Mbụk Eyouwem

Eti Ebuana ke Editat Utom Ini Ukụre Ekọn̄

NTE FILIP S. HOFFMANN OBỤKDE

Ekọn̄ Ererimbot II ndisụk n̄kụre ekedi oro ke May 1945. Ke December isua oro, Nathan H. Knorr, oro ekesede aban̄a utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot Mme Ntiense Jehovah, ama asan̄a ye Milton G. Henschel, ewetn̄wed esie oro ekedide isua 25 ke emana, edi Denmark. Ẹma ẹbọ akamba ufọkmbono ke ukpeokụk ẹben̄e edidi oro ẹketiede ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹbet do. Amaedi nnyịn oro ikedide n̄kparawa owo, utịn̄ikọ Brọda Henschel ama enen̄ede edemede nnyịn udọn̄, sia enye ekedide ukem isua emana nnyịn okonyụn̄ emekde: “Ti Andibot fi ke ini afo edide akparawa,” nte ibuotikọ esie.—Ecclesiastes 12:1.

 KE INI edidi emi, ẹma ẹsian nnyịn ẹte ke mme n̄kpọ nduaidem oro ẹnamde utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot atara ke ada itie ye nte ke nnyịn imekeme nditiene mbuana ke enye. (Matthew 24:14) Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹtọn̄ọ obufa ufọkn̄wed ke United States ndinọ n̄kparawa owo ukpep ke utom isụn̄utom. Brọda Knorr ama ọsọn̄ọ etịn̄ ete ke edieke ẹnọde nnyịn ikot, ke owo idifiakke inọ nnyịn inyọn̄ ufọk aba ye nte ke nnyịn idifiọkke ebiet oro ẹdinọde nnyịn ika. Kpa ye oro, ndusụk nnyịn ima isịn n̄wed eben̄e.

Mbemiso mbụkde mme ifiọkutom oro n̄kenyenede ke ukụre Ekọn̄ Ererimbot II, yak mbem iso ntịn̄ mban̄a emana mi ke 1919. Ekese n̄kpọ ẹdu oro ẹketịbede mbemiso ye ke ini ekọn̄ emi, oro ẹkenen̄erede ẹtụk uwem mi.

Akpanikọ Bible Otode Idiọk Eyen

Ke ini Mama okoyomode mi—akpan esie—enye ọkọbọn̄ akam ete edieke ndidide erenowo, yak ndi isụn̄utom. Eyeneka esie ekedi Eyen Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkesikotde Mme Ntiense Jehovah ini oro, edi mbonubon esie ẹkeda enye  nte idiọk eyen. Ufọk nnyịn ama odu ekpere Copenhagen, ndien ke ini Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkesinyenede akamba mbono eke isua ke isua do, Mama ama esikot Thomas eyeneka esie, emi okodụn̄de oyom usụn̄, edidụn̄ ye nnyịn. Etisịm 1930, utịbe utịbe ifiọk Bible ye n̄kọkibuot esie ẹma ẹnam Mama akabade edi Eyen Ukpepn̄kpọ Bible.

Mama ama ama Bible. Ke nditiene ewụhọ oro odude ke Deuteronomy 6:7, enye ama ọnọ mi ye adiahaeka mi ukpep ‘ke ini enye eketiede ke ufọk, asan̄ade ke usụn̄, anade ke isọn̄, m̀mê adahade ke enyọn̄.’ Nte ini akakade, mma ntọn̄ọ ndibuana ke ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk. Mma mma ndineme mme utọ n̄kpọ nte ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa ye hell ikan̄, emi mme ufọkabasi ẹkekpepde. Mma n̄keme ndida Bible n̄wụt uforo uforo nte ke mme utọ ukpepn̄kpọ oro inenke.—Psalm 146:3, 4; Ecclesiastes 9:5, 10; Ezekiel 18:4.

Ubon Nnyịn Ama Akabade Adiana Kiet

Ke akamba mbono oro ẹkenịmde ke Copenhagen ke 1937 ama akasuana, ẹma ẹyom ẹnọ un̄wam ibio ini ke itieubon n̄wed n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Denmark. Ami ndisụk n̄kụre ufọkn̄wed ekedi oro ndien n̄kenyeneke mbiomo ndomokiet, ntre mma nnọ idem unyịme unyịme ndikan̄wam ke itiembehe oro. Ke ini utom okokụrede do, ẹma ẹdọhọ ndin̄wam ke n̄kọk itieutom. Esisịt ini ke oro ebede, mma n̄kpọn̄ ufọk n̄wọrọ n̄ka n̄kọk itieutom ke Copenhagen, okposụkedi mmen̄kanaha baptism kan̄a. Ndidụk nsan̄a kpukpru usen ye mme Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ama an̄wam mi ndinam n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit. Ke isua oro eketienede, ke January 1, 1938, mma nyarade uyakidem mi nnọ Jehovah Abasi ke baptism mmọn̄.

Ke September 1939, Ekọn̄ Ererimbot II ama asiaha. Ekem, ke April 9, 1940, udịmekọn̄ Germany ẹma ẹda Denmark ẹnyene. Ke ntak ẹkeyakde mbon Denmark ẹnyene ekese ọkpọkpọ ifụre, nnyịn ima ikeme ndika iso ke utom ukwọrọikọ nnyịn.

Ekem n̄kpọ n̄kpaidem ama etịbe. Papa ama akabade edi ifịk ifịk owo Ntiense oro enyenede nsọn̄ọnda, ndien emi ama anam inemesịt ubon nnyịn ọyọhọ. Ke ntre, ke ini ẹkenọde mi, ye nditọ Denmark inan̄ efen, ikot ndikodụk ọyọhọ otu itiaita eke ufọkn̄wed Gilead, ofụri ubon nnyịn ẹma ẹnọ mi ibetedem. Ẹkenịm ndutịm unọ ukpep ọfiọn̄ ition oro, emi ọkọtọn̄ọde ke September 1946, ke ediye an̄wa ufọkn̄wed oro ọwọrọde  ọkpọn̄ South Lansing ke edere edere New York.

Ukpep ke Gilead ye ke Oro Ebede

Gilead ama eberede mme ifet ndinyene mbufa nti ufan. Mbubịteyo kiet ke adan̄aemi ami ye Harold King emi otode England, ikanamde isan̄ ikanade an̄wa ufọkn̄wed, nnyịn ima ineme iban̄a ebiet oro ẹkemede ndinọ nnyịn ika ke ima ikokụre ukpep. Harold ama ọdọhọ ete: “N̄kereke ke ndifiakke n̄kụt mfia ebeden̄ Dover aba.” Enye ama enen, edi akada isua 17 mbemiso enye akafiakde okụt mme ebeden̄ oro, ndien enye ama abiat isua inan̄ ye ubak ke otu mme isua oro ke n̄kọbi-ntem ke ufọk-n̄kpọkọbi ke China! *

Ke ima ikokụre ukpep, ẹkenọ mi n̄ka Texas, U.S.A., n̄kanam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a, nsan̄ade nse mme esop Mme Ntiense Jehovah man n̄n̄wam mmọ ke n̄kan̄ eke spirit. Ẹma ẹnen̄ede ẹdara mi. Nditọete ke Texas ẹma ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ndinyene akparawa mbakara oro osụk okụrede Ufọkn̄wed Gilead. Edi ke mma n̄kodu ke Texas ke n̄kpasịp ọfiọn̄ itiaba, ẹma ẹkot mi ke ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn, New York. Do, Brọda Knorr ọkọnọ mi utom ke ọfis, onyụn̄ ọdọhọ mi ete n̄kpep nte ẹnamde utom ke nsio nsio itieutom. Ekem, ke mfiakde nnyọn̄ Denmark, n̄kenyene ndida se n̄kekpepde nsịn ke edinam, n̄kụtde nte ke ẹnam kpukpru n̄kpọ nte ẹnamde ke Brooklyn. Ẹkenam emi man utom ẹsan̄a ukem ukem ke kpukpru n̄kọk itieutom ke ofụri ererimbot, anamde utom etịm ọfọn. Nte ini akakade, Brọda Knorr ama ọnọ mi n̄ka Germany.

