo ye afia ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, eke ẹdụride owo ẹsụhọde ke nditaha ye nsobo. Koro itọn̄ inyene edi orụn̄ kpukpru orụk mme idiọk-n̄kpọ; ndien ke edinyanade mbịne enye, ndusụk  owo ẹma . . . ẹda ediwak mfụhọ ẹnọ idem mmọ unan.” (1 Timothy 6:9, 10) Owo ifan̄ake nte ke ediwak mbon oro “ẹyomde ndidi mbon inyene” ẹsinyene inyene. Edi nso isitak? Nte idịghe akpanikọ nte ke mmọ ẹsifụmi nsọn̄idem, ubon, idaha eke spirit, ye idem idap mmọ?—Ecclesiastes 5:12.

Enyene-ibuot owo ọfiọk ete ke ‘uwem imọ isịneke imọ ke ubọk.’ (Luke 12:15) Ẹyom okụk ye ndusụk inyene ke ata ediwak edinam owo. Ke akpanikọ, Bible ọdọhọ ete ke “inyene . . . ẹdi se ikpemede,” edi enye adian do ete ke “ata ifiọk ye eti ibuot ẹyenam mme andinyene enye ẹdu uwem.” (Ecclesiastes 7:12) Ke mîbietke okụk, ata ifiọk ye eti ibuot ẹkeme ndin̄wam nnyịn ke kpukpru idaha, edi akpan akpan ke mme n̄kpọ oro ẹtụkde uwem nnyịn.—Mme N̄ke 4:5-9.

Ke Ini Eti Ibuot Ikpọn̄ Edikpemede Nnyịn

Ke anana-mbiet usụn̄, ata eti ibuot ọyọsọp ‘ndinam mme andinyene enye ẹdu uwem’—edikpeme mbe “akwa ukụt” emi enen̄erede asan̄a ekpere, ke ini Abasi edisobode mme idiọk owo. (Matthew 24:21) Nte Bible ọdọhọde, ke ini oro mme owo ẹyemen okụk mmọ ẹduọn̄ọ ke esien nte “ndek.” Ntak-a? Koro mmọ ẹyekpep n̄kpọ ke ọkpọsọn̄ usụn̄ nte ke silver ye gold mmimọ ididepke uwem inọ mmimọ ke “usen ifụtesịt Jehovah.” (Ezekiel 7:19) Ke n̄kan̄ eken, “akwa otuowo,” oro ke ọniọn̄ ‘ẹkebonde n̄kpọuto ẹnịm ẹnọ idem mmọ ke heaven’ ebe ke ndinịm mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem mmọ, ẹyebọ ufọn ẹto ebiet mmọ ẹkebonde n̄kpọuto do, ẹyenyụn̄ ẹnyene nsinsi uwem ke paradise isọn̄.—Ediyarade 7:9, 14; 21:3, 4; Matthew 6:19, 20.

Didie ke nnyịn ikeme ndinyene ini iso oro enyenede ifụre mi? Jesus ọbọrọ ete: “Ndien nsinsi uwem oro edi ndifiọk fi, ata Abasi kierakiet, ye Enye emi Afo ọkọdọn̄de, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Ediwak miliọn owo ẹmekụt ifiọk emi ke Ikọ Abasi, kpa Bible. Ikụreke ke mme utọ owo oro ndinyene utịbe utịbe idotenyịn ini iso edi mmọ n̄ko ẹnyene ndusụk udomo emem ye ifụre idahaemi. Edi kpa nte andiwet psalm eketịn̄de ete: “Nyosụhọde nna ke isọn̄, nnyụn̄ nde idap sụn̄-n̄; koro edi afo, Jehovah, ikpọn̄-ikpọn̄ anam mi ntie ke ifụre.”—Psalm 4:8.

