Mbụk Eyouwem

Ẹda Ọkpọsọn̄ Ukụt Ẹdomo Mi

NTE PERICLES YANNOURIS OBỤKDE

Mbịtmbịt ufọk-n̄kpọkọbi oro ama anam mi tuep. Nte n̄ketiede do ikpọn̄, nnyụn̄ mfụhọde mfefere abran̄kịn kpọt, mmekeme ndisụk n̄kụt iso n̄kaiferi n̄wan mi oro eketiede mfụhọ mfụhọ nte mbonekọn̄ ẹkedụride mi ẹsio ke ufọk usen iba ke mbemiso, ẹkpọn̄de enye ye nseknditọ nnyịn iba oro ẹkedọn̄ọde. Nte ini akakade, n̄wan mi, oro mîkenịmke se ami nnịmde ke akpanikọ, ama ọnọ mi ekwo ye ekpri leta oro ọkọdọhọde ete: “Ami nnọ mme inịn̄înịn̄i uyo emi ẹsọk fi, ndien mmodori enyịn nte ke afo ọyọdọn̄ọ ukem nte nditọ fo ẹdọn̄ọde.” Ndi ami nyafiak nnyọn̄ ye uwem n̄kokụt ubon mi?

ORO ekedi ikpehe kiet kpọt ke ọkpọsọn̄ en̄wan anyan ini kaban̄a mbuọtidem Christian, kpa en̄wan oro akabuanade ubiọn̄ọ otode ubon, edibịn nsio ke obio, edikot ikpe, ye ikan̄ ikan̄ ukọbọ. Edi didie, ndien ntak emi ami, sụn̄sụn̄ owo oro abakde Abasi, n̄kedide ndidu ke itie nnanenyịn emi? Mbọk ẹyak nnam an̄wan̄a.

Ekpri Eyeneren Oro Ekenyenede Ikpọ Utịtmbuba

Ke ini n̄kamanade ke 1909 ke Stavromeno, Crete, idụt oro ke akan̄wana nditre ekọn̄, unana, ye akan̄. Ke ukperedem, ami ye n̄kpri nditọeka mi inan̄ ima inyene mfọniso ndibọhọ n̄kpan̄a efiomnsa. Mmeti ke ete ye eka nnyịn ẹma ẹberi usụn̄ ẹsịn nnyịn ke ufọk ke ediwak urua ke idaha kiet, mbak efiomnsa edibe nnyịn.

Papa, kpa ubuene ọtọin̄wan̄, ekedi ifịk ifịk owo ido ukpono oro ekenyenede in̄wan̄-in̄wan̄ esịt. Ke ama okodụn̄ ke France ye Madagascar, enye ama enyene in̄wan̄-in̄wan̄ ekikere aban̄a ido ukpono. Edi, ubon nnyịn ekesika Ufọkabasi Greek Orthodox, idụk Mass kpukpru Sunday inyụn̄ iyak bishop n̄kann̄kụk esidụn̄ ye nnyịn ke  ini edidi esie eke isua ke isua. Ami n̄kedi eyen n̄kaikwọ, ndien utịtmbuba mi ke uwem ekedi ndikabade ndi oku.

Mma ndụk utom bodisi ke 1929. N̄kodu ke utom ke Thessalonica, ke edem edere Greece, ke ini Papa akakpade. Man nyom ndọn̄esịt ye un̄wana eke spirit, mma n̄kpụhọ itieutom n̄wọrọ n̄ka itieutom bodisi ke Obot Athos, n̄kpet n̄kpet obio n̄ka monk emi mme Christian Orthodox ẹkekponode nte “edisana obot.” * Mma nnam utom do ke isua inan̄ ndien mma nnen̄ede n̄kụt nte uwem n̄ka monk eketiede. Utu ke ndinam nnen̄ede nsan̄a n̄kpere Abasi, idem ama akpa mi ndikụt in̄wan̄-in̄wan̄ oburobụt ido ye n̄wo mbon monk. Mma n̄kop itekesịt ke ini etubom emi n̄kokponode okoyomde ndinam oburobụt ido idan̄ ye ami. Kpa ye utọ edikpu oro, mma nnen̄ede nyom ndinam n̄kpọ Abasi nnyụn̄ n̄kabade ndi oku. Mma n̄kam nsịne ekụra oku nsio ndise nte n̄kpọ editi. Ke akpatre, mma mfiak nnyọn̄ Crete.

