Yoga—Nte Enye Edi Ikpîkpu Edinam Nsịn̄edeidem Mîdịghe Ndi Akan Oro?

MME owo mfịn ẹnen̄ede ẹma ndinyene esan̄ esan̄ idem nnyụn̄ n̄kop nsọn̄idem. Emi esinam ediwak owo ẹka mme ufọk usịn̄ede idem ye mme n̄ka nsọn̄idem ẹkeyom un̄wam. Ke ukem ntak oro, ediwak tọsịn owo ke Edem Usoputịn ẹmewọn̄ọde ẹbịne edinam yoga mbon Edem Usiahautịn.

Mme owo oro ẹdude ke mfịghe, ẹkopde mfụhọ, ẹnyụn̄ ẹkụtde edikpu ẹmewọn̄ọde n̄ko ẹbịne yoga man ẹnyene ndọn̄esịt ye usọbọ. Akpan akpan ọtọn̄ọde ke iduọk isua 1960, mme isua nditọ nsọn̄ibuot ye nditọ udia uwem, udọn̄ ke mme ido ukpono Edem Usiahautịn ye mme edinam ndedịbe odudu mmọ amatara asuana ke ofụri Edem Usoputịn. Editie n̄kere n̄kpọ oro akande ukeme owo, emi edide ikpehe en̄wen ke yoga, ọmọwọrọ etop ke otu nta mbre senima ye mme ebre ikwọ rọk. Sia udọn̄ oro mme owo ẹnyenede ke yoga akade iso ndikọri, nnyịn imekeme ndibụp: ‘Nte yoga edi ikpîkpu edinam nsịn̄edeidem ofụri ini oro edinamde andinam enyene esan̄ esan̄ idem, okop nsọn̄idem, onyụn̄ enyene ndusụk ifụre ekikere? Ndi ẹkeme ndinam yoga ye unana enye ndinyene ebuana ye ekikere ido ukpono ekededi? Ndi yoga odot ye mme Christian?’

Ntọn̄ọ Yoga

Akpasarade ikọ Sanskrit oro adade ọnọ ‘yoga’ ekeme ndiwọrọ ndidian m̀mê ndidian ọtọkiet m̀mê ndinam odu ke idak ọkpọnọ, m̀mê ndikara. Ye owo Hindu, yoga edi usụn̄ unam n̄kpọ m̀mê usụn̄ edikara edinam, oro osụn̄ọde ke ndidiana kiet ye akwa odudu m̀mê spirit oro akande ukeme owo. Ẹtịn̄ ẹban̄a enye nte “edinam kpukpru odudu ikpọkidem, ekikere ye ukpọn̄ ẹdiana kiet ye Abasi.”

Ẹkeme ndidụn̄ọde yoga mfiak edem n̄kesịm ini ewe ke mbụk? Mme mbiet owo oro ẹdude ke nsio nsio idaha yoga ẹdu ke mme ufịkn̄kpọ oro  ẹkekụtde ke Itịghede Indus ke Pakistan eyomfịn. Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹdọhọ ke ntatenyịn ke Itịghede Indus akada itie ke ufọt ọyọhọ tọsịn isua ita ye iba M.E.N., etịmde ekpere ini ntatenyịn mbon Mesopotamia. Mme utom usọ ẹtode ikpehe mbiba emi ẹwụt eren kiet, adade ọnọ abasi, emi ẹdade mme nnụk unam ẹyara enye ke ibuot, mme unam ẹnyụn̄ ẹkande enye ẹkụk, etide owo aban̄a Nimrod, “akwa atautop” oro. (Genesis 10:8, 9, NW) Mbon Hindu ẹdọhọ ke mme mbiet oro ẹtiede ke mme itie yoga ẹdi mme mbiet abasi Siva, ọbọn̄ mme unam ye ọbọn̄ yoga, emi ẹsiwakde ndituak ibuot nnọ ebe ke lingam, kpa mbiet ekpọrọ. Ntem, n̄wed oro Hindu World okot yoga “ndutịm ibet oro akarade mme edinam mme asua inem uwem, akpan akpan enye oro mîdịghe mbon Aryan ẹketọn̄ọ, esịnede ediwak ekikere ye edinam eset.”

Ke akpa ẹkesitetịn̄ nte ẹnamde yoga. Ekem Patañjali ọfiọkn̄kpọ owo India emi ekedide owo yoga ama editan̄ mmọ ọdọn̄ ke ọyọhọ ntọt oro ẹwetde-wet, ẹdiọn̄ọde nte Yoga Sutra, emi osụk edide akpan n̄wed item yoga. Nte Patañjali ọdọhọde, yoga edi “ukeme oro ẹsịnde ndinam n̄kpọ ke nde ke nde man ẹsịm mfọnmma, ebe ke ndikara nsio nsio n̄kpatan̄a n̄kpọ eke obot owo, ikpọkidem ye ekikere.” Toto ke ntọn̄ọ esie tutu esịm mfịn emi, yoga edi akpan ikpehe ke mme ido ukpono N̄kan̄ Edem Usiahautịn, idahaemi akpan akpan ke Ido Ukpono Hindu, Jain, ye Buddha. Ndusụk mbon yoga ẹnịm ẹte ke enye ayanam mmimọ inyene moksha, m̀mê uwọrọ ufụn, ebe ke ndidiana kiet ye spirit oro asuanade ọyọhọ kpukpru ebiet.

