Anie ke Ẹkpeduọhọ—Afo m̀mê Mme Nsenubon Fo?

NTAIFIỌK ke ẹnam utom ọkpọsọn̄ ẹdomo ndiyom mme nsenubon emi edide ntak mbumehe un̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn, idan̄ ukemuduot, etịme etịme ido, afai, mme esen esen edu uwem eken, ye idem n̄kpa. Nte ikpenemke nnyịn ke idem ndifiọk ke idịghe nnyịn idi ntak mme n̄kpọ oro inamde edi ke nnyịn idi sụk mbon unọmọ nsenubon? Edi ndammana edu ndiduọhọ owo m̀mê n̄kpọ efen ke ndudue oro inamde.

Edieke edide mme nsenubon ẹdi ntak, ntaifiọk ẹdọhọ ke ẹkeme ndikpụhọde mmọ, ẹdade ifiọk udiọn̄ nsenubon ẹsion̄o ndiọi edu ẹfep. Unen oro ẹkụtde ke ndondo emi ke ndidụn̄ọde ofụri nsenubon oro owo enyenede afiak edemede utọ idotenyịn oro.

Nte ededi, idotenyịn emi ọkọn̄ọ ke ekikere oro nte ke mme nsenubon nnyịn ẹnen̄ede ẹdi ntak kpukpru idiọkn̄kpọ ye ndudue oro nnyịn inamde. Nte ntaifiọk oro ẹnamde ndụn̄ọde mi ẹnyene uyarade oro ekemde ndiwụt ke mme nsenubon nnyịn ẹdi ntak? Nte an̄wan̄ade, ibọrọ mbụme emi eyenen̄ede otụk nte nnyịn isede idem nnyịn ye ini iso nnyịn. Nte ededi, mbemiso idụn̄ọrede uyarade oro, ndidụn̄ọde nte ubonowo ọkọtọn̄ọde eyesịn un̄wana.

Nte Enye Ọkọtọn̄ọde

Ata ediwak owo ẹmehe ye, mîdịghe ke nsụhọde n̄kaha ẹkop ẹban̄a, mbụk iduọ akpa owo iba oro, Adam ye Eve, ke in̄wan̄ Eden. Ndi ẹkebot mmọ ye ndammana ndo ke nsenubon mmọ toto ke editọn̄ọ, orụk ndo emi otode nte ẹkenamde mmọ okonyụn̄ onụkde mmọ ndinam idiọkn̄kpọ nnyụn̄ nsọn̄ ibuot?

Andibot mmọ, Jehovah Abasi, emi kpukpru utom esie ẹfọnde ẹma, ama ọdọhọ ke mme n̄kpọ oro imọ ikobotde ke isọn̄ ẹma “ẹfọn eti eti.” (Genesis 1:31; Deuteronomy 32:4) Nte n̄kaiso uyarade ndiwụt ke enye ama okop uyụhọ aban̄a se enye akanamde, enye ama ọdiọn̄ akpa n̄wan ye ebe oro onyụn̄ eteme mmọ ete ẹtọt, ẹda mme edibotn̄kpọ ẹdide owo ẹyọhọ isọn̄, ẹnyụn̄ ẹkara mme edibotn̄kpọ esie ke isọn̄—n̄kpọ oro owo emi enyenede eyịghe aban̄a utom esie mîkpanamke.—Genesis 1:28.

Kaban̄a nte ẹkebotde akpa owo iba oro, Bible asian nnyịn ete: “Ntem ke Abasi obot owo esịn ke mbiet esiemmọ; ke mbiet Abasi ke obot enye; eren ye n̄wan ke obot mmọ.” (Genesis 1:27) Emi iwọrọke ite ke ẹkebot mme owo ndibiet Abasi ke ikpọkidem, koro “Abasi edi spirit.” (John 4:24) Utu ke oro, enye ọwọrọ ke ẹma ẹnọ mme edibotn̄kpọ ẹdide owo mme edu ẹbietde eke Abasi ye ifiọk eti ido uwem, kpa ubieresịt. (Rome 2:14, 15) Mmọ ẹkedi n̄ko mbon oro ẹnyenede  ifụre ndinam ubiere, ẹkemede ndidomo n̄kpọ nse nnyụn̄ mbiere se akpanade ẹnam.