“Enye Edi Devil!”

Ke 1942, mma ndọ Frosini, ediye eyenan̄wan kiet, emi okotode ubon oro ẹkponode. Ndọ ama afiak ọsọn̄ọ ubiere mi ndikabade ndi oku, sia mme ukot mi ẹkedide ifịk ifịk mbon ido ukpono. * Mma mbiere ndika Athens man n̄kọbọ ukpep ke ufọkn̄wed ukpep utom oku. Ke utịt utịt 1943, mma ndisịm esụk mbehe Iráklion, Crete, edi n̄kakaha Athens aba. Ekeme ndidi ntak ekedi koro ke emi, mma n̄kụt ebiet efen oro nduọkodudu eke spirit otode. Nso iketịbe?

Ke ndusụk isua, Emmanuel Lionoudakis, kpa ifịk ifịk ekpri ọkwọrọikọ emi akabuanade ye Mme Ntiense Jehovah, ama ekpep akpanikọ Bible oro ọkọnọde un̄wana ke ofụri Crete. * In̄wan̄-in̄wan̄ ifiọk Ikọ Abasi oro Mme Ntiense ẹkekwọrọde ama odụri ndusụk owo ndien mmọ ẹma ẹkpọn̄ nsunsu ido ukpono. Ke n̄kpet n̄kpet obio Sitía, ẹma ẹtịm otu ifịk ifịk Mme Ntiense. Emi ama ayat bishop n̄kann̄kụk oro esịt, sia enye ama odụn̄ ke United States onyụn̄ enen̄ede ọfiọk nte Mme Ntiense Jehovah ẹkemede ndinyene uforo nte mme ọkwọrọikọ. Enye ama ebiere nditre “isio ukpepn̄kpọ” emi ke ikpehe ukara esie. Enye ama esisịn nsọk ọnọ mme bodisi ndimụm Mme Ntiense n̄ka ufọk-n̄kpọkọbi kpukpru ini nnyụn̄ nda mmọ n̄ka mme esopikpe ke nsio nsio edori ikọ.

Kiet ke otu Mme Ntiense emi ama odomo ndinam akpanikọ Bible an̄wan̄a mi, edi enye ekekere ke n̄kenyeneke udọn̄. Ke ntre enye ama ọnọ asan̄autom oro enen̄erede enyene mbufiọk ete editịn̄ ikọ ye ami. Nte n̄kanamde n̄kpọ nsọn̄ido nsọn̄ido ama anam ọyọhọ Ntiense iba oro afiak ebịne ekpri otu oro ọkọdọhọ mmọ ete: “Pericles ikemeke ndidi Ntiense. Enye edi Devil!”

