Mbụk Eyouwem

Udeme Mi ke Editat Utom Unọ Ukpep Bible eke Ofụri Ererimbot

NTE ROBERT NISBET OBỤKDE

Edidem Sobhuza II eke Swaziland ama adara mi ye George eyeneka mi ke ufọkubọn̄ esie. Ekedi ke 1936, edi nsụk nteti nneme oro nnyịn ikenemede ata in̄wan̄-in̄wan̄. Anyan nneme emi n̄kenyenede ye edidem ekedi ubak ebuana anyan ini oro nsịnde ke akwa utom unọ ukpep Bible. Idahaemi ke ọyọhọ isua uwem mi 95, mmesiti ye inemesịt mban̄a ebuana oro n̄kenyenede ke utom oro, emi akanamde mi n̄ka ikpọ ubak isọn̄ ition.

KPUKPRU emi ẹketọn̄ọ ke 1925 ke ini anyam a-tea kiet emi ekekerede Dobson ọkọtọn̄ọde ndidi ndise ubon nnyịn ke Edinburgh, Scotland. N̄kedi n̄kpọ nte isua 17, n̄konyụn̄ n̄kpep ubuakibọk. Nte ededi, okposụkedi n̄kosụk ndide uyen mma nnen̄ede n̄kop editịmede esịt mban̄a mme akpan ukpụhọde oro ekọn̄ ererimbot eke 1914-1918 akadade edi ke uwem ubon ye ke ido ukpono. Isan̄ kiet oro enye ekedide, Ete Dobson ama ọnọ nnyịn n̄wed oro The Divine Plan of the Ages. Se enye eketịn̄de aban̄a enyene-ifiọk Andibot oro enyenede akpan “uduak” ama enen̄ede esịne ifiọk onyụn̄ odot ye Abasi oro n̄koyomde ndituak ibuot nnọ.

Ikebịghike ami ye Mama ima itọn̄ọ ndisidụk mme mbono esop Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro. Ke September 1926 ami ye Mama ima iyarade uyakidem nnyịn inọ Jehovah ebe ke ndibụhọ ke mmọn̄ ke mbono Glasgow. Ẹma ẹnọ owo baptism kiet kiet ekụra emi ọniọn̄de esịm isọn̄ ye urụk ndida mbọp enye ke itọn̄ukot man isịne ifụk ọfọn̄ uyeremmọn̄ nnyịn. Ini oro, ẹkeda  emi nte ọfọn̄ oro odotde ye utọ akpan edinam oro.

Ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini oro, ama oyom ẹnen̄ede nte ediwak n̄kpọ ẹken̄wan̄ade nnyịn. Ke mîdịghe kpukpru owo, ata ediwak mme andibuana ke esop ẹma ẹsidia Christmas. Ibat ibat owo ẹkesibuana ke an̄wautom. Idem ndusụk mbiowo ẹma ẹsibiọn̄ọ edisuan mme n̄wed ke Sunday, sia mmọ ẹkekerede ke emi abiat ibet Sabbath. Nte ededi, ke 1925 mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme ẹma ẹtọn̄ọ ndinen̄ede nnọ ntịn̄enyịn ke mme utọ itie N̄wed Abasi nte Mark 13:10: “Ndien ẹnyene ndibem iso n̄kwọrọ gospel nnọ kpukpru mme idụt.”

Ẹdisan̄a didie ẹnam utom ofụri ererimbot oro? Ke ata akpa ini oro n̄kodomode ndibuana ke ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk, n̄kakam ndọhọ enyeneufọk ke nnyam nti n̄wed ido ukpono nnyụn̄ nnọ enye The Harp of God, kpa n̄wed oro akatatde mme akpan ukpepn̄kpọ Bible duop, emende mmọ odomo ye urụk duop ke ndido. Ekem, ẹma ẹnọ nnyịn kad ikọ ntiense, emi ekesịnede ibio ibio etop ọnọ enyeneufọk ndikot. Nnyịn ima isikama n̄ko utịn̄ikọ a-minit inan̄ ye ubak emi ẹkemụmde ẹsịn ke usanikwọ emi ẹkekemede ndibre ke ekpri ukwak ubre usanikwọ. Mme akpa nsiondi ukwakikwọ emi ẹma ẹnen̄ede ẹdobi, edi eke ukperedem ikodobike, ndien ndusụk ẹma ẹsikam ẹkeme ndibre ke ini ẹwụkde-wụk.

