Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Wụt Mbon Unana Ima-Mfọnido

Wụt Mbon Unana Ima-Mfọnido

Wụt Mbon Unana Ima-Mfọnido

“Yak kiet onyụn̄ anam mfọn [“ima-mfọnido,” NW] ye . . . eken.”—ZECHARIAH 7:9.

1, 2. (a) Ntak emi nnyịn ikpowụtde ima-mfọnido? (b) Mme mbụme ewe ke nnyịn idikere iban̄a?

 IKỌ Jehovah Abasi eteme nnyịn ete ima “ima-mfọnido.” (Micah 6:8, ikọ idakisọn̄ NW) Enye n̄ko ọnọ nnyịn ntak emi nnyịn ikpanamde oro. Ntak kiet edi-o, “owo mfọnido anam se ifọnde ye ukpọn̄ esiemmọ.” (Mme N̄ke 11:17) Emi edi akpanikọ didie ntem! Ndiwụt ima-mfọnido, m̀mê ima akpanikọ, esidemede ufiop ufiop itie ebuana oro ebịghide ye mbon en̄wen. Nte utịp, nnyịn iyenyene mme ufan akpanikọ—ọsọn̄urua utịp ke akpanikọ!—Mme N̄ke 18:24.

2 Akan oro, N̄wed Abasi asian nnyịn ete: “Owo eke etienede eti ido ye ima [“ima-mfọnido,” NW] oyokụt uwem.” (Mme N̄ke 21:21) Ih, nnyịn nditiene ima-mfọnido ayanam Abasi ama nnyịn oyonyụn̄ anam nnyịn idu ke idaha ndibọ mme edidiọn̄ ini iso, esịnede nsinsi uwem. Edi didie ke nnyịn ikeme ndiwụt ima-mfọnido? Mmanie ke nnyịn ikpowụt enye? Ndien nte ima-mfọnido okpụhọde ye mfọnido?

Mfọnido ye Ima-Mfọnido

3. Didie ke ima-mfọnido okpụhọde ye mfọnido?

3 Mfọnido ye ima-mfọnido ẹnyene ukpụhọde ke nsio nsio usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, mbon oro ẹsiwụtde mfọnido ẹsiwak ndinam oro ye unana edinyene ọkpọkpọ ntotụn̄ọ itie ebuana ye mme owo oro mmọ ẹwụtde mfọnido. Nte ededi, edieke nnyịn iwụtde owo ima-mfọnido, nnyịn ke ima ima usụn̄ imadian idem ye owo oro. Ke Bible, ndiwụt owo ima-mfọnido ekeme ndikọn̄ọ ke itie ebuana oro ama okododu. (Genesis 20:13, NW; 2 Samuel 3:8, NW; 16:17, NW) Mîdịghe enye ekeme ndikọn̄ọ ke itie ebuana oro osụn̄ọde oto mfọnido oro ẹkewụtde ke mbemiso. (Joshua 2:1, 12-14, NW; 1 Samuel 15:6, NW; 2 Samuel 10:1, 2, NW) Man inam ukpụhọde emi an̄wan̄a, ẹyak nnyịn imen uwụtn̄kpọ Bible iba idomo, kiet aban̄ade mfọnido, kiet onyụn̄ aban̄ade ima-mfọnido oro mme owo ẹkewụtde.

4, 5. Didie ke uwụtn̄kpọ Bible iba oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi ẹnam an̄wan̄a ukpụhọde oro odude ke ufọt mfọnido ye ima-mfọnido oro mme owo ẹwụtde?

4 Uwụtn̄kpọ mfọnido kiet aban̄a otuowo oro ubom mmọ ekesịpde, esịnede apostle Paul. Mmọ ẹma ẹbọhọ ẹkesịm obot ke isuo Malta. (Utom 27:37–28:1) Okposụkedi mîkobiomoke mbon Malta ndin̄wam mme akaisan̄ oro ẹkenanade un̄wam mi, itie ebuana ndomokiet mîkonyụn̄ idụhe ke ufọt mmọ, mbon isuo emi ẹma ẹda mmọ ẹsịn ke ufọk, ‘ẹfọn ido ye mmọ eti-eti.’ (Utom 28:2, 7) Ndida mme owo emi nsịn ke ufọk ekedi mfọnido, edi emi ekedi mbabuat ẹkenyụn̄ ẹwụt isenowo. Ke ntre, emi ekedi edinam mfọnido.

