Mbụk Eyouwem

Ndinam Utom ye Edu N̄waidem

NTE DON RENDELL OBỤKDE

Eka mi akakpa ke 1927 ke ini n̄kedide isua ition kpọt ke emana. Edi, mbuọtidem esie ama enen̄ede otụk uwem mi. Didie ke oro ekekeme nditịbe?

EKA mi ekedi enyene-ifịk andibuana ke Ufọkabasi England ke ini enye ọkọdọde ete mi, kpa ata an̄wanaekọn̄. Oro ekedi mbemiso Ekọn̄ Ererimbot I. Ekọn̄ Ererimbot I akasiaha ke 1914, ndien Mama ama afan̄a ye ọkwọrọ ederi mmọ aban̄a nte enye akadade n̄kpoto ukwọrọikọ esie anam itie usịn owo enyịn̄ ke n̄wed ekọn̄. Nso ikedi ibọrọ ọkwọrọ ederi oro? “Nyọn̄ ufọk, kûfịna idemfo uban̄a utọ n̄kpọ oro!” Ibọrọ oro ikoyụhọke eka mi.

Ke 1917, ke ini ekọn̄ oro ekenen̄erede ọsọn̄ ubọk, Mama ama aka ndise “Photo-Drama of Creation.” Sia ekenịmde ke akpanikọ ete ke imokụt akpanikọ, enye ama ọsọsọp ọwọrọ ọkpọn̄ ufọkabasi mmọ akabuana ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro. Enye ama esidụk mme mbono esop ye esop kiet ke Yeovil, obio oro ekenen̄erede ekpere obio-in̄wan̄ nnyịn oro ekedide West Coker, ke obio Somerset ke England.

Ikebịghike Mama ama abuana obufa ukpepn̄kpọ esie ye nditọeka esie iban ita. N̄kani owo ke esop Yeovil ẹtịn̄ ẹnọ mi nte eka mi ye Millie eyeneka esie an̄wan, ẹkesiwatde enan̄ukwak ifịk ifịk ẹkanade akamba efakutom obio-in̄wan̄ nnyịn, ẹsuande mme n̄wed un̄wam ukpep Bible oro Studies in the Scriptures. Nte ededi, ke mfụhọ, ke akpatre isua kiet ye ubak eke uwem esie, Mama okodu ke bed udọn̄ọ sia ọkọdọn̄ọde akpaikpai ikọn̄, emi usọbọ mîkodụhe ini oro.

Edinam N̄waidem

Eyeneka eka nnyịn Millie, emi okodụn̄de ye nnyịn ini oro, ama ese aban̄a Mama ke ini enye  ọkọduọde udọn̄ọ onyụn̄ ese aban̄a mi ye Joan, adiahaeka mi, oro ekedide isua itiaba ke emana. Ke ini Mama akakpade, Eyeneka eka nnyịn Millie ama ọsọsọp enyịme ndise mban̄a nnyịn nditọwọn̄. Ke okopde inemesịt ndidi se ẹbiomorede mbiomo emi, Papa ama ọsọsọp enyịme ete Millie ọwọrọ edidụn̄ ye nnyịn.

Nnyịn ima ima eyeneka eka nnyịn inyụn̄ ikop inemesịt nte ke enye ayaka iso odu ye nnyịn. Edi ntak emi enye akanamde utọ ubiere oro? Ediwak isua ke ukperedem, Eyeneka eka nnyịn ama asian nnyịn ete ke imọ ima ifiọk ke imenyene mbiomo ndibọp ndori ke itiat idakisọn̄ emi Mama ekesịnde—ndikpep mi ye Joan akpanikọ Bible—n̄kpọ oro enye ọkọfiọkde ke ete nnyịn idinamke tutu amama, sia enye mîkenyeneke udọn̄ ndomokiet ke ido ukpono.

Nte ini akakade, nnyịn ima idifiọk n̄ko nte ke Eyeneka eka nnyịn ama anam ata ọkpọkpọ ubiere efen. Man etịm ese aban̄a nnyịn, enye ididọhọ ndọ tutu amama. Nso n̄waidem ke oro ekedi ntem! Ami ye Joan imenyene kpukpru ntak ndinen̄ede n̄wụt esịtekọm nnọ enye. Kpukpru se Eyeneka eka nnyịn ekekpepde nnyịn ye n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ oro enye ekenịmde ẹka iso ẹdu nnyịn ke esịt.

Ini Ndinam Ubiere

Ami ye Joan ikaka ufọkn̄wed Ufọkabasi England emi Eyeneka eka nnyịn ọkọsọn̄ọde owụt idaha esie kaban̄a ukpepn̄kpọ ido ukpono nnyịn ke iso akamba etubom. Ke ini nditọ ufọkn̄wed eken ẹkesikade ufọkabasi, nnyịn ima isinyọn̄ ufọk, ndien ke ini ọkwọrọ ederi ekedide ufọkn̄wed ndinọ ukpepn̄kpọ ido ukpono, nnyịn ima isidian̄ade itie isio ndien ẹma ẹsinọ nnyịn itie N̄wed Abasi ndikot ndọn̄ ke ibuot. Emi ama enyene ufọn ọnọ mi, koro mme udọn̄ikọ emi ẹma ẹsọn̄ọ ẹdu mi ke ekikere.

Mma n̄kpọn̄ ufọkn̄wed ke ini n̄kedide isua 14 ke emana nnyụn̄ ntọn̄ọ ubọ ukpep isua inan̄ ke usiakifia unam cheese ke n̄kann̄kụk oro. Mma n̄kpep n̄ko ndibre piano, ndien ikwọ ye unek ẹma ẹkabade ẹdi edinam ini nduọkodudu mi. Okposụkedi akpanikọ Bible ama ọkọdọn̄ n̄kam ke esịt mi, enye ikonụkke mi ndinam n̄kpọ kan̄a. Ekem usen kiet ke March 1940, akanian̄wan Ntiense kiet ama ọnọ mi ikot nditiene enye n̄ka mbono ke Swindon, emi oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 110. Albert D. Schroeder, asan̄autom etiede ibuot ọnọ Mme Ntiense Jehovah ke Britain, ọkọnọ utịn̄ikọ an̄wa. Mbono oro ama okpụhọde uwem mi.

Ekọn̄ Ererimbot II ke ọkọsọn̄ ubọk. Nso ke n̄kada uwem mi nnam? Mma mbiere ndifiak n̄ka Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Yeovil. Ke akpa mbono esop oro n̄kodụkde, ẹma ẹtọn̄ọ unọ ikọ ntiense efak. Kpa ye ukeuke ifiọk mi, mma nnọ idem unyịme unyịme ndibuana ke edinam emi, ndien emi ekedi n̄kpọ n̄kpaidem ọnọ ediwak inua-okot ufan mi emi ẹkesakde mi nsahi nte mmọ ẹkesan̄ade ẹbe!

Ke June 1940, mma nna baptism ke obio Bristol. Ke ufan̄ ọfiọn̄ kiet mma nsịn enyịn̄ nte asiakusụn̄ ofụri ini—ọkwọrọikọ uyọhọ ini. N̄kokop inemesịt didie ntem esisịt ini ke ukperedem, ke ini adiahaeka mi n̄ko akayararede uyakidem esie ebe ke baptism mmọn̄!

Ndinam Utom Usiakusụn̄ ke Ini Ekọn̄

Isua kiet ke ekọn̄ ama akasiaha, mma mbọ n̄wed oro ẹkenyịkde mi ẹte ndụk utom ekọn̄. Sia mma n̄kesịn enyịn̄ ke Yeovil nte owo emi esịnde utom ekọn̄ ke ntak ido ukpono, ẹkenyene ndida mi n̄ka esopikpe Bristol. Mma ndiana ye John Wynn ndinam utom usiakusụn̄ ke  Cinderford, Gloucestershire, ndien ke oro ebede ke Haverfordwest ye Carmarthen, Wales. * Ke ukperedem, ke ndụn̄ọde esopikpe ke Carmarthen, ẹma ẹnọ mi n̄ka n̄kpọkọbi ọfiọn̄ ita ke Swansea, ke adianade ye edikpe isop £25—ata ediwak okụk ini oro. Nte ini akakade, ẹma ẹfiak ẹbiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ ita ẹnọ mi ke ntak mmen̄kekpehe isop oro.

Ke ọyọhọ ikata oro n̄kadade ke ikpe, ẹma ẹbụp mi ẹte: “Ndi afo ufiọkke ute ke Bible ọdọhọ, ‘Ẹnọ Caesar n̄kpọ eke enyenede Caesar’?” Mma mbọrọ nte: “Mmọfiọk, edi n̄kpama ndikot ufan̄ikọ oro nsịm utịt: ‘ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kpọ eke enyenede Abasi.’ Se ami nnamde edi oro.” (Matthew 22:21) Urua ifan̄ ke ukperedem, mma mbọ leta oro akasiande mi ete ke ẹsio mi enyịn̄ ẹfep ke utom ekọn̄.

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1945, ẹma ẹnọ mi ikot ndikodu ye ubon Bethel London. Ke ini etuep oro eketienede, Nathan H. Knorr, oro akadade usụn̄ ke nditịm utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot, ye ewetn̄wed esie, Milton G. Henschel, ẹma ẹdi ẹdise London. Ẹma ẹsịn n̄kpri nditọete itiaita ẹtode Britain enyịn̄ ndidụk ọyọhọ otu itiaita eke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead ndibọ ukpep kaban̄a utom isụn̄utom, ndien ami mma nsịne ke otu mmọ.

Utom Isụn̄utom

Ke May 23, 1946, nnyịn ima isio uwat ke ekpri esụkmbehe Cornwall ke Fowey ke nsụn̄ikan̄ Ubọhọ ini ekọn̄. Etubom Collins, esenyịn itiembehe oro, ekedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien nte nnyịn ikosiode ikpọn̄ itiembehe oro, enye ama efri ifiom. Nte ido edide, nnyịn ima ikop ndịk nte nnyịn ikadian̄arede ikpọn̄ esụkmbehe England. Ama enen̄ede ọsọn̄ ndibe Atlantic ke ntak oyobio, edi usen 13 ke ukperedem nnyịn ima ikesịm United States ke ifụre.

Ndidụk Mbono Ukara Abasi eke Mme Idụt Idatesịt eke ofụri ererimbot oro ekebịghide usen itiaita ke Cleveland, Ohio, ọtọn̄ọde ke August 4 esịm 11, 1946, ekedi n̄wọrọnda ifiọk n̄kpọntịbe. Owo 80,000 ẹkedụk, esịnede owo 302 ẹtode idụt 32 efen. Ke mbono oro ke ẹkesio Awake! * ye n̄wed un̄wam ukpep Bible oro “Yak Abasi Edi Akpanikö” ndien otuowo ẹma ẹkop inemesịt.

Nnyịn ima ikụre ukpep Gilead ke 1947, ndien ẹma ẹnọ mi ye Bill Copson ika Egypt. Edi mbemiso nnyịn ikadahade, Richard Abrahamson ama ekpep mi ndinam utom ọfis ke Bethel Brooklyn. Nnyịn ima ikebehe ke Alexandria, ndien ikebịghike mma n̄kpụhọde nda ekekem ye usụn̄ uwem Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn. Nte ededi, ekedi n̄kpọ-ata ndikpep Arabic, ndien n̄kenyene ndida kad unọ ikọ ntiense ke usem inan̄ nnam n̄kpọ.

Bill Copson ama odu do isua itiaba, edi ami n̄kekemeke ndibọ obufa n̄wed unen edidụn̄ ke obio ke akpa isua ama ekebe, ntre n̄kenyene ndikpọn̄ idụt oro. Mbat isua utom isụn̄utom oro nte isua oro ekenyenede uforo akan ke uwem mi. Mma nnyene ifet ndinịm se iwakde ibe ukpepn̄kpọ Bible 20 ke urua kiet kiet, ndien ndusụk mbon oro ẹkekpepde akpanikọ ini oro ke ẹsụk ẹtotoro Jehovah  ifịk ifịk. Ẹma ẹnọ mi n̄kpọn̄ Egypt n̄ka Cyprus.

Cyprus ye Israel

Mma ntọn̄ọ ndikpep obufa usem, Greek, ndinyụn̄ mmehe ye usem n̄kann̄kụk. Esisịt ini ke ukperedem, ke ini ẹkenọde Anthony Sideris aka Greece, ẹma ẹmek mi ndise mban̄a utom ke Cyprus. Ke ini oro n̄kọk itieutom Cyprus n̄ko ekese aban̄a Israel, ndien ami ye nditọete eken, ima inyene ifet ndisan̄a nse Ntiense ifan̄ oro ẹkedude do ke ini ke ini.

Ke akpa isan̄ emi n̄kakade Israel, nnyịn ima inịm ekpri mbono ke itie unyamudia kiet ke Haifa, ndien owo 50 m̀mê 60 ẹkedụk. Ebede ke ndibahade mme owo ntiene idụt mmọ, nnyịn ima inịm mbono oro ke usem itiokiet! Ke idaha efen, mma n̄keme ndiwụt ndise oro Mme Ntiense Jehovah ẹkesiode ke Jerusalem, ndien mma nnọ utịn̄ikọ an̄wa oro ẹketịn̄de eti ikọ ẹban̄a ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe Ikọmbakara.

N̄kpọ nte Mme Ntiense 100 ẹkedu ke Cyprus ini oro, ndien mmọ ẹkenyene ndisọn̄ọ n̄n̄wana kaban̄a mbuọtidem mmọ. Otu mbon ntịme oro mme oku Ufọkabasi Greek Orthodox ẹkedade usụn̄ ẹma ẹtịmede mme mbono nnyịn, ndien ekedi obufa n̄kpọ ọnọ mi ndidi se ẹtọn̄ọde ke itiat ke ini nnọde ikọ ntiense ke obio-in̄wan̄. N̄kenyene ndikpep ufep! Kpa ye utọ afai afai ubiọn̄ọ oro, ekedi n̄kpọ oro ọsọn̄ọde mbuọtidem ndikụt ẹnọde mme isụn̄utom efen efen ẹdi isuo oro. Dennis ye Mavis Matthews ke adianade ye Joan Hulley ye Beryl Heywood ẹma ẹdidiana ye ami ke Famagusta, ke adan̄aemi Tom ye Mary Goulden ye Nina Constanti, owo Cyprus emi akamanade ke London, ẹkekade Limassol. Ke ukem ini oro, ẹma ẹnọ Bill Copson n̄ko aka Cyprus, ndien Bert ye Beryl Vaisey ẹkenyene ndikadiana ye enye ke ukperedem.

Ndikpụhọde Nda Ekekem ye Mbufa Idaha

Ke utịt utịt 1957, mma nduọ udọn̄ọ ndien n̄kekemeke ndika iso ke utom isụn̄utom mi. Ye mfụhọ, mma mbiere nte ke man mfiak n̄kop nsọn̄idem, n̄kpenyene ndifiak nnyọn̄ England, ebiet emi n̄kakade iso ndinam utom usiakusụn̄ tutu esịm 1960. Eyeneka mi ye ebe esie ke mfọnido ẹma ẹda mi ẹsịn ke ufọk, edi mme idaha ẹma ẹkpụhọde. Uwem ama enen̄ede ọsọn̄ ye Joan. Ke adianade ye edise mban̄a ebe esie ye ekpri eyenan̄wan esie, ke isua 17 oro ami mmen̄kodụhe ke ufọk, enye ke ima ima usụn̄ ama ese aban̄a ete nnyịn ye Eyeneka eka nnyịn, emi ẹma ẹkesọn̄, ẹkenyụn̄ ẹdọn̄ọde-dọn̄ọ ini oro. Mma n̄kụt ke oyom ntiene uwụtn̄kpọ n̄waidem Eyeneka eka mi, ntre mma ndu ye eyeneka mi an̄wan tutu Eyeneka eka nnyịn ye ete nnyịn ẹkpan̄a.

Ekpekedi ata mmemmem n̄kpọ ndidụn̄ ke England, edi ke mma n̄kọduọk odudu esisịt, mma n̄kere ke obiomo mi ndifiak n̄ka itieutom mi. Kamse, nte esop Jehovah ikabiatke ediwak okụk ndinọ mi ukpep? Ntre ke 1972, mma nda okụk mi n̄kpe usụn̄ mfiak n̄ka Cyprus ndifiak n̄kanam utom usiakusụn̄ do.

Nathan H. Knorr ama edi do ndinam ndutịm kaban̄a mbono oro ẹkenyenede ndinịm ke isua oro eketienede. Ke ini enye okokụtde ete ke mma mfiak ndi, enye ama otoro ete ẹmek mi nte esenyịn circuit ndinam utom ke ofụri isuo oro, ifetutom oro n̄kakamade ke isua inan̄. Nte  ededi, enye ekedi ọkpọsọn̄ utom sia ọkọwọrọde ndisem usem Greek ke ata ekese ini.

Ini Afanikọn̄

N̄kodụn̄ ufọk kiet ye Paul Andreou, Ntiense otode Cyprus edi esemde usem Greek, ke obio-in̄wan̄ Karakoumi, ke edem usiahautịn Kyrenia emi odude ke mbenesụk edem edere. Ọfis n̄kọk itieutom Cyprus okodu ke Nicosia, edem usụk Ikpọ Obot Kyrenia. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ July 1974, n̄kodu ke Nicosia ke ini ẹkedụkde ẹdiomi edidorode Makarios Adaibuot Ukara, ndien mma n̄kụt ini ẹkefọpde ufọkubọn̄ esie. Ke ini ẹkenyenede ifụre ukaisan̄, mma nsọsọp nnyọn̄ Kyrenia, ebiet emi nnyịn ikodude inam ntịmidem ndika mbono circuit. Usen iba ke ukperedem mma n̄kop nte ẹduọkde akpa bọmb ke esụk, ndien mma n̄kụt nte ikpaenyọn̄ ọyọhọde ye ubomofụm oro ẹkemende mbonekọn̄ ẹto Turkey ẹdibehe.

Sia n̄kedide eyenisọn̄ Britain, mbonekọn̄ Turkey ẹma ẹda mi ẹkesịm obio-in̄wan̄ Nicosia, ebiet emi mbonutom Edidiana Mme Idụt emi ẹkenyenede nneme ye ọfis n̄kọk itieutom, ẹkebụpde mi mbụme. Ekem mma nsobo akamba n̄kpọ-ata eke edisan̄a mbe mme urụk urụk ukopikọ ye mme urụk ikan̄ ilektrik emi ẹkebonode ke isọn̄ n̄kesịm mme ufọk oro ẹkewọn̄ọde ẹkpọn̄ ke n̄kan̄ eken emi mbonekọn̄ mîkesịmke. N̄kokop idatesịt didie ntem nte owo mîkekemeke ndisịbe usụn̄ nneme mi ye Jehovah Abasi mfep! Mme akam mi ẹma ẹmụm mi ẹkama ke ini kiet ke otu ata akama-mfụhọ ifiọk n̄kpọntịbe ke uwem mi.

Mma ntaba kpukpru inyene mi, edi mma n̄kop idatesịt ndinyene ukpeme ke ọfis n̄kọk itieutom. Nte ededi, mfịna emi ikebịghike. Ke ufan̄ usen ifan̄, udịmekọn̄ emi ẹkedade ekọn̄ ẹdụk ẹma ẹda mbahade ita isuo oro ẹnyene. Ikenyene ndikpọn̄ Bethel, ndien nnyịn ima iwọrọ ika Limassol. Mma n̄kop idatesịt ndikeme ndinam utom do ye kọmiti oro ẹkemekde ndise mban̄a nditọete 300 emi ndutịme oro ọkọnọmọde, emi ediwak mmọ ẹketabade ebietidụn̄ mmọ.

