Mme Eto Emi Ẹsidude Uwem Ẹbịghi

Ekeme ndidi ebeden̄ idịghe eti itie emi afo akpamade ndidụn̄, akpan akpan edieke enye odude ke ata enyọn̄ obot. Nte ededi, kpa ye ndiọi idaha oro ẹkemede ndidu, ndusụk eto alpine ẹsinen̄ede ẹdọn̄ n̄kam ke mme utọ ebeden̄ oro, ẹyọde mbịtmbịt ice ini etuep ye unana edịm ke ndaeyo.

NTE ido edide, mme ọsọn̄idem eto emi isikponke nte mme uduot mmọ emi ẹdude ke unaisọn̄. Ekpat mmọ ẹkeme nditie n̄kpotụk n̄kpotụk ye mfian̄ade mfian̄ade, mmọ isinyụn̄ itịmke iniọn̄. Mmọ ndidu ke idiọk idaha eyo ye ke isọn̄ emi ntan mîwakke anam mmọ ẹtie ntre.

Sia mmọ ẹkọride ke kiet ke otu ndiọkn̄kan ikpehe ke isọn̄, afo emekeme ndikere ke utọ eto oro isibịghike uwem. Edi idịghe ntre. Ndusụk owo ẹdọhọ ke Methuselah, bristlecone pine emi odude ke enyọn̄ obot okon̄de esịm mita 3,000 ke White Mountains ke California, ebịghi isua 4,700. The Guinness Book of Records 1997 asiak pine emi nte eto emi ebịghide uwem akan ke ekondo. Edmund Schulman, emi akanamde ndụn̄ọde aban̄a mme eto eset emi, ama anam an̄wan̄a ete: “Etie nte bristlecone pine . . . esika iso odu ke ntak idiọk idaha. Kpukpru n̄kani [pine] eken ke White Mountains ẹdu ke itie okon̄de ekpere ndisịm mita 3,000 ke edisat isọn̄ itiat wilderness.” Schulman ama odụn̄ọde n̄ko okụt ke mme uduot pine efen oro ẹkebịghide uwem ẹkan ẹkekọri kpasụk ntre ke n̄kpọsọn̄ idaha.

Okposụkedi anade mmọ ẹkan idiọk idaha, mme eto emi ẹsidude uwem ẹbịghi mi ẹbọ akamba ufọn ẹto n̄kpọ iba emi mmọ ẹnyenede. Mmọ ndidu ikpọn̄, ke ebiet emi eto mîwakke, ekpeme mmọ osio ke ikan̄ emi esitade akai, kiet ke otu n̄kponn̄kan n̄kpọndịk emi esisịmde ikpọ eto. N̄ko, orụn̄ mmọ esisọn̄ọ omụm isọn̄ itiat oro akama tutu unyekisọn̄ kpọt ekeme ndiwụbede mmọ.

Ke Bible ẹmen mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi ẹdomo ye eto. (Psalm 1:1-3; Jeremiah 17:7, 8) Mmọ n̄ko ẹkeme ndisobo idiọk idaha ke ntak mme idaha emi mmọ ẹdude. Ukọbọ, unana  nsọn̄idem, m̀mê ọkpọsọn̄ unana ekeme ndinen̄ede ndomo mbuọtidem mmọ, akpan akpan ke ini mme idomo oro ẹkade iso ke ediwak isua. Kpa ye oro, Andibot mmọ, emi okobotde mme eto oro ẹsisọn̄ọde ẹda ke idiọk idaha, ọn̄wọn̄ọ ọnọ mme andituak ibuot nnọ enye ete ke imọ iyan̄wam mmọ. Bible ọn̄wọn̄ọ ọnọ mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ete: ‘Enye ayanam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda, ẹnyụn̄ ẹkop idem.’—1 Peter 5:9, 10.

Ekikere oro odude ke ikọedinam Greek oro ẹsiwakde ndikabade “yọ” ke Bible edi ‘ndisọn̄ọ nda, ndikọbọ, m̀mê ndisọn̄ọ nyịre.’ Kpa nte edide ye mme eto alpine, eti orụn̄ edi ukpọhọde ediyọ. Ke se iban̄ade mme Christian, oyom mmọ ẹnen̄ede ẹmụm n̄kam ke Jesus Christ man ẹsọn̄ọ ẹda. Paul ekewet ete: “Nte mbufo ẹma ẹkebọ Christ Jesus Ọbọn̄ ndien, ẹsasan̄a ke Enye; yak mbufo ẹmụm n̄kam, ẹnyụn̄ ẹkọri ẹdaha ẹda ke Enye, ẹnyụn̄ ẹdọdiọn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ke mbuọtidem, kpa nte ẹkekpepde mbufo, ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi ekọm eti-eti.”—Colossae 2:6, 7.

Paul ama ọfiọk ete ke oyom inen̄ede imụm n̄kam ke n̄kan̄ eke spirit. Enye ke idemesie ama an̄wana ye “n̄kukịm ke obụkidem,” ndien enye ama ọyọ ndotndot ukọbọ ke ofụri ini utom ukwọrọikọ esie. (2 Corinth 11:23-27; 12:7) Edi enye ama ọfiọk ete ke imọ imekeme ndika iso ke odudu Abasi. Enye ama ọdọhọ ete: “Mmenyene ukeme ndinam kpukpru n̄kpọ ke odudu Andisọn̄ọ mi idem.”—Philippi 4:13.

Nte uwụtn̄kpọ Paul owụtde, Christian ndiyọ uforo uforo ikọn̄ọke ke enye ndidu ke nti idaha. Ukem nte mme eto alpine oro ẹsiyọde oyobio uforo uforo ke ediwak isua ikie, nnyịn imekeme ndisọn̄ọ nda edieke nnyịn imụmde n̄kam ke Christ inyụn̄ iberide edem ke odudu oro Abasi ọnọde. N̄ko-n̄ko, edieke nnyịn imede ime isịm akpatre, nnyịn imenyene idotenyịn ndikụt edisu un̄wọn̄ọ Abasi efen: “Usen ikọt mi [eyebiet] usen eto.”—Isaiah 65:22; Matthew 24:13.