Jesus Christ—Uyarade Oro Owụtde ke Enye Ama Odu ke Isọn̄

ATA ediwak owo akanam isoboke ye ọwọrọetop ataifiọk oro ekekerede Albert Einstein. Ke ndusụk idụt, ata ediwak owo ikam ifiọkke enye. Kpa ye oro, mme mbụk ẹban̄ade mme utom esie oro ẹkemede ndiberi edem ẹwụt ke enye ama odu. N̄ko, ekikere ifiọk ntaifiọk oro enye okosion̄ode edi emi ẹdade ẹnam n̄kpọ, ẹwụt ke enye ama odu. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak owo ẹbọ ufọn ẹto ikan̄ ilektrik oro ke ndusụk idaha ẹnyenede ẹto mme ndụn̄ọde oro enye akanamde.

Ukem ntre ke edi ye Jesus Christ, emi ẹdiọn̄ọde nte owo emi  enyenede odudu akan ke mbụk. Se ẹkewetde ẹban̄a enye ye uyarade odudu esie ẹnen̄ede ẹwụt ke enye ama odu. Ọkpọkọm n̄kpọeset emi ẹkedọkde ẹsio ke isọn̄ ke ndondo emi, oro ẹkewetde enyịn̄ James nte ẹkenemede ke ibuotikọ oro ekebemde iso, edemede owo udọn̄ adan̄a didie, mbụk aban̄ade Jesus ikọn̄ọke ke emi m̀mê n̄kpọeset efen ekededi. Se idude edi nte ke nnyịn imekeme ndikụt uyarade ke Jesus ama odu ito se mme ewetmbụk ererimbot ẹkewetde ẹban̄a enye ye mme anditiene enye.

Ikọ Ntiense Mme Ewetmbụk Eset

Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ikọ ntiense Flavius Josephus, ewetmbụk eke akpa isua ikie emi ekedide owo Pharisee. Enye ama etịn̄ aban̄a Jesus Christ ke n̄wed oro Jewish Antiquities. Okposụkedi ndusụk owo ẹyịkde akpa uwetn̄kpọ Josephus emi enye okokotde Jesus Messiah, Prọfesọ Louis H. Feldman emi ekpepde n̄wed ke Yeshiva University ọdọhọ ke iwakke mbon emi ẹyịkde ọyọhọ uwetn̄kpọ iba esie. Ke uwetn̄kpọ enye emi, Josephus ọkọdọhọ ete: “[Ananus akwa oku] ama okot mbono mme ebiereikpe Sanhedrin onyụn̄ ada owo oro ekekerede James, eyeneka Jesus emi ẹkekotde Christ edi ke iso mmọ.” (Jewish Antiquities, XX,200) Ih, Pharisee, kpa kiet ke otu mbon oro ẹkedide ata mme asua Jesus ama enyịme ke “James, eyeneka Jesus” ama odu.

Mme utom oro mme anditiene Jesus ẹkenamde ẹwụt ke enye ama odu. Ke ini ẹkesịnde apostle Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Rome ke n̄kpọ nte 59 E.N., ikpọ owo mme Jew ẹma ẹdọhọ enye ẹte: “Ama edi n̄ka emi, nnyịn imọfiọk ite mme owo ẹtịn̄ n̄kpọ ẹbiat enye ke kpukpru ebiet.” (Utom 28:17-22) Mmọ ẹkekot mme mbet Jesus “n̄ka emi.” Edieke ẹketịn̄de n̄kpọ ẹbiat mmọ ke kpukpru ebiet, nte mme ewetmbụk ererimbot ikpewetke n̄kpọ iban̄a mmọ?

Tacitus, oro akamanade ke 55 E.N. emi ẹkedade nte kiet ke otu mme akakan ewetmbụk eset ke ererimbot, ama etịn̄ aban̄a mme Christian ke n̄wed esie oro Annals. Ke uwetn̄kpọ aban̄ade nte Nero ọkọdọhọde ke mmọ ẹkesịn akwa ikan̄ oro ke Rome ke 64 E.N., enye ekewet ete: “Nero ama ọduọhọ mmọ onyụn̄ enen̄ede otụhọde otu oro mme owo ẹkekotde mme Christian, emi ẹkesuade ke ntak idiọk edinam mmọ. Christus [m̀mê Christ], emi ẹdade enyịn̄ oro Christian ẹto, ama ọbọ ọkpọsọn̄ ufen ke ini ukara Tiberius ke ubọk andikara nnyịn kiet, Pontius Pilatus.” Ọyọhọ ntọt aban̄ade uwetn̄kpọ emi asan̄a ekekem ye ntọt aban̄ade Jesus oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible.

