Mbụk Eyouwem

Jehovah Ama Ekpep Nnyịn Ediyọ ye Ime

NTE ARISTOTELIS APOSTOLIDIS OBỤKDE

Pyatigorsk, obio Russia oro ọwọrọde etop ke ntak aranisọn̄ ye inem inem idaha eyo esie, odu ke edere edere unaisọn̄ Obot Caucasus. Mi ke n̄kamana nnọ mme oyom ubọhọ ẹtode Greece ke 1929. Isua duop ke ukperedem, ke enyene-ndịk nsobo, edinam oyomonsia, ye edinam unam ekpụk asana eke n̄ka Stalin ẹma ẹkebe, nnyịn ima ifiak ikabade idi mme oyom ubọhọ ke esenidụt, koro ẹkenyịkde nnyịn ndiwọrọ n̄ka Greece.

KE IMA ikọwọrọ ika Piraiévs, Greece, mme ikọ oro “mme oyom ubọhọ ke esenidụt” ẹma ẹnen̄ede ẹnyene se ẹwọrọde ẹnọ nnyịn ke obufa usụn̄. Nnyịn ikebiet ata isenowo. Okposụkedi ami ye eyeneka mi ikekerede enyịn̄ mme ọwọrọetop mbon akwaifiọk Greece, Aristotle ye Socrates, owo ikesiwakke ndikot nnyịn mme enyịn̄ oro. Kpukpru owo ẹkesikot nnyịn n̄kpri nditọ Russia.

Esisịt ini ke Ekọn̄ Ererimbot II ama akasiaha, edima eka mi ama akpa. Enye ekedi ata akpan owo ke ufọk nnyịn, ndien nditaba enye ama enen̄ede akama mfụhọ. Sia enye ọkọdọn̄ọde ke ndusụk ini, enye ama ekpep mi ndinam ediwak utom esịtufọk. Ukpep emi ama enen̄ede enyene ufọn ke uwem nte ini akakade.

Ekọn̄ ye Uwọrọ Ufụn

Ekọn̄, ukara Nazi, ye Mbuaha Udịmekọn̄ nditop ọtọmbe uyịre uyịre ẹma ẹnam kpukpru usen etie nnyịn nte akpatre usen uwem nnyịn. Unana, biọn̄, ye n̄kpan̄a ẹma ẹkpon. Toto ke ini n̄kedide isua 11 ke emana, n̄kenyene ndidiana ye ete mi nnam utom ọkpọsọn̄ man nnyịn owo ita inyene se idiade. Unana  edifiọk usem Greek, ọkọrọ ye ekọn̄ ye utịp ekọn̄ ikayakke mi n̄ka ufọkn̄wed.

Mbon Germany ẹma ẹtre ndikara Greece ke October 1944. Esisịt ini ke oro ebede, mma nsobo ye Mme Ntiense Jehovah. Ke ufọt unana idotenyịn ye unana inemesịt ini oro, idotenyịn Bible kaban̄a nyayama ini iso ke idak Obio Ubọn̄ Abasi ama otụk mi esịt. (Psalm 37:29) Un̄wọn̄ọ Abasi kaban̄a anana-utịt uwem ke emem emem idaha mi ke isọn̄ ekenen̄ede edi ibọk usụk ubiak ọnọ unan mi. (Isaiah 9:7) Ke 1946 ami ye ete mi ima ina baptism, iyararede uyakidem nnyịn inọ Jehovah.

Ke isua oro eketienede, mma n̄kop idatesịt ndibọ akpa utom nte asan̄autom usuan etop (ke ukperedem ẹkekotde asan̄autom magazine) ke ọyọhọ esop iba oro ẹketịmde ke Piraiévs. Efakutom nnyịn ekedi ọtọn̄ọde ke Piraiévs esịm Eleusis, oro oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 50. Ke ini oro, ediwak mme Christian emi ẹyetde aran ke spirit ẹma ẹdu ke esop oro. Mma nnyene ifet ndinam utom ye mmọ nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto mmọ. Mma n̄kop inem nsan̄a ye mmọ koro mmọ ẹma ẹsinyene ata ediwak ifiọkutom ndibụk mban̄a ọkpọsọn̄ ukeme oro ẹkeyomde man ẹnam utom ukwọrọikọ. Ama ana in̄wan̄-in̄wan̄ oto usụn̄ uwem mmọ nte ke ndinam n̄kpọ Jehovah ke edinam akpanikọ oyom ekese ime ye ediyọ. (Utom 14:22) Ami n̄kop inemesịt didie ntem nte ke se iwakde ibe esop Mme Ntiense Jehovah 50 ẹdu ke n̄kann̄kụk emi mfịn!

