Ndinam Akpanikọ Ọwọrọ Nso?

N̄KA Hasid mme Jew eke ọyọhọ isua ikie iba M.E.N. ẹkeda idem nte mbon oro ẹnen̄erede ẹnam akpanikọ. Enyịn̄ mmọ oto cha·sidhʹ, kpa ata ikọ Hebrew oro adade ọnọ “nam akpanikọ.” Ẹda enye ẹto ikọenyịn̄ oro cheʹsedh, emi ẹsiwakde ndikabade “ima-mfọnido,” “ima akpanikọ,” “mfọnido,” “eti ido,” “mbọm.” Nte Theological Dictionary of the Old Testament ọdọhọde, cheʹsedh “edi ndinyene ifịk, ndinyịme ndinọ un̄wam, ye ndime ime [ndien enye] idaha iban̄a edu owo kpọt, edi n̄ko ada aban̄a edinam oro esisụn̄ọde oto edu emi. Enye edi edinam edinịm uwem. Enye edi edisịbe ndụk nnam n̄kpọ ke ufọn owo oro osobode n̄kpọnnam m̀mê odude ke nnanenyịn. Enye edi edinam itie ufan n̄wụt.”

Nte an̄wan̄ade, ke ediwak usem, ikọ ndomokiet idụhe oro ẹkemede ndida ntịn̄ se ikọ Hebrew emi ọwọrọde ọyọhọ ọyọhọ nte ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ ke Bible. Ke usụn̄ ekededi, se edinam akpanikọ ọwọrọde ke usụn̄ ifiọk Bible akan sụk edinam akpanikọ ke en̄wọn̄ọ. Enye esịne ekikere ima ima edidian idem ye owo ke adianade ye edinam ata ata edinam man mbon en̄wen ẹbọ ufọn. Man ọfiọk se ata edinam akpanikọ ọwọrọde, kere nte Jehovah akanamde akpanikọ ọnọ Abraham, Moses, David, idụt Israel, ye ubonowo ke ofụri ofụri.

Jehovah Ama Anam Akpanikọ

Jehovah ama asian ufan esie Abraham ete: “Ami ndi otu ekọn̄ fo.” (Genesis 15:1; Isaiah 41:8) Mmọ emi ikedịghe ikpîkpu ikọ. Jehovah ama ekpeme onyụn̄ anyan̄a Abraham ye ikọtufọk esie osio ke ubọk Pharaoh ye ke ubọk Abimelech. Enye ama an̄wam Abraham ndinyan̄a Lot nsio ke ekọn̄ ndidem inan̄. Jehovah ama afiak ọnọ Abraham oro ekedide isua 100 ye Sarah oro ekedide isua 90 ukeme unyene eyen man Mfri oro ẹken̄wọn̄ọde okpoto mmọ. Jehovah ama esineme nneme ye Abraham kpukpru ini ebe ke n̄kukụt, ndap, onyụn̄ ebe ke mme isụn̄utom ẹdide angel. Ke akpanikọ, Jehovah ama anam akpanikọ ọnọ Abraham ke adan̄aemi enye okodude uwem ye anyan ini n̄ko ke enye ama akakpa. Ke ediwak isua ikie oro ẹkebede, Jehovah ama osu mme un̄wọn̄ọ oro enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mme andito ubon Abraham, kpa idụt Israel, kpa ye ntụtutọn̄ mmọ. Itie ebuana Jehovah ye Abraham ama owụt se ata edinam akpanikọ edide—ima oro ẹnamde-nam ẹwụt.—Genesis, ibuot 12 esịm 25.

Ẹkedọhọ ẹte ke ‘Jehovah ama osion̄o nneme ye Moses iso ye iso, nte emi owo osion̄ode nneme ye ufan esie.’ (Exodus 33:11) Ih, Moses ama enyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah akan prọfet efen ekededi oro okodude mbemiso Jesus Christ. Didie ke Jehovah akanam akpanikọ ọnọ Moses?

