Abraham—Uwụtn̄kpọ Mbuọtidem

“[Abraham ekedi] ete kpukpru mmọ emi ẹbuọtde idem.”—ROME 4:11.

1, 2. (a) Nso ke ẹda ẹti Abraham ke otu mme ata Christian mfịn? (b) Ntak emi ẹkotde Abraham “ete kpukpru mmọ emi ẹbuọtde idem”?

 ENYE ekedi ete ete ọkpọsọn̄ idụt, prọfet, anam mbubehe, ye adausụn̄. Edi, ke otu mme Christian mfịn, ẹnen̄ede ẹda edu oro okonụkde Jehovah Abasi ndida enye nte ufan—mbuọtidem esie oro mîkoyokke—ẹti enye. (Isaiah 41:8; James 2:23) Enyịn̄ esie ekedi Abraham, ndien Bible okot enye “ete kpukpru mmọ emi ẹbuọtde idem.”—Rome 4:11.

² Nte iren oro ẹkedude uwem mbemiso Abraham, utọ nte Abel, Enoch, ye Noah, ikenyeneke mbuọtidem? Ẹma ẹnyene, edi ẹkenam ediomi ndidiọn̄ kpukpru idụt ke ererimbot ye Abraham. (Genesis 22:18) Ntem enye ama akabade edi ndamban̄a ete ọnọ kpukpru mbon oro ẹdibuọtde idem ke Mfri oro ẹken̄wọn̄ọde. (Galatia 3:8, 9) Ke usụn̄ifiọk kiet, ẹkeme ndida Abraham nte ete nnyịn, koro mbuọtidem esie edi uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ndikpebe. Ẹkeme ndida ofụri uwem esie nte uwụtn̄kpọ mbuọtidem, koro enye ọkọyọhọde ye ata ediwak idomo. Ke akpanikọ, anyan ini mbemiso Abraham okosobode se ẹkemede ndikot akakan idomo mbuọtidem—ewụhọ ndiwa Isaac eyen esie—Abraham ama owụt mbuọtidem esie ke ediwak n̄kpri idomo. (Genesis 22:1, 2) Ẹyak nnyịn idahaemi idụn̄ọde ndusụk ke otu akpa idomo mbuọtidem oro inyụn̄ ikụt se mmọ ẹkemede ndikpep nnyịn mfịn.

Ẹwụhọ Ndikpọn̄ Ur

3. Nso ke Bible etịn̄ ọnọ nnyịn aban̄a idaha Abram ke uwem?

³ Bible ebem iso etịn̄ ọnọ nnyịn aban̄a Abram (oro ẹkedidiọn̄ọde ke ukperedem nte Abraham) ke Genesis 11:26, emi ọdọhọde ete: “Terah odu uwem ke isua ata ye duop, ndien obon Abram, ye Nahor ye Haran.” Abram okoto ubon Shem oro akabakde Abasi. (Genesis 11:10-24) Nte Genesis 11:31 ọdọhọde, Abram okodụn̄ ye ubon esie ke uforo uforo “Ur mme Chaldee,” kpa obio oro okodude ini kiet ke edem usiahautịn Akpa Euphrates. * Ntem, enye ikọkọrike nte nyon̄ emi odụn̄de ke tent edi ọkọkọri nte andidụn̄ akwa obio oro ẹkedude ọkpọmiọk uwem. Ẹma ẹkeme ndidep mme n̄kpọ oro ẹtobode ke esenidụt ke ikpọ ufọkurua Ur. Mme ufọk emi ẹnyenede ubet 14 oro ẹyetde ndom mbakara, ẹdọn̄de mmọn̄ esan̄ukwak ke esịtufọk, ẹkeyọyọhọ mme ẹfak esie.

4. (a) Mme n̄kpọ-ata ewe ke Ur akakama ọnọ mme andituak ibuot nnọ Abasi akpanikọ? (b) Abram akasan̄a didie edibuọt idem ke Jehovah?