N̄kpọ-Ata Unana Idotenyịn

Ndusụk ini ke ukperedem, mma mmehe ye Eleni, ediye, enyene-ifịk n̄kaiferi Christian oro okodụn̄de ke Patras. Etisịm utịt 1952 nnyịn ima idụk ediomi ndọ. Nte ededi, ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹma ẹkebe Eleni ama ọdọn̄ọ idiọk idiọk. Mbiaibọk ẹma ẹdụn̄ọde ẹkụt ke enye ọkọdọn̄ọ mbufịt mfre, ndien idaha esie ama enen̄ede ọdiọk. Enye ekenyene ndinam usiakidem usọp usọp. Ke ima ikesịn ọkpọsọn̄ ukeme, nnyịn ima ikeme ndikụt abiaibọk kiet ke Athens oro ekenyịmede ndinam n̄kpọ n̄kekem ye mme edinịm ke akpanikọ nnyịn nnyụn̄ nnam usiakidem oro ye unana edisịn iyịp—kpa ye oro nti n̄kpọutom mîkodụhe ini oro. (Leviticus 17:10-14; Utom 15:28, 29) Ke ẹma ẹkenam usiakidem oro, mbiaibọk ke mbufiọk ẹma ẹdọhọ ke idem ọyọsọn̄ enye, edi mmọ ẹma ẹdọhọ ke enye ekeme ndifiak nduọ udọn̄ọ oro.

Nso ke n̄kpanam ke utọ idaha emi? Ke ikerede iban̄a ukpụhọde idaha emi, nte n̄kpenyene nditre ediomi ndọ oro nnyụn̄ mbọhọ mfịna? Baba! Ke ndidụk ediomi ndọ, mma nnam un̄wọn̄ọ, ndien n̄koyom ih mi edi ih. (Matthew 5:37) N̄kedehede n̄kpụhọde ekikere. Ke idak ukpeme adiahaeka esie, idem ama ọtọn̄ọ ndisọn̄ Eleni, ndien nnyịn ima idọ ndọ ke December 1954.

Isua ita ke ukperedem, Eleni ama afiak ọduọ udọn̄ọ oro, ndien kpa abiaibọk oro ekenyene ndifiak nsiak enye idem. Isan̄ enye emi enye ama enen̄ede asiak odụk esịt esịt mfre man okposio mbufịt oro ofụri ofụri. Nte utịp, n̄wan mi ama ọdọn̄ọ akpauben̄, ndien emi ama otụk ukeme utịn̄ikọ esie idiọk idiọk. Idahaemi nnanenyịn efen efen ẹma ẹwọrọ nnyịn. Idem mmem-n̄kan utom ama akabade edi ata ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ edima n̄wan mi ndinam. Idiọk idaha esie ama oyom inam  ikpọ ukpụhọde ke edinam ofụri usen nnyịn. Ke akande kpukpru, enye ama oyom ekese ediyọ ye ime.

Idahaemi ke ukpep oro eka mi ọkọnọde mi ekenen̄ede enyene ufọn. Kpukpru tụhi-tụhi usenubọk, mma nsitịm kpukpru n̄kpọudia mbon, ndien Eleni ama esitem. Ata ediwak ini nnyịn ima isinọ isenowo ikot, esịnede mme asan̄autom uyọhọ ini, mbon oro nnyịn ikekpepde Bible, ye mme ekemmọ Christian oro ẹdide mbon unana ke esop. Ke akpanikọ kpukpru mmọ ẹma ẹnyịme ke mme udia emi ẹma ẹnen̄ede ẹnem! Ami ye Eleni n̄ko ima isidiana kiet inam mme utom ufọk eken, tutu ufọk nnyịn esisana onyụn̄ eye. Ọkpọsọn̄ idaha emi ekenyene ndika iso ke isua 30.

Ifịk kpa ye Udọn̄ọ

Ekedi ata n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ mi ye mbon en̄wen ndikụt ke n̄kpọ ndomokiet ikosụhọkede ima oro n̄wan mi ekenyenede ọnọ Jehovah ye ifịk oro enye ekenyenede ke utom esie. Nte ini akakade, ye ọkpọsọn̄ ukeme, Eleni ama ọtọn̄ọ nditịn̄ ikọ nsịtnsịt. Enye ama esima ndibụk eti mbụk otode Bible nnọ mme owo ke efak. Ke ini n̄kade isan̄ mbubehe, mma nsida enye nsan̄a nnyụn̄ nnịm ubomisọn̄ n̄kpere mbenusụn̄ oro mme owo ẹyọhọde. Enye ama esiberede window ubomisọn̄ onyụn̄ okot mbon oro ẹsan̄ade ẹbe ete ẹdibọ Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! Ke idaha kiet, enye ama enịm magazine 80 ke hour iba. Ata ediwak ini enye ama esinịm kpukpru n̄kani magazine oro ẹkedude ke esop. Eleni n̄ko ama esibuana ke mme ikpehe utom ukwọrọikọ eken kpukpru ini.