Akpa Ubiọn̄ọ Oro N̄kosobode

Mmadat esịt nte ke Abasi ikesehe mi ntre. Ke February 1945, Demosthenes, eyeneka mi, emi ekenịmde ke Mme Ntiense Jehovah ẹkpep akpanikọ, ama ọnọ mi ekpri n̄wed oro Comfort All That Mourn. * Se ikesịnede ke n̄wed oro ama otụk mi. Ke ndondo oro nnyịn ima itre ndika Ufọkabasi Orthodox, idiana ye ekpri otu oro ke Sitía, inyụn̄ inọ nditọeka nnyịn ikọ ntiense iban̄a obufa ido ukpono nnyịn. Kpukpru mmọ ẹma ẹnyịme akpanikọ Bible. Nte n̄kodoride enyịn, ubiere mi ndiwọrọ n̄kpọn̄ nsunsu ido ukpono ama anam ẹbịn mi ẹsio ke obio, ndien n̄wan mi ye ubon esie ẹma ẹsua mi. Ke ndusụk ini ete n̄wan mi ama esikam esịn ndineme nneme ye ami. Utọk ye ndutịme ẹma ẹsidu ke ufọk kpukpru ini. Kpa ye emi, ke May 21, 1945, Brọda Minos Kokkinakis ama enịm mi ye Demosthenes baptism. *

Ke akpatre mma n̄keme ndisịm utịtmbuba mi nnyụn̄ nnam utom nte ata asan̄autom Abasi! Nsụk nteti akpa usen oro n̄kabuanade ke utom ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk. Mma ndụk bọs ikpọn̄ n̄ka obio-in̄wan̄ kiet, n̄kamade n̄kpri n̄wed 35 ke ekpat mi. Mma ntọn̄ọ ndisan̄a ndịk-ndịk to ke ufọk sịm ufọk. Nte n̄kasan̄ade n̄ka anyan, ntre ke n̄ketetịm nnyene uko. Ke ini oku  kiet oro akayatde esịt ekedide edisịm, mma nsọn̄ọ nda enye ke iso uko uko, mfụmide uyịre uyịre ikot esie nditiene enye n̄ka itieutom mme bodisi. Mma ndọhọ enye ke ndinyọn̄ke edieke mmensan̄ake n̄kanade ofụri obio-in̄wan̄ oro, ndien kpa oro ke n̄kanam. Mma nnen̄ede n̄kop inemesịt tutu n̄kakam ndaha mbet bọs edi mma nsan̄a kilomita 15 nnyọn̄ ufọk.

Ndiduọ Ndụk Ubọk Mme Anana-Mbọm Mbon Ntịme

Ke September 1945, ẹma ẹnọ mi ifetutom efen efen ke obufa esop oro ẹketọn̄ọde ke Sitía. Ikebịghike ekọn̄ mbio obio ama ọtọn̄ọ ke Greece. Mme otu oro ẹkebahade ẹda ẹma ẹda ọkpọsọn̄ usua ẹn̄wana ye kiet eken. Ke ndida ifet oro nnam n̄kpọ, bishop ama ọdọhọ n̄ka en̄wan ukpụhọ ukara n̄kann̄kụk ẹsọhi Mme Ntiense ẹfep ke usụn̄ ekededi oro mmọ ẹkụtde ke odot. (John 16:2) Nte n̄ka en̄wan ukpụhọ ukara ẹkedụkde bọs ẹdi obio-in̄wan̄ nnyịn, eyenan̄wan kiet oro etiede ufan ufan emi ekesịnede ke bọs oro ama okop odu mmọ ndinam utom oro “Abasi ọdọn̄de” mmọ, ndien enye ama ọtọt nnyịn.  Nnyịn ima idịbe, ndien kiet ke otu iman nnyịn ama esịbe odụk man an̄wam nnyịn. Nnyịn ima ibọhọ.

Emi ama eberede usụn̄ ọnọ ekese ukụt. Imia ye ndịghe ẹma ẹkabade ẹdi ọsọ n̄kpọ. Mme andibiọn̄ọ nnyịn ẹma ẹdomo ndinyịk nnyịn ifiak ika ufọkabasi, ndinịm nditọ nnyịn baptism, ndinyụn̄ nnam idiọn̄ọ cross. Ini kiet, mmọ ẹma ẹmia eyeneka mi eren tutu mmọ ẹkere ke enye akpa. Ama abiak mi ndikụt nte ẹwaide ọfọn̄ nditọeka mi iban iba ndien ekem ẹmia mmọ. Ke ini mfịna oro, ufọkabasi ama efịk nditọ Mme Ntiense Jehovah itiaita enịm baptism.