⁴ Ke ntak kpukpru inyene esie, Ur ama akama n̄kpọ-ata ọnọ owo ekededi oro okoyomde ndituak ibuot nnọ Abasi akpanikọ. Enye ekedi obio oro ekenen̄erede esịn idem ke ukpono ndem ye nsunsu ekikere. Ke akpanikọ, n̄kann̄kụk esie ọkọyọhọ ye ikpọ ibombom oro ẹkedade ẹkpono Nanna abasi ọfiọn̄. Eyịghe idụhe nte ke Abram ama odu ke ọkpọsọn̄ mfịghe nditiene mbuana ke oburobụt utuakibuot emi, ndusụk esịnede mfịghe otode ndusụk iman esie. Nte ekemde ye ndusụk ukpepn̄kpọ mme Jew, ete Abram, Terah, ke idemesie ekedi andinam ndisọi n̄kpọ. (Joshua 24:2, 14, 15) Se  ededi oro idaha ekedide, Abram ikedịghe andibuana ke esuene esuene nsunsu utuakibuot. Shem akanieren ete ete esie ke okosụk ododu uwem ndien nte eyịghe mîdụhe ama abuana ifiọk oro enye ekenyenede aban̄a ata Abasi ye enye. Nte utịp, Abram ọkọbuọt idem ke Jehovah, idịghe ke Nanna!—Galatia 3:6.

Idomo Mbuọtidem

5. Nso ewụhọ ye un̄wọn̄ọ ke Abasi ọkọnọ Abram ke adan̄aemi enye okosụk odude ke Ur?

⁵ Ẹkenyene ndisịn mbuọtidem Abram ke udomo. Abasi ama owụt enye idem onyụn̄ owụk enye ete: “Nam daha ke isọn̄ fo ye ke ebiet emana fo, ye ke ufọk usọ, ka ke isọn̄ eke ndiwụtde fi: ndien nyanam fi akabade edi akamba idụt, nnyụn̄ ndiọn̄ fi, nnyụn̄ nnam enyịn̄ fo okpon; afo oyonyụn̄ edi se ẹdiọn̄de: nyonyụn̄ ndiọn̄ mmọ eke ẹdidiọn̄de fi, nnyụn̄ nsụn̄i mmọ eke ẹdidiọkde ye afo: ndien oto fi kpukpru orụk ererimbot ẹyekụt mfọn.”—Genesis 12:1-3; Utom 7:2, 3.

6. Ntak oro okoyomde ata mbuọtidem man Abram ọkpọn̄ Ur?

⁶ Abram ama ọsọn̄ inyụn̄ inyeneke eyen. Didie ke ẹkeme ndinam enye akabade edi “akamba idụt”? Ndien m̀mọ̀n̄ ke isọn̄ oro ẹkedọhọde enye ẹte ọwọrọ aka okodu? Abasi iketịn̄ke inọ enye adan̄aoro. Ke ntre ama oyom ata mbuọtidem man Abram ọkpọn̄ uforo uforo Ur ye kpukpru ọkpọmiọk uwem esie. N̄wed oro Family, Love and the Bible etịn̄ aban̄a eset ete: “Ndiọkn̄kan ufen oro ẹkekemede ndimia andibuana ke ubon oro akanamde akwa idiọkn̄kpọ ekedi ndibịn enye nsio ke ubon, ndibọ enye unen edidi ‘andibuana’ ke ubon. . . . Emi edi ntak oro ekedide n̄wọrọnda ediwụt nsụkibuot ye mbuọtidem ke Abasi ke ini Abraham, ke anamde ewụhọ  Abasi, ọkọkpọn̄de, idịghe idụt esie kpọt, edi n̄ko iman esie.”

7. Didie ke mme Christian mfịn ẹkeme ndisobo ukem udomo oro Abram okosobode?

⁷ Mme Christian mfịn ẹkeme ndisobo mme ukem udomo oro. Ukem nte Abram, ekeme ndidọn̄ nnyịn ndinam mme udọn̄ n̄kpọ obụkidem ẹbem mme udọn̄ ukara Abasi iso. (1 John 2:16) Mbonubon oro mînịmke ke akpanikọ ẹkeme ndibiọn̄ọ nnyịn, ndien mme iman oro ẹma ẹkesio ẹfep ẹkeme ndidomo nditap nnyịn nsịn ke idiọk nsan̄a. (Matthew 10:34-36; 1 Corinth 5:11-13; 15:33) Ntem Abram ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Enye ama anam itie ufan ye Jehovah ebem kpukpru n̄kpọ iso—idem ebem itie ebuana ubon iso. Enye ikọfiọkke nnennen nnennen nte mme un̄wọn̄ọ Abasi ẹdisude, ini emi mmọ ẹdisude, m̀mê ebiet emi mmọ ẹdisude. Kpa ye oro, enye ama enyịme ndikọn̄ uwem esie ke mme un̄wọn̄ọ oro. Nso eti nsịnudọn̄ ke emi edi ntem ndibem iso nyom Obio Ubọn̄ ke uwem nnyịn mfịn!—Matthew 6:33.