Nte eren oro ekedide isua 40 okonyụn̄ enyenede odudu ye ukeme, Moses ke iseri ama aka ndision̄o  ikọt esie ke ufụn. Edi ini ikekemke kan̄a. Enye ekenyene ndifehe mbak owo ediwot enye. Ke isua 40, enye ekekpeme erọn̄ ke Midian. (Utom 7:23-30) Nte ededi, Jehovah ikọkpọn̄ke enye. Ke ini ama ekekem, ẹma ẹnam Moses ọnyọn̄ edi edida Israel usụn̄ ọwọrọ ke Egypt.

Kpasụk ntre, Jehovah ama anam akpanikọ ọnọ David, ọwọrọetop ọyọhọ edidem Israel iba. Ke adan̄aemi David okosụk edide uyen, Jehovah ama ọdọhọ prọfet Samuel ete: “Daha ke enyọn̄, yet enye aran, koro edide emi edi enye”! Tọn̄ọde ke ini oro ka iso, Jehovah ke edinam akpanikọ ama ekpeme David ke adan̄aemi enye ọkọkọride esịm ọyọhọ idaha nte edidem ofụri Israel eke ini iso. Jehovah ama osio enye “ke ubọk lion, ye ke ubọk bear” ye ke ubọk Goliath edikon̄ owo Philistine. Enye ama anam David akan mme asua Israel ediwak ini, Jehovah ama onyụn̄ anam David ọbọhọ eduat efịbe-ufụp asua oro Saul.—1 Samuel 16:12; 17:37; 18:11; 19:10.

Edi akpanikọ, David ikedịghe mfọnmma owo. Ke akpanikọ, enye ama anam akwa idiọkn̄kpọ. Nte ededi, utu ke ndikpọn̄ enye, Jehovah ama owụt David oro ekenen̄erede atua n̄kpọfiọk, ima akpanikọ. Ke ofụri eyouwem David, Jehovah ama anam n̄kpọ ndien ndien man enịm enye uwem. Enye ama esịbe odụk anam n̄kpọ ke ufọn owo oro okodude ke nnanenyịn. Emi ekenen̄ede edi ima-mfọnido!—2 Samuel 11:1-12:25; 24:1-17.

Idụt Israel ke ofụri ofụri ẹma ẹdụk san̄asan̄a itie ebuana oro ẹyakde idem ẹnọ Jehovah ke ini mmọ ẹkenyịmede mme ikọ Ibet ediomi Moses ke Obot Sinai. (Exodus 19:3-8) Ntem, ẹtịn̄ ẹban̄a Israel nte odude ke itie ebuana ndọ ye Jehovah. Ẹma ẹdọhọ Israel ẹte: “Koro Jehovah okotde fi, kpa nte [n̄wanndọ].” Ndien Jehovah ama ọdọhọ enye ete: “Nda nsinsi ima ntua fi mbọm.” (Isaiah 54:6, 8) Didie ke Jehovah akanam akpanikọ ke san̄asan̄a itie ebuana emi?

Jehovah ama anam usio-ukot ndinọ se nditọ Israel ẹkeyomde ndinyụn̄ nsọn̄ọ itie ebuana mmọ ye enye. Enye ama anyan̄a mmọ osion̄o ke Egypt, anam mmọ ẹkabade ẹdi idụt, onyụn̄ ada mmọ edi “isọn̄ emi ọfiọrọde mmọn̄-eba ye aran-ọkwọk.” (Exodus 3:8) Enye ama ọnọ mmọ ukpep eke spirit kpukpru ini ebe ke mme oku, mme Levite, ye ediwak prọfet ye mme isụn̄utom. (2 Chronicles 17:7-9; Nehemiah 8:7-9; Jeremiah 7:25) Ke ini idụt oro ẹkewọn̄ọrede ẹkenam n̄kpọ mme abasi efen, Jehovah ama ọnọ mmọ edinen̄ede. Ke ini mmọ ẹkekabarede esịt, enye ama efen ọnọ mmọ. Nte ẹnyịmede, idụt Israel ekedi ọsọn̄-ido “n̄wan.” Kpa ye oro, Jehovah ikọsọpke nditop enye nduọk. Ke ntak mme un̄wọn̄ọ oro enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abraham, Enye ke edinam akpanikọ ama ọsọn̄ọ ada ye nditọ Israel tutu mme uduak Esie oro ẹkenyenede ebuana ye mmọ ẹsu. (Deuteronomy 7:7-9) Nso n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ mme ọdọ ndọ mfịn!

