San̄a ke ‘Usụn̄ Eke Enende’

PRỌFET Isaiah akatan̄a ete: ‘Edifọn ye ndinen owo: koro mmọ ẹyedia mfri ido mmọ.’ Isaiah ama ọdọhọ n̄ko ete: “Usụn̄ edinen owo enenen.” (Isaiah 3:10; 26:7) Nte an̄wan̄ade, edieke anade mme edinam nnyịn ẹn̄wụm eti mfri, ana nnyịn inam se inende ke enyịn Abasi.

Nte ededi, didie ke nnyịn ikeme ndisan̄a ke usụn̄ eke enende? Mme edidiọn̄ ewe ke nnyịn ikeme ndidori enyịn ndibọ ke ndinam ntre? Ndien didie ke mbon en̄wen ẹkeme ndibọ ufọn nto nnyịn ndidu uwem ekekem ye ndinen idaha Abasi? Ke n̄wed Mme N̄ke ibuot 10, Edidem Solomon eke Israel eset ọnọ ibọrọ ke mme mbụme emi nte enye owụtde ukpụhọde ke ufọt eti owo ye idiọkowo. Ke ndinam ntre, enye ada ikọ oro “eti [nti] owo” utịm ike-10. Itiokiet ke otu emi ẹdu ke ufan̄ikọ 15 esịm 32. Do, edidi n̄kpọ nsịnudọn̄ ndikere mban̄a Mme N̄ke 10:15-32. *

Kpeme Ntụnọ

Solomon anyan ubọk owụt ufọn edinen ido. Enye ọdọhọ ete: “Inyene ọbọn̄ [“imọ owo,” NW] edi ọkpọsọn̄ obio esie: nsobo mme ubuene edi unana mmọ. Utom eti owo asan̄a ke uwem: udori mme idiọk owo asan̄a ke idiọk.”—Mme N̄ke 10:15, 16.

Inyene ekeme ndikpeme owo nsio ke ndusụk mfịna uwem, kpa nte obio ibibene ọnọde mbon oro ẹdụn̄ọde ke esịt ndusụk udomo ukpeme. Ndien ubuene ekeme ndikama nsobo ke ini mme n̄kpọntịbe unana idotenyịn ẹtịbede. (Ecclesiastes 7:12) Nte ededi, ekeme ndidi enyene-ọniọn̄ edidem oro eketịn̄ n̄ko aban̄a n̄kpọndịk oro abuanade imọ ye ubuene. Imọ owo ekeme ndinyene  ntụhọ edikọn̄ ofụri mbuọtidem esie ke inyene esie, ekerede ete ke inyene imọ “etie nte edikon̄ ibibene.” (Mme N̄ke 18:11) Ndien ubuene ekeme ndikere ke ndudue ete ke ubuene anam imọ ikûnyene idotenyịn ini iso. Ntem, mbiba ẹkpu ndinam eti enyịn̄ ye Abasi.

Ke n̄kan̄ eken, edide eti owo enyene ediwak m̀mê esisịt n̄kpọ obụkidem, eti edinam esie ada esịm uwem. Didie? Ọfọn, enye oyụhọ ye se enye enyenede. Enye iyakke idaha okụk esie ọbiọn̄ọ eti idaha esie ye Abasi. Edide imọ m̀mê ubuene, usụn̄ uwem eti owo ada inemesịt ọsọk enye idahaemi ye idotenyịn nsinsi uwem ke ini iso. (Job 42:10-13) Idiọkowo idiaha ufọn idem ọkpọkọm enye enyenyene inyene. Utu ke ndiwụt esịtekọm mban̄a ukpeme esie ndinyụn̄ ndu uwem ekekem ye uduak Abasi, enye ada inyene esie esịn udọn̄ ọnọ uwem idiọkn̄kpọ.