8. Nso utịp ke mbuọtidem Abram ekenyene ke idem n̄kpet n̄kpet iman esie, ndien nso ke mme Christian ẹkeme ndikpep nto emi?

⁸ Nso kaban̄a mme n̄kpet n̄kpet iman Abram? Eyedi mbuọtidem ye uko Abram ama enyene n̄wọrọnda utịp ke idem mmọ, koro ama onụk Sarai, n̄wan esie, ye Lot, eyen eyeneka esie oro ekedide eyenakpa, ndinam ewụhọ Jehovah nnyụn̄ n̄kpọn̄ Ur. Eyeneka Abram oro Nahor ye ndusụk ke otu nditọ esie ẹma ẹkpọn̄ Ur ke ukperedem ẹkedụn̄ ke Haran, ebiet emi mmọ ẹketuakde ibuot ẹnọ Jehovah. (Genesis 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Kamse, idem ete Abram, Terah, ama enyịme ndiwọrọ ye eyen esie! Ntem Bible ọdọhọ ke enye, nte ibuot ufọk, akada mmọ ọwọrọ aka Canaan. (Genesis 11:31) Nte nnyịn n̄ko imekeme ndinyene ndusụk nti utịp edieke nnyịn idade mbufiọk inọ iman nnyịn ikọ ntiense?

9. Nso ntịmidem ke Abram ekenyene ndinam kaban̄a isan̄ esie, ndien ntak ekemede ndidi oro ama abuana n̄waidem?

 ⁹ Mbemiso ọkọtọn̄ọde isan̄, Abram ama enyene ekese ndinam. Enye ekenyene ndinyam inyene esie nnyụn̄ ndep tent, camel, udia, ye mme n̄kpọutom oro enye okoyomde. Ekeme ndidi okụk ama atak Abram ke ndinam utọ usọp usọp ntịmidem oro, edi enye ama okop idatesịt ndisụk ibuot nnọ Jehovah. Anaedi ekedi akpan usen didie ntem ke ini ẹkekụrede ntịmidem mbonisan̄ Abram ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọde ẹda ke edem ibibene Ur, ẹben̄ede idem ndidaha isan̄! Ke ẹtienede inụk Akpa Euphrates, mbonisan̄ oro ẹma ẹnam isan̄ ẹdụk ufọt edem edere ye edem usoputịn. Ke ẹma ẹkenam isan̄ ke ediwak urua, ẹsan̄ade n̄kpọ nte kilomita 1,000, mmọ ẹma ẹdisịm obio oro odude ke edere edere Mesopotamia oro ẹkotde Haran, kpa akpan itie nduọkodudu mbonisan̄.

10, 11. (a) Nso ikeme ndidi ntak emi Abram okodude ke Haran ke ndusụk ini? (b) Nso nsịnudọn̄ ke ẹkeme ndinọ mme Christian oro ẹsede ẹban̄a mme ete ye eka mmọ oro ẹsọn̄de?

¹⁰ Abram ama anam idụn̄ ke Haran, eyedi akanam oro ke ekerede aban̄a Terah, akanieren ete esie. (Leviticus 19:32) Kpasụk ntre, ediwak Christian mfịn ẹnyene mbiomo edise mban̄a mme ete ye eka mmọ oro ẹma ẹkesọn̄ m̀mê oro ẹdọn̄ọde, ndusụk mmọ ẹkam ẹnyenede ndinam ukpụhọde man ẹnam oro. Ke ini oro edide se ẹyomde, utọ mbon oro ẹkeme ndinịm ke akpanikọ ẹte ke ima ima n̄waidem mmimọ ‘ọfọn Abasi ke enyịn.’—1 Timothy 5:4.

¹¹ Ini ẹma ẹbe. “Usen Terah edi isua ikie iba ye ition: ndien Terah akpa ke Haran.” Abram ama enen̄ede ofụhọ aban̄a n̄kpa emi, edi ke ini mfụhọ oro ama ekebe, enye ama ọsọsọp adaha isan̄. “Abram esịm isua ata ye efịt ke ini enye adahade ke Haran. Ekem, Abram ada Sarai n̄wan esie, ye Lot eyen eyen eka esie, ye kpukpru inyene emi mmọ ẹkekọde, ye owo emi mmọ ẹkenyenede ke Haran; ndien mmọ ẹdan̄a ẹte ika ke isọn̄ Canaan.”—Genesis 11:32; 12:4, 5.