Ke 1949 eka mi ama akpa. Oku oro ama afiak edi ebịne nnyịn, odoride nnyịn ikọ ete ke nnyịn ikanamke n̄kpọ ikekem ye se ibet oyomde kaban̄a unyịme ubụkowo. Ẹma ẹkot mi ikpe ke esop ẹnyụn̄ ẹtebe mi ikpe. Emi ama ọnọ akwa ikọ ntiense, koro ẹma ẹkop enyịn̄ Jehovah ke ntọn̄ọikọ ikpe oro. N̄kukụre usụn̄ oro okodude ọnọ mme asua nnyịn “ndinam nnyịn itua n̄kpọfiọk” ekedi ndimụm nnyịn nnyụn̄ mbịn nnyịn nsion̄o ke obio. Mmọ ẹma ẹnam emi ke April 1949.

Ndikụt Ọkpọsọn̄ Ukụt

Ami n̄kedi kiet ke otu nditọete ita oro ẹkemụmde. N̄wan mi ikakam idịghe idise mi ke itieutom mme bodisi n̄kann̄kụk oro. Ẹkebem iso ẹmen nnyịn ẹka ufọk-n̄kpọkọbi kiet ke Iráklion. Nte n̄kanamde an̄wan̄a ke ntọn̄ọ, n̄kodu ikpọn̄ nnyụn̄ n̄kop mfụhọ. Mma n̄kpọn̄ n̄kaiferi n̄wan mi emi mîkedịghe Ntiense ye nseknditọ iba. Mma mbọn̄ akam ifịk ifịk nnọ Jehovah mben̄e un̄wam. Mma nti ikọ Abasi oro ẹwetde ke Mme Hebrew 13:5 ẹte: “Ndikpụhu fi, ndinyụn̄ n̄kpọn̄ke fi.” Mma n̄kụt nte owụtde eti ibuot ndibuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ke Jehovah.—Mme N̄ke 3:5.

Nnyịn ima idifiọk ke ẹdibịn nnyịn ika Makrónisos, isuo oro n̄kpọ mîfọnke emi oyomde usụn̄ ọkpọn̄ mbenesụk Attica, Greece. Ikpîkpu edisiak Makrónisos ama ekem ndinam owo ekededi okop ndịk koro ufọk-n̄kpọkọbi oro okodude do ekedi ebiet ndutụhọ ye itie oro mme owo ẹsinamde utom nte ifịn. Nte ikawatde ika ufọk-n̄kpọkọbi, nnyịn ima idian ke Piraeus. Okposụkedi ebuka okosụk odude nnyịn ke ubọk, nnyịn ima ibọ nsịnudọn̄ ke ini ndusụk ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹkedụkde nsụn̄ikan̄ oro ẹdifat nnyịn.—Utom 28:14, 15.

Uwem ama enyene ndịk ke Makrónisos. Mbonekọn̄ ẹma ẹsitụhọde mbon n̄kpọkọbi ọtọn̄ọde ke usenubọk tutu esịm okoneyo. Ediwak mbon n̄kpọkọbi oro mîkedịghe Mme Ntiense ẹma ẹdama idat, mbon eken ẹma ẹkpan̄a, ndien ediwak mbon eken ẹma ẹbiomo ndo. Ke okoneyo oro, nnyịn ima ikop uyo eyet ye mmụm mbon oro ẹketụhọrede. Mfefere abran̄kịn mi ama anam mi n̄kop ekpri ufiop ke mbịtmbịt okoneyo oro.

Sụn̄sụn̄, ẹma ẹnen̄ede ẹdidiọn̄ọ Mme Ntiense Jehovah ke itienna oro koro ẹma ẹsisiak enyịn̄ oro kpukpru usenubọk ke ini ukot enyịn̄. Ntem, nnyịn ima inyene ediwak ifet ndinọ ikọ ntiense. Mma n̄kam nnyene ifet ndinịm owo n̄kpọkọbi ukara oro akanamde n̄kọri ekesịm ediyak uwem esie nnọ Jehovah, baptism.

Ke ini n̄kodude ke ntan̄mfep, mma n̄ka iso ndiwet leta nnọ edima n̄wan mi ye unana edibọ ibọrọ nto enye. Emi ikakpanke mi ndiwet enye mme ikọ ima, ndọn̄de enye esịt, nnyụn̄ nnamde enye ọfiọk ke emi ekedi sụk ubiọn̄ọ ibio ini ye nte ke nnyịn iyafiak ikop inemesịt.

Kan̄a ke emi, nnyịn ima ikọri ke ibat nte ediwak nditọete ẹkedide ẹdisịm. Sia n̄kanamde utom ke ọfis, mma mmehe ido ye akwa owoekọn̄ itienna oro. Sia enye okokponode Mme Ntiense, mma nnyene uko ndibụp enye m̀mê nnyịn imekeme ndibọ ndusụk n̄wed Bible nto ọfis n̄kọk itieutom nnyịn ke Athens. Enye ama ọdọhọ ete: “Oro ikemeke nditịbe, edi ntak emi ikọt mbufo ke Athens mîdọn̄ke mmọ ke ekpatisan̄ mbufo, iwet enyịn̄ mi, inyụn̄ inọ mmọ ẹsọk mi?” Mma nda do ye n̄kpaidem! Usen ifan̄ ke oro ebede, nte nnyịn ikosion̄ode mbiomo ke nsụn̄ikan̄ oro ekedide edibehe, owo bodisi ama edi edikọm akwa owoekọn̄ oro onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Ete, ekpatisan̄ fo edisịm.” Enye ama ọbọrọ ete: “Ewe ekpatisan̄?” Mma ndu n̄kpere nnyụn̄ n̄kop nneme oro, ntre mma ndọn̄ odu ye enye nte: “Ekeme ndidi eke nnyịn, emi ẹkenọde ẹdi ke enyịn̄ fo, nte afo eketemede.” Oro ekedi kiet ke otu mme  usụn̄ oro Jehovah akadade ọbọk nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit.

Edidiọn̄ Oro Owo Mîkodorike Enyịn—Ekem Ukụt Efen Efen

Ẹma ẹsana mi ẹyak ke utịt 1950. Mma mfiak nnyọn̄ ufọk—ntiede udọn̄ọ udọn̄ọ, ọkpọkpọ, nnyụn̄ mfiọkke nte ẹdidarade mi. Ekedi n̄kpọ inemesịt didie ntem ndifiak n̄kụt n̄wan ye nditọ mi! Ke akam ọfọnde akan, idem ama akpa mi ndikụt nte ke usua Frosini ama etehede ube. Mme leta oro n̄kesinọde ẹsọk enye ke ini n̄kodude ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹnyene ufọn. Ime ye nsọn̄ọnda mi ama otụk Frosini. Ikebịghike ke oro ebede, mma nnyene anyan nneme ukpe emem ye enye. Enye ama enyịme ukpepn̄kpọ Bible onyụn̄ ọkọri mbuọtidem ke Jehovah ye mme un̄wọn̄ọ esie. Kiet ke otu mme usen oro n̄kokopde inemesịt n̄kan ekedi ke 1952, ke ini n̄kenịmde enye baptism nte asan̄autom Jehovah oro ama akayak idem ọnọ!

Ke 1955, nnyịn ima itọn̄ọ ubịnikọt edisuan ekpri n̄wed oro Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? inọ kpukpru mme oku. Ẹma ẹmụm mi ẹnyụn̄ ẹkot mi ikpe, ọkọrọ ye ediwak ekemmọ Mme Ntiense. Ediwak ikpe ẹma ẹdu oro ẹkebuanade Mme Ntiense Jehovah tutu esopikpe oro ekenyene ndinịm san̄asan̄a ikpehe ndise mban̄a kpukpru mmọ. Ke usen oro, kpukpru mme ekpeikpe ke mbahade obio ukara oro ẹma ẹsop ibuot, ndien ufọkesop oro ama ọyọhọ ye mme oku. Bishop ekedi aka iso afiak edem ke mme ufan̄ n̄kpọitie oro ẹkedude. Kiet ke otu mme oku oro okokot mi ikpe ke ntak edikwọrọ ikọ n̄kabade mme owo esịt. Ebiereikpe ama obụp enye ete: “Ndi mbuọtidem fo enen̄ede emem tutu edi se edikot ediye uduot ekpri n̄wed ekemede ndikabade fi esịt?” Oku oro ikenyeneke se etịn̄de. Ẹma ẹtebe mi ikpe, edi ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ itiokiet ẹnọ ndusụk nditọete.

Ke mme isua oro ẹketienede, ẹma ẹsimụm nnyịn ndien ndien, ndien ẹma ẹkot nnyịn ediwak ikpe. Ndise mban̄a mme ikpe oro ama anam mme ekpeibet nnyịn ẹyọhọ ye utom kpukpru ini. Ẹma ẹda mi ẹka esopikpe utịm-ike 17 ke ofụri ofụri. Kpa ye ubiọn̄ọ emi, nnyịn ima isibuana ke utom ukwọrọikọ kpukpru ini. Nnyịn ima inyịme n̄kpọ-ata emi ke inemesịt, ndien ikan̄-ikan̄ idomo oro ama ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn.—James 1:2, 3.

Mbufa Ifetutom ye Mme N̄kpọ-Ata

Ke 1957 nnyịn ima iwọrọ ika Athens. Ikebịghike, ẹma ẹmek mi ndinam utom ke obufa esop oro ẹketọn̄ọde. Ibetedem ofụri esịt oro n̄wan mi ọkọnọde mi ama anam nnyịn idu mmemmem uwem inyụn̄ iwụk ntịn̄enyịn ke mme edinam eke spirit. Ntem, nnyịn ima ikeme ndisịn ekese ini nnyịn ke utom ukwọrọikọ. Ke ediwak isua oro ẹkebede, ẹma ẹdọhọ nnyịn ika nsio nsio esop oro udọn̄ okodude.

Ke 1963, eyen mi ekedi isua 21 ndien ekenyene ndisịn enyịn̄ ke utom ekọn̄. Ke ntak oro mmọ  ẹkedade san̄asan̄a, kpukpru Mme Ntiense oro ẹkenyịkde ẹsịn ke utom ekọn̄ ẹma ẹsobo umia, nsahi, ye esuene. Eyen mi ama osobo oro n̄ko. Ntre mma nnọ enye abran̄kịn mi oro n̄kadade ke Makrónisos man nsịn udọn̄ nnọ enye ke ndamban̄a usụn̄ nditiene uwụtn̄kpọ n̄kani mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹda. Esopikpe mbonekọn̄ ẹkesikpe ikpe nditọete oro ẹkesịnde ndinam utom ekọn̄ ndien ẹma ẹsiwak ndibiere n̄kpọkọbi ọtọn̄ọde ke isua iba esịm inan̄ nnọ mmọ. Ke ẹma ẹkesana mmọ ẹyak, ẹma ẹfiak ẹmụm mmọ ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbiere ikpe ẹnọ mmọ. Nte isụn̄utom ido ukpono, mma nsikeme ndika n̄kese nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi nnyụn̄ nsobo ye eyen mi ye mme anam-akpanikọ Ntiense eken, ke ibat ibat ini. Ẹma ẹkọbi eyen mi ke se iwakde ibe isua itiokiet.

