Mbụk Eyouwem

Un̄wana eke Spirit Ayama ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn

NTE NAJIB SALEM OBỤKDE

Ke akpa isua ikie E.N., un̄wana Ikọ Abasi ama ayama oto Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn esịm utịt ererimbot. Ke ọyọhọ isua ikie 20, un̄wana oro ama afiak ayama ke ikpehe ererimbot oro. Yak mbụk nnọ fi nte oro eketịbede

N̄KAMANA ke 1913 ke obio Amioun, ke edere edere Lebanon. Oro ekedi akpatre isua oro ererimbot ekenyenede esisịt emem ye ifụre, koro Ekọn̄ Ererimbot I ama asiaha ke isua oro eketienede. Ke ini ekọn̄ oro okokụrede ke 1918, Lebanon, oro ẹkediọn̄ọde ini oro nte n̄kpọuto Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn, ama ọduọ ke n̄kan̄ ndutịm uforo ye ke n̄kan̄ ukaraidem.

Ke 1920, ke ini ẹkefiakde ẹtọn̄ọ ndutịm ubọ leta ke Lebanon, ẹma ẹbọ mme leta ẹto mbon Lebanon oro ẹkedụn̄ọde ke esenidụt. Abdullah ye George Ghantous, nditọeka eka mi, ẹma ẹdu ke otu mbon oro ẹkebọde leta ẹto. Mmọ ẹkewet n̄wed ẹnọ ẹsọk ete mmọ, Habib Ghantous, ete eka mi, ẹtịn̄de ẹnọ enye ẹban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 24:14) Ikpîkpu edineme se ikesịnede ke leta nditọ esie nnọ ekemmọ mbio obio ama anam ẹsak ete eka mi. Mbio obio esie ẹma ẹsuan ufụmikọ ẹte ke nditọ Habib ẹkesịn udọn̄ ẹnọ ete mmọ ndinyam isọn̄ esie, ndep enan̄-mbiomo, nnyụn̄ n̄ka n̄kọkwọrọ ikọ.

Un̄wana Ọtọn̄ọ Ndisiaha

Ke isua oro eketienede, 1921, Michel Aboud, oro okodụn̄de ke Brooklyn, New York, U.S.A., ama ọnyọn̄ edi Tripoli, Lebanon. Enye ama akabade edi Eyen Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkekotde Mme Ntiense Jehovah ini oro. Okposụkedi ata ediwak ke otu mme ufan ye iman Brọda Aboud mîkenyịmeke etop Bible, owo iba  oro ẹketịmde ẹdiọn̄ọ, Ibrahim Atiyeh, prọfesọ, ye Hanna Shammas, abia edet, ẹma ẹnyịme. Ke akpanikọ, Dr. Shammas ama ayak ufọk ye itie usọbọ esie ọnọ ẹda ẹnịm mme mbono esop Christian.

N̄kosụk ndi eyenọwọn̄ ke ini Brọda Aboud ye Brọda Shammas ẹkedide Amioun, emi n̄kodụn̄de. Edidi mmọ ama enen̄ede otụk mi, ndien mma ntọn̄ọ nditiene Brọda Aboud n̄ka utom ukwọrọikọ. Ke isua 40 nnyịn mbiba ikedi nsan̄a ofụri ini ke utom ukwọrọikọ, tutu esịm n̄kpa Brọda Aboud ke 1963.

Ke ufan̄ isua 1922 ye 1925, un̄wana akpanikọ Bible ama ayama ntatara ntatara esịm ediwak obio-in̄wan̄ ke edem edere Lebanon. N̄kpọ nte owo 20 esịm 30 ẹma ẹsisop idem ke mme ufọk owo, utọ nte ke ufọk nnyịn ke Amioun, ndineme mban̄a Bible. Mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹsidọn̄ nditọwọn̄ ẹdimia tian ẹnyụn̄ ẹfiori n̄kpo man ẹtịmede mme mbono esop nnyịn, ntre nnyịn ima isisop idem ndusụk ini ke ikọt eto pine.