Ndida Se N̄kekpepde Nnam N̄kpọ ke Mme N̄kọk Itieutom

Ke ini n̄kesịmde Wiesbaden, Germany, ke July 1949, ediwak obio ẹkesụk ẹdu ke n̄wụre. Mbon oro ẹkedade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ ẹkedi mbon oro ẹkesobode ukọbọ tọn̄ọ ke ini oro Hitler ọkọbọde ukara ke 1933. Ndusụk mmọ ẹma ẹdu ke ufọk-n̄kpọkọbi ye itienna ekikere ke isua itiaita esịm duop m̀mê akande oro! Mma nnam utom ye mme utọ asan̄autom Jehovah oro ke isua ita ye ubak. N̄wọrọnda uwụtn̄kpọ mmọ eti mi ikọ ewetmbụk owo Germany oro Gabriele Yonan, oro ekewetde ete: “Ke uwụtn̄kpọ nsọn̄ọnda otu Christian emi ẹkedude ke idak Ukara ufịk Nazi mîkpokodụhe—ke ini Auschwitz ye Nsobo eke Orụk ẹma ẹkebe ẹfep—nnyịn ikpekeyịk m̀mê ama odu owo ndomokiet oro ekekemede ndinam mme ukpepn̄kpọ Christian oro Jesus ekekpepde.”

Utom mi ke n̄kọk itieutom ekedi kpa se n̄kanamde ke Denmark: ndinam ẹfiọk obufa usụn̄ unam mbubehe esop oro edinamde utom asan̄a ukem ukem. Ke ndondo oro nditọete Germany ẹkefiọkde ke mme ukpụhọde oro ẹkenamde ikedịghe edikụt ndudue nnọ utom mmọ—edi nte ke ini ama ekem ndinam utom etịm asan̄a ukem ukem ke nsio nsio n̄kọk itieutom ye ibuot itieutom—mmọ ẹma ẹkop nduaidem ẹnyụn̄ ẹwụt eti edu edidianakiet.

Ke 1952 leta ama oto ọfis Brọda Knorr edi ete n̄ka n̄kọk itieutom ke Bern, Switzerland. Ẹkenọ mi n̄kanam utom do nte esenyịn n̄kọk itieutom, ọtọn̄ọde ke January 1, 1953.

Mbufa N̄kpọ Idatesịt ke Switzerland

Esisịt ini ke mma n̄kesịm Switzerland, mma nsobo ye Esther ke ini mbono, ndien ikebịghike  nnyịn ima idụk ediomi ndọ. Ke August 1954, Brọda Knorr ama ọdọhọ mi ete ndi Brooklyn, do ke ẹkeyarade obufa aduai-owo-idem utom ẹnọ mi. Sia ibat ye idaha ọfis n̄kọk itieutom ẹkekọride etieti ke ofụri ererimbot, ẹma ẹsio obufa ndutịm ẹdi. Ẹma ẹbahade ererimbot ẹsịn ke mme zone, ndien zone kiet kiet ama enyene esenyịn zone kiet. Ẹma ẹnọ mi zone iba ndinam utom: Europe ye ikpehe Mediterranean.

Ke mma n̄kodu ke Brooklyn ke ibio ini, mma mfiak n̄ka Switzerland n̄keben̄e idem nnọ utom zone. Ami ye Esther ima idọ ndọ, ndien enye ama adiana ye ami ke ndinam utom ke ọfis n̄kọk itieutom ke Switzerland. Akpa isan̄ mi ama ada mi aka ufọkidụn̄ isụn̄utom ye n̄kọk itieutom ke Italy, Greece, Cyprus, mme idụt oro ẹdude ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ye ke mbenesụk Edem Edere Africa, ye Spain ye Portugal—idụt 13 ke ofụri ofụri. Ke mma n̄kedidu esisịt ini ke Bern, isan̄ mi ama aka iso esịm kpukpru idụt Europe eken oro ẹdude ikpọn̄ ke Edem Usoputịn. Ke akpa isua ndọ nnyịn, ami n̄kodụhe ke ufọk ke ọfiọn̄ itiokiet, n̄kan̄wam nditọete Christian nnyịn.