Nte afo emekeme ndikere mban̄a ebiet efen ekededi oro afo ekemede ndikụt ntọt oro an̄wamde ndisụhọde mme n̄kpọ ẹsịnde nsọn̄idem ye uwem fo ke itiendịk ke udomo oro Bible osụhọrede? Idụhe n̄wed efen oro enyenede odudu emi Bible enyenede, ndien idụhe n̄wed efen oro ekemede ndin̄wam fi okụt ata ifụre mfịn ke ererimbot emi n̄kpọndịk ọyọhọde mi. Ntak mûkaha iso ndidụn̄ọde enye?

[Ekebe/Ndise ke page 6]

Eti Nsọn̄idem ye Ifụre—Ke Un̄wam Bible

Man efre mme ata idem n̄kpọ eke uwem, n̄kaiferi oro ekerede Jane * ama enyene mbumehe un̄wọn̄ ikọn̄ekpo, un̄wọn̄, mme ibọk ẹnọde ifụre ekikere, LSD, ye n̄kpọsọn̄ ibọk eken. Enye n̄ko ama esin̄wọn̄ mmịn ebe ubọk. Nte Jane ọdọhọde, ebe esie n̄ko ama enyene ukem mfịna oro. Ini iso mmọ eketie n̄kịmn̄kịm n̄kịmn̄kịm. Ekem Jane ama osobo ye Mme Ntiense Jehovah. Enye ama ọtọn̄ọ ndidụk mme mbono esop Christian ndinyụn̄ n̄kot magazine Enyọn̄-Ukpeme ye nsan̄a esie, Awake!, emi enye ekesibuanade ye ebe esie. Mmọ mbiba ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense oro. Nte mmọ ẹkekọride esịtekọm ẹnọ mme n̄kokon̄ idaha Jehovah, mmọ ẹma ẹtre kpukpru edida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄. Nso ikedi utịp? Jane ama ewet ndusụk isua ke ukperedem ete: “Obufa usụn̄ uwem nnyịn amada ekese idatesịt ọsọk nnyịn. Mmenen̄ede n̄wụt esịtekọm nnọ Jehovah ke odudu oro Ikọ esie enyenede ndinam owo asana onyụn̄ odu uwem ke ifụre ye nsọn̄idem oro nnyịn idahaemi ikemede ndidu.”

Se iketịbede inọ Kurt, emi utom esie akabuanade edise mban̄a mme ndutịm kọmputa, etịm owụt ufọn edidi owoutom emi anamde akpanikọ. Ẹma ẹyom obufa ukwakutom, ndien eteutom Kurt ama ayak utom edidep obufa ukwakutom ke ekọmurua oro odotde esịn enye ke ubọk. Kurt ama okụt eti andinyam, ndien ẹma ẹbiere ekọmurua. Nte ededi, anyam-n̄kpọ ke ufọkurua oro ama anam ndudue ke ekọmurua oro enye ekewetde ke n̄wed, anamde ekọmurua oro ẹkewetde ke n̄wed ekpere ndida $40,000 (U.S.) nsụhọde n̄kan ekọmurua oro mmọ ẹkenyịmede. Ke okụtde ndudue oro, Kurt ama okot usiakifia oro, ndien etubom utom oro ama ọdọhọ ete ke akananam imọ ikwe utọ edinam akpanikọ oro ke ofụri isua 25 oro imọ inamde utom imọ. Kurt ama anam an̄wan̄a nte ke Bible ọkọnọ ubieresịt imọ ukpep. Utịp ekedi nte ke etubom utom oro ama ọdọhọ ẹnọ imọ nsiondi idem Awake! 300 oro eketịn̄de n̄kpọ aban̄a edinam akpanikọ ke mbubehe man imọ ikpedeme inọ mme ekemmọ mbonutom. Amaedi Kurt, edinam akpanikọ esie ama ada esịm edimenede enye itie ke utom.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 7]

“Ami ndi Jehovah Abasi fo, emi n̄kpepde fi usụn̄ udori.”—ISAIAH 48:17