Ke ofụri isua oro n̄wan mi ọkọdọn̄ọde, enye ama esidu ye ami kpukpru ini ke mme mbono esop. Akananam enye ikatabake akamba mbono m̀mê ekpri mbono, idem ke ini nnyịn ikesinyenede ndika n̄kodụk ke esenidụt ke ntak ẹkekọbọde Mme Ntiense Jehovah ke Greece. Kpa ye unana ukeme esie, enye ama enem esịt ndidụk mbono ke Austria, Germany, Cyprus, ye mme idụt eken. Akananam Eleni ikesemeke idem m̀mê nditie uyịre uyịre, idem ke ini ediwak mbiomo oro n̄kenyenede ke utom Jehovah ẹkesinamde uwem ọsọn̄ ye enye ke ini ke ini.

Amaedi ami, idaha emi ama ekpep mi edu ediyọ ye ime. Mma n̄kụt un̄wam Jehovah ediwak ini. Nditọete ẹma ẹnam ata n̄waidem man ẹn̄wam nnyịn ke usụn̄ ekededi oro mmọ ẹkekemede, ndien mbiaibọk ẹma ẹn̄wam nnyịn ke mfọnido. Ke ofụri n̄kpọsọn̄ isua oro, akananam nnyịn ikananake mme n̄kpọ oro ẹyomde ke uwem, okposụkedi n̄kpọsọn̄ idaha nnyịn mîkayakke mi nnam utom idịbi udia uyọhọ ini. Nnyịn ima isinịm mme udọn̄ ye utom Jehovah nte ebeiso n̄kpọ kpukpru ini.—Matthew 6:33.

Ediwak owo ẹbụp se ikomụmde nnyịn ikama ke n̄kpọsọn̄ ini emi. Nte mfiakde nse edem idahaemi, mmokụt nte ke ukpepn̄kpọ Bible idemowo, akam ofụri esịt oro ẹbọn̄de ẹnọ Abasi, edidụk mme mbono esop Christian kpukpru ini, ye edibuana ifịk ifịk ke utom ukwọrọikọ ẹma ẹsọn̄ọ edu ediyọ ye  ime nnyịn. Ẹma ẹsiti nnyịn kpukpru ini mme akama-nsịnudọn̄ ikọ Psalm 37:3-5: “Buọt idem ye Jehovah, nyụn̄ nam se ifọnde; . . . Yak Jehovah onyụn̄ adat fi esịt; . . . Kpat usụn̄ fo nọ Jehovah, nyụn̄ buọt idem fo ye enye, ndien enye ayanam.” Itien̄wed en̄wen oro ekenyenede ufọn ọnọ nnyịn ekedi Psalm 55:22: “Top mbiomo fo nọ Jehovah, ndien enye ayakama fi.” Ukem nte eyen oro enyenede ọyọhọ mbuọtidem ke ete esie, nnyịn ikotopke-top mbiomo nnyịn kpọt inọ Jehovah edi ima ikpọn̄ mme mbiomo oro n̄ko inọ enye.—James 1:6.

Ke April 12, 1987, ke adan̄aemi n̄wan mi ọkọkwọrọde ikọ ke iso ufọk nnyịn, ndodobi usụn̄ ukwak ama ofụn̄ editọ enye, osiode enye ọduọk ke mbenusụn̄, ọnọde enye akamba unan. Nte utịp, enye ikọdiọn̄ọke idem ke isua ita oro ẹketienede. Enye ama akpa ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1990.

Ndinam N̄kpọ Jehovah ke Ofụri Ukeme Mi

Ko ke 1960, ẹma ẹmek mi ndinam utom nte asan̄autom esop ke Nikaia, Piraiévs. Toto ke ini oro, mmenyene ifet ndinam utom ke ediwak esop en̄wen ke Piraiévs. Okposụkedi mmenyeneke nditọ, mmokop idatesịt ndin̄wam ediwak nditọ mi eke spirit ẹsọn̄ọ ẹda ke akpanikọ. Ndusụk mmọ ẹnam utom idahaemi nte mbiowo esop, mme asan̄autom unamutom, mme asan̄autom asiakusụn̄, ye mme andibuana ke ubon Bethel.

