Mbụk Eyouwem

Jehovah Odụri Mbon Nsụhọdeidem Owụt Akpanikọ

NTE ASANO KOSHINO OBỤKDE

Ke 1949, sụk isua ifan̄ kpọt ke Ekọn̄ Ererimbot II ama okokụre, anyan-anyan owo esenidụt kiet emi eketiede ufan ufan ama edi edise ubon oro n̄kanamde utom nnọ ke obio Kobe. Enye ekedi ata akpa isụn̄utom Mme Ntiense Jehovah ndidi Japan. Edidi esie ama eberede usụn̄ ọnọ mi ndikop akpanikọ Bible. Edi yak mbem iso ntịn̄ nnọ mbufo mban̄a ubon mi.

N̄KAMANA ke 1926 ke ekpri obio-in̄wan̄ kiet ke edem edere Ikpehe Okayama. N̄kedi ọyọhọ eyen ition ke otu nditọ itiaita. Papa ekedi enyene-ifịk andinịm abasi Shinto eke n̄kann̄kụk ke akpanikọ. Ntre nnyịn nditọ ima isidia usọrọ, inyụn̄ ifiak isobo ye mbonubon nnyịn ke mme ini usọrọ ido ukpono kpukpru isua.

Ke mma n̄kọkọri n̄wọrọ owo, mma nnyene ediwak mbụme ẹban̄ade uwem, edi se ikenen̄erede itịmede mi esịt ekedi n̄kpa. Ido obio okoyom mme owo ẹkpa ke ufọk, nditọ ẹnyụn̄ ẹdu ẹkanade bed n̄kpa mbonubon. Mma nnen̄ede mfụhọ ke ini eka ete mi akakpade, eyeneka mi eren okonyụn̄ akpade idem mbemiso ọyọhọde isua kiet. Ndikere nte ete ye eka mi ẹdikpade ama esikam anam mi ndịk. ‘Nte n̄kpa edi n̄kukụre se idude? Nte uwem enen̄ede enyene se ọwọrọde?’ Ama enen̄ede ọdọn̄ mi ndifiọk.

Ke 1937, ke ini n̄kodude ke n̄wed itiokiet ke ufọkn̄wed Praimari, ekọn̄ China ye Japan ama ọtọn̄ọ. Ẹma ẹmụm irenowo ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ẹka an̄waekọn̄ ke China. Nditọ ufọkn̄wed ẹma ẹsida ẹkọm mme ete ye nditọeka mmọ iren ke ini ẹmụmde mmọ ẹdaha, ẹnyụn̄ ẹfiori ẹte, “banzai!” (itọn̄ uwem ọsọn̄) akwa edidem. Mme owo ẹma ẹnịm ke Japan ayakan, sia ẹkediọn̄ọde  enye nte obio-abasi, ẹkenyụn̄ ẹdade akwa edidem esie nte odu-uwem abasi.

Ikebịghike, ediwak ubon ẹma ẹtọn̄ọ ndibọ etop mbon oro ẹkpan̄ade ke an̄waekọn̄. Ubon mme akpan̄kpa ẹma ẹtuan̄a ikopke ndọn̄esịt. Usua ama okpon ke esịt mmọ, ndien mmọ ẹma ẹkop idatesịt ke ini ẹwotde m̀mê ẹnọde ediwak mme asua mmọ unan. Edi ke ukem ini emi, mma n̄kere, ‘Anaedi mme asua nnyịn ẹsikop ubiak ke ini mbonima mmọ ẹkpan̄ade nte nnyịn isikopde.’ Etisịm ini n̄kụrede ufọkn̄wed praimari, ekọn̄ ama enen̄ede atara odụk China.

Ndisobo ye Owo Esenidụt

Sia nnyịn ikedide mme ọtọin̄wan̄, ubon nnyịn ekedi ubuene kpukpru ini, edi ete mi ama ayak mi n̄ka ufọkn̄wed adan̄a nte owo mîkoyomke okụk. Ntem, ke 1941, mma ndụk ufọkn̄wed nditọiban ke obio Okayama, emi okoyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 100. Uduak ufọkn̄wed emi ekedi ndinọ nditọiban ukpep man ẹkpedi nti ibanndọ ye mme eka, ndien ẹma ẹsinọ nditọ ufọkn̄wed emi ẹkedụn̄ ye mme ubon emi ẹnyenede n̄kpọ ke akwa obio nte mbon oro ẹbọde ukpep ke nte ẹkamade ufọk. Ke usenubọk, nditọ ufọkn̄wed emi ẹkesibọ ukpep ke ndinam utom ke mme ufọk emi, ndien uwemeyo mmọ ẹma ẹsika ufọkn̄wed.

Ke usọrọ edidụk ufọkn̄wed emi ama okokụre, andikpep mi, oro ekesịnede ekụra Japan emi ẹkotde kimono, ama ada mi aka akamba ufọk kiet. Edi ke ntak kiet m̀mê eken, mma enyeneufọk oro ikoyomke mi. Andikpep ama obụp ete: “M̀mê ikpaka edem Mma Koda?” Enye ama ada mi aka ufọk kiet emi ẹbọpde ke ido mbon edem usoputịn onyụn̄ amia n̄kanika enyịnusụn̄. Ke esisịt ini ebede, anyan-anyan an̄wan kiet emi enyenede afia idet ama ọwọrọ edi. Idem ama akpa mi! Enye ikedịghe owo Japan, ndien akananam n̄kwe owo Edem Usoputịn ke uwem mi. Andikpep ama etịn̄ owo oro ndide ọnọ Mma Maud Koda ndien ọsọp adaha. Mma ndụri ekpat mi nsan̄a ndịk ndịk ndụk ufọk oro. Mma ndifiọk ke ukperedem nte ke Mma Maud Koda ekedi owo America oro ọkọdọde owo Japan oro ọkọbọde ukpep ke United States. Mma Koda ekekpep Ikọmbakara ke ufọkn̄wed oro ẹkpepde ubọkutom.

Ke ndan̄nsiere, ọkpọsọn̄ utom ama ọtọn̄ọ. Ebe Mma Koda ọkọdọn̄ọ mbukpi, ndien n̄kenyene ndin̄wam ndise mban̄a enye. Sia mmen̄kọfiọkke Ikọmbakara ndomo esisịt, idem ama enyek mi. Esịt ama osụhọde mi ke ini Mma Koda ekesemde usem Japanese ye ami. Ke usen ke usen, mma nsikop mmọ ẹsemde Ikọmbakara, ndien sụn̄sụn̄ mma ntọn̄ọ ndikop usem oro. Mma mma nte ufọk oro eketiede emem emem.

Ama enem mi ndikụt nte Mma Maud ekesịnde idem ndise mban̄a ebe esie emi ọkọdọn̄ọde. Ebe esie ama esima ndikot Bible. Mma ndifiọk ke ukperedem nte ke ebe ye n̄wan emi ẹma ẹnyene nsiondi n̄wed oro The Divine Plan of the Ages eke usem Japanese ẹto ufọkurua emi ẹkenyamde n̄kani n̄wed ye nte ke mmọ ẹma ẹsitobo Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara ke ediwak isua.

Usen kiet ẹma ẹnọ mi Bible. Mma nnem esịt koro oro ekedi akpa ini ke uwem mi oro n̄kenyenede Bible eke idem mi. Mma nsikot n̄wed emi ke ini n̄kade ufọkn̄wed ye ke ini nnyọn̄de, edi iketịmke in̄wan̄a mi. Sia n̄kọkọride n̄kpon nte owo Japan, ye owo ido ukpono Shinto, n̄kọdiọn̄ọke n̄kpọ ndomokiet mban̄a Jesus Christ.  N̄kọfiọkke ke emi ayada ekesịm ami ndibọ akpanikọ Bible, oro edibọrọde mme mbụme mi ẹban̄ade uwem ye n̄kpa.

Mme Akama-Mfụhọ N̄kpọntịbe Ita

Ukpep isua iba emi ama edisịm utịt, ndien n̄kenyene ndikọm ubon oro unyọn̄. Ke mma n̄kokụre ufọkn̄wed, mma ndụk n̄ka unyịmesịt nditọiban nnyụn̄ ntiene n̄kịm ọfọn̄ekọn̄ mme an̄wanaekọn̄ mmọn̄. Ubomofụm ekọn̄ America oro ẹkotde B-29 ama ọtọn̄ọ ndiduọk bọmb ke August 6, 1945, ke Hiroshima. Ke usen ifan̄ ẹma ẹkebe, mma mbọ etop ke telegram, nte ke Mama ke ọdọn̄ọ n̄kpa n̄kpa. Mma ndụk akpa tren n̄ka ufọk. Nte n̄kosụhọrede ke tren, mma nsobo ye iman mi emi ọkọdọhọde mi ke Mama ama akpa. Enye akakpa ke ọyọhọ usen 11 ke ọfiọn̄ August. Se ikanamde mi ndịk ke ediwak isua ama editịbe! Tutu amama enye iditịn̄ke ikọ aba ye ami m̀mê ndisak imam ye ami.

Ke August 15, ẹma ẹkan Japan. Ndien n̄kpọ mfụhọ ita ẹketịbe ẹnọ mi ke ufan̄ usen duop: akpa bọmb atọm oro ẹkeduọkde, n̄kpa Mama, ye enịm-mbụk edikan oro ẹkekande Japan. Kpa ye oro, ekedi n̄kpọ ndọn̄esịt ndifiọk nte ke mme owo idikpaha aba ke ekọn̄. Ye ọkpọsọn̄ mfụhọ ke esịt mi, mma n̄kpọn̄ utom oro nnyụn̄ mfiak nnyọn̄ obio emana mi.

Ndidụri N̄wụt Akpanikọ

Usen kiet, mma mbọ leta oro mmen̄kedorike enyịn nto Mma Maud Koda ke Okayama. Enye ama obụp m̀mê mmekeme ndidi ndin̄wam imọ ke utom ufọk, sia enye okoyomde ndisiak ufọkn̄wed Ikọmbakara. Mma n̄kere se n̄kpanamde, edi mma nnyịme ndika. Ke isua ifan̄ ẹma ẹkebe, mma n̄wọrọ n̄kodụn̄ ye mme Koda.