Ke ini n̄kedide akparawa, ifịk oro n̄kenyenede nnọ utom ukwọrọikọ—ye edidụk kpukpru mbono esop Christian—ama anam ẹnọ mi nditịk enyịn̄ oro Timothy. Etubom ufọkn̄wed ama owụk mi ete ntre ndidụk se enye okokotde “mme mbono esop oro.” Ke ini mmen̄kenyịmeke nditre, ẹma ẹbịn mi ẹfep ke ufọkn̄wed.

Ndinọ Ikọ Ntiense ke Mme Idụt Bible

Esisịt ini ke mma n̄kana baptism ke 1933, mma ntọn̄ọ utom usiakusụn̄, nte Mme Ntiense Jehovah ẹkotde utom ukwọrọikọ uyọhọ ini. Okposụkedi nnyịn ikekpride ke ibat ini oro, nnyịn ikọkwọrọke ikọ ke ediwak obio-in̄wan̄ ke ikpehe edere edere Lebanon kpọt edi ima ikwọrọ n̄ko ke Beirut ye mme esịt obio esie tutu ikesịm edem usụk Lebanon. Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro, nnyịn ikesiwak ndisan̄a ke ukot mîdịghe iwat ke enan̄ mbiomo, nte Jesus Christ ye mme anditiene enye ke akpa isua ikie ẹkesinamde.

Ke 1936, Yousef Rahhal, Ntiense otode Lebanon oro okodụn̄de ke United States ke ediwak isua, ama edi ndise Lebanon. Enye ama ada ukwak ikwọ ye ukwak ubre usanikwọ iba edi. Nnyịn ima iyịri ukwak ikwọ oro ke ubomisọn̄ ẹkotde 1931 Ford ida isan̄a ke ofụri Lebanon ye Syria, idade etop Obio Ubọn̄ ika mme nsannsan ebiet. Ẹma ẹkeme ndida ke ebiet oyomde usụn̄ ebe kilomita 10 n̄kop uyom ukwak ikwọ oro. Mme owo ẹma ẹsidọk ọkọm ufọk mmọ man ẹkop se mmọ ẹkekotde uyo otode heaven. Mbon oro ẹkedude ke in̄wan̄ ẹma ẹsikpọn̄ utom mmọ ẹnyụn̄ ẹsịk ẹkpere man ẹkpan̄ utọn̄.

Kiet ke otu akpatre isan̄ mi ye Yousef Rahhal ekedi enye oro ikakade Aleppo, Syria, ke ini etuep eke 1937. Mbemiso enye akafiakde ọnyọn̄ United States, nnyịn ima inam isan̄ n̄ko ika Palestine. Do nnyịn ima ika ikese obio Haifa ye Jerusalem, ọkọrọ ye mme obio-in̄wan̄ ke idụt oro. Kiet ke otu mme owo oro nnyịn ikosobode ekedi Ibrahim Shahadi, oro n̄kemehede ye enye ke mbemiso ebe ke leta. Ibrahim ama ọkọri ke ifiọk Bible esịm idaha oro enye ọkọtọn̄ọde ndibuana ye nnyịn ke utom ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk ke ini nnyịn ikakade.—Utom 20:20.

Ama ọdọn̄ mi n̄ko ndisobo ye Prọfesọ Khalil Kobrossi, kpa enyene-ifịk owo Catholic oro ekekpepde n̄kpọ ye Mme Ntiense Jehovah ebe ke leta. Enye akasan̄a didie enyene adres Mme Ntiense ke Lebanon? Ọfọn, anyam ufọkurua ke ufọkurua kiet ke Haifa ama ada babru ẹkewakde ẹsio ke n̄wed Mme Ntiense Jehovah kiet ọbọp n̄kpọ ọnọ Khalil. Ẹma ẹwet adres nnyịn ke babru oro. Nnyịn ima ikop inem edidu ọtọkiet, ndien ke ukperedem, ke 1939, enye ama edi Tripoli man edina baptism.