5 Ke ndimen ndomo, kere ban̄a ntatubọk oro Edidem David okowụtde Mephibosheth, eyen Jonathan ufan esie. David ama asian Mephibosheth ete: “Afo oyonyụn̄ adia n̄kpọ ke okpokoro mi kpukpru ini.” Ke anamde an̄wan̄a ntak emi enye akanamde ndutịm emi, David ama asian enye ete: ‘Nyanam mfọn-ido [“ima-mfọnido,” NW] ye afo mban̄a Jonathan usọ.’ (2 Samuel 9:6, 7, 13) Nte enende ẹtịn̄ ẹban̄a ntatubọk David oro mîkokpụhu mi nte ediwụt ima-mfọnido, idịghe ikpîkpu mfọnido, koro edinam oro ekedi uyarade edisọn̄ọ nyịre ke itie ebuana oro ama okododu. (1 Samuel 18:3; 20:15, 42, NW) Ukem ntre mfịn, mme asan̄autom Abasi ẹsiwụt ubonowo ke ofụri ofụri mfọnido. Edi, mmọ ẹsiwụt mbon oro mmọ ẹnyenede itie ebuana oro Abasi enyịmede ima-mfọnido m̀mê ima akpanikọ oro mîkpụhu.—Matthew 5:45; Galatia 6:10.

6. Mme n̄kpọ ewe oro ẹsidade ẹdiọn̄ọ ima-mfọnido oro mme owo ẹwụtde ke ẹwụt ke Ikọ Abasi?

6 Man ifiọk ndusụk n̄kpọ efen efen oro ẹdade ẹdiọn̄ọ ima-mfọnido, nnyịn iyodụn̄ọde mbụk Bible ita oro ẹtịn̄de ẹban̄a edu emi ibio ibio. Nnyịn iyọfiọk ito mme mbụk emi nte ke (1) ẹsida mme akpan edinam ẹwụt ima-mfọnido, (2) ẹsiwụt edu emi ke edinyịme esịt, ndien (3) ẹsiwụt mbon oro ẹdude ke unana akpan akpan. Akan oro, mme mbụk emi ẹwụt nte nnyịn ikemede ndiwụt ima-mfọnido mfịn.

Ete Owụt Ima-Mfọnido

7. Nso ke asan̄autom Abraham eketịn̄ ọnọ Bethuel ye Laban, ndien nso n̄kpọ udọn̄ ke asan̄autom oro ekedemede?

7 Genesis 24:28-67 obụk nyọhọ-nsụhọ mbụk aban̄ade asan̄autom Abraham, oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke ibuotikọ oro ekebemde iso. Ke ama okosobo ye Rebekah, ẹma ẹnọ enye ikot ete edi ufọk Bethuel, ete eyenan̄wan emi. (Ge 24 Ufan̄ikọ 28-32) Do ke asan̄autom oro okobụk ọyọhọ ọyọhọ nte imọ ikoyomde n̄wan inọ eyen Abraham. (Ge 24 Ufan̄ikọ 33-47) Enye ama ọsọn̄ọ etịn̄ nte ke imọ ise unen oro imọ ikụtde kan̄a nte idiọn̄ọ otode Jehovah, “emi akanamde mi nsan̄a ke edinen usụn̄, ndida eyen eyen-ete ọbọn̄ mi nnọ eyen esie.” (Ge 24 Ufan̄ikọ 48) Nte eyịghe mîdụhe asan̄autom oro ama odori enyịn nte ke mbụk ofụri esịt imọ ayanam Bethuel ye Laban eyen esie ẹnịm ke akpanikọ nte ke Jehovah ama ọnọ isan̄ imọ ibetedem. Ke akpatre, asan̄autom oro ama ọdọhọ ete: “Edieke mbufo ẹnamde n̄kpọ mfọn [“ima-mfọnido,” NW] ye akpanikọ ye ete mi, ẹtịn̄ ẹnọ mi, mîdịghe ntre, ẹtịn̄ ẹnọ mi; ndien nyakabade ke nnasia m̀mê ke ufien.”—Ge 24 Ufan̄ikọ 49.

8. Nso ke Bethuel ọkọbọrọ aban̄a Rebekah?

8 Jehovah ama owowụt Abraham ima-mfọnido. (Genesis 24:12, 14, 27, NW) Ndi Bethuel eyenyịme ndinam ukem oro ebe ke ndiyak Rebekah aka ye asan̄autom Abraham? Ndi ẹyeda ima-mfọnido eke owo ẹdian ye ima-mfọnido Abasi man ọyọhọ uduak esie? Mîdịghe ndi anyan isan̄ asan̄autom oro edidi ikpîkpu? Anaedi ekedi ata n̄kpọ ndọn̄esịt ọnọ asan̄autom Abraham ndikop nte Laban ye Bethuel ẹdọhọde ẹte: “N̄kpọ emi ototo Jehovah.” (Ge 24 Ufan̄ikọ 50) Mmọ ẹma ẹkụt ubọk Jehovah ke n̄kpọ emi ẹnyụn̄ ẹnyịme ubiere esie ye unana edimen̄e. Ekem, Bethuel ama owụt ima-mfọnido ke ndidian do nte: “Se Rebekah do ke iso fo, da enye ka; yak enye onyụn̄ edi n̄wan eyen ọbọn̄ fo, nte emi Jehovah ọkọdọhọde.” (Ge 24 Ufan̄ikọ 51) Rebekah ama enyịme nditiene asan̄autom Abraham, ndien ikebịghike enye ama akabade edi edima n̄wan Isaac.—Ge 24 Ufan̄ikọ 49, 52-58, 67.

Eyen Owụt Ima-Mfọnido

9, 10. (a) Jacob ekeben̄e Joseph eyen esie ete anam nso ọnọ imọ? (b) Didie ke Joseph okowụt ete esie ima-mfọnido?

9 Ẹma ẹwụt Jacob eyeyen Abraham n̄ko ima-mfọnido. Nte ibuot 47 obụkde, Jacob okodụn̄ ke Egypt ini oro, ndien ‘ini ama ekpere enye ndikpa.’ (Ge 47 Ufan̄ikọ 27-29) Esịt ama etịmede enye koro enye edikpade ke isọn̄ oro mîkedịghe enye oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abraham. (Genesis 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Nte ededi, Jacob ikoyomke ẹbụk imọ ke Egypt, ntre enye ama anam ndutịm man ẹkpemen okpo esie ẹka isọn̄ Canaan. Anie efen okodu ke idaha ọfọnde akan ndikụt nte ke ẹnam uduak esie ke mîbọhọke Joseph eyen esie oro ekenyenede odudu?

10 Mbụk oro ọdọhọ ete: “Ndien [Jacob] okot Joseph eyen esie edi, onyụn̄ ọdọhọ enye, ete, Edieke n̄kụtde mfọn ke iso fo, . . . nam mfọn [“ima-mfọnido,” NW] ye akpanikọ ye ami; mbọk, kûbụk mi ke Egypt: edi nyana ye mme ete mi; afo nyụn̄ men mi fep ke Egypt, ka kobụk ke udi mmọ.” (Genesis 47:29, 30) Joseph ama ọn̄wọn̄ọ ete ke imọ iyanam eben̄e emi, ndien esisịt ini ke oro ebede Jacob ama akpa. Joseph ye nditọ Jacob eken ẹma ẹmen okpo esie “ẹka ke isọn̄ Canaan, ẹkebụk enye ke aba ke in̄wan̄ Machpelah, emi Abraham ekedepde.” (Genesis 50:5-8, 12-14) Ntem Joseph ama owụt ete esie ima-mfọnido.

N̄wan Eyen Owụt Ima-Mfọnido

11, 12. (a) Didie ke Ruth okowụt Naomi ima-mfọnido? (b) Ke nso usụn̄ ke ima-mfọnido Ruth eke “ukperedem” ọkọfọn akan “eke mbemiso”?

11 N̄wed Ruth etịn̄ nte Ruth n̄wan eyen Naomi otode Moab, oro ekedide ebeakpa, okowụtde Naomi oro n̄ko ekedide ebeakpa, ima-mfọnido. Ke ini Naomi ekebierede ndifiak nnyọn̄ Bethlehem ke Judah, Ruth ama owụt ima-mfọnido ye nsọn̄ọnda, ọdọhọde ete: “Nyaka ke ebiet eke afo akade; nyonyụn̄ ndụn̄ ke ebiet eke afo odụn̄de: orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo oyonyụn̄ edi Abasi mi.” (Ruth 1:16) Ke ukperedem Ruth ama owụt enye ima-mfọnido ke ini enye akanamde owụt ke imọ imenyịme ndidọ Boaz iman Naomi emi ekedide akanieren. * (Deuteronomy 25:5, 6; Ruth 3:6-9) Boaz ama ọdọhọ Ruth ete: “Koro afo ọfọnde ido [“owụtde ima-mfọnido,” NW] ke ukperedem akan eke mbemiso, sia mûketieneke n̄kparawa, edide ubuene, onyụn̄, edide enyene-n̄kpọ.”—Ruth 3:10.