Ọtọn̄ọde ke 1925 tutu esịm mme iduọk isua 1930, nnyịn ikesinam utom unọ ikọ ntiense ke mfọnn̄kan usụn̄ oro nnyịn ikọfiọkde ndinam. Ekem, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1940, ẹma ẹtọn̄ọ Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ke kpukpru esop. Ẹma ẹkpep nnyịn ndineme etop Obio Ubọn̄ ke idem nnyịn nnọ mme enyeneufọk oro ẹdikpan̄de utọn̄. Nnyịn ima ikpep nte edide akpan n̄kpọ ndinịm ukpepn̄kpọ Bible ye mbon oro ẹnyenede udọn̄. Ke n̄kan̄ kiet, nnyịn imekeme ndidọhọ ke ntọn̄ọ unọ ukpep Bible eke ofụri ererimbot oro ẹnamde idahaemi ekedi oro.

Nsịnudọn̄ Brọda Rutherford

Udọn̄ mi ndinyene ebuana oro okponde akan ke utom unọ ukpep akanam mi nsịn enyịn̄ ke utom usiakusụn̄ uyọhọ ini ke 1931. Akana ntọn̄ọ ke ndondo oro akamba mbono London okụrede. Nte ededi, ke ini udia uwemeyo kiet, Brọda Joseph Rutherford emi ekesede aban̄a utom ini oro, ama oyom ndinyene nneme ye ami. Enye akaduak ndinọ asiakusụn̄ aka Africa. Enye ama obụp ete: “Nte afo akpama ndika?” Okposụkedi idem akakpade mi, mma n̄n̄wana ndọhọ ye iwụk nte: “Ih, nyaka.”

Ke ini oro akpan utịtmbuba nnyịn ekedi ndisuan adan̄a ediwak n̄wed Bible nte ikekeme, ndien oro ọkọwọrọ ndika isan̄ kpukpru ini. Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mi ẹte n̄kûdọ ndọ, kpa nte ata ediwak nditọete oro ẹkekamade ifetutom ini oro mîkọdọhọ. Efakutom mi ọkọtọn̄ọ ke Cape Town, ke ata usụk usụk Africa, onyụn̄ atara aka n̄kan̄ edem usiahautịn, esịnede mme isuo Inyan̄ibom India. Man n̄ka n̄kan̄ edem usoputịn, mma nsisan̄a mbe ufiop ufiop utatan Desat Kalahari tutu ndọk n̄kesịm ntọn̄ọ Akpa Nile ke Lake Victoria. Ke isua kiet kiet, ami ye nsan̄a mi ikesinyene ndibiat ọfiọn̄ itiokiet ke idụt Africa kiet m̀mê awakde akan oro, emi ẹdude ke akwa ikpehe emi.

Katọn Inyene eke Spirit 200

Ke ini n̄kedide ndisịm Cape Town, ẹma ẹwụt mi katọn n̄wed 200 oro akanade ẹda ẹka Edem Usiahautịn Africa. Ẹkemịn̄ mme n̄wed emi ke usem Europe inan̄ ye ke usem Asia inan̄, edi owo ikemịn̄ke ndomokiet ke usem Africa ekededi. Ke ini n̄kobụpde ntak emi ẹkenọde kpukpru n̄wed emi ẹdi idem mbemiso ami n̄kedide ndisịm, ẹma ẹsian mi ẹte ke ẹkeyom ndinọ mmọ ẹsọk Frank ye Gray Smith, asiakusụn̄ iba emi ẹkekade Kenya ke ndondo oro ndikwọrọ ikọ. Ekpere ndidi ke ndondo oro mmọ ẹkesịmde Kenya, utoenyịn ama omụm mmọ mbiba, ndien ke mfụhọ, Frank ama akpa.

Okposụkedi mbụk emi akanamde mi nnen̄ede n̄kere n̄kpọ, enye ikanamke idem emem mi. Ami ye David Norman nsan̄a mi ima isio ke nsụn̄ikan̄ ikpọn̄ Cape Town ika akpa efakutom nnyịn ke Tanzania, emi oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 5,000. Anam ndutịm ukaisan̄ ke Mombasa, Kenya, ekesise aban̄a mme n̄wed nnyịn onyụn̄ ọnọ mme katọn ẹka ebiet  ekededi oro nnyịn ikoyomde. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, nnyịn ikesinọ ikọ ntiense ke mme ikpehe unam mbubehe—mme ufọkurua ye itieutom—ke obio kiet kiet. Ubak n̄wed oro nnyịn ikesinọde ẹma ẹsịne otu n̄wed 9 ye n̄kpri n̄wed 11, emi ẹkedide ẹdidiọn̄ọ nte otu akpara ke ntak emi mmọ ẹkenyenede nsio nsio uduot.