Ewetn̄wed efen oro eketịn̄de aban̄a mme anditiene Jesus ekedi Ekpri Pliny, andikara Bithynia. Ke n̄kpọ nte isua 111 E.N., Pliny ama ewet n̄wed ọnọ ẹsọk Akwa Edidem Trajan, obụpde nte ẹkpenamde n̄kpọ ye mme Christian. Pliny ekewet ete ke mbon oro ẹkedoride uyo ẹte ẹdi mme Christian ẹma ẹtomo mme abasi ẹnyụn̄ ẹtuak ibuot ẹnọ mbiet Trajan, ndikam n̄wụt nte ke mmimọ idịghe mme Christian. Pliny ama aka iso ewet ete: “Ẹkedọhọ ẹte ke owo ikenyịkke-nyịk ata mme Christian ndinam n̄kpọ ekededi ke otu emi.” Oro ọsọn̄ọ ke Christ ama enen̄ede odu, anamde mme anditiene enye ẹben̄e idem ndikpa nte mme andinịm enye ke akpanikọ.

 Ke ama eketịn̄ ibio ibio aban̄a uwetn̄kpọ aban̄ade Jesus Christ ye mme anditiene enye oro mme ewetmbụk eke akpa ye ọyọhọ isua ikie iba ẹkewetde, The Encyclopædia Britannica (nsiondi eke 2002) ada ikọ emi ekeberi ke ndidọhọ: “Nsio nsio uwetn̄kpọ emi ẹwụt nte ke ini eset, idem mme andibiọn̄ọ Ido Ukpono Christ akananam ikeyịkke m̀mê Jesus ama odu; eyịghe emi ọkọtọn̄ọ ye unana eti ntak ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie 18, ye ke ọyọhọ isua ikie 19, ye ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 20.”

Ikọ Ntiense Mme Anditiene Jesus

The Encyclopedia Americana ọdọhọ ete: “Obufa Testament ọnọ se ikperede ndidi kpukpru uyarade ẹban̄ade uwem Jesus ye se iketịbede inọ enye ye nte akpa mme Christian ẹkedade enye nte akpan owo. Ekeme ndidi mbon eyịghe idinyịmeke Bible nte uyarade ke Jesus ama odu. Kpa ye oro, usụn̄ n̄kọkibuot iba ẹkọn̄ọde ke N̄wed Abasi ẹnen̄ede ẹsọn̄ọ ke Jesus ama enen̄ede odu ke isọn̄.

Nte nnyịn ima ikokụt, mme ọwọrọetop ukpepn̄kpọ Einstein ẹwụt ke enye ama odu. Ukem ntre, mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹwụt ke enye ama enen̄ede odu. Da Ukwọrọikọ Oro ke Obot ke uwụtn̄kpọ, kpa ọwọrọetop utịn̄ikọ oro Jesus ọkọnọde. (Matthew, ibuot 5-7) Apostle Matthew ama ewet aban̄a odudu oro ukwọrọikọ oro ekenyenede ete: “N̄kpaidem omụm ediwak owo oro aban̄a ukpepn̄kpọ Esie; koro Enye ekpep mmọ n̄kpọ nte owo emi enyenede odudu.” (Matthew 7:28, 29) Kaban̄a odudu oro ukwọrọikọ oro enyenede ke idem mme owo ke ediwak isua ikie oro ẹbede, Prọfesọ Hans Dieter Betz ọkọdọhọ ete: “Ke ofụri ofụri, odudu oro Ukwọrọikọ Oro ke Obot enyenede okon̄ akan idaha Ido Ukpono Mme Jew ye Ido Ukpono Christ, m̀mê idem ido edinam Edem Usoputịn.” Enye ama adian do ete ke ukwọrọikọ emi “otụk kpukpru owo.”