Nte ededi, owo ikọkpọn̄ke akpa ete ye eka nnyịn ye unana ndausụn̄. Utu ke oro, ẹma ẹtọt mmọ ẹban̄a utịp edinam idiọk. (Genesis 2:17) Ntre uyarade owụt nte ke ini Adam ekenyenede ndinam edimek eke ido uwem, enye ekebiere ndinam se iketiede nte ọyọnọ enye ufọn ke ini oro. Enye ama etiene n̄wan esie anam idiọk utu ke ndikekere mban̄a itie ebuana esie ye Andibot m̀mê ndikekere mban̄a utịp anyan ini oro edinam esie edidade idi. Ke ukperedem enye n̄ko ama odomo ndiduọhọ Jehovah, ọdọhọde ke n̄wan oro Enye ọkọnọde imọ okotụn imọ usụn̄.—Genesis 3:6, 12; 1 Timothy 2:14.

Se Abasi akanamde aban̄a idiọkn̄kpọ Adam ye Eve esịn nnyịn ke un̄wana. Enye ikodomoke ndinen̄ede ndusụk ‘ndo’ ke nsenubon mmọ. Utu ke oro, enye ama anam se enye ọkọdọhọde nte edidide utịp edinam mmọ, emi okosụn̄ọde ke mmọ ndikpa ke akpatre. (Genesis 3:17-19) Akpa mbụk emi esịn ekese un̄wana ke edu mme owo. *

Uyarade Ndiwụt ke Idịghe Nsenubon Edi Ntak

Ke anyan ini, ntaifiọk ẹmenam ata akamba utom ndiyom mme nsenubon emi ẹkpedide ntak udọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹnamde mme owo ẹnam n̄kpọ etikwo etikwo, ndinyụn̄ nyom usọbọ nnọ mmọ. Ke otu mme anam ndụn̄ọde itiokiet ẹma ẹkenam ndụn̄ọde ke isua duop, mmọ ẹma ẹdikụt nsenubon oro ẹkerede nte edide ntak udọn̄ọ esịp oro ẹkotde Huntington, okposụkedi mme anam ndụn̄ọde oro mîfiọkke nte nsenubon oro asan̄ade edi ntak udọn̄ọ oro. Nte ededi, ke ọtọtde aban̄a ndụn̄ọde emi, Scientific American ama okot oto Evan Balaban, ekpep n̄kpọ mban̄a mme odu-uwem n̄kpọ ke Harvard, oro ọkọdọhọde ete ke ‘ndifiọk mme nsenubon oro ẹdide ntak ndiọi edu ọyọsọn̄ akan oro.’

Ke akpanikọ, ẹmekụt edikpu ke edidomo ndibuan mme akpan nsenubon ye edu uwem oro mme owo ẹnyenede. Ke uwụtn̄kpọ, ke Psychology Today, ntọt aban̄ade ukeme oro ẹsịnde ndikụt mme nsenubon oro ẹdide ntak mfụhọ ọdọhọ ete: “Ntọt aban̄ade mme andidọn̄ọ idiọk udọn̄ọ ibuot owụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke owo ikemeke ndidọhọ ke nsenubon enen̄ede edi ntak udọn̄ọ emi.” Ntọt oro ọnọ uwụtn̄kpọ kiet ete: “Mbahade kiet eke ikie ke otu mbon America oro ẹkemanade mbemiso 1905 ẹkedọn̄ọ udọn̄ọ mfụhọ ke ẹdide isua 75 ke emana. Ke otu mbon America oro ẹkemanade isua 50 ke ukperedem, mbahade 6 eke ikie ẹdọn̄ọ udọn̄ọ mfụhọ ke ẹdide isua 24 ke ẹmana!” Ntem ntọt oro eberi ete ke mme mfịna oro mîdịghe eke esịtidem m̀mê ẹtode n̄kaowo kpọt ẹkeme ndida mme utọ n̄wọrọnda ukpụhọde oro ndi ke utọ esisịt ini oro.