12 Ima-mfọnido “eke mbemiso” oro Ruth okowụtde edi ini oro enye ọkọkpọn̄de ikọt esie okonyụn̄ ọsọn̄ọde eyịre ye Naomi. (Ruth 1:14; 2:11) Ima-mfọnido eke “ukperedem” emi—Ruth ndinyịme ndidọ Boaz—ama akam okpon akan eke mbemiso. Idahaemi, Ruth eyekeme ndiman adiakpa nnọ Naomi, oro ọkọsọn̄de ebe idaha uman eyen. Ndọ oro ama ada itie, ndien ke ukperedem ke ini Ruth akamande eyen, iban Bethlehem ẹma ẹfiori ẹte: “Eyen-eren amana ọnọ Naomi.” (Ruth 4:14, 17) Ke akpanikọ Ruth ekedi “enyene-ido an̄wan,” oro Jehovah ọkọnọde utịbe utịbe ifet edikabade ndi ekaete Jesus Christ.—Ruth 2:12; 3:11; 4:18-22; Matthew 1:1, 5, 6.

Ẹda Mme Edinam Ẹwụt

13. Didie ke Bethuel, Joseph, ye Ruth ẹkewụt ima-mfọnido?

13 Nte afo ama okụt nte Bethuel, Joseph, ye Ruth ẹkewụtde ima-mfọnido? Mmọ ikadaha ndinem ikọ kpọt iwụt oro edi ẹkeda mme akpan edinam ẹwụt. Bethuel ikọdọhọke n̄kukụre ite, “Se Rebekah do” edi enye ama ‘ayak Rebekah ọnyọn̄.’ (Genesis 24:51, 59) Joseph ikọdọhọke n̄kukụre ite, “Ami nyanam ke uyo fo” edi enye ye nditọete esie ẹma ẹnam ẹnọ Jacob “kpa nte enye ọkọdọhọde mmọ.” (Genesis 47:30; 50:12, 13) Ruth ikọdọhọke n̄kukụre ite, “Nyaka ke ebiet eke afo akade” edi enye ama ọkpọn̄ ikọt esie etiene Naomi, tutu “mmọ mbiba ẹsan̄a tutu ẹdiwọrọ ke Bethlehem.” (Ruth 1:16, 19) Ke Judah, Ruth ama afiak anam “kpukpru se eka ebe esie eketemede enye.” (Ruth 3:6) Ih, ukem nte mme owo eken, Ruth akada mme edinam owụt ima-mfọnido.

14. (a) Didie ke mme asan̄autom Abasi mfịn ẹda mme edinam ẹwụt ima-mfọnido? (b) Mme edinam ima-mfọnido ewe ke afo ọfiọk nte mme Christian ke n̄kann̄kụk mbufo ẹsinam?

14 Edi n̄kpọ inemesịt ndikụt nte mme asan̄autom Abasi mfịn ẹkade iso ndida mme edinam n̄wụt ima-mfọnido. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mbon oro ẹnọde mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ oro ẹdide mbon n̄kpọnnam m̀mê mbon mfụhọ un̄wam eke ntụk oro mîkpụhu. (Mme N̄ke 12:25) Mîdịghe kere ban̄a ediwak Ntiense Jehovah oro ẹsiwatde mbonusọn̄ ẹka Ufọkmbono Obio Ubọn̄ man mmọ ẹkedụk mbono esop eke urua ke urua. Anna, oro edide isua 82 ke emana onyụn̄ ọdọn̄ọde ewan̄kọ, etịn̄ ikọ ke ibuot ediwak mbonusọn̄ eken ke ini enye ọdọhọde ete: “Ndisiwat mi n̄ka kpukpru mbono esop edi edidiọn̄ Jehovah. Mmọkọm enye ke ofụri esịt ke enye ndinọ mi utọ ima ima nditọete oro.” Nte afo emesibuana ke mme utọ edinam oro ke esop mbufo? (1 John 3:17, 18) Ke edide afo emesibuana, fiọk ete ke ẹnen̄ede ẹwụt esịtekọm ẹban̄a ima-mfọnido fo.