Edidem Israel aka iso ete: “Owo eke ekpemede ntụnọ edi usụn̄ uwem: edi owo eke etrede ndisua nnọ anam owo edue.” (Mme N̄ke 10:17) Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọnọ ekikere ete ke ufan̄ikọ emi ekeme ndin̄wan̄a owo ke usụn̄ iba. Usụn̄ kiet ekeme ndidi nte ke owo oro enyịmede ntụnọ onyụn̄ ebịnede edinen ido odu ke usụn̄ uwem, ke adan̄aemi owo oro ofụmide nsuannọ oyode ọkpọn̄ usụn̄ oro. Ufan̄ikọ oro ekeme n̄ko ndiwọrọ nte ke “owo eke enyịmede ntụnọ owụt [mbon en̄wen] usụn̄ uwem [koro eti uwụtn̄kpọ esie ọnọde mmọ ufọn], edi owo ekededi eke ofụmide edinen̄ede ada mbon en̄wen otụn usụn̄.” (Mme N̄ke 10:17, New International Version) Ke usụn̄ ekededi, edi akpan n̄kpọ didie ntem ete nnyịn ikpeme ntụnọ ikûnyụn̄ isịn nsuannọ!

Da Ima Nịm ke Itie Usua

Ekem Solomon ewet n̄ke oro enyenede ikpehe iba edi oro ọnọde ukem ekikere, udiana ikpehe ọsọn̄ọde akpa ikpehe. Enye ọdọhọ ete: “Owo eke edịpde usua edi owo inua nsu.” Edieke owo asuade owo en̄wen onyụn̄ adade nneminua edịp usua oro, enye edi owo abian̄a—enye enyene “inua nsu.” Enyene-ọniọn̄ edidem oro adian do ete: “Etịn̄ ikọ-edem onyụn̄ edi ndisịme.” (Mme N̄ke 10:18) Utu ke ndidịp usua mmọ, ndusụk owo ẹsitịn̄ mme nsunsu edori ikọ m̀mê mme ikọ usụhọde owo itie ẹban̄a owo oro mmọ ẹsuade. Emi edi ndisịme koro edori ikọ oro inen̄ekede ikpụhọde se owo oro edide. Ndien andikpan̄ utọn̄ oro enyenede eti ibuot eyedi edikụt idiọk uduak esie idinyụn̄ ikponoke ọdọk-edidọk oro. Ntem anditịn̄ ikọ edem ọnọ idemesie unan.

Nnennen edinam edi ndifep abian̄a m̀mê edidọk. Abasi ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Kûsua eyen usọ ke esịt fo.” (Leviticus 19:17) Ndien Jesus ama ọnọ mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye item ete: “Ẹma [idem] mme asua mbufo, ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹyom ufọn mmọ eke ẹnamde mbufo isịn-enyịn: man mbufo ẹdi nditọ Ete mbufo emi odude ke heaven.” (Matthew 5:44, 45) Ọfọn didie ntem ndida ima nyọhọ esịt nnyịn utu ke usua!

‘Mụm N̄kpọk-Inua Fo Kama’

Ke ọsọn̄ọde etịn̄ ufọn edikara edeme, enyene-ọniọn̄ edidem oro ọdọhọ ete: “Awak ikọ inua itreke ndidue: edi owo eke omụmde n̄kpọk-inua esie akama edi ọniọn̄.”—Mme N̄ke 10:19.

“Ndisịme owo etịn̄ ediwak ikọ.” (Ecclesiastes 10:14) Inua esie “an̄wan̄a ebiọ.” (Mme N̄ke 15:2) Emi iwọrọke ite ke kpukpru mbon oro ẹtịn̄de ediwak ikọ ẹdi ndisịme. Edi edi mmemmem n̄kpọ didie ntem owo oro esitịn̄de ikọ awak akaha ndisuan idiọk ikọ-edem m̀mê ufụmikọ! Ndisịme ikọ ekeme ndisụn̄ọ ke ndibiat owo enyịn̄, iyatesịt, edibiat itie ebuana, ye idem edinọ ata ata unan. “Idiọkn̄kpọ inanake ke ebiet emi ẹtịn̄de ediwak ikọ.” (Mme N̄ke 10:19, An American Translation) Akan oro, esidi n̄kpọ iyatesịt ndidu n̄kpere owo oro esinyenede se etịn̄de ke kpukpru n̄kpọ. Akpakam nnyịn idịghe mme awak ikọinua.