Ke ẹma ẹkefiak ẹwụk ukara mbio obio ke Greece ke 1975, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹkeme ndinịm mme mbono mmọ ifụre ifụre, owo inịmke mmọ aba ke ndịbe ke akai. Ifiọkutom oro ndusụk nnyịn ikenyenede ke adan̄aemi ikanamde ndutịm inọ ikpọ mbono ke esenidụt ama enen̄ede enyene ufọn idahaemi. Ntem, mma n̄kop idatesịt nnyụn̄ nnyene ifet ndinam utom ke nsio nsio kọmiti mbono ke ediwak isua.

Ekem, ke 1979, ẹma ẹnam ndutịm ndibọp akpa Ufọk Mbono ke Greece, ke esịt obio Athens. Ẹma ẹnọ mi utom ndin̄wam nnam ndutịm man ẹnam akamba utom ubọpn̄kpọ emi. Utom emi n̄ko ama oyom ekese ime ye ediyọ. Ndinam utom isua ita ye ediwak nditọete oro ẹnyenede edu n̄waidem ama anam ọkpọsọn̄ mbọbọ ima ye edidianakiet ẹdu ke otu nnyịn. Utom emi ke ọsọn̄ọ owụhọ mi ke ekikere.

Ndiyụhọ Udọn̄ N̄kpọ eke Spirit Mbon N̄kpọkọbi

Isua ifan̄ ke ukperedem, obufa ifet ama eberede. Kiet ke otu n̄kponn̄kan ufọk-n̄kpọkọbi ke Greece odu ekpere efakutom esop emi ndude, ke Korydallos. Toto ke April 1991, ẹma ẹmek mi ndisika n̄kese ufọk-n̄kpọkọbi emi kpukpru urua nte asan̄autom Mme Ntiense Jehovah. Mi ẹsiyak mi nnịm ukpepn̄kpọ Bible ye mbono esop Christian ye mbon n̄kpọkọbi oro ẹnyenede udọn̄. Ediwak mmọ ẹnam ikpọ ukpụhọde, ẹwụtde akamba odudu oro Ikọ Abasi enyenede. (Mme Hebrew 4:12) Emi otụk mme anamutom ufọk-n̄kpọkọbi ye mbon n̄kpọkọbi eken. Ẹma ẹsana ndusụk ke otu mbon n̄kpọkọbi oro n̄kekpepde Bible ẹyak, mmọ ẹnyụn̄ ẹdi mme asuanetop eti mbụk idahaemi.

Ke ndusụk ini mma n̄kpep n̄kpọ ye owo ita oro ẹkedide mme ọwọrọetop anam-mbubehe n̄kpọsọn̄ ibọk. Nte mmọ ẹkenamde n̄kọri eke spirit, ke ẹdide ukpepn̄kpọ Bible, mmọ ẹma ẹkporo ntan̄ebek, ẹsari idet ediye ediye, ẹnyụn̄ ẹsịne siọt ẹtebe tai ke ufọt ufọt August—kiet ke otu ọfiọn̄ oro ẹsifiopde ẹkan ke Greece! Etubom ufọk-n̄kpọkọbi, ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi, ye ndusụk mme anamutom ẹma ẹfen̄e ẹwọn̄ọ ke ọfis mmọ ẹdi ndise utịben̄kpọ emi. Idem ama enen̄ede akpa mmọ!

Ọnọ-nsịnudọn̄ ifiọk n̄kpọntịbe efen ama ada itie ke ikpehe ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹsidọn̄de iban. Ẹma ẹtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye n̄wan kiet oro akakade nsinsi n̄kpọkọbi ke ntak okowotde owo. Enye ama esisọn̄ ibuot. Nte ededi, ikebịghike akpanikọ Bible oro enye ekekpepde ama esịn enye anam mme n̄wọrọnda ukpụhọde tutu ediwak owo ẹdọhọ ke enye ebiet anawụri ekpe oro akabarede  edi eyenerọn̄! (Isaiah 11:6, 7) Ikebịghike etubom ufọk-n̄kpọkọbi oro ama okpono onyụn̄ ọbuọt idem ye enye. Mma n̄kop inemesịt ndikụt enye anamde eti n̄kọri eke spirit esịm idaha ediyak idem nnọ Jehovah.