Ekem nnyịn ima ibiere ndika isuo Zanzibar, emi oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 30 ọkpọn̄ esụk n̄kan̄ edem usiahautịn. Ke ediwak isua ikie, Zanzibar ekedi ebiet unyam ifịn edi ama ọwọrọ etop n̄ko ke ntak mfri ẹkotde clove, emi nnyịn ikokopde ufuọn̄ esie ke ofụri obio oro. Ikedịghe mmemmem n̄kpọ ndidiọn̄ọ mme ebiet oro ikakade koro ẹkebọp ufọk ke obio oro nte ẹmama. Mme efak ẹketie n̄wọn̄ọde n̄wọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹnyene inụk oro ẹtịmerede owo, ndien nnyịn ima isisop usụn̄ mmemmem mmemmem. Ufọkisen nnyịn ama enyene kpukpru se ikoyomde, edi enye ekenyene usụn̄ emi enyenede ikpọ n̄kpaha ye ata ikpọ ibibene, okonyụn̄ enen̄ede ebiet ufọk-n̄kpọkọbi utu ke ndibiet ufọkisen. Edi, nnyịn ima inyene nti utịp do inyụn̄ inem esịt ndikụt mbon Arab, India, ye mbon eken ẹbọde mme n̄wed nnyịn ke idatesịt.

Tren, Ubom, ye Ubomisọn̄

Ikememke utom ndika isan̄ ke Edem Usiahautịn Africa ini oro. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ikotode Mombasa iwat idọk obot Kenya, otu n̄kukun̄kpọyọriyọ ama anam tren nnyịn atuak ada. Ediwak miliọn n̄kukun̄kpọyọriyọ ẹma ẹfụk isọn̄ ye usụn̄ tren, anamde enye ọdọrọ tutu ikpat tren ikemeke ndisan̄a. N̄kukụre usọbọ ekedi ndisio ufiop mmọn̄ ke tren oro nyet usụn̄ oro mbemiso tren ebede. Ntem ke nnyịn ikawat sụn̄sụn̄ tutu ke akpatre ibe akwa udịm n̄kukun̄kpọyọriyọ emi. Ndien nso ubọhọ ke ekedi ntem ke ini tren ọkọtọn̄ọde ndidọk obot nnyịn inyụn̄ ikop inem mbịtmbịt idaha eyo obot oro!

Ke adan̄aemi ekememde utom ndida tren ye ubom ndụk mme obio mbenesụk, ẹkekeme ndida ubomisọn̄ ndụk mme obio-in̄wan̄. Esịt ama enem mi ke ini George udọeka mi ekedide edidiana ye ami, sia adan̄aoro nnyịn ima idep akamba ubomisọn̄ emi okokponde ekem ndidụk bed, enyene itie utemudia, itie ubonn̄kpọ, ye mme window emi ọbọn̄ mîkemeke ndidụk. Nnyịn ima iwụk n̄kpọ utịn̄ikọ ke ọkọm esie. Sia ikenyenede mme n̄kpọ emi, nnyịn ima isikeme ndinọ ikọ ntiense eke ufọk ke ufọk ke uwemeyo inyụn̄ ikot mme owo ẹdi utịn̄ikọ mbubịteyo oro ikesinọde ke an̄waurua. Ibuotikọ ọwọrọetop utịn̄ikọ oro ẹkemụmde ẹsịn ke usanikwọ oro ikesibrede ekedi, “Nte Hell Ofofiop?” Ini kiet nnyịn ima inam isan̄ ke “ufọkisan̄” nnyịn ito South Africa ika Kenya, kpa isan̄ emi okoyomde usụn̄ ke kilomita 3,000, ndien nnyịn ima ikop inemesịt ndikama nsio nsio n̄kpri n̄wed ke ediwak usem Africa n̄ka isan̄ emi, mbio obio ẹma ẹnyụn̄ ẹbọ mmọ ye idatesịt.

N̄kpọ oro ekesinemde nnyịn ke mme utọ isan̄ emi ekedi ndikeme ndikụt ediwak unamikọt Africa. Nte ededi, mbak mmọ ẹdinọmọ nnyịn, nnyịn ikesisịne ke ubomisọn̄ nnyịn ke eyo ama okokụt, edi ama esisọn̄ọ mbuọtidem  ndikụt utọ nsio nsio unam oro Jehovah okobotde, ke ebietidụn̄ mmọ.