Mme Edikpụhọde Utom Efen Efen

Ke January 1981, Otu Ukara ama ọdọhọ mi n̄wọrọ n̄ka Greece n̄kodu ye ubon Bethel ke Athens, edi etisịm utịt isua oro, mma mfiak n̄ka Cyprus ndien ẹma ẹmek mi anam ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom. Andreas Kontoyiorgis ye n̄wan esie, Maro, mbon Cyprus emi ẹkenọde ẹto London ẹdi, ẹkedi “n̄kpọ nsịnudọn̄” ẹnọ mi.—Colossae 4:11, NW.

Ke ini Theodore Jaracz okokụrede utom zone ke 1984, mma mbọ leta nto Otu Ukara oro n̄kukụre ọkọdọhọde ete: “Ke ini Brọda Jaracz okụrede, nnyịn ikpama afo asan̄a ye enye aka Greece.” Owo ikọnọhọ ntak ndomokiet, edi ke ini nnyịn ikakade ikesịm Greece, ẹma ẹkot leta efen otode Otu Ukara ẹnọ Kọmiti N̄kọk Itieutom, ẹmekde mi anam ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom ke idụt oro.

Etisịm ini emi, nsọn̄ibuot ama ọtọn̄ọ ke Greece. Ẹma ẹtịn̄ n̄ko ata ediwak edori ikọ ẹban̄a edikwọrọ ikọ n̄kabade owo esịt oro ibet mîkenyịmeke. Ẹma ẹsimụm ikọt Jehovah kpukpru usen, ẹnyụn̄ ẹda mmọ ẹka esopikpe. Ekedi  akwa ifet didie ntem ndifiọk nditọete oro ẹkemụmde nsọn̄ọnda mmọ ẹkama ke idak idomo! Ẹma ẹkpe ndusụk ikpe mmọ nte ini akakade ke Esopikpe Mbon Europe Kaban̄a Unen Owo, ndien mme utịbe utịbe utịp mmọ ẹma ẹnyene eti odudu ke utom ukwọrọikọ ke Greece. *

Ke adan̄aemi n̄kanamde utom ke Greece, mma n̄keme ndidụk mme enịm-mbụk mbono ke Athens, Thessalonica, ye mme isuo Rhodes ye Crete. Mmọ ẹkedi inem inem isua inan̄ oro ẹkenyenede uforo, edi ukpụhọde efen ke ekedi—edifiak nnyọn̄ Cyprus ke 1988.

Cyprus ye Edifiak N̄ka Greece

Ke ini oro mmen̄kodụhe ke Cyprus, nditọete ẹma ẹnyene obufa ufọk n̄kọk itieutom ke Nissou, emi oyomde usụn̄ ke kilomita ifan̄ ọkpọn̄ Nicosia, ndien Carey Barber, otode ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn, ọkọnọ utịn̄ikọ ediyak nnọ. Ifụre ama odu idahaemi ke isuo oro, ndien mma n̄kop inemesịt ndifiak ndi—edi ifụre oro idibịghike.

Otu Ukara ama ọnọ unyịme ndibọp obufa ufọk Bethel ke Greece, ndusụk kilomita ke edem edere Athens. Sia n̄kekemede ndisem Ikọmbakara ye Greek, ẹma ẹdọhọ mi mfiak ndinam utom ke obufa itie ubọpufọk emi ke 1990 nte akabadeikọ nnọ ubon mme asan̄autom ofụri ererimbot oro ẹkenamde utom do. Nsụk nteti idatesịt oro n̄kenyenede ke ndisidu ke itie ubọpufọk oro ke n̄kanika itiokiet ke usenubọk ini ndaeyo, ndidara ediwak nditọete ke mme itie ikie oro ẹketode Greece emi ẹkenọde idem unyịme unyịme ndinam utom ye otu mme ọbọp-ufọk oro! Nyaka iso nditi inemesịt ye ifịk mmọ kpukpru ini.

Mme oku Greek Orthodox ye mme andinọ mmọ ibetedem ẹma ẹdomo ndibe ndụk itie ubọpufọk oro man ẹtre utom nnyịn, edi Jehovah ama okop akam nnyịn, onyụn̄ ekpeme nnyịn. Mma ndu ke itie ubọpufọk oro n̄kụt ediyak obufa ufọk Bethel oro nnọ ke April 13, 1991.

Ndin̄wam Edima Eyeneka Mi

Ke isua oro eketienede, mma mfiak n̄ka nduọkodudu ke England, ndude ye eyeneka mi ye ebe esie. Ke mfụhọ, ke adan̄aemi n̄kodude do, ebe eyeneka mi ama ọdọn̄ọ ifehesịt ikaba onyụn̄ akpa. Joan ama ọnọ mi ekese un̄wam ke ini utom isụn̄utom mi. Ọkọsọsọn̄ urua kiet ndibe emi enye mîkewetke mi leta nsịnudọn̄. Nso edidiọn̄ ke utọ nsịnudọn̄ oro edi ntem ọnọ isụn̄utom ekededi! Idahaemi enye ekedi ebeakpa, ọdọdọn̄ọ onyụn̄ oyom un̄wam. Nso ke n̄kpanam?

Eyen Joan, Thelma, ye ebe esie ke ẹkese ẹban̄a anam-akpanikọ ebeakpa efen ke esop mmọ, kpa kiet ke otu nditọ Eyeneka eka nnyịn emi ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ n̄kpa. Ntre ke mma n̄kọbọn̄ akam ediwak ini, mma mbiere nditie n̄n̄wam ke ndise mban̄a Joan. Ikememke utom ndinam ukpụhọde oro, edi mmenyene ifet ndinam utom nte ebiowo ke Pen Mill, kiet ke otu esop iba oro ẹdude ke Yeovil.

Nditọete oro ikanamde utom ọtọkiet ke esenidụt ẹsika iso ndinyene nneme ye ami ke urụk ukopikọ ye ke leta, ndien mmenen̄ede n̄wụt esịtekọm mban̄a oro. Edieke nduakde ndifiak n̄ka Greece m̀mê Cyprus, mmọfiọk ke ẹkpenọ mi n̄wedisan̄ usọp usọp. Edi ami ndi isua 80 ke emana idahaemi, ndien enyịn mi ye nsọn̄idem mi itiehe aba nte ẹkesitiede. Edi n̄kpọ mfụhọ nditre ndinyene ifịk nte n̄kesinyenede, edi mme isua emi n̄kodude ke utom Bethel ẹma ẹn̄wam mi ndikọri ediwak edu oro ẹnyenede ufọn ẹnọ mi mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, mmesikot itien̄wed eke usen ke usen kpukpru ini mbemiso ndiade udia usenubọk. Mma n̄kpep n̄ko ndinyene eti itie ebuana ye mme owo ndinyụn̄ mma mmọ—ukpọhọde edikụt unen ke utom isụn̄utom.

Nte mfiakde nse edem ke se ikande n̄kpọ nte utịbe utịbe isua 60 oro mbiatde ke nditoro Jehovah, mmọfiọk nte ke utom uyọhọ ini edi n̄kponn̄kan ukpeme onyụn̄ ọnọ mfọnn̄kan ukpep. Mmekeme nditịn̄ mme ikọ oro David eketịn̄de ọnọ Jehovah ke ofụri esịt mi: “Koro afo ekedide edikon̄ ebiet mi, ye ebiet ubọhọ mi ke usen nnanenyịn mi.”—Psalm 59:16.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise obio ke page 24]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

GREECE

Athens

CYPRUS

Nicosia

Kyrenia

Famagusta

Limassol

[Ndise ke page 21]

Mama ke 1915

[Ndise ke page 22]

Ke ọkọm Bethel Brooklyn ke 1946, ami (ọyọhọ inan̄ ọtọn̄ọde ke ufien) ye nditọete eken eke ọyọhọ otu itiaita eke Gilead

[Ndise ke page 23]

Ye Millie eyeneka eka nnyịn ke akpa ini emi n̄kafiakde n̄ka England