Ẹsiwụt ke Edinyịme Esịt

15. Nso n̄kpọ efen oro ẹdade ẹdiọn̄ọ ima-mfọnido ke mbụk Bible ita oro inemede ẹsio ẹwụt?

15 Mme mbụk Bible oro nnyịn inemede mi n̄ko ẹwụt nte ke ẹsiwụt ima-mfọnido ke edinyịme esịt, idịghe ke edinyenyịk. Bethuel ama enyịme ndibere ye asan̄autom Abraham, kpa ntre ke Rebekah akanam. (Genesis 24:51, 58) Joseph ama owụt ima-mfọnido ye unana edidi se ẹnyịkde-nyịk. (Genesis 50:4, 5) Ruth “ama etetịm aduak ndisan̄a ye [Naomi].” (Ruth 1:18) Ke ini Naomi ọkọnọde ekikere ete Ruth aka ebịne Boaz, ima-mfọnido ama onụk n̄wan Moab emi ndidọhọ: “Nyanam kpukpru se afo ọdọhọde mi.”—Ruth 3:1-5.

16, 17. Nso inam ima-mfọnido Bethuel, Joseph, ye Ruth enen̄ede enyene se ọwọrọde, ndien nso ikonụk mmọ ndiwụt edu emi?

16 Ima-mfọnido oro Bethuel, Joseph, ye Ruth ẹkewụtde enen̄ede enyene se ọwọrọde koro Abraham, Jacob, ye Naomi ikenyịkke-nyịk mmọ. Kamse, ibet ikobiomke Bethuel mbiomo ndiyak eyenan̄wan esie aka. Enye ekpekekeme ndidọhọ asan̄autom Abraham mmemmem mmemmem ete: ‘Baba, nyom enyene-ifịk eyenan̄wan mi odu ekpere mi.’ (Genesis 24:18-20) Kpasụk ntre, Joseph ama enyene ifụre ndibiere m̀mê iyanam m̀mê idinamke eben̄e ete esie, koro Jacob ama akpa ikonyụn̄ ikemeke ndinyịk enye ndinam ikọ esie. Naomi ke idemesie ama ọdọhọ ke Ruth ama ekeme nditie ke Moab. (Ruth 1:8) Ruth n̄ko ama ekeme ndidọ kiet ke otu “n̄kparawa” utu ke akanieren Boaz.

17 Bethuel, Joseph, ye Ruth ẹma ẹwụt ima-mfọnido unyịme unyịme; esịt mmọ okonụk mmọ ndinam oro. Mmọ ẹma ẹfiọk ke edi mbiomo eti ido uwem ndiwụt mbon oro mmimọ inyenede itie ebuana edu emi, idem nte Edidem David ọkọfiọkde ke ukperedem ete ke obiomo imọ ndiwụt Mephibosheth edu emi.

18. (a) Nso edu ke mbiowo Christian ẹsida “ẹkpeme udịm-erọn̄”? (b) Didie ke ebiowo kiet eketịn̄ nte edin̄wam ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ esitiede enye ke idem?

18 Ke ẹsụk ẹdada ima-mfọnido ẹdiọn̄ọ ikọt Abasi, esịnede iren oro ẹbọkde otuerọn̄ Abasi. (Psalm 110:3; 1 Thessalonica 5:12) Utọ mbiowo, m̀mê mme esenyịn oro, ẹfiọk ke obiomo mmimọ ndise mban̄a se ẹkeyakde ẹsịn mmimọ ke ubọk koro ẹmemek mmimọ. (Utom 20:28) Kpa ye oro, mmọ ẹnam utom ubọkerọn̄ ye mme edinam ima-mfọnido eken ẹnọ esop ke “edinyịme esịt” idịghe ke ‘edinyenyịk.’ (1 Peter 5:2) Mbiowo ẹbọk otuerọn̄ koro mmọ ẹnyenede mbiomo ye udọn̄ ndinam oro. Mmọ ẹwụt mme erọn̄ Christ ima-mfọnido koro mmọ ẹnyenede ndinam emi ẹnyụn̄ ẹyomde ndinam emi. (John 21:15-17) Ebiowo Christian kiet ọdọhọ ete: “Mmesima ndika ufọk nditọete m̀mê ndinọ mmọ ikot ke urụk ukopikọ ndiwụt ke mmekere mban̄a mmọ. Ndin̄wam nditọete edi akwa ntak idatesịt ye uyụhọ ọnọ mi!” Ke kpukpru ebiet, mbiowo oro ẹkerede ẹban̄a ẹnyịme ye emi ke ofụri esịt.