Ubiọn̄ọ Ọtọn̄ọ

Ke adan̄aemi ikesidude ke ukpeme mbak mme unamikọt, emi ikedịghe n̄kpọ ndomokiet ke ẹmende ẹdomo ye se okoyomde nnyịn inam ke ini nsio nsio ikpọ owo ukara ye mme adaiso ido ukpono emi ẹkopde iyatesịt ẹketọn̄ọde ndibiọn̄ọ utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ata an̄wan̄wa. Akpan mfịna kiet emi nnyịn ikenyenede ndiyọ ekedi eke owo ukwan̄ ifiopesịt emi okokotde idemesie Mwana Lesa, emi ọwọrọde “Eyen Abasi,” ye eke otu esie oro ẹkediọn̄ọde nte Kitawala, emi ke ndiọkiso ọwọrọde “Enyọn̄-Ukpeme.” Ndusụk ini mbemiso nnyịn ikedide idisịm, owo emi ama owot ediwak mbon Africa ke mmọn̄, ọdọhọde ke imọ inịm mmọ baptism. Ke akpatre ẹma ẹmụm ẹnyụn̄ ẹyịri enye ẹwot. Ekem, mma nnyene ifet ndinyene nneme ye owo oro ekeyịride enye owot nnyụn̄ nnam an̄wan̄a enye nte ke owo emi ikasan̄ake n̄kpọ ndomokiet ye Watch Tower Society (N̄ka Enyọn̄ Ukpeme) nnyịn.

Nnyịn ima inyene mfịna n̄ko ye ediwak mbon Europe emi mîkenemke esịt iban̄a utom unọ ukpep nnyịn, akpan akpan ke ntak okụk. Etubom utom ke ufọk ubon n̄kpọ kiet ama eseme ete: “Edieke anade mfia owo ẹka iso ẹdu ke idụt emi, inaha mbon Africa ẹdiọn̄ọ nte ẹdade mmem-urua ukpeutom mmọ ẹnam mbubịne.” Ke ukem ntak oro, etubom itieutom udọk gold ama ebịn mi osio ke ọfis esie. Ekem enye ama ayat esịt ada mi akayak ke efak.

Nte eyịghe mîdụhe, akpan akpan ke ntak nsọk oro mme utọ andibiọn̄ọ ẹdide mbon ido ukpono ye mbon unyamurua mi ẹkesịnde, ukara Rhodesia (idahaemi Zimbabwe) ke akpatre ama owụk nnyịn ete ikpọn̄ idụt oro. Nnyịn ima iseme inọ ukara iban̄a ewụhọ emi, ndien ẹma ẹnyịme nnyịn ika iso idu, ama akam edi nnyịn idikwọrọke ikọ inọ mbon Africa. Ntak kiet emi owo ukara kiet ọkọnọde ekedi nte ke mme n̄wed nnyịn “ifọnke ye mbon Africa.” Nte ededi, ke mme idụt eken owo ikọbiọn̄ọke utom nnyịn ndinọ mbon Africa ukpep, ẹkekam ẹdadara enye. Kiet ke otu idụt emi ekedi Swaziland.

Ubọn̄ Ubọn̄ Edidara ke Swaziland

Swaziland edi ekpri idụt ukaraidem emi okponde ke kilomita 17,364 ke n̄kan̄ mbinan̄, onyụn̄ esịne ke esịt South Africa. Mi ke nnyịn ikosobo ye Edidem Sobhuza II, udọn udọn etịn̄ikọ oro n̄ketịn̄de mban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk emi. Enye ama enen̄ede ọfiọk Ikọmbakara, emi enye ekekpepde ke ini akakade n̄wed ke ufọkn̄wed ntaifiọk ke Britain. Enye ikesịneke ọfọn̄ ubọn̄ edi ama enen̄ede adara nnyịn.

Nneme nnyịn ọkọkọn̄ọ ke Paradise isọn̄ oro Abasi ọn̄wọn̄ọde ọnọ mbon eti esịt. Okposụkedi enye mîkenen̄ekede inyene udọn̄ ke ibuot nneme oro, enye ama anam an̄wan̄a ke imọ ikenyene n̄kpọ ebietde oro ke ekikere. Edidem oro ekesịn idem ke ndifori idaha udu uwem mme ubuene ye mme ọkọi. Enye ikamaha utom ediwak mme isụn̄utom Christendom, emi eketiede nte ke ẹkenyene udọn̄ ke ndinam ibat mbon ufọkabasi awak akan nte ẹkenyenede ke ndinọ mme owo ukpep. Nte ededi, edidem oro ama emehe ye utom ediwak mme asiakusụn̄ nnyịn,  ndien enye ama otoro nnyịn ke ntak utom unọ ukpep Bible nnyịn, akpan akpan sia nnyịn ikenyịmede ndinam emi ye unana ediyom ẹkpe okụk m̀mê ediyom mme utịp efen.

