Kpukpru Mbọhọidụn̄ Ẹdu M̀mọ̀n̄?

“N̄kaowo eyomfịn idiọn̄ọke mbọhọidụn̄.” —Benjamin Disraeli, owo ukara England eke ọyọhọ isua ikie 19.

 MBON Cuba oro ẹsọn̄de ẹnyene n̄wọrọnda usụn̄ oro mmọ ẹdade ẹka iso ẹkop inemesịt ke uwem: ndutịm mbọhọidụn̄, m̀mê “n̄ka mme ete ete ye eka eka,” nte mmọ ẹkotde otu emi. Nte ntọt kiet ke 1997 ọkọdọhọde, n̄kpọ nte owo 1 ke otu mbon Cuba 5 oro ẹsọn̄de ẹdụk mme utọ n̄ka oro, ebiet emi mmọ ẹkụtde eti nsan̄a, ibetedem, ye eti un̄wam ke ndika iso ndu eti uwem. Magazine World-Health ọdọhọ ete: “Ini ekededi oro mbiausọbọ ubon mbọhọ ẹyomde un̄wam ubịnikọt n̄kpinsịn . . . n̄ka mme ete ete ye eka eka edi ebiet emi mmọ ẹsikụtde mme owo emi ẹnyịmede ẹnyụn̄ ẹkemede ndinọ un̄wam.”

Nte ededi, ke mfụhọ, ke ediwak ikpehe ererimbot, mme utọ ima ima n̄ka oro idụhe aba ke mme mbọhọ. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a akama-mmọn̄eyet idaha Wolfgang Dirks, emi okodụn̄de ke akwa ufọk kiet ke edem usoputịn Europe. Ke ndusụk isua emi ẹkebede, The Canberra Times ama ọtọt ete ke okposụkedi ubon 17 emi ẹkedụn̄de ufọk kiet ye Wolfgang mîkekwe enye aba, “baba owo mmọ kiet ikafịnake idem ndimia n̄kanika enyịnusụn̄ esie.” Ke akpatre, ke ini ete enyene-ebiet ekedide, “enye ama okụt ọkpọ etiede ke iso ekebe ndise.” N̄wed edinam ekebe ndise oro usenọfiọn̄ edide December 5, 1993 ama odoro enye ke ifụhi. Wolfgang ama akpa isua ition ke edem. Nso mfụhọ mfụhọ uyarade ke emi edi ntem ndiwụt nte mme owo ẹkpude ndikere mban̄a nnyụn̄ n̄wụt udọn̄ ke idem mbọhọidụn̄ mmọ! Eyịghe idụhe ewetn̄wed kiet ọkọdọhọde ke New York Times Magazine ete ke n̄kann̄kụk imọ, ukem nte ediwak eken, ama akabade edi “obio isenowo.” Ndi emi edi ntre n̄ko ke n̄kann̄kụk mbufo?

Edi akpanikọ nte ke ndusụk obio-in̄wan̄ ke ẹsụk ẹnyenyene ata ima ima edu mbọhọidụn̄ ye nte ke ndusụk ikpọ obio ke ẹsịn ukeme ndinen̄ede n̄kere mban̄a mbọhọidụn̄ mmọ. Nte ededi, ediwak mme andidụn̄ ikpọ obio ẹsikop ndobo ẹnyụn̄ ẹnana ukpeme ke n̄kann̄kụk mmọ. Mmọ ẹdụn̄ ntre ikpọn̄ ye unana mbọhọidụn̄ ndidiọn̄ọ mmọ. Didie ke oro edi ntre?

 Ndidi Se Owo Mîdiọn̄ọke

Edi akpanikọ, ata ediwak nnyịn imodụn̄ ikpere mme mbọhọidụn̄. Uyama ekebe ndise, mme owo oro ẹdade ẹkụt ke window, ikan̄ oro ẹdomode ẹnyụn̄ ẹnịmede, uyom mme ubomisọn̄ emi ẹdide ẹdodụk ẹwọwọrọ, ntịm ikpat ke usụn̄ otop, uyom ukpọhọde oro ọkpọhọrede onyụn̄ ọkọbide usụn̄ kpukpru ẹdi idiọn̄ọ nte ke mme owo “ẹdu” ke mbọhọ. Nte ededi, ata edu mbọhọidụn̄ esisop ke ini mbon oro ẹdụn̄de ke mbọhọ kiet mîdiọn̄ọke kiet eken m̀mê ẹfụmide kiet eken ke ntak ẹdude uwem oro etiede itọk itọk. Mme owo ẹkeme ndikere ke ufọn idụhe ndidian idem ye mbọhọidụn̄ m̀mê ndin̄wam mmọ ke usụn̄ ekededi. N̄wedmbụk n̄kpọntịbe Australia oro Herald Sun enyịme ete: “Mme owo isiyomke ẹdiọn̄ọ mmimọ ke mbọhọ, man ẹnyene esisịt mbiomo edin̄wam n̄kaowo. Enen̄ede edi mmemmem n̄kpọ idahaemi ndifụmi mme owo oro mîdịghe n̄kpọ ke n̄kaowo.”

Emi ikpaha nnyịn idem. Ke ererimbot oro mme owo ẹdide “mme ama idem,” mme mbọhọidụn̄ ke ẹdọk utịp ibụk ibụk usụn̄ uwem ediwak owo. (2 Timothy 3:2) Utịp edi nte ke ndobo ye edisịk ntie ikpọn̄ ẹtara ẹsuana. Edisịk ntie ikpọn̄ esinam mme owo ẹkûnyene mbuọtidem ke idem mme owo, akpan akpan ke ini afai ye ubiatibet ẹsịnde ndịk ke n̄kann̄kụk. Nte utịp, ibịghike unana edinyene mbuọtidem ke idem mme owo ayanam ẹkûtua owo mbọm aba.

Se ededi oro idaha edide ke n̄kann̄kụk mbufo, nte eyịghe mîdụhe afo eyenyịme ke nti mbọhọidụn̄ ẹnyene ufọn ẹnọ obio. Ẹsinyene ekese ufọn ke ini mme owo ẹbịnede ukem utịtmbuba. Nti mbọhọidụn̄ ẹkeme n̄ko ndidi edidiọn̄. Ibuotikọ oro etienede oyowụt nte emi edide ntre.