Yak Nnam-Mmehe Edu Ọnọ Fi Ufọn

EREN oro ama odụn̄ ke esịt obio Athens ke isua 12. Kpukpru usen, enye ekesiwat usụn̄ oro ọnyọn̄ utom. Ekem enye ama ọwọrọ okodụn̄ ke esịt obio efen oro odude ekpere akwa obio. Usen kiet ke utom ama akasuana, enye ama adaha unyọn̄. Ekedi ke ini enye ekedịghede idemesie ke akani n̄kann̄kụk esie ke enye ekedifiọk ete ke imọ ikodụk ukwan̄ usụn̄. Ke ntak nnam-mmehe edu, enye akaka akani ufọk esie!

Eyịghe idụhe ẹsikotde nnam-mmehe edu, obot, kpa odudu oro otụkde uwem nnyịn ke mme okopodudu usụn̄. Ke usụn̄ifiọk emi, ẹkeme ndida edu ndomo ye ikan̄. Ikan̄ ekeme ndinọ un̄wana ke ekịm, ndien enye ekeme ndinam nnyịn ikop ufiop inyụn̄ ida enye item udia nnyịn. Edi, ikan̄ ekeme n̄ko ndidi enyene-ndịk asua oro abiatde uwem ye inyene. Ukem oro ke edi ye mme edu. Ke ẹtịmde ẹkpeme, mmọ ẹkeme ndinyene akamba ufọn. Edi mmọ ẹkeme n̄ko ndikama nsobo.

 Ke se iban̄ade eren oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke ntọn̄ọ, nnam-mmehe edu akakpa enye ekpri ini kpọt ndibet ke udịm n̄kpọisan̄ ke usụn̄. Ke ini edide edisịm mme ata akpan n̄kpọ, mme edu ẹkeme ndinam nnyịn ikụt unen mîdịghe ẹda nnyịn ẹkesịn ke afanikọn̄. Kere ban̄a ata mbụkuwem ifan̄ ke Bible oro ẹwụtde nte mme edu ẹkemede ndin̄wam m̀mê ndibiọn̄ọ nnyịn ke utom oro inamde inọ Abasi ye itie ebuana nnyịn ye Enye.

Mme Uwụtn̄kpọ Bible Ẹban̄ade Nti ye Ndiọi Edu

Noah, Job, ye Daniel ẹma ẹnyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Abasi. Bible otoro mmọ “ke edinen ido mmọ.” (Ezekiel 14:14) Ke edide akpan n̄kpọ, usụn̄ uwem kpukpru iren mbita oro ama owụt nte ke mmọ ẹma ẹkọri nti edu.

Ẹkedọhọ Noah ẹte ọkọn̄ ubom, kpa akamba ubom oro ọkọniọn̄de akan an̄wa mbre bọl onyụn̄ okon̄de akan ufọk oro enyenede enyọn̄ ition. Utọ akwa utom oro akpakanam ọkọn̄-ubom ekededi ke eset ndịk. Noah ye mbonubon esie mbitiaba ẹma ẹkọn̄ ubom oro ye unana edikama mme n̄kpọutom eyomfịn. Ke adianade do, Noah ama aka iso ndikwọrọ ikọ nnọ mbon eyo esie. Nnyịn imekeme nditịm nnịm nte ke enye n̄ko ama ọnọ se ubon esie okoyomde ke n̄kan̄ eke spirit ye ke n̄kan̄ eke obụk. (2 Peter 2:5) Man anam kpukpru emi, anaedi Noah ama enyene nti edu unam utom. N̄ko-n̄ko, ẹma ẹwet enyịn̄ Noah ke mbụk Bible nte owo oro ‘akasan̄ade ye Abasi. Noah ama anam kpukpru se Abasi eketemede enye.’ (Genesis 6:9, 22; 7:5) Sia Bible ọdọhọde ete ke enye ama “ọfọn ama,” anaedi enye ama aka iso ndisan̄a ye Abasi ke Ukwọ ama ekebe ye idem ke nsọn̄ibuot ye Jehovah ama ọkọtọn̄ọ ke Babel. Ke akpanikọ, Noah ama aka iso asan̄a ye Abasi tutu esịm n̄kpa esie ke esịmde isua 950 ke emana.—Genesis 9:28b.