Ntre nnyịn ifiak ibụp ite: ‘Nte ẹkeme ndibuana ke yoga nte ikpîkpu edinam nsịn̄edeidem man ẹkop nsọn̄idem ẹnyụn̄ ẹnyene ifụre ekikere, ye unana edinyene ebuana ekededi ye ido ukpono?’ Ke ntak ntọn̄ọ esie, ibọrọ edi baba.

M̀mọ̀n̄ ke Yoga Ekeme Ndida Fi N̄kesịm?

Uduak yoga nte ikpehe ukpepn̄kpọ edi ndinam owo “adiana kiet” m̀mê abuaha ye spirit oro akande odudu owo. Edi ewe spirit ekpedi oro?

Ke Hindu World, ewetn̄wed oro Benjamin Walker etịn̄ aban̄a yoga ete: “Ekeme ndidi enye edi usụn̄ edinam mfọni eke eset, ndien se yoga ọwọrọde osụk ọnọnọ ekikere aban̄a edinam ndedịbe odudu ye ubre-idiọn̄.” Mbon akwaifiọk Hindu ẹnyịme ẹte ke edinam yoga ekeme ndinam ẹnyene odudu oro akande ukeme owo, idem okposụkedi mmọ ẹsiwakde ndidọhọ ke emi idịghe ata akpan uduak yoga. Ke uwụtn̄kpọ, ke n̄wed oro Indian Philosophy, akani adaibuot ukara India, Dr. S. Radhakrishnan etịn̄ aban̄a owo yoga oro “akarade idemesie ebe ke nte enye enịmde idem, osụn̄ọde ke enye nditre ndikop ọkpọsọn̄ ufiop ye tuep. . . . Owo yoga ekeme ndida n̄kụt nnyụn̄ n̄kop n̄kpọ anyan usụn̄ . . . Ẹkeme ndinam owo kiet ọfiọk ekikere owo efen ye unana edida ndammana usụn̄ unyene nneme. . . . Owo yoga ekeme ndinam enyịn owo okûkụt enye.”

Ndise owo yoga oro edede idap ke bed oro ọyọhọde ye okpukwak m̀mê oro asan̄ade ke eboho ufiop ukan̄ ekeme nditie nte n̄kpọ abian̄a ọnọ ndusụk owo ndien ye mbon en̄wen nte n̄kpọ mbubru. Edi mmọ emi ẹdi mme ọsọ n̄kpọntịbe ke India, kpa nte edide ye edinam edida ke ukot kiet ke adan̄aemi ẹsede utịn nnennen nnennen ke ediwak hour, ye edinam edimụm ibifịk n̄kama oro ayakde ẹbụk owo ke ntan ke ata anyan ini. Ke June 1995, The Times of India ama ọtọt ete ke ẹma ẹnam ubomisọn̄ oro odobide ebe kilogram 750 awat ebe ke idịbi eyenan̄wan isua ita ye ubak oro ẹma ẹkenam ede idap nte mîkemeke ndikop se itịbede. Otuowo ẹma ẹkop n̄kpaidem ke ini enye ekedemerede ke idap n̄kpọ ndomokiet mînyụn̄ inamke enye. Ntọt oro ama adian do ete: “Emi ekenen̄ede edi odudu yoga.”

Nte eyịghe mîdụhe, idụhe ata owo ndomokiet emi ekemede ndinam ekededi ke otu edinam emi. Ntem, Christian enyene ndibụp: Mme edinam emi ẹwụt nso? Nte mmọ ẹto Jehovah Abasi, kpa “Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot,” mîdịghe ndi mmọ ẹto ebiet efen? (Psalm 83:18) Bible anam n̄kpọ emi an̄wan̄a. Ke ini nditọ Israel ẹkekperede ndibe ndụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, emi mbon Canaan ẹkedụn̄de, Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ebe ke Moses ete: “Kûkpebe ndinam mbubiam ido  mme idụt oro.” “Mbubiam ido” ewe? Moses ama odụri utọn̄ aban̄a “abia-idiọn̄, ye abia-inuen, ye abiamfa, ye abia-ibọk.” (Deuteronomy 18:9, 10) Mme n̄kpọ emi ẹdi n̄kpọ mbubiam ẹnọ Abasi koro mmọ ẹdi utom mme demon ye eke ikpọkidem idiọkn̄kpọ.—Galatia 5:19-21.