12. Nso ke Abram akanam ke adan̄aemi okodude ke Haran?

¹² Edi n̄kpọ udọn̄ ndifiọk nte ke Abram ama ‘ọkọ inyene’ ke adan̄aemi okodude ke Haran. Okposụkedi enye akayakde mme n̄kpọ obụkidem ẹtak man ọkpọn̄ Ur, Abram ọkọkpọn̄ Haran nte imọ owo. Nte an̄wan̄ade, emi okoto edidiọn̄ Abasi. (Ecclesiastes 5:19) Ke adan̄aemi Abasi mîn̄wọn̄ọke ndinam kpukpru ikọt esie ẹdi imọ mfịn, enye enịm un̄wọn̄ọ esie ndinọ mbon oro ‘ẹkpọn̄de ufọk, nditọ-eka iren, m̀mê nditọ-eka iban’ ke ntak Obio Ubọn̄, se inanade mmọ. (Mark 10:29, 30) Abram n̄ko ama ‘enyene mme owo,’ oro edi, otu nditọufọk. Targum eke Jerusalem ye Mbio Mbio Uwetn̄kpọ Chaldee ẹdọhọ ẹte ke Abram ‘ama anam mme owo ẹkpụhọde ido ukpono.’ (Genesis 18:19) Nte mbuọtidem fo onụk fi ndinyene nneme ye mme mbọhọidụn̄, mme nsan̄autom, m̀mê mme nsan̄a ufọkn̄wed fo? Utu ke ndisụhọde ntie ọtọkiet nnyụn̄ mfre mban̄a ewụhọ Abasi, Abram ama ada ini emi enye okodude ke Haran anam n̄kpọ uforo uforo. Edi idahaemi ini oro enye ekenyenede ndidu do ama okụre. “Ndien Abram adaha aka, nte Jehovah ọkọdọhọde enye.”—Genesis 12:4.

Ẹsan̄a Ẹbe Euphrates

13. Ini ewe ke Abram ekebe Akpa Euphrates, ndien nso ke edinam emi ọkọwọrọ?

¹³ Ini kiet efen Abram ekenyene ndidaha isan̄. Ke ọkpọn̄de Haran, mmọ ẹma ẹdụk n̄kan̄ edem usoputịn, ẹsan̄ade ke n̄kpọ nte kilomita 90. Ekeme ndidi Abram ama atuak ada ke itie kiet ke mben Euphrates ke ini ẹtode akani iwụk ebiet unyamurua Carchemish ẹdụk. Emi ekesidi akpan itie emi mbonisan̄ ẹkesisan̄ade ẹbe. * Ke ewe usenọfiọn̄ ke mbonisan̄ Abram ẹkebe akpa oro? Bible owụt nte ke enye akada itie isua 430 mbemiso Uwọrọidụn̄ mme Jew ke Egypt ke Nisan 14, 1513 M.E.N. Exodus 12:41 ọdọhọ ete: “Edikem ke akpatre isua emi ọyọhọde ke ikie inan̄ ye edịp ye duop, ke idem usen oro, kpukpru mme udịm Jehovah ẹto ke isọn̄ Egypt ẹwọn̄ọ.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.)  Nte an̄wan̄ade, ndien, ediomi Abraham ọkọtọn̄ọ ndinyene odudu ke Nisan 14, 1943 M.E.N., ke ini Abram ke n̄kopitem ekebede Euphrates.

14. (a) Nso ke Abram ekekeme ndida enyịn mbuọtidem n̄kụt? (b) Ke nso usụn̄ifiọk ke ẹdiọn̄ ikọt Abasi mfịn ẹkan nte ẹkediọn̄de Abram?

¹⁴ Abram ama ọwọrọ ọkpọn̄ obio uforo. Edi, idahaemi enye ama ekeme ndida n̄kụt “obio eke enyenede nsọn̄ọnda,” edinen ukara oro akarade ubonowo. (Mme Hebrew 11:10) Ih, ye ata esisịt ntọt, Abram ama ọtọn̄ọ ndifiọk mme akpan n̄kpọ ke uduak Abasi ndinyan̄a n̄kpakpa ubonowo. Mfịn, ẹdiọn̄ nnyịn ke ndinam nnyịn ifiọk uduak Abasi enen̄ede atara akan nte Abram ọkọfiọkde. (Mme N̄ke 4:18) “Obio,” m̀mê ukara Obio Ubọn̄—oro ẹma ẹkewụk ke heaven toto ke 1914—oro Abram okodoride enyịn aban̄a edi ata idem n̄kpọ idahaemi. Ke ntre, nte ikponụkke nnyịn ndinam n̄kpọ n̄wụt mbuọtidem ye ibetedem nnyịn ke Jehovah?