Nti edu Job ẹma ẹn̄wam ndinam enye “ọfọn ama, onyụn̄ enen.” (Job 1:1, 8; 2:3) Nte ido, m̀mê edu esie ekedide, enye ama anam n̄kpọ nte oku ọnọ ubon esie ke ndisiwa mme uwa ke ibuot nditọ esie ke usọrọ mmọ kiet kiet okụrede, mbak edidi mmọ ‘ẹma ẹnam idiọk ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ Abasi ke esịt mmọ. Ntem ke Job akam esinam kpukpru ini.’ (Job 1:5) Nte eyịghe mîdụhe, mme ido edinam oro ẹkọn̄ọde ke utuakibuot Jehovah ẹkedi ebeiso n̄kpọ ke ubon Job.

Daniel ama anam n̄kpọ Jehovah “kpukpru ini” ke ofụri eyouwem esie oro ekebịghide. (Daniel 6:16, 20) Nso nti edu eke spirit ke Daniel ekenyene? N̄kpọ kiet edi-o, enye ama esibọn̄ akam kpukpru ini ọnọ Jehovah. Kpa ye oro ewụhọ edidem akakpande edinam emi, “[Daniel ama] ọtọn̄ọ edọn̄ esie utịm ikata ke usen, onyụn̄ ọbọn̄ akam, onyụn̄ ọnọ ekọm ke iso Abasi esie kpasụk nte enye akam esinamde.” (Daniel 6:10, sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Enye ikekemeke nditre edu edibọn̄ akam nnọ Abasi, idem ke ini oro ekesịnde uwem esie ke itiendịk. Eyịghe idụhe nte ke edu emi ama ọsọn̄ọ Daniel idem ndika iso ke usụn̄ uwem n̄wọrọnda nsọn̄ọnda esie ye Abasi. Etie nte Daniel n̄ko ama enyene eti edu ukpepn̄kpọ ye edu editie n̄kere mme akama-nduaidem un̄wọn̄ọ Abasi ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ. (Jeremiah 25:11, 12; Daniel 9:2) Ke akpanikọ, nti edu emi ẹma ẹn̄wam enye ndiyọ tutu esịm akpatre, efehede mbuba uwem ke edinam akpanikọ tutu esịm utịt.

Ke edide isio, Dinah ama okpu idiọk idiọk ke ntak idiọk edu. Enye ama ‘esiwọrọ aka ndise nditọ iban idụt oro,’ emi mîkedịghe mme andituak ibuot nnọ Jehovah. (Genesis 34:1) Edu oro etiede nte se mîdiọkke mi ama osụn̄ọ ke afanikọn̄. Akpa, Shechem, kpa akparawa oro ‘ẹkekponode ẹkan ke kpukpru ufọk ete esie,’ ama asabade Dinah. Ekem, iyatesịt nditọeka Dinah iren iba ama anam mmọ ẹwot kpukpru irenowo ke ofụri  obio. Nso enyene-ndịk utịp ke emi ekedi ntem!—Genesis 34:19, 25-29.

Didie ke nnyịn ikeme nditịm mfiọk nte ke mme edu nnyịn ẹyenọ nnyịn ufọn ke idinyụn̄ inọhọ nnyịn unan?

Ndida Mme Edu Nnam N̄kpọ

Owo akwaifiọk kiet ekewet ete: “Mme edu ẹdi akan̄a.” Edi mmọ ikpenyeneke ndidi akan̄a. Bible owụt ata in̄wan̄-in̄wan̄ ete ke nnyịn imekeme ndimek ndikpụhọde ndiọi edu nnyịn nnyụn̄ n̄kọri nti edu.

Edieke ẹnyenede nti edu, usụn̄ uwem Christian eyenen̄ede enyene ufọn onyụn̄ edi mmemmem nditiene. Alex, Christian otode Greece, ọdọhọ ete: “Edu edisọn̄ọ nyịre ke ndutịm nnamde kaban̄a nsio nsio utom an̄wam mi n̄kûbiat ọsọn̄urua ini mi.” Theophilus, ebiowo Christian, ọdọhọ ete ke edu edinam ndutịm edi edu oro an̄wamde imọ ndinyene uforo. Enye ọdọhọ ete: “Ami mmenen̄ede nnịm ke akpanikọ nte ke n̄kpekemeke ndise mban̄a mme utom Christian mi uforo uforo ye unana edu edinam eti ndutịm.”

