Bible ke Eboho Kiet

MAN ẹsion̄o Bible ẹwet, mme akpa Christian ẹkedi akpa owo ndida n̄wed—idịghe ikpan̄wed—nnam n̄kpọ. Nte ededi, mme Christian oro ikọtọn̄ọke ndisio eboho kiet oro esịnede kpukpru n̄wed Bible ke ndondo oro. Flavius Cassiodorus akanam akpan usio-ukot ntatara edision̄o mme Bible ke eboho kiet ke ọyọhọ isua ikie itiokiet.

Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus akamana ke n̄kpọ nte 485-490 E.N. ke ubon imọ ke Calabria, ke ata usụk usụk Italy eyomfịn. Enye okodu uwem ke ntịme ntịme ini ke mbụk Italy, ke ini mbon Goth ẹkebemde iso ẹdụn̄ ke inua-akpa Italy ndien ekem mbon Byzantine. Ke ini enye ekedide n̄kpọ nte isua 60 m̀mê 70 ke emana, Cassiodorus ama ọtọn̄ọ ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k ye itie ubon n̄wed Vivarium ekpere ufọk esie ke Squillace, Calabria.

Ifịk Ifịk Andikabade Bible

Kiet ke otu mme akpan udọn̄ Cassiodorus ekedi ndikabade Bible. Ewetmbụk oro Peter Brown ewet ete: “Ke ekikere Cassiodorus, ẹkenyene ndikama kpukpru n̄wed usem Latin ke edikabade N̄wed Abasi. Ẹkenyene ndida kpukpru n̄kpọ un̄wam oro ẹkedade ke mbemiso ndidụn̄ọde nnyụn̄ nsion̄o mme n̄wọrọnda uwetn̄kpọ nnam n̄kpọ man ẹfiọk N̄wed Abasi ẹnyụn̄ ẹkeme ndision̄o mmọ ke usụn̄ owụtde ifiọk. Nte ndutịm obufa ekondo, akpakana ifiọk usem Latin asan̄a akanade akaka utịn Ikọ Abasi.”

Cassiodorus ama atan̄ mme akabade n̄wed ye nta mme obon ikọ obok ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k Vivarium man ẹdụn̄ọde ofụri Bible onyụn̄ ada usụn̄ ke ifịk ifịk edinam ukabade n̄wed oro. Enye akayak utom oro ọnọ sụk ibat ibat mme ọfiọkn̄wed. Mmọ emi ẹkenyene ndifep edinen̄ede se ẹkerede nte ẹdide ndudue mme osion̄o n̄wed itọk itọk. Edieke ẹkenyenede eyịghe ẹban̄a nte ẹbonde ikọ, ẹkenyene ndida mme uwetn̄kpọ Bible eset nte itie odudu utu ke usụn̄ ubon ikọ usem Latin oro ẹnyịmede. Cassiodorus ama eteme ete: “Ana ẹkpeme usụn̄ ubon ikọ . . . , sia owo mîkemeke ndikpụhọde se ẹdiọn̄ọde nte uwetn̄kpọ eke odudu spirit. . . . Ana ẹkpeme usem, n̄ke, ye ebetọ ikọ Bible, idem ọkpọkọm mme usụn̄ ubon ikọ usem Latin ẹnam mmọ ẹtie esen esen, kpa nte anade ẹkpeme mme orụk ata enyịn̄ ‘Hebrew.’”—The Cambridge History of the Bible.

N̄wed Grandior

Ẹma ẹdọhọ mme osion̄o n̄wed ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k Vivarium ẹte ẹsion̄o ke nsụhọde n̄kaha n̄wọrọnda nsiondi Bible ita ke usem Latin. Eyedi kiet ke otu emi, oro ekedide eboho usụkkiet, ama esịne uwetn̄kpọ Akani Usem Latin, kpa edikabade oro ọkọwọrọde edi ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie iba. Udiana nsiondi ama esịne Vulgate usem Latin, emi Jerome okokụrede ke n̄kpọ nte ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie ition. Ẹkeda ọyọhọ nsiondi ita, N̄wed Grandior, emi ọwọrọde “akamba n̄wed,” ẹto uwetn̄kpọ Bible ita. Akpatre nsiondi iba oro ẹma ẹnam ẹkeme ndidọn̄ kpukpru n̄wed Bible ke eboho kiet.

Etie nte Cassiodorus ekedi akpa owo ndikosio mme Bible usem Latin ke eboho kiet, okotde  mmọ pandectae. * Nte eyịghe mîdụhe, enye ama okụt ufọn edidọn̄ kpukpru n̄wed Bible ke eboho kiet, ke ntem anamde ubiatini oro ẹsidude ke ndika mbịne ediwak eboho ẹtre.