Mme Ukpụhọde Idaha

Ke 1957, Esther ama oyomo, ndien sia n̄kọk itieutom mîdịghe itie oro mme ete ye eka ẹtiede ẹbọk nditọ, nnyịn ima ibiere ndinyọn̄ Denmark, ndien Papa ama enyịme nnyịn ndidụn̄ ye enye. Esther ama ese aban̄a Rakel adiaha nnyịn, ye ete mi, ke adan̄aemi n̄kan̄wamde ke utom ke obufa ọfis n̄kọk itieutom oro ẹkebọpde. N̄kanam utom nte andikpep ke Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ eke mme esenyịn esop nnyụn̄ n̄ka iso ndinam utom nte esenyịn zone.

Utom zone ama okpon isan̄, ndien emi ikayakke n̄keme ndidu ye adiaha nnyịn ekese ini. Oro ama enyene utịp. Inikiet, n̄kodu ke Paris ke ndusụk ini, man itọn̄ọ ekpri itie umịn̄n̄wed do. Esther ye Rakel ẹma ẹdụk tren ẹdi ndise mi ẹnyụn̄ ẹdibehe ke Gare du Nord. Ami ye Léopold Jontès ima ito n̄kọk itieutom ika ndisobo ye mmọ. Rakel ama ada ke udịghi ukot usụn̄ tren, ese Léopold, ekem edise mi, ndien afiak ekese Léopold, ndien ekem ọfrọ afat Léopold!

N̄wọrọnda ukpụhọde efen ama ada itie ke ini n̄kọkpọn̄de utom ukwọrọikọ uyọhọ ini, ke ndide isua 45 ke emana, n̄kan̄wana se ndade n̄n̄wam ubon mi. Ye mbufiọk oro n̄kenyenede nte asan̄autom Mme Ntiense Jehovah, mma n̄keme ndinyene utom nte etubom utom oro esede aban̄a n̄kpọurua emi ẹnọde ẹka esen idụt.  Ke mma n̄kanam utom ke usiakifia oro ke n̄kpọ nte isua usụkkiet Rakel onyụn̄ okụrede ufọkn̄wed, nnyịn ima ibiere ndinam n̄kpọ mban̄a nsịnudọn̄ oro ẹkenọde ndiwọrọ n̄ka ebiet oro ẹkenen̄erede ẹyom mme ọkwọrọ Obio Ubọn̄.

Ke mma n̄kodụn̄ọde mme ifet unyene utom oro ẹdude ke Norway, mma mbụp itieutom ukama-utom m̀mê mmekeme ndinyene utom. Owo ikọnọhọ mi eti ibọrọ. Eketie nte idotenyịn ikodụhe inọ akanieren isua 55. Kpa ye oro, mma nnyene nneme ye ọfis n̄kọk itieutom ke Oslo ndien ekem mbọ ufọkidụn̄ oro odude ekpere obio Drøbak ke ukpeokụk, nnyenede mbuọtidem nte ke ifet edinyene utom eyeberede. Mma ndinyene utom kiet, ndien ini ama edi oro utom Obio Ubọn̄ ekenen̄erede enem ke Norway.

Mfọnn̄kan ini ekedi ke ini ediwak owo ke esop nnyịn ẹkesinamde isan̄ ẹka edem edere ndinam utom ke efakutom oro owo mîbahakede inọ owo. Nnyịn ima ibọ mme ataya ke itienna ke ukpeokụk, ndien kpukpru usen, nnyịn ima isiwaha n̄kpri obio-in̄wan̄ oro ẹkesuanade ẹyọhọ ofụri ndiye obot oro. Ekedi ata n̄kpọ inemesịt nditịn̄ nnọ mme sụn̄sụn̄ owo emi mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Ima inịm ediwak n̄wed, edi mfiakn̄ka ekenyene ndibet tutu isua en̄wen. Kpa ye oro, mme owo emi ikefreke nnyịn! Esther ye Rakel ke ẹsụk ẹteti ini oro nnyịn ikọnyọn̄de idi ye nte ẹkefatde nnyịn nte mbonubon oro ẹkesopde ke anyan ini. Ke ima ikabiat isua ita ke Norway, nnyịn ima ifiak inyọn̄ọ Denmark.