Nso ke mmọ emi ye ediwak ndụn̄ọde eken  ẹkpep nnyịn? Ke adan̄aemi mme nsenubon ẹkemede ndinyene udeme ke ndikara edu uwem nnyịn, nte an̄wan̄ade mme odudu en̄wen ẹdu. Akpan odudu kiet edi n̄kann̄kụk nnyịn, emi okpụhọrede usọp usọp ke eyomfịn. Kaban̄a se mme uyen mfịn ẹsikụtde ke mme ọwọrọetop edinam unọ idem inemesịt, n̄wed oro Boys Will Be Boy ọdọhọ ke itiehe nte ke nditọwọn̄ ẹyekọri nti edumbet ido uwem ke ini mmọ “ẹkọride ẹwọrọ owo ke adan̄aemi ẹbiatde ediwak tọsịn hour ẹse mme edinam TV ye senima emi ẹsiwụtde nte ẹn̄wanade en̄wan, nte ẹtopde owo, nte ẹkịmde owo, nte ẹsion̄ode owo nsia, nte ẹsepde owo, nte ẹyan̄ade owo ikpaidem m̀mê nte ẹkpokde owo, ke ini nditọ ẹdade ini oro mmọ ẹkọride ẹwọrọ owo ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ ikwọ oro ẹtorode idan̄ n̄kanubọk, uwotidem, n̄kpọsọn̄ ibọk, ye edu ukpọtiọ.”

Nte an̄wan̄ade, Satan, “ọbọn̄ ererimbot emi,” akara n̄kann̄kụk oro oyụhọde ndiọi udọn̄ mme owo. Ndien anie akpafan̄a ke utọ n̄kann̄kụk oro inyeneke ọkpọsọn̄ odudu ke idem nnyịn?—John 12:31; Ephesus 6:12; Ediyarade 12:9, 12.

Akpan Ebiet Emi Mfịna Ubonowo Otode

Nte nnyịn ima ikokụt, mfịna ubonowo ọkọtọn̄ọ ke ini akpa owo iba oro ẹkenamde idiọkn̄kpọ. Nso ikedi utịp? Ke adan̄aemi mîdịghe nditọ Adam ẹkedi ntak idiọkn̄kpọ esie, nte ededi mmọ kpukpru ẹda idiọkn̄kpọ, unana mfọnmma, ye n̄kpa ẹmana nte n̄kpọ-akpa mmọ. Bible anam an̄wan̄a ete: “Mmọdo, nte idiọk-n̄kpọ okotode owo kiet odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọk-n̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe esịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹma ẹnam idiọk-n̄kpọ.”—Rome 5:12.

Unana mfọnmma eke owo enịm owo ke ata idiọk idaha. Edi oro inamke enye ọbọhọ kpukpru nduduọhọ eke ido uwem. Bible owụt ete ke mbon oro ẹbuọtde idem ke ndutịm oro Jehovah anamde man ẹnyene uwem ẹnyụn̄ ẹdude uwem ẹkekem ye mme idaha Abasi ẹyenyene unyịme esie. Ke ntak ima-mfọnido esie, Jehovah ama anam ndutịm oro owụtde mbọm ndifak ubonowo, ndifiak ndep se Adam ọkọduọkde, yak idọhọ ntre. Ndutịm oro edi uwa ufak mfọnmma Eyen esie, Jesus Christ, emi ọkọdọhọde ete: “Abasi akamama ererimbot ntem, tutu Enye osio ikpọn̄-ikpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.”—John 3:16; 1 Corinth 15:21, 22.