To ke Usụk Usụk Italy Sịm Mme Isuo Britain

Esisịt ini ke Cassiodorus ama akakpa (eyedi n̄kpọ nte 583 E.N.), N̄wed Grandior ama ọtọn̄ọ isan̄. Ke ini oro, ẹnịm ke akpanikọ nte ke ẹma ẹsion̄o ubak n̄wed itie ubon n̄wed Vivarium ẹka itie ubon n̄wed Lateran ke Rome. Ke 678 E.N., Ceolfrith, akwa owo n̄ka mọn̄k Anglo-Saxon ama ada n̄wed oro edi mme isuo Britain ke ini enye ọkọnyọn̄de Rome edi. Ntem ke n̄wed oro akasan̄a edisịm ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k Wearmouth ye Jarrow, emi Ceolfrith ekedide esenyịn, ke se idide Northumbria, England, idahaemi.

Anaedi Bible Cassiodorus ekedide eboho kiet ekedi n̄kpọ nduaidem ọnọ Ceolfrith ye mme mọn̄k esie, emi ekemede ndidi edifere ndida enye nnam n̄kpọ ama edemede mmọ udọn̄. Ntem, ke ufan̄ iduọk isua ifan̄ kpọt, mmọ ẹma ẹsio ofụri Bible ita efen nte eboho kiet kiet. N̄kukụre uwetn̄kpọ oro osụk odude ke otu emi edi akamba akani uwetn̄kpọ ẹkotde N̄wed Amiatinus. Enye enyene page 2,060 emi ẹdade ikpaenan̄ ẹnam, kiet kiet edide n̄kpọ nte sentimita 51 ke uniọn̄ ye 33 ke ubom. Ke ẹsịnde mme ikpaedem esie enye okpon sentimita 25 onyụn̄ odobi kilogram 35. Enye edi mbịghi-n̄kan ofụri Bible usem Latin edide eboho kiet oro osụk odude. Ọwọrọetop eyen ukpepn̄kpọ Bible eke ọyọhọ isua ikie 19 oro Fenton J. A. Hort ama okụt n̄wed oro ke 1887. Hort ama ọdọhọ ete: “Idem akam ekeme ndikpa owo eyomfịn oro okụtde utịbe utịbe [uwetn̄kpọ] emi.”

Afiak Ọnyọn̄ Italy

Akpa N̄wed Grandior oro Cassiodorus okosiode idụhe aba idahaemi. Edi ẹma ẹmen enye emi otode ubon Anglo-Saxon, kpa N̄wed Amiatinus, ẹnyọn̄ Italy esisịt ini ke ẹma ẹkekụre enye. Esisịt ini mbemiso enye akakpade, Ceolfrith ama ebiere ndinyọn̄ n̄ka Rome. Enye ama ada kiet ke otu mme uwetn̄kpọ Bible usem Latin esie nte enọ ọsọk Pope Gregory II. Ceolfrith ama akpa ke usụn̄, ke 716 E.N., ke Langres, France. Edi mme ekemmọ akaisan̄ ẹma ẹmen Bible esie ẹka iso. Nte ini akakade, ẹma ẹmen n̄wed oro ẹdisịn ke itie ubon n̄wed ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k ke Obot Amiata, ufọt ufọt Italy, ebiet emi enye adade enyịn̄ oro N̄wed Amiatinus. Ke 1782 ẹma ẹsio uwetn̄kpọ oro ẹka Itie Ubon N̄wed Medicean-Laurentian ke Florence, Italy, ebiet emi enye osụk edide kiet ke otu ata ọsọn̄urua inyene itie ubon n̄wed oro.

Didie ke N̄wed Grandior enyene ufọn ọnọ nnyịn? Toto ke ini Cassiodorus, mme osion̄o n̄wed ye mme emịn̄n̄wed ẹnen̄ede ẹma ndision̄o Bible ke eboho kiet. Tutu esịm mfịn, edinam Bible edi eboho kiet anam edi mmemmem ọnọ mme owo ndika mbịne enye ndien ke ntre ẹbọ ufọn ẹto odudu oro enye enyenede ke uwem mmọ.—Mme Hebrew 4:12.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise obio ke page 29]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Isan̄ N̄wed Grandior

Ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k Vivarium

Rome

Jarrow

Wearmouth

Isan̄ N̄wed Amiatinus

Jarrow

Wearmouth

Obot Amiata

Florence

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Mme ndise ke page 30]

Enyọn̄: N̄wed Amiatinus Ufien: Ndise Ezra ke N̄wed Amiatinus

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze