Usanaidem—Nso ke Enye Enen̄ede Ọwọrọ?

KE NTAK akpa-owo-idem ọkọp ke Europe ye ke United States ke ọyọhọ isua ikie 18 ye 19, mme isụn̄utom ini oro ẹma ẹkwọrọ se ẹkemede ndikot “ukpepn̄kpọ usanaidem.” Ukpepn̄kpọ emi ọkọdọhọ ke ndek edi ukem n̄kpọ ye idiọkn̄kpọ, ke adan̄aemi ọkọdọhọde ke usanaidem anam owo asan̄a ekpere Abasi. Eyedi emi anam ufiet emi ọwọrọ etop “Usanaidem edi udiana uten̄e Abasi.”

Salvation Army, oro William ye Catherine Booth ẹkesiakde ama enyịme ekikere emi. Nte n̄wed oro Health and Medicine in the Evangelical Tradition ọdọhọde, kiet ke otu mme ata akpa ufiet mmọ ekedi: “Suọp, Efere, ye Edinyan̄a.” Ekem, ke ini Louis Pasteur ye mbon en̄wen ẹkenamde ebuana oro n̄kpri unam udọn̄ọ ẹnyenede ye udọn̄ọ ẹwụt ke usụn̄ oro owo mîkemeke ndineni, oro n̄kukụre ọkọnọ odudu ye nsọn̄ọ oro ọkọn̄ọde ke ifiọk ntaifiọk ndibịne nti ndutịm kaban̄a nsọn̄idem mme owo.

Ndusụk usọp usọp n̄kpọ oro ẹkenamde ẹma ẹsịne editre ndidọhọ owo oro etiede ntiense ke esop etịm Bible inua ye edikpan ubuana kọp un̄wọn̄ mmọn̄ ke mme ufọkn̄wed ye ke mme itiembehe tren. Ẹma ẹsịn ukeme ndinam owo kiet kiet enyene kọp esie utu ke ndibuana kọp ke mme edinam ido ukpono. Ih, eketie nte mme akpa anditọn̄ọ edinam emi ẹma ẹnen̄ede ẹkụt unen ke ndikpụhọde edu mme owo kaban̄a usanaidem. Mmọ ẹma ẹnam emi tutu ewetn̄wed kiet okot utịp oro ẹkenyenede “ifiopesịt ẹnyenede ẹban̄a usanaidem.”

Nte ededi, etie nte “ifiopesịt ẹnyenede  ẹban̄a usanaidem” mi ekedi sụk enyọn̄ enyọn̄. Ikebịghike mbonurua oro ẹnyenede mbufiọk ẹma ẹnam suọp akabade edi n̄kpọ mmaidem. Mme n̄kari n̄kari usuanetop n̄kpọurua ẹma ẹnam mbon udep ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ndikama ndusụk n̄kpọ mmaidem ayanam mmimọ inyene idaha oro edinamde ọdọn̄ mbon en̄wen nditie nte mmimọ. Ẹsiwụt mfụmmfụm ekikere emi ke ekebe ndise. Owo isiwakke ndiwụt mbon oro ẹkụtde unen ẹnyụn̄ ẹkopde inemesịt ke mme edinam usuanetop n̄kpọurua ye drama nte ẹnamde ufọk mmọ asana, ẹkpọride isọn̄, ẹtan̄de mbio, m̀mê ẹkpọride ifuọ an̄wa ye eke ebua mmọ.

Mme owo ẹdu n̄ko oro ẹkerede ke ndiwọrọ n̄kanam utom esinam ẹnyene se ẹdade ẹdu uwem, ke adan̄aemi utomufọk m̀mê mme utom unam ufọk asana eken mîkemeke ndisio okụk ndi. Ndien sia mîsịneke udori okụk, ntak emi mmimọ ikpesede iban̄a n̄kann̄kụk mmimọ? Utịp kiet oro emi enyenede edi nte ke ndusụk owo mfịn ẹkere ke ofụri se iban̄ade usanaidem edi mmaidem.

Ekikere Abasi Kaban̄a Usanaidem

Eyịghe idụhe nte ke mme akpa ukeme oro ẹkesịnde ndikpep mme owo usanaidem ẹma ẹn̄wam ndinam mme idaha udu uwem mme owo ẹfọn. Ndien oro enen, koro usanaidem edi edu oro enyenede onyụn̄ ọtọn̄ọde oto edisana Abasi, Jehovah. Enye ekpep nnyịn usụn̄ udori ebe ke nnyịn ndikabade nsana ke kpukpru usụn̄ nnyịn.—Isaiah 48:17; 1 Peter 1:15.

Jehovah Abasi enịm uwụtn̄kpọ ke afan̄ emi. Ẹkụt usanaidem, ọkọrọ ye mme edu esie eken oro enyịn mîkemeke ndikụt, in̄wan̄-in̄wan̄ ke mme edibotn̄kpọ Abasi oro ẹkụtde ke enyịn. (Rome 1:20) Nnyịn imokụt nte ke mme n̄kpọ obot ke idemmọ isisabakede n̄kann̄kụk. Isọn̄ ye ediwak ndutịm esie emi ẹsan̄ade-san̄a ẹkanade ẹnyene ukeme ndinam idemesie asana ke utịbe utịbe usụn̄, ndien ẹnam enye man inyene nsọn̄idem. Utọ ndutịm emi asanade mi n̄kukụre ekeme nditọn̄ọ nto Ọdiọn̄-Ndudiọn̄ oro amade usanaidem. Mmọdo, nnyịn imekeme ndibiere nto emi nte ke mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹkpenyene ndisana idem ke kpukpru ikpehe uwem mmọ.

Ikpehe Usanaidem Inan̄

Bible anam ẹdiọn̄ọ ikpehe usanaidem inan̄ oro mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹkpedomode ndisịm. Ẹyak nnyịn ikere iban̄a kiet kiet ke otu mmọ emi.

Eke spirit. Ẹkeme ndibat emi nte enye emi edide akpan n̄kpọ akan ke otu kpukpru ikpehe usanaidem koro enye enyene n̄kpọ ndinam ye idotenyịn owo kaban̄a nsinsi uwem. Nte ededi, emi edi ikpehe usanaidem oro ẹwakde ndifụmi n̄kan. Ke nditịn̄ ibio ibio, ndisana ke n̄kan̄ eke spirit ọwọrọ nditre ndibe adan̄a oro Abasi enịmde ke ufọt utuakibuot akpanikọ ye nsunsu utuakibuot, koro Abasi esede orụk nsunsu utuakibuot ekededi ke ndek. Apostle Paul ama ewet ete: “Jehovah ọnọ uyo ete, Ẹwọn̄ọ ke otu mmọ, ẹnyụn̄ ẹdianade ẹda. Ẹkûnyụn̄ ẹtụk n̄kpọ ndek baba kiet; ndien nyadara mbufo.” (2 Corinth 6:17) Mbet oro James etịn̄ n̄kpọ n̄ko ata nnennen ke afan̄ emi: ‘Ido Abasi eke asanade, mînyụn̄ ideheke ke iso Abasi Ete nnyịn edi ndikpeme idem ke idiọk-n̄kpọ emi odude ke ererimbot.’—James 1:27.

Abasi ama enen̄ede owụt ke imọ imaha ẹbuak nsunsu utuakibuot ke utuakibuot akpanikọ imọ. Nsunsu utuakibuot esiwak ndibuana ndek ndek edinam ye mbubiam ndisọi mbiet ye mme abasi. (Jeremiah 32:35) Ntem, ẹteme mme ata Christian ẹte ẹsọn ndinyene ebuana ekededi ye ndedehe utuakibuot.—1 Corinth 10:20, 21; Ediyarade 18:4.

