Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄—Ntak Emi Afo Ekpenyenede Udọn̄ ke Mmọ?

Mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄—Ntak Emi Afo Ekpenyenede Udọn̄ ke Mmọ?

Mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄—Ntak Emi Afo Ekpenyenede Udọn̄ ke Mmọ?

Mbemiso ẹkefiọhọde Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄, usenọfiọn̄ mbịghi-n̄kan uwetn̄kpọ N̄wed Abasi Usem Hebrew ama afiak edem ekesịm n̄kpọ nte ọyọhọ isua ikie usụkkiet ye ọyọhọ tọsịn isua kiet E.N. Nte ẹkpekeme ndinen̄ede mberi edem ke n̄kani uwetn̄kpọ emi nte nnennen edikabade Ikọ Abasi, sia ẹma ẹkekụre ediwet N̄wed Abasi Usem Hebrew ke se iwakde ibe isua tọsịn kiet ke mbemiso? Prọfesọ Julio Trebolle Barrera, andibuana ke otu mme ewetn̄wed ofụri ererimbot kaban̄a mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄, ọdọhọ ete: “Ikpan̄wed Isaiah [otode Qumran] ọnọ uyarade oro owo mîkemeke ndifan̄a nte ke edikabade uwetn̄kpọ Bible ke se ibede isua tọsịn kiet ke ubọk mme osion̄o n̄wed ẹkedide mme Jew ẹkedi ata nnennen ye se ẹkedade ntịn̄enyịn ẹnam.”

IKPAN̄WED oro Barrera etịn̄de aban̄a esịne ofụri n̄wed Isaiah. Tutu esịm emi, ke otu se iwakde ibe n̄kani uwetn̄kpọ Bible 200 oro ẹkefiọhọde ke Qumran, ẹkụt mme ikpehe oro ẹbietde kpukpru n̄wed ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ke mîbọhọke n̄wed Esther. Ke mîbietke Ikpan̄wed Isaiah, ata ediwak mmọ ẹdi sụk mbai mbai, ẹsịnede se isụhọrede ikan mbahade kiet ke itie duop ke se isịnede ke n̄wed efen ekededi. Mme n̄wed Bible oro ẹkenen̄erede ẹdiọn̄ọ ke Qumran ẹkedi Psalm (idem 36), Deuteronomy (idem 29), ye Isaiah (idem 21). Mmọ emi n̄ko ẹdi mme n̄wed oro mme N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹsikotde ẹto ndien ndien.

Okposụkedi mme ikpan̄wed oro ẹwụtde nte ke owo ikwe mme akpan ukpụhọde ke Bible, mmọ n̄ko ẹyarade ke ndusụk udomo nte ke nsio nsio edikabade uwetn̄kpọ Bible usem Hebrew ẹma ẹdu oro mme Jew ẹkekamade ke iduọkini Udiana Temple, kiet kiet ẹnyenede mme ukpụhọde mmọ. Idịghe kpukpru ikpan̄wed ẹdi ukem ye uwetn̄kpọ Masorete ke usụn̄ nte ẹbọpde ikọ m̀mê nte ẹsịnde ikọ. Ndusụk mmọ ẹnen̄ede ẹkpere ndidi ukem ye Septuagint usem Greek. Mbemiso ini emi, nditọ ukpepn̄kpọ ẹkekere ẹte ke mme ukpụhọde ẹdude ke Septuagint ẹkeme ndidi ke ntak ndudue mîdịghe ẹkam ẹkeme ndidi se akabade n̄wed okokoide-koi ewet esịn. Idahaemi mme ikpan̄wed oro ẹyarade nte ke ediwak ke otu mme ukpụhọde emi ẹkenen̄ede ẹdi ke ntak mme ukpụhọde oro ẹdude ke uwetn̄kpọ Hebrew. Emi ekeme ndinam ndusụk idaha emi mme akpa Christian ẹkekotde ẹto mme uwetn̄kpọ N̄wed Abasi usem Hebrew oro ẹdade ikọ oro okpụhọrede ye uwetn̄kpọ Masorete, an̄wan̄a.—Exodus 1:5; Utom 7:14.

Ntem, mme ikpan̄wed ye mbai Bible ẹkefiọhọde mi ẹnọ ata eti isọn̄ ndida n̄kpep mban̄a edikabade uwetn̄kpọ Bible usem Hebrew. Mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ ẹsọn̄ọ ufọn edida udọn̄ikọ Septuagint ndomo ye Akpa N̄wed Ition eke Bible mbon Samaria. Mmọ ẹnọ mme akabade Bible ebiet efen efen ndikụt m̀mê ekeme ndidi ẹma ẹnam mme ukpụhọde ke uwetn̄kpọ Masorete. Ke ediwak idaha, mmọ ẹsọn̄ọ mme ubiere Kọmiti Ukabade Bible New World ndifiak nsịn enyịn̄ Jehovah ke mme itie emi ẹkesiode enye ẹfep ke uwetn̄kpọ Masorete.

Mme ikpan̄wed oro ẹtịn̄de ẹban̄a mme ibet ye mme edinịm ke akpanikọ n̄ka Qumran ẹnam enen̄ede an̄wan̄a nte ke idịghe orụk Ido Ukpono Mme Jew kiet kpọt okodu ke eyo Jesus. N̄ka Qumran ama enyene mme ido edinam oro ẹkekpụhọrede ye eke mme Pharisee ye mme Sadducee. Eyedi mme ukpụhọde emi ẹkeda ẹkesịm n̄ka oro ndifen̄e nnyọn̄ọ wilderness. Mmọ ke ndudue ẹma ẹkere ẹte ke Isaiah 40:3 emi etịn̄de aban̄a uyo emi ofioride ke wilderness ete ẹnen̄ede usụn̄ Jehovah osu mmimọ ke idem. Ediwak ke otu mbai ikpan̄wed oro ẹtịn̄ ẹban̄a Messiah, emi mme andiwet mmọ ẹkedade nte ke edidi esie ekpere. Emi edi akpan n̄kpọ udọn̄ ke ntak ikọ Luke oro nte ke ‘mbio-obio ẹketie ke idot-enyịn’ ẹbet edidi Messiah.—Luke 3:15.

Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ an̄wam nnyịn ke ndusụk udomo ndifiọk usụn̄ uwem mme Jew ke ini emi Jesus ọkọkwọrọde ikọ. Mmọ ẹnọ ntọt ẹban̄a edida ukpepn̄kpọ usem Hebrew eset ndomo ye uwetn̄kpọ Bible. Edi osụk oyoyom ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde uwetn̄kpọ ediwak ke otu mme Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ oro. Ke ntre, ẹkeme ndisụk nnyene mbufa ifiọk. Ih, n̄kponn̄kan n̄kpọeset oro ẹdọkde ẹsio ke isọn̄ ke ọyọhọ isua ikie 20 aka iso ndidemede udọn̄ nditọ ukpepn̄kpọ eken ye nditọ ukpepn̄kpọ Bible nte nnyịn isan̄ade ika iso ke ọyọhọ isua ikie 21.

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 7]

Udọkisọn̄ ke Qumran: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; akani uwetn̄kpọ: Ẹbọ ẹto Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem