Editịm Okpo Nnịm—Ndi Odot Mme Christian Ẹnam Enye?

Nte enye akasan̄ade ekpere utịt uwem esie, anam-akpanikọ ete-ekpụk oro Jacob ama anam akpatre eben̄e emi: “Mbufo ẹbụk mi ẹdian ye mme ete mi, ke aba-itiat emi odude ke in̄wan̄ Ephron eyen Heth; ke aba emi odude ke in̄wan̄ Machpelah, emi odude ke iso Mamre, ke isọn̄ Canaan.”—Genesis 49:29-31.

 JOSEPH ama anam etịm ete esie enịm ke nditiene ido edinam oro ekedide ọsọ ke Egypt ke ini oro. Enye ama ọdọhọ “ikọt esie mbia-ibọk, ete, Embalm ete imọ.” Nte ekemde ye mbụk oro odude ke Genesis ibuot 50, nte ido ekedide mbiaibọk ẹma ẹda usen 40 nditịm okpo oro nnịm. Editịm okpo Jacob nnịm ama ayak ini odu ọnọ akwa ubon ye ikpọ owo Egypt oro ẹkesan̄ade sụn̄sụn̄ ndimen okpo Jacob nsan̄a ke n̄kpọ nte kilomita 400 n̄kobụk ke Hebron.—Genesis 50:1-14.

Nte ekeme ndidi ẹyekụt okpo Jacob oro ẹketịmde ẹnịm usen kiet? Enen̄ede etie nte owo idikwe. Israel ekedi ikpehe oro mmọn̄ awakde, anamde mme orụk n̄kpọeset oro ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ do okûwak. (Exodus 3:8) Mme n̄kpọeset oro ẹkedade ukwak ye itiat ẹnam ẹyọyọhọ, edi ekese ke otu mme n̄kpọ oro ẹtịmde ẹmem, utọ nte ọfọn̄, ikpa, ye mme okpo owo oro ẹketịmde ẹnịm, ikekemeke ndibọhọ mmọn̄ ye mme ini ndikpụhọde.

Nso ikam idi editịm okpo nnịm? Ntak ẹkenamde enye? Ndi odot mme Christian ẹnam enye?

M̀mọ̀n̄ ke Edinam Emi Ọkọtọn̄ọ?

Ke nditịm ntịn̄, ẹkeme ndidọhọ ke editịm okpo nnịm ọwọrọ editịm okpo owo m̀mê okpo unam nnịm mbak edibiara. Etie nte mme ewetmbụk eset ẹnyịme nte ke editịm okpo nnịm ọkọtọn̄ọ ke Egypt edi nte ke mbon Assyria, Persia, ye Scythia eset ẹma ẹsinam enye n̄ko. Eyedi edifiọhọ mme okpo oro ẹkebụkde ke utatan desat emi mme oto-obot idaha mîkayakke ẹbiara ekedemede akpa udọn̄ oro ẹkenyenede ẹban̄a editịm okpo nnịm okonyụn̄ anam ẹdomo enye ẹse. Utọ edibụk okpo oro akpakakpan mmọn̄ ye ofụm ndisịm okpo owo, ntem akpande enye ndisọp mbiara. Ndusụk owo ẹnọ ekikere ẹte ke editịm okpo nnịm ọkọtọn̄ọ ke ini ẹkefiọhọde mme okpo oro ẹkedade natron (mmọn̄ inụn̄ oro abuahade ye soda) ẹtịm ẹnịm, emi okodude barasuene ke Egypt ye ke mbọhọ esie.

Uduak anditịm okpo nnịm edi ndikam ntre  oto-obot edinam n̄kpri unam oro esitọn̄ọde ke ufan̄ hour ifan̄ ke owo akpade, anamde okpo ọtọn̄ọ ndibu. Edieke ẹkemede ndikpan edinam emi, okpo owo eyetre ndibiara, m̀mê ke nsụhọde n̄kaha idisọpke ibiara. N̄kpọ ita ẹdi se ẹyomde: nditịm okpo nnịm ke idaha oro etiede nte enye ke osụk enyenyene uwem, ndikpan mbiara, ye ndibiọn̄ọ n̄kpri unam ndita okpo oro.