 Ke 1937, Petros Lagakos ye n̄wan esie ẹma ẹdi Tripoli. Ke isua ifan̄ oro ẹketienede, nnyịn mbita ima ikụre akamba ikpehe Lebanon ye Syria, idade etop Obio Ubọn̄ isọk mme owo ke ufọk mmọ. Etisịm ini emi Brọda Lagakos akakpade ke 1943, Mme Ntiense ẹma ẹda un̄wana eke spirit ẹsịm ata ediwak obio ye obio-in̄wan̄ ke Lebanon, Syria, ye Palestine. Ke ndusụk idaha, n̄kpọ nte nnyịn owo 30 ima isibak idụk ubomisọn̄ ke n̄kanika ita usenubọk man ikesịm mme itie oro ẹdude nsannsan.

Ke iduọk isua 1940, Ibrahim Atiyeh ama akabade Enyọn̄-Ukpeme esịn ke usem Arabic. Ke oro ebede, mma n̄wet idem magazine oro inan̄ ke ubọk nnyụn̄ nnọ ẹsọk Mme Ntiense ke Palestine, Syria, ye Egypt. Ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, ẹma ẹnen̄ede ẹbiọn̄ọ ukwọrọikọ nnyịn, edi nnyịn ima isinyene nneme ye kpukpru mme andima akpanikọ Bible ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn. Mma n̄wet n̄wed ndise obio ye mme obio-in̄wan̄ oro ẹkedude ẹkpere ke idemmi, ndien nnyịn ima isịn ọkpọsọn̄ ukeme ndida eti mbụk n̄ka mme obio oro.

Ke 1944, ke adan̄aemi Ekọn̄ Ererimbot II okosụk ọsọn̄de ubọk, mma ndọ Evelyn, eyen Michel Aboud, nsan̄a usiakusụn̄ mi. Nte ini akakade, nnyịn ima inyene nditọ ita, eyenan̄wan kiet ye nditọiren iba.

Ndinam Utom ye Mme Isụn̄utom

Esisịt ini ke ekọn̄ ama okokụre, mme akpa andikụre ukpep ke Ufọkn̄wed Gilead eke mme isụn̄utom ẹma ẹdibehe ke Lebanon. Nte utịp, ẹma ẹtọn̄ọ akpa esop ke Lebanon, ndien ẹma ẹmek mi asan̄autom otu. Ekem, ke 1947, Nathan H. Knorr ye ewetn̄wed esie, Milton G. Henschel, ẹma ẹdise Lebanon ẹnyụn̄ ẹdinọ nditọete ekese nsịnudọn̄. Ikebịghike mme isụn̄utom efen efen ẹma ẹdisịm, ndien mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam nnyịn ke nditịm utom ukwọrọikọ ye ke ndinịm mme mbono esop.

Ke kiet ke otu isan̄ oro ikakade nsannsan ikpehe Syria, nnyịn ima isobo ubiọn̄ọ otode bishop n̄kann̄kụk. Enye ama odori nnyịn ikọ ete ke nnyịn isuan se enye okokotde n̄wed mbon Zionist. Ke edide isio, mbemiso 1948 mme ọkwọrọ ederi ẹkesiwak ndikot nnyịn “mbon Communist.” Idaha emi, ẹma ẹmụm nnyịn ẹnyụn̄ ẹda hour iba ẹfak nnyịn mbụme, ini oro ikadade ndinọ eti ikọ ntiense.

Ke akpatre, ebiereikpe oro ekekpede ikpe oro  ama ọdọhọ ete: “Okposụkedi nsụn̄ide ntan̄ebek [ebetọ ikọ oro adade ọnọ bishop] oro odoride mbufo ikọ, mmọkọm enye ke ndinọ mi ifet emi ndisobo ye mbufo nnyụn̄ n̄kpep mban̄a mme ukpepn̄kpọ mbufo.” Ekem enye ama ekpe ubọk ke afanikọn̄ oro emi akadade ọsọk nnyịn.