Isan̄ Ọtọn̄ọ ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ

15, 16. (a) Ntak oro okoyomde uko man Abram ọbọp itieuwa ọnọ Jehovah? (b) Didie ke mme Christian mfịn ẹkeme ndinyene uko nte Abram?

¹⁵ Genesis 12:5, 6 asian nnyịn ete: “Ndien mmọ ẹdi ke isọn̄ Canaan. Ndien Abram asan̄a ke ufọt isọn̄ oro ebe esịm ke ebiet Shechem, ke ọtọ Moreh.” Shechem okodu kilomita 50 ke n̄kan̄ edem edere Jerusalem ndien anyanade ana ke eti itịghede oro ẹkekotde “paradise edisana isọn̄.” Kpa ye oro, ‘mme Canaanite ẹma ẹdu ke isọn̄ oro ke ini oro.’ Sia mbon Canaan ẹkedude obukpo uwem, Abram ekenyene ndisịn ukeme man ekpeme ubon esie ọbiọn̄ọ idiọk odudu mmọ.—Exodus 34:11-16.

¹⁶ Nte ọyọhọ ikaba, “Jehovah ayarade idem esie ọnọ Abram ete, Nyemen isọn̄ emi nnọ ubon fo.” Emi ekedi n̄kpọ nduaidem didie ntem! Nte ededi, ama oyom mbuọtidem man Abram adara n̄kpọ oro nditọ esie eke ini iso kpọt ẹdinyenede. Kpa ye oro, ke ndinam n̄kpọ mban̄a,  Abram ama “anam itie uwa do ọnọ Jehovah emi akayararede idem esie ọnọ enye.” (Genesis 12:7) Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọnọ ekikere ete: “Ndibọp itieuwa ke isọn̄ oro ke akpanikọ ekedi edida enye nnyene ọkọn̄ọde ke unen oro ẹnọde enye ke ntak mbuọtidem esie.” Ndibọp utọ itieuwa oro n̄ko ekedi edinam uko. Nte eyịghe mîdụhe, itieuwa emi ekebiet itieuwa oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke ukperedem ke Ibet ediomi, oro ẹkedade ata itiat (idịghe edisọi itiat) ẹbọp. (Exodus 20:24, 25) Enye ekedi ata isio ye mme itieuwa oro mbon Canaan ẹkedade ẹnam n̄kpọ. Ntem Abram ama anam uko uko owụt nte idide andituak ibuot nnọ ata Abasi, Jehovah, osiode idem anyan ọnọ usua ye ata n̄kpọndịk oro ekekemede ndito emi. Nso kaban̄a nnyịn mfịn? Nte ndusụk nnyịn—akpan akpan mme uyen—imesikop ndịk ndinam mme mbọhọidụn̄ ye mme nsan̄a ufọkn̄wed nnyịn ẹfiọk ẹte ke nnyịn ituak ibuọt inọ Jehovah? Uwụtn̄kpọ uko Abram akpakam esịn udọn̄ ọnọ kpukpru nnyịn ndikop idatesịt ke ndidi mme asan̄autom Jehovah!

17. Didie ke Abram okowụt idem nte andikwọrọ enyịn̄ Abasi, ndien emi eti mme Christian aban̄a nso mfịn?

¹⁷ Ebiet ekededi oro Abram akakade, utuakibuot Jehovah ekesidi ebeiso n̄kpọ. “Ekem, enye adaha do aka akamba obot kiet ke edem Beth-el emi utịn asiahade, ndien owụk tent esie, Beth-el ke ada ke edem usop utịn, ye Ai ke edem usiaha utịn: ndien enye anam itie uwa do ọnọ Jehovah, onyụn̄ okot Jehovah ke enyịn̄.” (Genesis 12:8) Ubak udịmikọ Hebrew oro ẹkabarede ‘okot enyịn̄’ ọwọrọ n̄ko “atan̄a (ọkwọrọ) enyịn̄.” Nte eyịghe mîdụhe, Abram ama atan̄a enyịn̄ Jehovah uko uko ke otu mme mbọhọidụn̄ esie oro ẹkedide mbon Canaan. (Genesis 14:22-24) Emi eti nnyịn aban̄a utom nnyịn ndinyene akamba udeme nte ikekeme ke “nditan̄a enyịn̄ esie an̄wan̄wa” mfịn.—Mme Hebrew 13:15, NW; Rome 10:10.