Unọ Ukpep Bible Atara Usọp Usọp

Ke 1943, ẹma ẹtọn̄ọ Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead man ẹda ẹnọ mme isụn̄utom ukpep. Ẹkedori nsọn̄uyo ke ndifiak ntiene mme udọn̄ oro ẹkekụtde utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke ndinịm mme n̄wed Bible. Ke 1950, ẹma ẹkot mi ye George ẹte ididụk ọyọhọ otu 16 eke Gilead. Mi ke n̄kosobo ke akpa ini ye Jean Hyde, eti eyenete an̄wan emi otode Australia oro ẹkenọde aka utom isụn̄utom ke Japan, ke nnyịn mbiba ima ikokụre ukpep. Okosụk ededi ido nnyịn ini oro nditie ye unana edidọ ndọ, ke ntre itie ufan nnyịn ikọkọrike ika anyan ikan oro.

Ke ima ikokụre ukpep nnyịn ke Gilead, ẹma ẹnọ mi ye George ikanam utom isụn̄utom ke Mauritius, isuo emi odude ke Inyan̄ibom India. Nnyịn ima inam ufan ye mme owo do, ikpep usem mmọ, inyụn̄ inịm ukpepn̄kpọ Bible ye mmọ. Ekem, William udọeka mi ye Muriel n̄wan esie ẹma ẹkụre ukpep n̄ko ke Gilead. Ẹkenọ mmọ ẹka akani efakutom mi—Kenya.

Isua itiaita ẹma ẹbe iwiwa, ndien ekem ke mbono ofụri ererimbot ke New York ke 1958, mma mfiak nsobo ye Jean Hyde. Nnyịn ima ifiak itọn̄ọ ufan ndien ekem idụk ediomi ndọ. Ẹma ẹsio mi ke efakutom isụn̄utom ke Mauritius ẹnọ n̄ka Japan, ami ye Jean inyụn̄ idọ ndọ do ke 1959. Ekem nnyịn ima itọn̄ọ ata inem inem ini utom isụn̄utom ke Hiroshima, emi ekenyenede ekpri esop kiet kpọt ini oro. Mfịn, esop 36 ẹdu ke obio oro.

Ndikọm Japan Unyọn̄

Nte mme isua ẹkebede, unana nsọn̄idem ama anam utom isụn̄utom edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ nnyịn mbiba, ndien ke akpatre ama oyom nnyịn ikpọn̄ Japan ika ikodụn̄ ke Australia, idụt emana Jean. Usen emi nnyịn ikọkpọn̄de Hiroshima ekedi usen mfụhọ. Nnyịn ima ikọm kpukpru ndima ufan nnyịn unyọn̄ ke itiembehe tren.

Idahaemi nnyịn idụn̄ ke Australia inyụn̄ ika iso ndinam n̄kpọ Jehovah ye Esop Armidale ke Stet New South Wales ke ofụri ukeme nnyịn nte idaha nnyịn ayakde. Nso idatesịt ke edi ntem ndibuana ọsọn̄urua akpanikọ Christian ye ata ediwak owo ntre ke se ikperede ndisịm isua 80! Mmokụt utịbe utịbe n̄kọri ke ndutịm unọ ukpep Bible mmonyụn̄ nda enyịn mi n̄kụt mme akpan n̄kpọntịbe eke spirit. Baba owo kiet m̀mê otu mme owo ikemeke ndidọhọ ke mmimọ inam kpukpru emi. Ke akpanikọ, ke nditịn̄ nte andiwet psalm, “emi oto Jehovah; nnyịn inyụn̄ ise enye ke utịbe.”—Psalm 118:23.

[Ndise ke page 28]

George eyeneka mi ye ufọkisan̄ nnyịn

[Ndise ke page 28]

Ami ke Lake Victoria

[Ndise ke page 29]

Nditọ akamba ufọkn̄wed emi ẹkedụkde utịn̄ikọ an̄wa ke Swaziland ke 1938

[Mme ndise ke page 30]

Ye Jean ke usen ndọ nnyịn ke 1959 ye mfịn