Jehovah Ama Ọsọn̄ọ Nnyịn Idem

Ke ẹma ẹkefiak ẹnyene ifụre ido ukpono ke Greece, mma nnyene ifet ndinam utom nte akpan asiakusụn̄ ibio ini ke isuo Rhodes. Ekem ke 1986 udọn̄ ama edemede ke Sitía, Crete, kpa ebiet emi n̄kọtọn̄ọde utom Christian mi. Mma nnyịme ye idatesịt ndifiak n̄kanam utom ye ndima ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ oro n̄kọdiọn̄ọde toto ke uyen.

Nte andisọn̄ n̄kan ke ubon nnyịn, ami mmokop inemesịt ndikụt se ikperede ndisịm iman mi 70 ke ofụri ofụri ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah. Ndien ibat oro aka iso ndikọri. Ndusụk mmọ ẹnam utom nte mbiowo, mme asan̄autom unamutom, mme asiakusụn̄, mbon Bethel, ye mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a. Ẹda ọkpọsọn̄ ukụt ẹdomo mbuọtidem mi ke se ibede isua 58. Ami ndi isua 93 idahaemi ke emana, ndien ke mfiakde nse edem, ntuaha n̄kpọfiọk ndomokiet ke ndinam n̄kpọ Abasi. Enye ọnọ mi odudu ndiyere ima ima ikot esie emi: “Eyen mi, nọ mi esịt fo: Yak enyịn fo ẹnyụn̄ ẹtịm ẹse usụn̄ mi.”—Mme N̄ke 23:26.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 27]

Makrónisos—Enyene-Ndịk Isuo

Ke isua duop, ọtọn̄ọde ke 1947 esịm 1957, isuo Makrónisos oro owo mîdụn̄ke aba mi, emi onyụn̄ edide nsat isọn̄, ekedi ebietidụn̄ mbon n̄kpọkọbi ẹwakde ẹbe 100,000. Ndusụk ke otu mbon n̄kpọkọbi emi ẹkedi ediwak mme anam-akpanikọ Ntiense oro ẹkenọde ẹka do ke ntak edida san̄asan̄a Christian mmọ. Mbon oro ẹkesịnde nsọk ẹnọ man ẹbịn mmọ ẹsion̄o ke obio ẹkesiwak ndidi mme ọkwọrọ ederi Greek Orthodox emi ẹkedoride Mme Ntiense ikọ ẹte ke mmọ ẹdi mbon ukara Communist.

Kaban̄a ndutịm “edinam ukpụhọde” oro akadade itie ke Makrónisos, n̄wed ofụri-orụk-ifiọk usem Greek oro Papyros Larousse Britannica ọdọhọ ete: “Mme usụn̄ ibak ibak umia ufen, . . . mme idaha udu uwem, emi idụt ntatenyịn mînyịmeke, ye ubi ubi edu oro mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyenede ye mbon n̄kpọkọbi . . . ẹdi n̄kpọ esuene ke mbụk Greece.”

Ẹma ẹsian ndusụk Ntiense ẹte ke owo idisanake mmọ iyak tutu amama ibọhọke mmọ ẹkan̄ mbuọtidem mmọ. Nte ededi, Mme Ntiense oro ẹma ẹsọn̄ọ ẹda. Akan oro, ndusụk mbon n̄kpọkọbi ukara ẹma ẹdinyịme akpanikọ Bible oto ke edibuana ye Mme Ntiense oro.

[Ndise ke page 27]

Minos Kokkinakis (ọyọhọ ita ọtọn̄ọde ke nnasia) ye ami (ọyọhọ inan̄ ọtọn̄ọde ke ufien) ke isuo Makrónisos oro ẹkesitụhọrede mme owo

[Ndise ke page 29]

Ndinam utom ye ekemmọ Ntiense ke Sitía, Crete, kpa ebiet oro n̄kanamde utom ke ini n̄kedide uyen