Mbon Egypt eset ẹkesitịm okpo mme akpan̄kpa mmọ ẹnịm akpan akpan kaban̄a mme ntak ido ukpono. Ekikere mmọ aban̄ade uwem ke n̄kpa ebede akasan̄a ye udọn̄ edinyene nneme ye ererimbot mme odu uwem. Mmọ ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke iyada idem mmimọ inam n̄kpọ ke nsinsi ndien ke ẹyefiak ẹnọ mmimọ uwem. Okposụkedi editịm okpo nnịm ekedide ọsọ n̄kpọ, tutu esịm mfịn emi, owo ikwe n̄wetnnịm n̄kpọ mbon Egypt ndomokiet ke nte ẹkenamde enye. Mfọnn̄kan n̄wetnnịm n̄kpọ edi eke ewetmbụk owo Greece oro Herodotus eke ọyọhọ isua ikie ition M.E.N. Nte ededi, ẹtọt ẹte ke ndidomo ndinyene mme ukem utịp oro ẹkenyenede ebe ke nditiene mme ndausụn̄ oro Herodotus ọkọnọde inen̄ekede ikụt unen.

Ndi Odot Mme Christian Ẹnam Enye?

Mbon oro mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono mmọ mîkedịghe ukem ye eke Jacob ẹketịm okpo esie ẹnịm. Kpa ye oro, ọsọsọn̄ nnyịn ndikere nte ke ini Joseph akayakde okpo ete esie ọnọ mbiaibọk, ke enye ama oyom akam ye mme ido oro ẹkemede ndidi ẹma ẹsisan̄a ye ekese edinam editịm okpo nnịm oro ẹkenamde ke Egypt ke ini oro. Jacob ye Joseph ẹkedi iren oro ẹkenyenede mbuọtidem. (Mme Hebrew 11:21, 22) Nte an̄wan̄ade, okposụkedi mîkedịghe Jehovah ọkọdọhọ ẹnam, N̄wed Abasi idọhọke ke editịm okpo Jacob nnịm ama akwan̄a. Editịm okpo Jacob nnịm ikedịghe uwụtn̄kpọ inọ idụt Israel m̀mê esop Christian. Ke akpanikọ, Ikọ Abasi inọhọ ndausụn̄ nnennen nnennen ke ibuot nneme emi. Ke ẹma ẹketịm okpo Joseph ẹnịm ke Egypt, owo itịn̄ke n̄kpọ aba iban̄a edinam emi ke N̄wed Abasi.—Genesis 50:26.

Mme mbumbu okpo oro ẹkekụtde ke mme udi ke Palestine ẹwụt nte ke ikedịghe ido edinam mme Hebrew ndisitịm okpo mme akpan̄kpa nnịm ke anyan ini. Ke uwụtn̄kpọ, owo iketịmke okpo Lazarus inịm. Okposụkedi ẹkewan̄de enye ke ọfọn̄, ẹma ẹkere nte okpo editebede ke ini ẹkeyomde ndikpat itiat oro ẹkedade ẹsịri udi esie nsio. Sia Lazarus ama akakpa usen inan̄ ke mbemiso, eyeneka esie an̄wan ama etịm enịm ke okpo eyetebe ke ini ẹkpatde itiat ẹsio ke udi.—John 11:38-44.

Nte ẹma ẹtịm okpo Jesus ẹnịm? Mbụk Gospel isọn̄ọke ekikere emi. Ke ini oro, ekesidi ido mme Jew ndida ufuọn̄n̄kpọ ye enem-utebe aran ntịm okpo nnịm mbemiso ẹbụkde enye. Ke uwụtn̄kpọ, man ẹtịm okpo Jesus ẹnịm, Nicodemus ama ọnọ ediwak ufuọn̄n̄kpọ ẹda ẹnam emi. (John 19:38-42) Ntak ufuọn̄n̄kpọ akawakde ntre? Ekeme ndidi ntotụn̄ọ ima ye ukpono oro enye ekenyenede ọnọ Jesus okonụk enye ndiwụt utọ ntatubọk oro. Iyomke nnyịn ibiere nte ke ndida ufuọn̄n̄kpọ nnam n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro ekedi ye uduak nditịm okpo oro nnịm.