Apostle Paul ama owụt ntotụn̄ọ esịtekọm aban̄a ndutịm emi. Enye ama atan̄a ete: “Mbọm mi, owo nditaha! anie edinyan̄a mi osio ke ikpọkidem n̄kpa emi? Mmọkọm Abasi ke Jesus Christ Ọbọn̄ nnyịn”! (Rome 7:24, 25) Paul ama ọfiọk ete edieke imọ iduọde idụk idiọkn̄kpọ ke ntak mmeme, ke imọ imekeme ndiben̄e Abasi edifen ke isọn̄ uwa ufak Jesus Christ. *

Nte ekedide ke akpa isua ikie, mfịn ediwak owo oro ke akpa ẹkedude ata oburobụt uwem m̀mê oro idaha mmọ eketiede nte ke idotenyịn idụhe, ẹdi ẹdinyene nnennen ifiọk akpanikọ Bible, ẹnam mme ukpụhọde oro ẹyomde, ẹnyụn̄ ẹdu ke idaha ndibọ edidiọn̄ Abasi. Mme ukpụhọde oro mmọ ẹkenyenede ndinam ikedịghe mmemmem, ndien ediwak ẹsụk ẹnyenyene ndin̄wana mbiọn̄ọ mme ntụhọ oro ẹkemede ndinọ unan. Edi ye un̄wam Abasi, mmọ ẹkeme ndimụm nsọn̄ọnda mmọ n̄kama nnyụn̄ n̄kop idatesịt ke ndinam n̄kpọ esie. (Philippi 4:13) Kere ban̄a uwụtn̄kpọ owo kiet emi akanamde usọp usọp ukpụhọde man enem Abasi esịt.

Ọnọ-Nsịnudọn̄ Ifiọkutom

“Ke ini n̄kedide ekpri eyeneren nnyụn̄ n̄kade n̄wed ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, mma nsinam idan̄ ukemuduot, okposụkedi akanam mmen̄kabatke idem mi nte adan̄ ukemuduot. Ete ye eka mi ẹma ẹsion̄o ndọ, ndien mma  nyom ima ete ye eka oro mmen̄kenyeneke. Ke mma n̄kokụre ufọkn̄wed, ẹma ẹnyịk mi ẹsịn ke utom ekọn̄. Otu mme adan̄ ukemuduot ẹma ẹdụn̄ ke itieidụn̄ mbonekọn̄ oro okodude ekpere eke nnyịn. Mma mfịbe usụn̄ uwem mmọ, ntre mma ntọn̄ọ ndidụk nsan̄a ye mmọ. Ke mma n̄kodụk nsan̄a ye mmọ ke isua kiet, mma ntọn̄ọ ndibat idem nte adan̄ ukemuduot. Mma n̄kere: ‘Se ami ndide edi emi, ndien n̄kemeke ndikpụhọde.’

“Mma ntọn̄ọ ndikpep usem mme adan̄ ukemuduot nsinyụn̄ n̄ka mbono mmọ, emi n̄kpọsọn̄ ibọk ye n̄kpọsọn̄ mmịn ẹkesidude barasuene. Okposụkedi ke ndidada n̄kụt, eketiede nte kpukpru emi ẹma ẹnen̄ede ẹkama nduaidem, enye ekenen̄ede akama itekesịt. Ke ata isọn̄ esịt mi mma mfiọk ke utọ itie ebuana emi ikedịghe ndammana ke ikonyụn̄ inyeneke eti ini iso.

“Ke ekpri obio kiet, mma n̄kụt Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Mme Ntiense Jehovah oro ẹkesụk ẹnịmde mbono esop. Mma mbe ndụk nnyụn̄ n̄kakpan̄ utọn̄ nnọ utịn̄ikọ, emi akaban̄ade mme idaha oro ẹdidude ke Paradise ini iso. Ke oro ebede mma nsobo ye ndusụk Mme Ntiense ndien mmọ ẹma ẹnọ mi ikot ẹte ndidụk mbono. Mma n̄ka, ndien oro ama esịn mi ke un̄wana—ndikụt mme ubon oro ẹkopde inemesịt ẹkponode Abasi ọtọkiet. Mma ntọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense.