Kere ban̄a mbio mbio ikọ ọniọn̄ oro ẹnyenede ufọn emi ẹkụtde ke Ukwọrọikọ Oro ke Obot: “Owo ama eyịbi fi ke mfụk nnasia, kabade mfụk eken nọ enye.” “Ẹkpeme ẹkûnam edinen ido mbufo ke iso owo.” “Ẹkûtịmede esịt ẹban̄a n̄kpọn̄ ndien; koro n̄kpọn̄ ayada utịmede-esịt esie edi.” “Ẹkûnyụn̄ ẹduọn̄ọ n̄kpọ-uto mbufo ke iso mme edi.” “Ẹben̄e, ndien ẹyenọ mbufo.” “Se ededi mbufo ẹyomde owo ẹnam ye mbufo, ẹnam kpa ntre ye mmọ.” “Ẹbe ke mfafaha inua-otop ẹdụk.” “Mbufo ẹyeda mfri mmọ ẹfiọk mmọ.” “Kpukpru eti eto ẹn̄wụm eti mfri.”—Matthew 5:39; 6:1, 34; 7:6, 7, 12, 13, 16, 17.

Nte eyịghe mîdụhe, ekeme ndidi afo omokop ndusụk ke otu mme ikọ emi mîdịghe mme ọkpọ ikọ esie. Ekeme ndidi ẹkabade ẹtotop mmọ nte n̄ke ke usem mbufo. Ẹda kpukpru emi ẹto Ukwọrọikọ Oro ke Obot. Odudu emi ukwọrọikọ oro enyenede ke idem ediwak owo ye ke mme ido edinam enen̄ede ọsọn̄ọ ke “akwa andikpep” emi ama odu.

Yak ida nte ke owo etetịbi ke owo oro ẹkotde Jesus Christ ama odu. N̄ko yak idọhọ ke owo oro ama enyene mbufiọk ekem ndision̄o mme ukpepn̄kpọ ndi oro ẹkotde ẹdian Jesus ke Bible. Nte enye ikpanamke mme owo ke ofụri ofụri ẹnyịme Jesus ye mme ukpepn̄kpọ esie? Edi, apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Mme Jew ẹben̄e mme idiọn̄ọ, mme Greek ẹnyụn̄ ẹyom ifiọk; edi nnyịn ikwọrọ Christ emi ẹkewotde ke [“eto,” NW]; ọwọrọ itiat-iduọ ọnọ mme Jew, ye ndisịme ikọ ke enyịn mme Gentile.” (1 Corinth 1:22, 23) Mme Jew ye mme Gentile ikamaha etop aban̄ade Christ oro ẹkekọn̄de ke eto. Nte ededi, kpa Christ emi ke mme Christian akpa isua ikie ẹketan̄a. Ntak ẹtịn̄de ẹban̄a enye nte Christ emi ẹkekọn̄de ke eto? N̄kukụre eti ibọrọ edi koro mme andiwet N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹkewet akpanikọ ẹban̄a uwem ye n̄kpa Jesus.

N̄kpọ efen oro ọsọn̄ọde nte ke Jesus ama odu edi ifịk oro mme anditiene enye ẹkenyenede ke ndikwọrọ se enye ekekpepde. Ke n̄kpọ nte isua 30 kpọt ẹma ẹkebe tọn̄ọ nte Jesus ọkọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie, Paul ọkọdọhọ ke ‘ẹma ẹkwọrọ gospel ẹnọ kpukpru owo ke idak ikpa-enyọn̄.’ (Colossae 1:23) Ih, kpa ye ubiọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹma ẹtara ẹsịm ofụri ikpehe ererimbot ke eset. Paul oro ẹkekọbọde  nte Christian, ekewet ete: “Edieke mîkanamke Christ eset ke n̄kpa, se nnyịn ikwọrọde ọwọrọ ikpîkpu, mbuọtidem mbufo [onyụn̄] okpu.” (1 Corinth 15:12-17) Edieke ndikwọrọ Christ oro owo mîkanamke eset ekpedide ikpîkpu n̄kpọ, ndikwọrọ mban̄a Christ oro mîkodụhe-du akpakakam enen̄ede edi ata ikpîkpu n̄kpọ. Nte nnyịn ikokotde ke se Ekpri Pliny ekewetde, mme Christian akpa isua ikie ẹma ẹnyịme ndikpa nte mme andinịm Christ Jesus ke akpanikọ. Mmọ ẹkesịn uwem mmọ ke itiendịk ke ntak Christ koro enye ekedide ata owo; enye ama odu onyụn̄ odụn̄ ke isọn̄ nte ẹwetde ke mbụk Gospel.