Ke akande ikpîkpu edifep nsu, owo oro  omụmde n̄kpọkinua esie akama edi ọniọn̄. Enye ekere mbemiso etịn̄de ikọ. Ke edide se ima enyenede ọnọ mme usụn̄ Jehovah ye ata udọn̄ ndin̄wam ekemmọ owo ẹnụkde, enye esikere aban̄a utịp oro ikọ esie edinyenede ke idem mbon en̄wen. Mme ikọ esie ẹsiwụt ima ye mfọnido. Enye ebem iso ekere nte enye akpanamde ikọ esie enem onyụn̄ edi se in̄wamde-n̄wam. Mme ikọ esie ẹbiet “apple o-gold ke usan e-silver”—esịne usọ ye uku kpukpru ini.—Mme N̄ke 25:11.

“Ẹbọk Ediwak Owo”

Solomon aka iso ọdọhọ ete:“Edeme edinen owo edi edimek silver: esịt mme idiọk owo edi obukpo.” (Mme N̄ke 10:20) Se edinen owo etịn̄de edi edisana—nte edimek silver oro ẹtịmde ẹdụhọde, oro mînyeneke mbukpen̄. Emi enen̄ede edi ntre ye mme asan̄autom Jehovah nte mmọ ẹnọde mbon en̄wen anyan̄a-uwem ifiọk Ikọ Abasi. Akwa Anditeme mmọ, Jehovah Abasi, ọmọnọ mmọ ukpep onyụn̄ ọnọ mmọ ‘edeme mmọ eke ẹkpepde n̄kpọ, man mmọ ẹfiọk ndida ikọ n̄n̄wam mmọ eke ẹkpade mba.’ (Isaiah 30:20, NW; 50:4) Ke akpanikọ, edeme mmọ ebiet edimek silver nte enye etịn̄de akpanikọ Bible. Mme ikọ mmọ ẹnen̄ede ẹnyene ufọn didie ntem ẹkan mme uduak idiọkowo! Ẹyak nnyịn inyene ọkpọsọn̄ udọn̄ nditịn̄ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ye mme utịbe utom Abasi.

Eti owo edi edidiọn̄ ọnọ mbon oro ẹdude ẹkpere enye. Solomon aka iso ete: “N̄kpọk-inua owo eti ido ẹbọk ediwak owo: edi mbon ndisịme ẹkpan̄a ke unana-ibuot.”—Mme N̄ke 10:21.

Didie ke ‘eti owo ọbọk ediwak owo’? Ikọ Hebrew oro ẹdade ẹtịn̄ ikọ mi ọnọ ekikere aban̄a “edibọk erọn̄.” (Mme N̄ke 10:21, ikọ idakisọn̄ NW) Enye ọnọ ekikere aban̄a edinọ ndausụn̄ ọkọrọ ye edibọk, kpa nte ekpemerọn̄ eset ekesibọkde mme erọn̄ esie. (1 Samuel 16:11; Psalm 23:1-3; Ikwọ Solomon 1:7) Eti owo esida mbon en̄wen usụn̄ owụt usụn̄ eke enende, ikọ esie ọbọbọk mme andikpan̄ utọn̄. Nte utịp, mmọ ẹkop inemesịt, ẹnen̄ede ẹkop uyụhọ ke uwem, ndien ẹkam ẹkeme ndibọ nsinsi uwem.

Nte ededi, nso kaban̄a ndisịme owo? Sia ananade ibuot, enye inyeneke eti uduak m̀mê ndikere mban̄a mme utịp edinam esie. Utọ owo oro anam se ededi oro enye amade, ikereke iban̄a mme utịp. Ntem, enye esibọ ufen edinam esie. Ke adan̄aemi eti owo an̄wamde ndinam mbon en̄wen ẹdu uwem, owo unana ibuot ikemeke ndikam n̄kpeme uwem esie.

Fep Obukpo Ido

Se owo amade ye se owo asuade ẹsiwak ndiyarade edu owo. Ke etịn̄de akpanikọ emi, edidem Israel ọdọhọ ete: “Ndisịme owo abat edinam ibak [“obukpo ido,” NW] ke mbre; edi owo eti ifiọk enyene mbufiọk.”—Mme N̄ke 10:23.

Ndusụk owo ẹda obukpo ido nte mbre, ẹnyụn̄ ẹsịn idem ke enye nte “mbubru.” Mme utọ owo oro ikereke iban̄a Abasi nte enye emi kpukpru owo ẹnyenede ndinam ibat nnọ, ndien mmọ inyịmeke ndikụt nte edinam mmọ ọdiọkde. (Rome 14:12) Ekikere mmọ abiara esịm udomo oro mmọ ẹkerede ke Abasi ikwe idiọkido mmimọ. Ebede ke mme edinam mmọ, mmọ ke nditịm ntịn̄ ẹdọhọ ẹte: “Abasi idụhe.” (Psalm 14: 1-3; Isaiah 29:15, 16) Mmọ ẹnana ibuot didie ntem!

Ke n̄kan̄ eken, owo eti ibuot ọfiọk ete ke obukpo ido idịghe mbre. Enye ọfiọk ete ke inemke Abasi esịt onyụn̄ ekeme ndibiat itie ebuana owo ye Abasi. Utọ ido oro edi ndisịme koro enye iyakke mme owo ẹnyene ukpono idemowo, abiat ndọ, abiat ekikere ye ikpọkidem, onyụn̄ ada ekesịm editaba idaha eke spirit. Nnyịn iyowụt eti ibuot ndifep obukpo ido inyụn̄ ima eti ibuot nte imade edima eyeneka nnyịn an̄wan.—Mme N̄ke 7:4.

Bọp Dori ke Eti Itiat Idakisọn̄

Ke owụtde ufọn edinyene eti nsọn̄ọ ke uwem, Solomon ọdọhọ ete: “Se idiọk owo efehede, oro edisịm enye: edi ẹyenọ se nti owo ẹyomde. Nte oyobio ebede, kpa ntre idiọk owo ididụhe aba: edi ama edi eti owo, nsinsi itie odu.”—Mme N̄ke 10:24, 25.

Idiọkowo ekeme ndinam mbon efen ẹnen̄ede ẹkop ndịk. Nte ededi, ke akpatre se enye efehede eyesịm enye. Sia mîsọn̄ọke ida ke ndinen edumbet, enye etie nte ufọk oro mîsọn̄ke idem oro ọduọde ke ntak ọkpọsọn̄ oyobio. Enye esiduọ ke idak ọkpọsọn̄ mfịghe. Ke n̄kan̄ eken, eti owo ebiet owo oro anamde n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mme ikọ Jesus. Enye edi “enyene-ibuot owo emi ọbọpde ufọk esie ke enyọn̄ akamba itiat.” Jesus ọkọdọhọ ete: “Ndien edịm edep, mmọn̄ ukwọ onyụn̄ edi, ofụm onyụn̄ abara, ebere ufọk oro; ndien enye iduọhọ, koro ẹbọpde enye ke enyọn̄ akamba itiat.” (Matthew 7:24, 25) Utọ owo oro enyene nsọn̄ọnda—ekikere ye edinam esie ẹnen̄ede ẹdọn̄ n̄kam ke mme edumbet Abasi.