Nte mme Christian, ẹteme nnyịn ẹte “ika iso isan̄a ke ukem ndutịm emi.” (Philippi 3:16, NW) Ndutịm abuana “edu . . . edinam n̄kpọ ntiene akpan usụn̄.” Utọ nti edu oro ẹnọ nnyịn ufọn koro nnyịn isibiatke ini nditie n̄kere mban̄a usụn̄ kiet kiet—otode ke nnam-mmehe, nnyịn ima itọtọn̄ọ eti ndutịm oro nnyịn iditienede. Mme nnam-mmehe edu ẹsikpere ndikabade ndi ndammana edu. Kpa nte edu ediwat ubomisọn̄ ye ntịn̄enyịn ekemede ndida awat-ubomisọn̄ usụn̄ ndinam mme anyan̄a-uwem ubiere ke mbuari ke ini osobode mme n̄kpọndịk ke usụn̄, nti edu ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndinam ndinen ubiere usọp usọp nte nnyịn isan̄ade ke usụn̄ uwem Christian nnyịn.

Nte Jeremy Taylor, ewetn̄wed otode England, esịnde enye: “Edinam aman edu.” Edieke nnyịn inyenede nti edu, nnyịn imekeme ndinam nti n̄kpọ ye unana mfịna. Ke uwụtn̄kpọ, edieke nnyịn nte mme asan̄autom Christian inyenede edu edibuana kpukpru ini ke utom ukwọrọikọ, edi mmemmem ye inem inem n̄kpọ ndiwọrọ an̄wautom. Kaban̄a mme apostle, nnyịn ikot ite, “kpukpru usen, ke temple ye ke ufọk, mmọ idopke uyo ndikpep nnyụn̄ n̄kwọrọ, ẹte Jesus edi Christ.” (Utom 5:42; 17:2, sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Ke n̄kan̄ eken, edieke nnyịn ibuanade ke utom ukwọrọikọ ntomo ntomo, nnyịn imekeme ndikop nnyekidem, iyomde ini efen efen ndikpep n̄kpọ mbemiso ikemede ndinyene uko ke akpan utom Christian emi.

Ntre ke edi ye mme ikpehe edinam Christian nnyịn eken. Nti edu ekeme ndin̄wam nnyịn ‘ndikot Ikọ Abasi ke uwemeyo ye ke okoneyo.’ (Joshua 1:8; Psalm 1:2) Christian kiet enyene edu edida minit 20 esịm 30 n̄kot Bible mbemiso odụkde idap. Idem ke ini enye enen̄erede akpa mba, enye esikụt ke edieke imọ idụkde idap ye unana edikot Bible, imọ isikemeke ndide idap ọfọn. Enye esinyene ndidemede nnyụn̄ nyụhọ udọn̄ eke spirit emi. Eti edu emi an̄wam enye n̄ko ndikot ofụri Bible ini kiet ke isua ke ediwak isua.

Uwụtn̄kpọ nnyịn, Jesus Christ, ama enyene edu edidụk mme mbono oro ẹnemede Bible. “Nte ido esie edide, Enye odụk ke synagogue ke usen sabbath, onyụn̄ adaha ke enyọn̄ ndikot n̄wed.” (Luke 4:16) Kaban̄a Joe, ebiowo oro enyenede akamba ubon onyụn̄ anamde utom ediwak hour, nnam-mmehe edu an̄wam enye enyene udọn̄ ndidụk mme mbono esop  kpukpru ini. Enye ọdọhọ ete: “Edu emi ọsọn̄ọ mi idem, ọnọde mi odudu eke spirit oro nyomde man n̄keme ndiyọ mme n̄kpọ-ata ye mme mfịna uforo uforo.”—Mme Hebrew 10:24, 25.

Mme utọ edu oro ẹnen̄ede ẹdi akpan n̄kpọ ke mbuba uwem Christian. Ntọt kiet otode idụt oro ẹkekọbọde ikọt Jehovah ọkọdọhọ ete: “Mbon oro ẹnyenede nti edu eke spirit ye ntotụn̄ọ esịtekọm ẹban̄a akpanikọ isinyeneke mfịna ndisọn̄ọ nda ke ini mme idomo ẹdide, edi mbon oro ẹsitabade mme mbono esop ‘ke ini n̄kpọ ọfọnde,’ mbon oro mîsiwọrọke an̄wautom kpukpru ini mîsinyụn̄ isọn̄ọke ida ke n̄kpri n̄kpọ ẹsiwak ndiduọn̄ọ ke ini ẹsobode ‘ikan̄ ikan̄’ idomo.”—2 Timothy 4:2, NW.