“Okposụkedi ekedide ọkpọsọn̄ en̄wan ọnọ mi, mma ntọn̄ọ ndida se n̄kekpepde ke Bible nsịn ke edinam. Mma n̄keme ndikịbe mbọhọ kpukpru ndek ndek edinam oro n̄kesinamde. Ke mma n̄kekpep n̄kpọ ke ọfiọn̄ 14, mma nyak idem mi nnọ Jehovah nnyụn̄ nna baptism. Ke akpa ini ke uwem mi, mma nnyene mme ata ufan. Mman̄wam mbon en̄wen ẹkpep akpanikọ Bible, ndien idahaemi ami nnam utom nte asan̄autom unamutom ke esop Christian. Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ mi.”

Nnyịn Imenyene Mbiomo

Ndidomo ndiduọhọ nsenubon nnyịn ke ofụri idiọkido oro inamde idikam in̄wamke. Psychology Today ọdọhọ ke utu ke oro ndin̄wam nnyịn ikọk m̀mê ikan mme mfịna nnyịn, ndiduọhọ nsenubon nnyịn “edikpep nnyịn nte ke un̄wam idụhe inọ ekese mfịna nnyịn. Utu ke ndisụhọde mme mfịna emi, etie nte emi edinanam mmọ ẹsọn̄ ubọk.”

Edi akpanikọ nte ke ana nnyịn in̄wana ibiọn̄ọ ikpọ ndiọi odudu, esịnede ntụhọ unam idiọkn̄kpọ nnyịn ye ukeme oro Satan esịnde ndinam nnyịn isọn̄ ibuot ye Abasi. (1 Peter 5:8) Edi akpanikọ n̄ko nte ke mme nsenubon nnyịn ẹkeme ndikara nnyịn ke usụn̄ kiet m̀mê eken. Ke akpanikọ nnyịn inanake un̄wam. Mme ata Christian ẹnyene mme okopodudu nsan̄a—Jehovah, Jesus Christ, edisana spirit Abasi, Ikọ esie kpa Bible, ye esop Christian.—1 Timothy 6:11, 12; 1 John 2:1.

Mbemiso idụt Israel ẹkedụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Moses ama eti mmọ aban̄a mbiomo oro mmọ ẹkenyenede ke iso Abasi, ọdọhọde ete: “Mmada uwem ye n̄kpa, edidiọn̄ ye isụn̄i, nnịm fi ke iso; mek uwem, ndien, man afo ye nditọ fo ẹdu uwem: man afo ama Jehovah Abasi fo onyụn̄ okop uyo esie, onyụn̄ eyịre ye enye.” (Deuteronomy 30:19, 20; sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Kpasụk ntre mfịn, nnyịn owo kiet kiet imenyene mbiomo ndibiere ọkpọkpọ ndinam n̄kpọ Abasi nnyụn̄ nsịm mme n̄kpọ oro enye oyomde. Ubiere edi okwo.—Galatia 6:7, 8.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 9]

Ndi Adam ye Eve ẹma ẹnyene ndusụk ndo ke nsenubon oro okonụkde mmọ ndinam idiọk?

[Mme ndise ke page 10]

Ndi owo kiet kiet ekpenyịme mbiomo kaban̄a mme ubiere oro enye anamde?

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ada n̄kpọsọn̄ ibọk: Godo-Foto

[Ndise ke page 11]

Ukeme oro ẹsịnde ndiyom mme nsenubon emi ẹdide ntak edu oro mme owo ẹnyenede omokpu

[Ndise ke page 12]

Ndida se Bible etịn̄de nsịn ke edinam ekeme ndin̄wam mbon oro ẹnyenede esịt akpanikọ ndikpụhọde