Mbemiso akade iso nditịn̄ mban̄a ukpụhọde ke ufọt idiọkowo ye eti owo, enyene-ọniọn̄ edidem oro ọnọ ibio ibio ntọt oro edide akpan n̄kpọ. Enye ọdọhọ ete: “Nte vinegar ke edet, ye nsụn̄ikan̄ ke enyịn, kpa ntre ke ọnuọn etie ye mmọ eke ẹdọn̄de enye utom.” (Mme N̄ke 10:26) Vinegar esiyayat owo ke edet. Uyat uyat mmọn̄ibọk oro ẹkotde acetic acid oro esịnede ke enye esinam enye akpai owo ke inua onyụn̄ odoro owo ediyịk ke edet. Nsụn̄ikan̄ esiyayat owo ke enyịn. Ukem ntre, owo ekededi oro ekpede ọnuọn utom m̀mê ọdọn̄de enye utom oyokop iyatesịt onyụn̄ okụt ntakurua.

“Usụn̄ Jehovah Edi Ọkpọsọn̄ Idụn̄”

Edidem Israel aka iso ete: “Uten̄e Jehovah ayanam usen owo ẹwak; edi ẹyemụhọ isua mme idiọk owo. Idot-enyịn mbon eti ido edi idatesịt: edi se mme idiọk owo ẹbetde ayatak.”—Mme N̄ke 10:27, 28.

Uten̄e Abasi ekpeme eti owo enye onyụn̄ odomo ndinam ekikere, ikọ, ye edinam esie ẹnem Jehovah esịt. Abasi ekpeme enye onyụn̄ anam mme idotenyịn esie ẹsu. Nte ededi, idiọkowo odu uwem unana uten̄e Abasi. Ndusụk ini ekeme nditie nte mme idotenyịn esie ẹsu edi mmọ ẹsu ke ibio ini kpọt, koro afai m̀mê udọn̄ọ oro otode usụn̄ uwem esie ẹsiwakde ndisịbe mme usen esie ẹmụhọ. Ke usen emi enye akpade kpukpru idotenyịn esie ẹtak.—Mme N̄ke 11:7.

Solomon ọdọhọ ete: “Usụn̄ Jehovah edi ọkpọsọn̄ idụn̄ owo eke ọfọnde ama: edi nsobo ana ọnọ mme anam idiọk.” (Mme N̄ke 10:29) Usụn̄ Jehovah oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi idaha iban̄a usụn̄ uwem oro nnyịn ikpasan̄ade, edi ada aban̄a usụn̄ emi Abasi anamde n̄kpọ ye ubonowo. Moses ọkọdọhọ ete: “Akwa itiat, utom esie ọfọn ama: koro kpukpru usụn̄ esie  ẹnende.” (Deuteronomy 32:4) Ndinen usụn̄ Abasi ẹwọrọ ifụre ẹnọ nti owo ẹnyụn̄ ẹwọrọ nsobo ẹnọ ndiọi owo.

Nso ọkpọsọn̄ idụn̄ ke Jehovah edi ntem ọnọ ikọt esie! “Nti owo idisehekede ke nsinsi: edi mme idiọk owo ididụn̄ke isọn̄. Inua nti owo osion̄o mbufiọk: edi ẹyesịbe ukwan̄ edeme ẹfep. N̄kpọk-inua eti owo ẹfiọk inem: edi inua mme idiọk owo akwan̄a ikọ.”—Mme N̄ke 10:30-32.

N̄kpọ esinen̄ede ọfọn ye nti owo, ẹsinyụn̄ ẹdiọn̄ mmọ ke ntak oro mmọ ẹsan̄ade ke usụn̄ eke enende. Ke akpanikọ, “ufọn Jehovah ofori owo, enye inyụn̄ idianke afanikọn̄ ke esịt.” (Mme N̄ke 10:22) Do, nnyịn ikpakam ikpeme kpukpru ini ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mme edumbet Abasi. Ẹyak nnyịn n̄ko imụm n̄kpọkinua nnyịn ikama inyụn̄ ida edeme nnyịn ibọk mbon en̄wen ye anyan̄a uwem akpanikọ Ikọ Abasi inyụn̄ ida mmọ iwụt usụn̄ eke enende.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 26]

Edeme ekeme ndibiet “edimek silver”