Fep Ndiọi Edu, Da Nti Edu Nam N̄kpọ

Ẹdọhọ ẹte ke ‘owo ekpenyene ndikọri sụk mme edu oro enye enyịmede ẹkara imọ.’ Ke akpanikọ, ndiọi edu ẹdi mme eteufọk oro ẹtiede ufịk ufịk. Edi, ẹkeme nditre mmọ.

Stella ama enyene mbumehe edise TV ke ndusụk ini. Enye enyịme ete: “Mmesinyene ‘eti’ ntak nnọ kpukpru ndiọi edu oro n̄kayakde idem nnọ.” Ntre ke ekedi ye ebeubọk edu esie ndise TV. Enye ama ọdọhọ idemesie ete ke imọ idise n̄kukụre kaban̄a “esisịt nduọkodudu” m̀mê “ndida n̄kpụhọ edinam.” Edi edu esie ama ebe ubọk, anamde enye ada ediwak hour ese ekebe ndise. Enye ọdọhọ ete: “Ke nsụhọde n̄kaha, idiọk edu emi ama osụhọde n̄kọri eke spirit mi.” Ye ukeme ofụri esịt, enye ke akpatre ama osụhọde ini oro enye esibiatde ke ndise TV onyụn̄ asasat se enye esede. Stella ọdọhọ ete: “Kpukpru ini mmesidomo nditi ntak emi n̄koyomde nditre edu emi, ndien mberi edem ke Jehovah ke ndisọn̄ọ nda ke ubiere mi.”

Christian kiet ekerede Charalambos anyan ubọk owụt idiọk edu oro ọkọbiọn̄ọde enye ndinam n̄kọri eke spirit—edisịk n̄kpọ nnịm. “Ke ini n̄kedide ndifiọk nte ke edu edisịk mme n̄kpọ nnịm ọdiọk, mma ntọn̄ọ ndinam n̄kpọ ndikpụhọde uwem mi. Ke ini nnịmde mme utịtmbuba, mma nsidiomi nnennen ini oro ndinamde ye nte nditọn̄ọde ndinam n̄kpọ ndisịm mmọ. Ndisịn mme ubiere ye ndutịm mi ke edinam kpukpru ini ekedi usọbọ, ndien enye aka iso ndidi eti edu tutu esịm emi.” Ke akpanikọ, nti edu ẹdi mfọnn̄kan n̄kpọ ndida n̄kpụhọ ndiọi edu.

Mme nsan̄a nnyịn ẹkeme n̄ko ndinam nnyịn ikọri nti m̀mê ndiọi edu. Nti edu ẹsibebe owo, kpa nte ndiọi edu ẹsibede owo. Idem kpa nte “idiọk nsan̄a [esibiatde] eti ido,” nti nsan̄a ẹkeme ndinọ nnyịn mme uwụtn̄kpọ nti edu ndikpebe. (1 Corinth 15:33) Ke edide akpan n̄kpọ akan, edu ekeme ndinam itie ebuana nnyịn ye Abasi ọsọn̄ m̀mê emem. Stella ọdọhọ ete: “Edieke mme edu nnyịn ẹfọnde, mmọ ẹnam en̄wan oro in̄wanade ndinam n̄kpọ Jehovah enen̄ede emem. Edieke mmọ ẹdiọkde, mmọ ẹbọbiọn̄ọ mme ukeme nnyịn.”

Nyene nti nnam-mmehe edu, nyụn̄ yak mmọ ẹda fi usụn̄. Mmọ ẹyedi ọkpọsọn̄ odudu oro ẹnyenede ufọn ke uwem fo.

[Ndise ke page 19]

Ukem nte ikan̄, mme edu ẹkeme ndinyene ufọn m̀mê ndikama nsobo

[Ndise ke page 21]

Ekedi ido Jesus ndidu ke synagogue ke Sabbath ke ntak edikot Ikọ Abasi

[Mme ndise ke page 22]

Nti edu eke spirit ẹyesọn̄ọ itie ebuana nnyịn ye Abasi