Isua duop ke ukperedem ke adan̄aemi n̄kasan̄ade ke bọs n̄ka Beirut, mma ntọn̄ọ nneme ye eren oro eketiede ekpere mi, edide odom-ukwak utom in̄wan̄. Ke ama akakpan̄ utọn̄ ke minit ifan̄ okop mme edinịm ke akpanikọ nnyịn, enye ama ọdọhọ ete ke owo kiet ama etịn̄ ukem ikọ oro ọnọ imọ ke Syria. Anie ekedi owo oro? Ebiereikpe oro ekekpede ikpe nnyịn isua duop ke mbemiso!

Ke iduọk isua 1950, mma n̄ka n̄kese Mme Ntiense ke Iraq nnyụn̄ mbuana ye mmọ ke ndinọ ikọ ntiense to ke enyịnusụn̄ sịm enyịnusụn̄. Mma nnam isan̄ n̄ko ediwak ini n̄ka Jordan ye West Bank. Ke 1951, mma nsịne ke otu Ntiense inan̄ oro ẹkekade Bethlehem. Nnyịn ikenịm Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ do. Ke usenubọk usen oro kpukpru mbon oro ẹkesopde idem ẹnọ edinam oro ẹma ẹsan̄a ke bọs ẹka Akpa Jordan, oro owo 22 ẹkenade baptism ke idiọn̄ọ uyakidem mmọ nnọ Jehovah. Ini ekededi oro nnyịn ikosobode ubiọn̄ọ ke n̄kann̄kụk oro, nnyịn ima isidọhọ ite: “Nnyịn idi ndisian mbufo nte ke amanaisọn̄ eyen mbufo kiet ayakabade edi Edidem ofụri isọn̄! Ntak emi mbufo ẹyatde esịt? Mbufo ẹkpenyene ndidat esịt!”

Ndikwọrọ Ikọ kpa ye N̄kpọsọn̄ Idaha

Mme owo ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ke ofụri ofụri ẹdi mbon eti esịt oro ẹsụhọrede idem, ẹnyụn̄ ẹfọnde ido. Ediwak mmọ ẹsikpan̄ utọn̄ ẹnọ etop Obio Ubọn̄ Abasi ye udọn̄. Ke akpanikọ, idụhe n̄kpọ oro ọnọde ndọn̄esịt akan edifiọk nte ke ibịghike un̄wọn̄ọ Bible emi oyosu: “Abasi ke Idem Esie oyonyụn̄ odu ye [ikọt esie], onyụn̄ edi Abasi mmọ. Enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba.”—Ediyarade 21:3, 4.

 Mmedikụt ke ata ediwak mbon oro ẹbiọn̄ọde utom nnyịn inen̄ekede ifiọk utom nnyịn ye etop oro nnyịn ikwọrọde. Mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹdomo ofụri ukeme ndibiat nnyịn enyịn̄! Ntem, ke ini ekọn̄ mbio obio akasiahade ke Lebanon ke 1975 onyụn̄ ebịghide akan isua 15, Mme Ntiense ẹma ẹsobo ekese mfịna.

Ini kiet, ami n̄kenịm ukpepn̄kpọ Bible ye ubon kiet ẹkedide mme enyene-ifịk aka ufọkabasi. Eti n̄kọri oro mmọ ẹkenamde ke ndikpep akpanikọ Bible ama ayat mme ọkwọrọ ederi esịt. Nte utịp, okoneyo usen kiet otu mbon ido ukpono n̄kann̄kụk ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme andibuana ke enye ndisịn ntịme ke ufọkurua ubon oro, ndien mmọ ẹma ẹfọp n̄kpọurua oro ke nsụhọde n̄kaha ekedide $10,000, U.S. Kpa ke okoneyo oro, mmọ ẹma ẹdi ẹdimụm mi. Nte ededi, mma n̄keme ndikọk ibuot ye adausụn̄ mmọ, nnamde an̄wan̄a nte ke edieke mmọ ẹkpedide mme ata Christian, mmọ ikpanamke n̄kpọ ibak ibak. Ye oro, enye ama ọnọ uyo ete ubomisọn̄ atuak ada onyụn̄ ọdọhọ mi n̄wọrọ.