Nte Christian ekpesịn edinam editịm okpo nnịm? Ke nnennen idaha ekikere, editịm okpo nnịm edi ikpîkpu edisịk se owo mîkemeke ndifep nnịm. Nnyịn ikoto ntan, iyonyụn̄ ifiak ke ntan ke ikpade. (Genesis 3:19) Edi, ẹkpenịm okpo ebịghi adan̄a didie mbemiso ẹbụkde? Edieke mbonubon ye mme ufan ẹditode anyan usụn̄ ẹdi ndien ẹnyene udọn̄ ndikụt okpo oro, eyịghe idụhe nte ke ẹyetịm okpo oro ẹnịm ke ndusụk ini.

 Do, nte ekemde ye N̄wed Abasi, ufọn idụhe nditịmede esịt edieke ido n̄kann̄kụk m̀mê mbonubon ẹyomde ẹtịm okpo ẹnịm. Mme akpan̄kpa “ifiọkke baba n̄kpọ kiet.” (Ecclesiastes 9:5) Edieke mmọ ẹdude ke ibuot uti n̄kpọ Abasi, ẹyenam mmọ ẹset ẹdidu uwem ke obufa ererimbot oro enye ọn̄wọn̄ọde.—Job 14:13-15; Utom 24:15; 2 Peter 3:13.

[Ekebe/Ndise ke page 31]

EDITỊM OKPO NNỊM—KE ESET YE IDAHAEMI

Ke Egypt eset, orụk editịm okpo nnịm oro ẹkenamde ọkọkọn̄ọ ke idaha ubon. Eyedi ubon mme enyene n̄kpọ owo ẹkemek usụn̄ unam n̄kpọ oro etienede mi:

Ẹma ẹsida n̄kpọutom ẹdade ukwak ẹnam ẹsịn ke odudu ibuo ẹdụri mfre ẹsion̄o. Ke oro ebede, ẹda mme ibọk oro ẹdotde ẹsọbọ n̄kpọkpọrọ oro. N̄kpọ efen ekesidi ndision̄o kpukpru n̄kpoduoho esịtidem mfep ke mîbọhọke esịt ye ekpụt. Man ẹsion̄o n̄kpọ ke esịt idịbi, ẹkenyene ndisiak idịbi, edi ẹkese emi nte idiọkn̄kpọ. Man ẹfep edinam emi akakamade eneni mi, mbon Egypt oro ẹkesitịmde okpo owo ẹnịm ẹma ẹmek andisiak owo idem ẹnịm man esinam edisiak emi. Enye ama esifehe ke ndondo oro enye ama akanam emi, koro isụn̄i ye editọn̄ọ ke itiat ẹkedi ufen ẹkenịmde ẹnọ inua-okot ubiatibet emi.

Ke ẹma ẹkesion̄o kpukpru n̄kpọ ke idịbi, ẹma ẹsitịm ẹyet enye. Ewetmbụk oro Herodotus ekewet ete: “Mmọ ẹma ẹsịn mfọnn̄kan myrrh, ye cassia, ye kpukpru orụk ufuọn̄n̄kpọ eken ke ẹsiode frankincense ẹfep, ẹyọhọ idịbi oro, ndien ẹkịm itie oro ẹkesiakde.”

Ekem, ẹma ẹnam okpo oro asat ke ndinyịni enye ke natron ke usen 70. Ke oro ebede, ẹma ẹyet okpo oro ẹnyụn̄ ẹda linen ẹtịm ẹwan̄ enye. Ekem ẹda ndusụk orụk itai ẹyet ke linen oro, ndien ẹsịn okpo oro ke ekebe eto oro ekenyenede mbiet owo ẹkenyụn̄ ẹbanade ke uwouwo usụn̄.

Mfịn, ẹkeme ndinam editịm okpo nnịm ke ufan̄ hour ifan̄. Ẹsiwak ndinam emi ebe ke ndikịm nnennen udomo mmọn̄ibọk oro ẹkamade ẹtịm okpo nsịn ke usan̄aiyịp ọkọrọ ye ke idịbi ye usụn̄itọn̄. Ke ediwak isua oro ẹbede, ẹmesion̄o ediwak nsio nsio mmọn̄ibọk ẹdi ẹnyụn̄ ẹda ẹnam n̄kpọ. Nte ededi, ke ntak ekọmurua ye nsọn̄idem, formaldehyde edi mmọn̄ibọk utịm okpo nnịm oro ẹnen̄erede ẹwak ndida nnam n̄kpọ.

[Ndise]

Ekebe okpo o-gold Edidem Tutankhamen