Wụt Mbon Unana Ima-Mfọnido

19. Akpanikọ ewe aban̄ade ima-mfọnido ke mme mbụk Bible oro inemede ke ibuotikọ emi ẹsọn̄ọ?

19 Mme mbụk Bible oro nnyịn inemede ẹnen̄ede ẹwụt n̄ko nte ke ẹkpenyene ndiwụt ima-mfọnido nnọ mbon oro ẹnyenede mfịna oro mmọ ke idemmọ mîkemeke ndikọk. Man anam udịm ubon esie aka iso, Abraham ama oyom edidianakiet Bethuel. Man ẹmen okpo esie ẹka Canaan, Jacob ama oyom un̄wam Joseph. Man enyene adiakpa, Naomi ama oyom un̄wam Ruth. Abraham, Jacob, m̀mê Naomi ikekemeke ndikọk mme mfịna oro ye unana un̄wam. Ukem ntre mfịn, ẹkpenyene ndinen̄ede n̄wụt mbon oro ẹdude ke unana ima-mfọnido. (Mme N̄ke 19:17) Nnyịn ikpenyene ndikpebe ete-ekpụk oro Job, oro akanyan̄ade “eyen ubuene eke esemede, ye eyen akpa, ye owo eke owo mîn̄wamke” ọkọrọ ye “owo eke oyomde nditak.” Job n̄ko ‘ama adat ebeakpa esịt’ onyụn̄ akabade edi ‘enyịn mbon nnan ye ukot mbon mbụn̄ọ.’—Job 29:12-15.

20, 21. Mmanie ke oyom nnyịn iwụt ima-mfọnido, ndien nso ke nnyịn owo kiet kiet ikpebiere ndinam?

20 Ke akpanikọ, ‘mme ubuene oro ẹsemede’ ẹdu ke kpukpru esop Christian. Emi ekeme ndito mme utọ n̄kpọ nte ndobo, mmemidem, ekikere unana edidot, mbon en̄wen ndikpu mmọ, idiọk udọn̄ọ, m̀mê n̄kpa owo ima. Inamke n̄kpọ m̀mê nso idi ntak, kpukpru utọ ndima owo emi ẹnyene mme udọn̄ oro nnyịn ke unyịme esịt ikemede, ikponyụn̄ idade mme edinam ima-mfọnido oro mîkpụhu iyụhọ.—1 Thessalonica 5:14.

21 Ntre, ndien, ẹyak nnyịn ika iso ndikpebe Jehovah Abasi, emi ‘awakde ima [“ima-mfọnido,” NW].’ (Exodus 34:6, Ephesus 5:1) Nnyịn imekeme ndinam oro ebe ke nnyịn ndinyịme ndinam akpan n̄kpọ kiet, akpan akpan ke ufọn mbon oro ẹdude ke unana. Ndien ke akpanikọ nnyịn iyokpono Jehovah inyụn̄ ikop akwa idatesịt nte nnyịn ‘iwụtde kiet eken ima-mfọnido.’—Zechariah 7:9, NW.

[Ikọ idakisọn̄]

^ ikp. 11 Ke oyomde ọyọhọ ntọt kaban̄a orụk ndọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi, se Insight on the Scriptures, Eboho 1, page 370, oro Mme Ntiense Jehovah ẹsiode.

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

• Didie ke ima-mfọnido okpụhọde ye mfọnido?

• Ke mme usụn̄ ewe ke Bethuel, Joseph, ye Ruth ẹkewụt ima-mfọnido?

• Nso edu ke nnyịn ikpada iwụt ima-mfọnido?

• Mmanie ke oyom nnyịn iwụt ima-mfọnido?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 18]

Didie ke Bethuel okowụt ima-mfọnido?

[Ndise ke page 21]

Ima akpanikọ Ruth ekedi edidiọn̄ ọnọ Naomi

[Mme ndise ke page 23]

Ẹsiwụt ima-mfọnido ke edinyịme esịt, ke ndinam akpan n̄kpọ, ẹsinyụn̄ ẹwụt mbon oro ẹdude ke unana