Idatesịt Uwem Ubon

Ikebịghike, Rakel ama odụk ediomi ndọ ye Niels Højer, ifịk ifịk asan̄autom asiakusụn̄ uyọhọ ini. Ke mmọ ẹma ẹkedọ ndọ, Niels ye Rakel ẹma ẹka iso ke utom usiakusụn̄ tutu ke mmọ ẹma ẹkedinyene nditọ. Niels edi eti ebe ye ete oro enyenede ata udọn̄ ke idem ubon esie. Usenubọk usen kiet, enye ama emen eyeneren esie ke enan̄ukwak aka esụk ndikese nte utịn asiahade. Mbọhọidụn̄ kiet ama obụp eyen emi se mmọ ẹkekade do ẹkenam. Enye ama ọbọrọ ete: “Nnyịn ikọbọn̄ akam inọ Jehovah.”

Isua ifan̄ ke ukperedem, ami ye Esther ima ida enyịn nnyịn ikụt nte ikpọ nditọ eyen nnyịn, Benjamin ye Nadja, ẹnade baptism. Niels ekedi kiet ke otu mbon oro ẹkedade ẹse, emi ke mbuari n̄kokụtde adade asak iso ese mi. Enye ama owụk enyịn ese mi onyụn̄ ọdọhọ ete, “Ata irenowo isituaha eyet.” Edi, esisịt ini ke oro ebede, nnyịn mbiba ima imụm kiet eken ubọk inyụn̄ itua eyet. Nso n̄kpọ inemesịt ke edi ntem ndinyene ebe eyen oro afo ekemede nditie ye enye nsak imam nnyụn̄ ntua eyet!

Ndika Iso N̄kpụhọ N̄kekem ye Mme Idaha

Ima inyene edidiọn̄ efen ke ini ẹkedọhọde ami ye Esther ifiak ika ikanam utom ke n̄kọk itieutom Denmark. Nte ededi, ini oro ke ẹkesụk ẹnam ndutịm ndibọp ata akamba ọfis n̄kọk itieutom ke Holbæk. Mma nnyene ifet editiene mbuana ke edise enyịn ke utom ubọpufọk oro, emi kpukpru mbon oro ẹkenamde ẹkedide mme anamutom unyịmesịt oro owo mîkpehe okụk. Kpa ye ọkpọsọn̄ etuep, ke utịt 1982, utom oro ama okụre fapfap, ndien esịt ama adat kpukpru nnyịn ndinyọn̄ n̄ka akamba eti ufọk!

Ikebịghike, mma ntọn̄ọ utom ke ọfis, emi ọkọnọde mi akwa uyụhọ, ke adan̄aemi Esther akanamde utom ke itie oro ẹsede ẹban̄a mme urụk ukopikọ. Nte ededi, nte ini akakade, enye ama aka usiakidem oro okoyomde ẹkpụhọ enye ekikoi, ndien isua kiet ye ubak ke oro ebede, ẹma ẹsiak enye efọk etidot. Kpa ye ima ima edikere mban̄a oro mme anamutom ke n̄kọk itieutom ẹkekerede ẹban̄a nnyịn, nnyịn ima ibiere ite ke ufọn kpukpru owo, ọkpọfọn nnyịn ikpọn̄ n̄kọk itieutom. Nnyịn ima iwọrọ ika esop oro adiaha nnyịn ye ubon esie ẹdude.

Mfịn, Esther itịmke ikop nsọn̄idem. Edi, ami mmekeme ndinen̄ede ndọhọ nte ke kpukpru isua oro nnyịn inamde utom ọtọkiet, akasan̄ade ye ediwak ukpụhọde ke mme idaha, enye ekedi utịbe utịbe nsan̄a ye andin̄wam. Kpa ye unana nsọn̄idem, nnyịn mbiba ke ibabuana nsịtnsịt ke utom ukwọrọikọ. Ke ntiede n̄kere uwem mi, mmesinem esịt nditi mme ikọ andiwet Psalm emi: “O Abasi, afo ama eteme mi toto n̄kedi eyenọwọn̄.”—Psalm 71:17.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 24]

Ndision̄o mme n̄wed oro ẹkebehede ke n̄kọk itieutom Germany oro ẹkesụk ẹbọpde ke ubọk ke 1949

[Ndise ke page 25]

Mme nsan̄autom mi ẹma ẹsịne Mme Ntiense nte mmọ emi ẹkedude ke mme itienna ekikere mi

[Mme ndise ke page 26]

Ami ye Esther mfịn ye ke usen ndọ nnyịn ke Bethel Bern, ke October 1955