Eke ido uwem. Mi, n̄ko, Abasi enen̄ede owụt ukpụhọde ke ufọt se isanade ye se idehede. Ke ofụri ofụri, ererimbot amakabade etie nte ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ephesus 4:17-19: ‘Enyịn esịt ekịm mmọ. Mmọ ẹda nsannsan ye uwem Abasi. Mmọ ẹyak idem ẹnọ mbukpo ido, ndinam mbubiam ido ye okpụm.’ Ẹsikụt utọ oburobụt ekikere oro ke ediwak usụn̄, in̄wan̄-in̄wan̄ ye n̄kari n̄kari, ntem oyom mme Christian ẹdu ke ukpeme.

Mbon oro ẹmade Abasi ẹfiọk ẹte ke usan̄a akpara, idan̄ ukemuduot, idan̄ mbemiso ndọ, ye  edikot mme n̄wed m̀mê edise mme ndise idan̄ ẹdi edibiat idaha ido uwem oro Jehovah enịmde. Nte ededi, mme edinam emi ẹdi ọsọ n̄kpọ mfịn ke ndutịm unọ idem inemesịt ye eke n̄kon̄ine. Ke ntre, ana mme Christian ẹkpeme idem ye mme utọ edu emi. Ndisịne mbio mbio ọfọn̄ emi ẹsion̄ode owo ndido idem n̄ka mme mbono esop Christian m̀mê mme mboho n̄kaowo esidụri ntịn̄enyịn nte mîdotke ọnọ mme ndido idem owo onyụn̄ owụt ke owo oro isanake ke ido uwem. Ke ẹsiode edimen ekikere ererimbot ndụk otu mme Christian, ndisịne n̄kpọ ke usụn̄ oro ekeme ndidemede ndedehe ekikere ke esịt mbon en̄wen. Emi edi ikpehe kiet oro oyomde mme Christian ẹnam utom ọkpọsọn̄ ndiwụt “eti ibuot emi otode ke enyọn̄.”—James 3:17.

Eke ekikere. Owo ikpọdọn̄ke ndedehe n̄kpọ ke ekikere esie. Jesus ama odụri owo utọn̄ ọbiọn̄ọ ndedehe ekikere ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Owo ekededi eke esede n̄wan ke enyịn use ama esịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.” (Matthew 5:28; Mark 7:20-23) Mme ikọ emi ẹnyene ebuana n̄ko ye edise ndise idan̄, edikot mme mbụk ẹban̄ade oburobụt edinam idan̄, ye edikpan̄ utọn̄ nnọ mme ikọ ikwọ oro ẹdemerede idiọk udọn̄. Ntem, ana mme Christian ẹfep ndida ndedehe ekikere oro ẹkemede ndidemede ndek ndek ikọ ye edinam nsabade idemmọ.—Matthew 12:34; 15:18.

Eke ikpọkidem. Edisana ido ye usanaidem ẹnyene n̄kpet n̄kpet ebuana ke Bible. Ke uwụtn̄kpọ, Paul ekewet ete: “Ndima mi, ẹyak nnyịn iyet kpukpru se isabarede obụkidem ye spirit ifep ke idem nnyịn, inam nti ido nnyịn ẹfọn ẹma ke edibak Abasi.” (2 Corinth 7:1) Ke ntre, mme ata Christian ẹkpenyene ndisịn ukeme ndinam ikpọkidem mmọ, ufọk mmọ, ye n̄kann̄kụk mmọ ẹsana ẹnyụn̄ ẹye, adan̄a nte mme idaha ẹyakde. Idem ke ebiet emi mmọn̄ ananade, mme Christian ẹkpenyene ndidomo ofụri ukeme mmọ ndikama idemmọ asana onyụn̄ eye.

Usanaidem eke ikpọkidem n̄ko ọbiọn̄ọ edida orụk un̄wọn̄ ekededi, edin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn mbe ubọk, ye edida orụk ọkpọsọn̄ ibọk ekededi oro asabarede onyụn̄ abiatde ikpọkidem. Ekpemerọn̄ oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ikwọ Solomon ama ama edinem ufuọn̄ edisịnen̄kpọ eyenan̄wan Shunem. (Ikwọ Solomon 4:11) Ndikama idem nnyịn asana edi edinam owụtde ima, sia nnyịn iyomde ndifep ndinyene idiọk utebe oro afịnade mbon oro ẹdude ẹkpere nnyịn. Mme ufuọn̄n̄kpọ ẹkeme ndinyene ufọn, edi mmọ ikpadaha itie ediyere mmọn̄ ye edisịne ọfọn̄ oro asanade kpukpru ini.