Ke idaha efen, mbonekọn̄ inan̄ ẹma ẹmụm mi. Ke ẹma ẹkesịn mi ekese ndịk ke idem, adausụn̄ mmọ, oro ọkọdọhọde ke imọn̄ itop mi, ama okpụhọde ekikere ke mbuari, ndien ẹma ẹsana mi ẹyak. Iba ke otu iren emi ẹdu ke ufọk-n̄kpọkọbi idahaemi ke ntak uwotowo ye n̄wo, ndien ẹma ẹwot iba eken.

Mme Ifet Efen Ndinọ Ikọ Ntiense

Mma nsiwak ndinyene ifet ndife ke ubomofụm nto idụt kiet n̄ka efen. Ini kiet, ke ini n̄kefede nto Beirut n̄ka United States, mma ntie n̄kpere Charles Malek, akani asan̄autom esenidụt Lebanon. Enye ama enen̄ede akpan̄ utọn̄, owụtde esịtekọm aban̄a kpukpru ufan̄ikọ oro n̄kokotde ke Bible nnọ enye. Ke akpatre, enye ama ọdọhọ ete ke imọ ikaka ufọkn̄wed ke Tripoli, ebiet oro andikpep imọ ekedide Ibrahim Atiyeh, eren oro ete n̄wan mi ekemende owụt akpanikọ Bible! Ete Malek ama ọdọhọ ete ke Ibrahim ama ekpep imọ ndikpono Bible.

Ke ini isan̄ ubomofụm efen, mma ntie n̄kpere andida ke ibuot mbon Palestine ke Edidiana Mme Idụt. Mma nnyene ifet nditịn̄ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi nnọ enye. Ekem enye ama emen mi owụt ubon eyeneka esie eren ke New York, ndien mma nsika do ediwak ini n̄kese mmọ. N̄ko, mma nnyene iman oro akanamde utom ke ufọkutom Edidiana Mme Idụt ke New York. Usen kiet mma ndu ke ọfis esie ebịghi esịm hour ita, ke ini oro mma n̄keme ndinọ enye ikọ ntiense aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi.

Ami ndi isua 88 idahaemi, ndien nsụk n̄kekeme ndibuana ifịk ifịk ke ndise mban̄a mme mbiomo esop. Evelyn, n̄wan mi, ke osụk ananam n̄kpọ Jehovah ye ami. Eyenan̄wan nnyịn ama ọdọ esenyịn Mme Ntiense Jehovah oro asan̄ade-san̄a, oro anamde utom idahaemi nte ebiowo ke esop kiet ke Beirut. Eyenan̄wan mmọ edi Ntiense n̄ko. Ekperedem eyen nnyịn ye n̄wan esie ẹdi Mme Ntiense, ndien eyenan̄wan mmọ n̄ko odu ke akpanikọ. Amaedi akpan nnyịn, ẹma ẹda ido ukpono Christian ẹkpep enye, ndien mmodori enyịn nte ke nte ini akade, enye eyedidụk enye.

Ke 1933, ẹma ẹmek mi ndinam utom nte asiakusụn̄—akpa owo ndidi asiakusụn̄ ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn. N̄kemeke ndikụt n̄kpọ ekededi oro ọkpọfọnde akan ami ndida uwem mi nnam n̄kpọ Jehovah nte asiakusụn̄ ke ofụri isua 68 oro ẹbede. Ndien mmebiere ndika iso nsan̄a ke un̄wana eke spirit oro enye ọnọde.

[Ndise ke page 23]

Najib ke 1935

[Ndise ke page 24]

Ye ubomisọn̄ usuanetop ke Obot Lebanon, 1940

[Mme ndise ke page 25]

Enyọn̄, ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Najib, Evelyn, eyenan̄wan mmọ, Brọda Aboud ye akpan Najib, 1952

Isọn̄ (udịm iso): Brọda Shammas, Knorr, Aboud, ye Henschel ke ufọk Najib, Tripoli, 1952

[Ndise ke page 26]

Najib ye Evelyn n̄wan esie