Jehovah n̄ko anam akpanikọ ọnọ ubonowo ke ofụri ofụri koro enye ọnọ kpukpru owo, nti ye idiọk, mme akpan n̄kpọ oro ẹyomde ke uwem. (Matthew 5:45; Utom 17:25) Akan oro, enye ọnọ  uwa ufak Eyen esie man ofụri ubonowo ekpenyene ifet ndidi se ẹfakde ẹsio ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa ẹnyụn̄ ẹnyene ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn mfọnmma nsinsi uwem ke Paradise. (Matthew 20:28; John 3:16) Enọ ufak ekedi akakan edinam edinịm uwem. Enye ekenen̄ede edi “edinam edisịbe ndụk nnam n̄kpọ ke ufọn owo oro osobode n̄kpọnnam m̀mê odude ke nnanenyịn.”

Da Nti Edinam Wụt Edinam Akpanikọ Fo

Sia ọwọrọde ukem n̄kpọ ye ima-mfọnido, edinam akpanikọ akama ọkpọsọn̄ ekikere edinọ usiene. Edieke ẹwụtde fi ima-mfọnido, do ẹkeme ndiyom ukem oro nto fi. Edinam akpanikọ oyom ẹnam akpanikọ n̄ko ke usiene. David ndikọfiọk se cheʹsedh abuanade ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke mme ikọ esie emi: “Nyatuak ibuot nse edisana temple fo; nnyụn̄ n̄kọm enyịn̄ fo.” Ntak-a? ‘Ke ntak ima-mfọnido fo ye akpanikọ fo.’ (Psalm 138:2) Nte andibọ ima-mfọnido Jehovah, ama onụk David ndituak ibuot nnọ nnyụn̄ ntoro enye. Ntem, nte nnyịn itiede ikere ima-mfọnido oro Jehovah owụtde nnyịn, nte onụk nnyịn ndinọ usiene? Ke uwụtn̄kpọ, edieke ẹsuenede enyịn̄ Jehovah, nte udọn̄ oro afo enyenede ke eti enyịn̄ esie esinụk fi nditịn̄ ikọ ndida nnọ enye?

Oro edi se iketịbede inọ ebe ye n̄wan oro ẹkedide Christian obufa obufa ke ini mmọ ẹkedụkde edinam edibụk iman oro akakpade ke mbabuat n̄kpọntịbe ọkpọkkpọk o-moto. Enye ikedịghe edinam ido ukpono, ndien ẹma ẹyak mbon oro ẹkedụkde ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a akpan̄kpa oro. Etịn̄ikọ kiet ama ọduọhọ Abasi aban̄a n̄kpa ekpri akparawa oro ke ndidọhọ, ‘Abasi okoyom enye ke heaven, ntre ama ada enye ọnyọn̄.’ Eyenete Christian nnyịn ikekemeke ndidop uyo. Enye ama ọdọk aka mbot utịn̄ikọ, idem okposụkedi enye mîkakamake Bible m̀mê n̄wed utịn̄ikọ. Enye ama obụp ete: “Ndi mbufo ẹmekere ke Ata Ọkpọsọn̄ Abasi mbọm ekpenyịme utọ n̄kpọntịbe emi?” Ekem enye ama ọnọ utịn̄ikọ minit duop oro enye mîketịmke idem okotde oto mme itie ke N̄wed Abasi oro anamde an̄wan̄a ntak emi nnyịn ikpade, se Abasi anamde man anyan̄a ubonowo osio ke n̄kpa, ye utịbe utịbe idotenyịn ediset ke n̄kpa ndụk nsinsi uwem ke paradise isọn̄. Se iwakde ibe owo 100 oro ẹkedụkde ẹma ẹkwak ubọk ke ata anyan ini. Eyenete oro ama eti ke ukperedem ete: “Mma n̄kop idatesịt oro akananam mmen̄kokopke. Mma n̄kọm Jehovah ke enye ndida ọniọn̄ esie nnọ mi ukpep ndinyụn̄ nnọ mi ifet ndida nnọ edisana enyịn̄ esie.”