Ndin̄wam Mbon Udọn̄ọ ye Mbonusọn̄

Ndikokụt n̄wan mi an̄wanade ye udọn̄ọ ke anyan ini anam mi nsinen̄ede n̄kere mban̄a udọn̄ mbon udọn̄ọ ye mbonusọn̄ oro ẹdude ke otu nnyịn. Kpukpru ini oro mme n̄wed nnyịn ẹkesinemede mme ibuotikọ oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ nnyịn ndinọ mme utọ owo oro ima ima un̄wam, emi ama esidemede mi udọn̄. Mma nsima mme utọ ibuotikọ oro nnyụn̄ ntịm mmọ mbon. Ke ndusụk isua ẹma ẹkebe, mma nnyene se iwakde ibe ikpan̄wed ikie—ọtọn̄ọde ye ibuotikọ oro “Consideration for Older Persons and Afflicted Ones” (Ndikere Mban̄a Mbonusọn̄ ye Mbon Ukụt), ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke July 15, 1962. Ediwak ke otu ibuotikọ emi ẹma ẹwụt nte ke ufọn odu esop kiet kiet ndinam ndutịm ndinọ mbon udọn̄ọ ye mbonusọn̄ un̄wam.—1 John 3:17, 18.

Mbiowo ẹma ẹnam ẹnyene otu nditọete oro ẹkenọde idem unyịme unyịme ndise mban̄a udọn̄ mbon udọn̄ọ ye mbonusọn̄ ke esop nnyịn. Nnyịn ima itịm mme owo oro ẹkenọde idem unyịme unyịme idọn̄ ke nsio nsio otu—utọ nte mbon oro ẹkemede ndinọ un̄wam ke uwemeyo, mbon en̄wen oro ẹkemede ndin̄wam ke okoneyo, mbon oro ẹkemede ndinọ n̄kpọisan̄, ye mbon oro ẹkemede ndinọ un̄wam kpukpru ini. Mbon oro ẹkemede ndinọ un̄wam kpukpru ini ẹma ẹsidu ke mben̄eidem ndinọ un̄wam ke ini ekededi.

Mme utịp utọ ukeme emi ẹkama nsịnudọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹkụt eyenete an̄wan kiet oro ọkọdọn̄ọde onyụn̄ odụn̄de ikpọn̄ nte osụhọrede ana ke isọn̄ ke kiet ke otu mme edika n̄kese oro. Nnyịn ima isian eyenete an̄wan kiet oro okodụn̄de ekpere okonyụn̄ enyenede ubomisọn̄. Enye ama emen eyenete an̄wan oro ọkọdọn̄ọde mi ata usọp usọp—ke n̄kpasịp minit duop—aka ufọkibọk oro ekekperede! Abiaibọk ama ọdọhọ ke emi akanyan̄a enye.

Esịtekọm oro mbon udọn̄ọ ye mbonusọn̄ ẹwụtde mbon oro ẹbuanade ke otu emi enen̄ede ọnọ uyụhọ. Ndinyene idotenyịn nte ke nyodụn̄ ye nditọete emi ke obufa editịm n̄kpọ Abasi ke nsio nsio idaha edi inem inem n̄kpọ. Ndien ndifiọk nte ke un̄wam oro ẹkenọde mmọ ke ini ukụt akan̄wam mmọ ndiyọ edi n̄ko utịp efen.

Ime Ọnọ Utịp

Ami nnam utom idahaemi nte ebiowo ke kiet ke otu esop Piraiévs. Kpa ye usọn̄ ye unana nsọn̄idem, mmokop inemesịt nte ke ami ke nsụk mbabuana ifịk ifịk ke mme utom esop.

Ke ediwak isua oro ẹkebede, n̄kpọsọn̄ idaha, n̄kpọsọn̄ n̄kpọ-ata, ye mme n̄kpọntịbe unana idotenyịn ẹma ẹyom ekese ediyọ ye ime. Edi, Jehovah ọnọ mi ukeme oro nyomde man n̄kan mme mfịna emi kpukpru ini. Ediwak ini, mmokụt nte mme ikọ andiwet psalm emi ẹdide akpanikọ: “Ke ndọhọde nte, Ukot mi ọfiọnọde: ima fo, O Jehovah, omụm mi akama. Ke uwak ekikere emi ẹdude mi ke esịt ndọn̄esịt fo enem mi esịt.”—Psalm 94:18, 19.

[Ndise ke page 25]

Ye Eleni n̄wan mi, ke enye ama akanam ọyọhọ usiakidem iba, ke 1957

[Ndise ke page 26]

Ke akamba mbono ke Nuremberg, Germany, ke 1969

[Ndise ke page 28]

Otu nditọete oro ẹken̄wamde mbon udọn̄ọ ye mbonusọn̄