Afo Omokụt Uyarade

Mme Christian ẹkenyene ndinịm ediset ke n̄kpa Jesus Christ ke akpanikọ mbemiso mmọ ẹkekemede ndikwọrọ ikọ. Afo nde emekeme ndikụt Jesus oro ẹkenamde eset ke enyịn ikike fo ebe ke ndikụt odudu oro enye enyenede mfịn ke idem mme owo.

Esisịt ini mbemiso ẹkekọn̄de Jesus ke eto, enye ama etịn̄ akwa ntịn̄nnịm ikọ aban̄a edidu esie ke ini iso. Enye n̄ko ama owụt ke ẹyenam imọ iset inyụn̄ itie ke ubọk nnasia Abasi ibet ini oro idiwọn̄ọrede ntịn̄enyịn ise mme asua imọ. (Psalm 110:1; John 6:62; Utom 2:34, 35; Rome 8:34) Ke oro ebede, imọ iyosion̄o Satan ye mme demon esie ke heaven iduọn̄ọ.—Ediyarade 12:7-9.

Ini ewe ke kpukpru oro ekenyene nditịbe? Jesus ama ọnọ mme mbet esie ‘idiọn̄ọ edidu esie, ye eke akpatre ini eyo emi.’ Mme idiọn̄ọ oro ẹkenyenede ndiwụt ini edidu esie oro enyịn mîkwe ẹma ẹsịne ikpọ ekọn̄, unana udia, unyekisọn̄, mme nsunsu prọfet ndiwọrọ ndi, n̄kọri ukwan̄ido, ye ata ndiọi udọn̄ọ. Ẹkenyene ndidori enyịn mme utọ ndiọi idaha emi ndidu koro edisio Satan kpa Devil ke heaven nduọk ekenyene ndiwọrọ ‘mbọm nnọ isọn̄.’ Satan ama osụhọde edi isọn̄ “asan̄a ye akwa ifụtesịt, sia enye ọdiọn̄ọde ete ini imọ edi ibio.” Ke adianade do, idiọn̄ọ oro esịne edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ “ke ofụri ekondo nte ntiense [nnọ] kpukpru mme idụt.”—Matthew 24:3-14; Ediyarade 12:12; Luke 21:7-19.

Ukem nte nsa oro ẹsitan̄de nsio nsio ikpehe ndise ẹdian ọtọkiet man ofụri idem ndise ọwọrọ ada, mme n̄kpọ oro Jesus eketịn̄de ẹsu. Tọn̄ọ nte Akpa Ekọn̄ Ererimbot ọkọtọn̄ọ ke 1914, nnyịn imokụt ntan̄ndian uyarade edidu Jesus Christ oro enyịn mîkwe. Enye ke akara ye ọkpọsọn̄ odudu nte Edidem Obio Ubọn̄ Abasi. Afo ndinyene magazine emi edi uyarade nte ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ oro ke aka iso mfịn.

Man afo etịm ọdiọn̄ọ ke Jesus ama odu, oyom afo ekpep Bible. Ntak mûdọhọke Mme Ntiense Jehovah ẹnọ fi ọyọhọ ntọt ẹban̄a edidu Jesus?

[Mme ndise ke page 5]

Josephus, Tacitus, ye Ekpri Pliny ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a Jesus Christ ye mme anditiene enye

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Kpukpru mbiet mbita: © Bettmann/CORBIS

[Ndise ke page 7]

Akpa mme Christian ẹma ẹnịm ke akpanikọ ke Jesus ama odu