Ndinyene Ekikere Oro Adade Ukem Ukem

Ke ini edide edisịm usanaidem eke ikpọkidem, mme owo ẹkeme ndinam n̄kpọ mbe ubọk. Ke n̄kan̄ kiet, ndinyene ukwan̄ ifiopesịt mban̄a usanaidem ekeme ndinam nnyịn ikûnyene idatesịt ke uwem. Enye n̄ko ekeme ndida ekese ọsọn̄urua ini nnyịn. Ke n̄kan̄ eken, ufọk oro mîsanake onyụn̄ etiede nsuahade nsuahade  ekeme ndisọn̄ urua ndidiọn̄. Ke okpụhọrede ye edinam n̄kpọ mbe ubọk emi, usụn̄ edinam oro adade ukem ukem edi ndinịm ufọk nnyịn asana onyụn̄ eye.

Nịm enye uke uke. Esidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndinam ufọk m̀mê ubet oro n̄kpoduoho awakde akaha asana, ndien ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ owo ndikụt ndek ke mme utọ mfafaha itie oro. Uke uke ufọk oro n̄kpoduoho mîwakke ikaha isidaha ini ndinam asana. Bible enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ edidu mmemmem uwem: “Edieke nnyịn inyenede se idiade ye se idade ifụk iferi, nnyịn iyokụt ite oro ekem.”—1 Timothy 6:8.

Nịm enye asana. Kpukpru owo oro ẹdụn̄de ke ufọk ẹnyene mbiomo edinịm ufọk oro asana. Ufọk oro etiede nsuahade nsuahade esiwak nditọn̄ọ ke mme ubet oro ẹtiede nsuahade nsuahade. Ndinịm asana ọwọrọ ndibon kpukpru n̄kpọ ke nnennen itie. Ke uwụtn̄kpọ, owo ikpenyeneke ndibon ndedehe ọfọn̄ ke isọn̄ufọk ubetnna. Ndien ke edide akpan n̄kpọ akan, mme n̄kpọmbre ye n̄kpọutom oro ẹsuanade ẹbono ẹkeme ndinọ unan. Ediwak mbabuat n̄kpọntịbe oro ẹsitịbede ke ufọk ẹsito edibon mme n̄kpọ nsuahade nsuahade.

Nte an̄wan̄ade, usanaidem ye usụn̄ uwem Christian ẹdi itai ye aban̄. Prọfet Isaiah okot usụn̄ uwem uten̄e Abasi “usụn̄ edinen owo.” Ndien enye ama adian se inamde owo etịm ekere n̄kpọ ete ke “baba edidehe n̄kpọ kiet idinyụn̄ isan̄ake ke esịt ibe.” (Isaiah 35:8) Ih, ndikọri nti edu usanaidem idahaemi ọnọ ọkpọsọn̄ uyarade nte ke nnyịn imọbuọt idem ke un̄wọn̄ọ Abasi oro nte ke imọ iyọsọp ndiwụk paradise isọn̄ oro asanade. Ekem, ke kpukpru ikpehe ediye ekondo emi, kpukpru owo ẹyenọ Jehovah Abasi ubọn̄ ebe ke ndidu uwem ọyọhọ ọyọhọ n̄kekem ye mfọnmma idaha Abasi kaban̄a usanaidem.—Ediyarade 7:9.

[Ndise ke page 6]

Kpukpru owo oro ẹdụn̄de ke ufọk ẹnyene mbiomo edinịm ufọk oro asana

[Ndise ke page 7]

Isọn̄ enyene ukeme ndinam idem esie asana ke utịbe utịbe usụn̄