Ndinam akpanikọ nnọ Jehovah esịne ndinam akpanikọ nnọ Ikọ esie, kpa Bible. Ntak-a? Koro ebede ke Bible, Jehovah ekpep nnyịn nte ikpodude uwem. Ke akpanikọ mbet ye mme edumbet oro ẹwetde ẹdọn̄ do ẹdi ata nti item oro ẹnen̄erede ẹfọn ndida ndu uwem. (Isaiah 48:17) Kûyak mfịghe otode mbon en̄wen m̀mê mme mmeme idemfo ẹnam fi etre ndisọn̄ọ nyịre ke mbet Jehovah. Ka iso nam akpanikọ nọ Ikọ Abasi.

Ndinam akpanikọ nnọ Abasi n̄ko esịne ndinam akpanikọ nnọ esop esie. Nte owo mîkemeke ndifep, ke ediwak isua oro ẹbede ẹmenam mme edinen̄ede ke usụn̄ nte nnyịn ifiọkde ndusụk itien̄wed Abasi. Akpanikọ edi nte ke idụhe mbon en̄wen oro ẹdiade ẹyụhọ ke n̄kan̄ eke spirit nte nnyịn. (Matthew 24:45-47) Nte eyịghe mîdụhe, Jehovah ọmọsọn̄ọ ada ye esop esie eke eyomfịn. Nte nnyịn ikpanamke ukem oro? A. H. Macmillan ama anam. Esisịt ini mbemiso n̄kpa esie, enye ama ọdọhọ ete: “Mmokụt esop Jehovah ọkọride toto ke ekpri ntọn̄ọ, ke ini n̄kayakde idem mi nnọ Abasi ke n̄kedide isua edịp ye ita ke September 1900, akabade edi n̄ka ofụri ererimbot eke mme okop-inemesịt owo oro ẹtan̄ade akpanikọ esie ifịk ifịk. . . . Nte n̄kụtde nte utom oro nnamde nnọ Abasi ke isọn̄ asan̄ade ekpere utịt, mmenịm ke akpanikọ n̄kan nte akanam nnịmde, nte ke Jehovah ada ikọt esie usụn̄ onyụn̄ ọnọ mmọ nnennen se mmọ ẹyomde ke edikem ini.” Brọda Macmillan ama anam utom ke edinam akpanikọ ke se ikekperede ndisịm isua 66, tutu  esịm n̄kpa esie ke August 26, 1966. Enye ekedi eti uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ nnọ esop Abasi oro ẹkụtde ke enyịn.

Ke adianade ye edinam akpanikọ nnọ esop, nte nnyịn iyanam akpanikọ inọ kiet eken? Ke ini isobode ndịghe ibak ibak ukọbọ, nte nnyịn iyaka iso inam akpanikọ inọ nditọete nnyịn? Ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, nditọete nnyịn ke Netherlands ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ke edinam akpanikọ. Mme Ndedịbe Bodisi Nazi ẹma ẹbụp ebiowo otode Esop Groningen, Klaas de Vries, mbụme ibak ibak ye ke unana mbọm, ẹkọbi enye ẹtem ke usen 12 ẹnyụn̄ ẹnọ enye bred ye mmọn̄ kpọt, ndien ekem ẹfiak ẹbụp enye mbụme. Ke ẹnyande enye ikan̄ ke iso ẹnyụn̄ ẹdịghede ndiwot enye, ẹma ẹnọ enye minit iba ndiyarade ebiet emi nditọete emi ẹkamade utom ẹdude, ọkọrọ ye mme akpan ntọt eken. N̄kukụre se Klaas ọkọdọhọde ekedi: “Mbufo idikopke n̄kpọ ndomokiet ikan oro ito mi. . . . Ami ndidịghe mbia.” Ẹma ẹda ikan̄ ẹdịghe enye uwem utịm ikata. Ke akpatre mme Ndedịbe Bodisi oro ẹma ẹkpa mba, ndien ẹma ẹnọ Klaas aka ufọk n̄kpọkọbi efen. Enye ikedehede ida nditọete esie inọ.