Mme Christian Ikpemekke

Se ededi oro mme ọnọ-ukpep nsọn̄idem ẹditịn̄de ndifan̄a emi, yoga idịghe ikpîkpu edinam nsịn̄edeidem. N̄wed oro Hindu Manners, Customs and Ceremonies obụk n̄kpọntịbe owo iba oro ẹketọn̄ọde ndikpep yoga ke idak ndausụn̄ guru. Ẹkot ẹto owo mmọ kiet nte ọdọhọde ete: “Mma nsịn ukeme oro akande odudu owo ndimụm ibifịk mi n̄kama adan̄a anyan ini nte n̄kekeme, nnyụn̄ n̄kot ibifịk ke ini n̄kperede ndisụhọ. . . . Usen kiet, ke ufọt uwemeyo, n̄kekere ke n̄kụt nyayama ọfiọn̄, emi etiede nte asasan̄a oto n̄kan̄ kiet esịm eken. Ke ini efen eketie nte ọkpọsọn̄ ekịm ofụk mi ke ufọt uwemeyo. Andikpep mi . . . ama enen̄ede okop inemesịt ke ini n̄ketịn̄de mme n̄kukụt emi nnọ enye. . . . Enye ama ọsọn̄ọ ọnọ mi ete ke ibịghike, ke ami nyokụt mme n̄kpọ efen efen oro ẹtịmde ẹkpa owo idem nto edinam mi emi.” Ọyọhọ owo iba obụk ete: “Enye ama enyịk mi ete n̄wụk enyịn nse ikpaenyọn̄ kpukpru usen ye unana ndikep enyịn m̀mê edikpụhọde itie oro ndade. . . . Ndusụk ini n̄kekere ke n̄kụt ebuaikan̄ ke ofụm; ke mme ini eken eketie nte n̄kụt mme ikan̄ ikan̄ ekondo ye mme ika eken. Andikpep mi ama enen̄ede okop inemesịt ke unen oro ukeme mi okokụtde.”

Nte an̄wan̄ade, mme guru ẹkese mme esen esen ndise emi nte nti utịp oro ẹdidade ẹkesịm ata uduak mme edinam yoga. Ih, akpan utịtmbuba yoga edi moksha, ẹnamde an̄wan̄a nte edide edidiana kiet ye ndusụk ikpọ spirit. Ẹtịn̄ ẹban̄a enye nte “(edikokoi) ntre ndammana ukeme ukere n̄kpọ.” Emi enen̄ede atuaha ye utịtmbuba oro ẹnịmde ẹnọ mme Christian, emi ẹnọde item ẹte: “Ẹda ikpọkidem mbufo ẹnọ Abasi nte odu-uwem uwa, emi asanade, emi onyụn̄ enemde Abasi ndibọ; [kpa edisana utom ke ukeme ukere n̄kpọ mbufo, NW]. Ẹkûnyụn̄ ẹkabade ẹbiet eyo emi, edi ẹyak mbufo ẹkpụhọde oto ke edinam emi ẹnamde esịt mbufo ẹdi obufa, man mbufo ẹdomo ẹfiọk se uduak Abasi edide, uduak Abasi eke edide eti, onyụn̄ enemde owo esịt, onyụn̄ ọfọnde ama.”—Rome 12:1, 2.

Edi ọkpọkpọ mbubehe ndimek utọ edinam nsịn̄edeidem oro ẹkpenamde. Nte ededi, mme Christian idiyakke n̄kpọ ekededi—edide edinam nsịn̄edeidem, edidia udia, edin̄wọn̄ mmịn, edisịne n̄kpọ, edinọ idem inemesịt, m̀mê n̄kpọ en̄wen ekededi—abiat itie ebuana mmọ ye Jehovah Abasi. (1 Corinth 10:31) Ediwak usụn̄ nsịn̄edeidem oro mîbuanake edisio idem nnyan nnọ mme n̄kpọndịk ubụpekpo ye edinam ndedịbe odudu ẹdu ẹnọ mbon oro ẹsịn̄erede idem n̄kukụre ke ntak nsọn̄idem mmọ. Ebede ke ndifep mme edinam ye mme edinịm ke akpanikọ oro ẹtọn̄ọde ẹto nsunsu ido ukpono, nnyịn imekeme ndidori enyịn ndinyene edidiọn̄ Abasi ke edinen obufa editịm n̄kpọ emi nnyịn idikemede ndinyene mfọnmma nsọn̄idem ke ikpọkidem ye ke ekikere ke nsinsi.—2 Peter 3:13; Ediyarade 21:3, 4.

[Mme ndise ke page 22]

Ediwak owo ẹdara mme ọnọ-nsọn̄idem edinam oro mîbuanake edisio idem nnyan nnọ ubụpekpo