18. Itie ebuana Abram ye mme andidụn̄ Canaan eketie didie?

¹⁸ Abram ikodụn̄ke enen̄ede ebịghi ke ekededi ke otu itie oro. “Ndien Abram ọwọrọ idụn̄ aka usụk-usụk”—ikpehe oro edịm mîsiwakke ndidep ke edem usụk ikpọ obot Judah. (Genesis 12:9) Ebede ke ndisan̄a ke itie ke itie nnyụn̄ ntọn̄ọ uwem nte andituak ibuot nnọ Jehovah ke obufa itie kiet kiet, Abram ye ikọtufọk esie ẹma “ẹnyịme ẹte mme imọ idi isen owo ye odudụn̄ ke isọn̄.” (Mme Hebrew 11:13) Ke ofụri emi, mmọ ẹma ẹfep ndinen̄ede ndian idem ye mme mbọhọidụn̄ mmọ oro ẹkedide mme okpono ndem. Kpasụk ntre inaha mme Christian mfịn ẹdi “eke ererimbot.” (John 17:16) Ke adan̄aemi nnyịn ifọnde ido ye mme mbọhọidụn̄ ye nsan̄autom nnyịn, nnyịn iyekpeme man ikûbuana ke edu uwem oro owụtde edu ererimbot oro adianarede ọkpọn̄ Abasi.—Ephesus 2:2, 3.

19. (a) Ntak emi uwem nyon̄ akakamade mme n̄kpọ-ata ọnọ Abram ye Sarai? (b) Mme idomo efen ewe ẹkena ẹbet Abram?

¹⁹ Ẹyak nnyịn ikûfre ite ke ndikpụhọde nda ekekem ye n̄kpọsọn̄ idaha uwem nyon̄ ikedịghe mmemmem n̄kpọ inọ Abram m̀mê Sarai. Mmọ ẹkedia udia ẹto mme ufene mmọ utu ke ndidia udia oro ẹkedepde ke kiet ke otu ikpọ ufọkurua Ur oro ẹdọn̄de n̄kpọurua ẹyọhọ; mmọ ẹkedụn̄ ke tent utu ke ndidụn̄ ke ndiye ufọk. (Mme Hebrew 11:9) Uwem Abram ọkọyọhọ ye edinam; enye ama enyene ekese ndinam ke ndise mban̄a ufene ye nditọufọk esie. Nte eyịghe mîdụhe, Sarai ama anam mme utom oro iban idụt oro ẹkesinamde: edibuen ndomuyo, edinam usụn̄ uyo, edifiak ndidi, ye edikịm edisịnen̄kpọ. (Genesis 18:6, 7; 2 Ndidem 23:7; Mme N̄ke 31:19; Ezekiel 13:18) Edi, mbufa idomo ke ẹkedi ke iso. Ikebịghike Abram ye ikọtufọk esie ẹkenyene ndisobo idaha oro edisịnde uwem mmọ ke itiendịk! Nte mbuọtidem Abram ọyọsọn̄ ekem ndikan n̄kpọ-ata emi?

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Ama Etịm Ọfiọk?

• Ntak emi ẹkotde Abram “ete kpukpru mmọ emi ẹbuọtde idem”?

• Ntak oro okoyomde mbuọtidem man Abram ọkpọn̄ Ur mme Chaldee?

• Didie ke Abram okowụt ete ke imọ ikenịm utuakibuot Jehovah akpa?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise obio ke page 16]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

ISAN̄ ABRAM

Ur

Haran

Carchemish

CANAAN

Akwa Inyan̄

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ọkọn̄ọ ke n̄wed ndise obio emi ẹkebọde unen ẹto Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Ndise ke page 15]

Ama oyom mbuọtidem man Abram ọkpọn̄ ọkpọmiọk uwem oro okodude ke Ur

[Ndise ke page 18]

Ke ndidụn̄ ke tent, Abram ye ikọtufọk esie ẹma “ẹnyịme ẹte mme imọ idi isen owo ye odudụn̄”