Nte edinam akpanikọ nnyịn ayatara esịm ata n̄kpet n̄kpet iman nnyịn—nsan̄a ndọ nnyịn? Ukem nte Jehovah okokponode itie ebuana ediomi esie ye idụt Israel, nte nnyịn imanam mme en̄wọn̄ọ ndọ nnyịn? Ke akande editre ndisehede ke edinam akpanikọ, sịn ifịk bịne edinyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye nsan̄a ndọ fo. Nam usio-ukot ndikpeme ndọ fo. Ẹbiat ini ọtọkiet, ẹneme nneme ifụre ifụre ye kiet eken, ẹn̄wam ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ kiet eken, ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ kiet eken, ẹsak imam ọtọkiet, ẹtua eyet ọtọkiet, ẹbre mbre ọtọkiet, ẹnam utom ọtọkiet ndisịm ukem utịtmbuba, ẹnem kiet eken esịt, ẹdi ufan. Ẹnen̄ede ẹkpeme mbak ẹdikọri ima ntụk ẹnọ mbon en̄wen. Ke adan̄aemi ọfọnde onyụn̄ enende ndikọri n̄kpet n̄kpet itie ufan ye mbon en̄wen ke ọwọrọde ọkpọn̄ ndọ fo, ima ntụk ekpenyene ndidi ye nsan̄a ndọ fo kpọt. Kûyak owo efen ekededi adianade fi ọkpọn̄ nsan̄a ndọ fo.—Mme N̄ke 5:15-20.

Ka iso nam akpanikọ nọ nditọete ye ubon oro ẹnịmde ke akpanikọ. Nte mme isua ẹbede, kûfre mmọ. Nyene nneme ye mmọ, wet n̄wed nọ ẹsọk mmọ, nọ mmọ ikot ke urụk-ukopikọ, ka kese mmọ. Inamke n̄kpọ m̀mê nso idi idaha fo ke uwem, kûkpu mmọ. Nam mmọ ẹkop inemesịt ndidọhọ ke mmimọ imọdiọn̄ọ fi m̀mê imabuana n̄kpọ ye afo. Ndinam akpanikọ nnọ mmọ ayanam fi ọsọn̄ọ ada ọnọ se inende oyonyụn̄ edi n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ fi.—Esther 4:6-16.

Ih, ata edinam akpanikọ esịne mme ata ata edinam ndinam ọsọn̄urua itie ebuana aka iso. Nam se afo ekemede ndinọ Jehovah usiene ima-mfọnido esie. Kpebe edinam akpanikọ Jehovah ke nte afo anamde n̄kpọ ye esop Christian, nsan̄a ndọ fo, ubon fo, ye mme ufan fo. Tan̄a nti ido Jehovah nọ mme mbọhọidụn̄ fo ke edinam akpanikọ. Andiwet psalm ama enen ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Nyọkwọ ima Jehovah ke nsinsi: nyada inua mi mbụk akpanikọ fo ke ofụri emana.” (Psalm 89:1) Nte nnyịn ikpasan̄ake ikpere utọ Abasi oro? Ke akpanikọ, “ima esie ebịghi ke nsinsi.”—Psalm 100:5.

[Ndise ke page 23]

A. H. Macmillan