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ndaeyo eke 1949, anyan-anyan akparawa kiet emi eketiede ufan ufan ama edise ubon Koda. Enye ekekere Donald Haslett, ndien enye okoto Tokyo edi Kobe ndiyom ufọk nnọ mme isụn̄utom ke Kobe. Enye ekedi ata akpa isụn̄utom Mme Ntiense Jehovah ndidi Japan. Ẹma ẹkụt ufọk, ndien ke November 1949, ediwak isụn̄utom ẹma ẹdibehe ke Kobe. Usen kiet, mmọ mbition ẹma ẹdi ẹdise mme Koda. Owo iba ke otu mmọ, Lloyd Barry ye Percy Iszlaub, ẹma ẹtịn̄ ikọ ke Ikọmbakara ke n̄kpọ nte minit duop duop ẹnọ mbon oro ẹkebonode ke ufọk emi. Mme isụn̄utom ẹkediọn̄ọ Mma Maud nte Christian eyenete an̄wan, ndien nte an̄wan̄ade ebuana ọtọkiet emi ama edemede enye udọn̄. Ini oro ndien ke ọkọdọn̄ mi ndikpep Ikọmbakara.

Ye un̄wam ifịk ifịk mme isụn̄utom emi, mma ndifiọk mme akpan ukpepn̄kpọ Bible sụn̄ sụn̄. Mma ndikụt ibọrọ ke mme mbụme oro n̄kenyenede toto ke ini uyen mi. Ih, Bible ọnọ idotenyịn edidu uwem nsinsi ke paradise isọn̄ ye un̄wọn̄ọ edinam “kpukpru mme andidu ke udi” ẹset ke n̄kpa. (John 5:28, 29; Ediyarade 21:1, 4) Mma n̄kọm Jehovah ke ndinam utọ idotenyịn emi odu ebe ke uwa ufak Eyen esie, Jesus Christ.

Mme Utom Ukara Abasi oro Ẹnọde Inemesịt

Ọtọn̄ọde ke December 30, 1949, tutu esịm January 1, 1950, ẹma ẹnịm akpa mbono ukara Abasi ke ufọkidụn̄ mme isụn̄utom ke Kobe, Japan. N̄kasan̄a ye Mma Maud n̄ka. Ẹma ẹkeme ndida ke akamba ufọk emi ekenyenede owo Nazi mi n̄kụt Edịk ye Isuo Awaji. Sia n̄kenyenede esisịt ifiọk Bible, se ẹketịn̄de iketịmke in̄wan̄a mi. Edi, ama enen̄ede otụk mi ndikụt nte mme isụn̄utom oro ẹkebuahade ifụre ifụre ye mbon Japan. Owo 101 ẹkedu ke utịn̄ikọ an̄wa oro ke mbono emi.

Ibịghike ke oro ama ekebe, mma mbiere nditiene mbuana ke an̄wautom. Mma nyom uko man n̄keme ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk sia n̄kedide owo obụt. Ke usenubọk kiet, Brọda Lloyd Barry ama edi ufọk nnyịn ndida mi n̄wọrọ an̄wautom. Enye ọkọtọn̄ọ ukwọrọikọ ke ufọk oro ekekperede eke Sista Koda. Ami n̄kedịbe ke edem esie n̄kpan̄ utọn̄ n̄kop nte enye ọkwọrọde ikọ. Ke ini n̄kọwọrọde an̄wautom ọyọhọ ikaba, n̄kasan̄a ye mme isụn̄utom eken. Akanian̄wan kiet otode Japan ama ọdọhọ nnyịn idụk ufọk, ọnọ n̄kpan̄utọn̄, ekem ọnọ nnyịn akrasi mmọn̄eba kiet kiet. Enye ama enyịme ẹtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye imọ, ndien ke akpatre, ama akabade edi Christian oro ama akana baptism. Ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ ndikụt enye anamde n̄kọri.

 Ke April 1951, Brọda Nathan H. Knorr, emi okotode ibuot itieutom Brooklyn, ama edi Japan ke akpa ini. N̄kpọ nte owo 700 ẹkedi utịn̄ikọ an̄wa oro enye ọkọnọde ke Akwa Efe Mbono Kyoritsu ke Kanda, Tokyo. Ke akpan mbono emi, kpukpru owo oro ẹkedude do ẹma ẹkop idatesịt ke ini ẹkesiode Enyọn̄-Ukpeme ke usem Japanese. Ke ọfiọn̄ oro eketienede, Brọda Knorr ama edi Kobe, ndien ke akpan mbono oro ẹkenịmde do, mma nna baptism ke idiọn̄ọ uyakidem mi nnọ Jehovah.

N̄kpọ nte isua kiet ke ukperedem, ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mi ndidụk utom usiakusụn̄ uyọhọ ini. Ibat ibat mme asiakusụn̄ kpọt ẹkedu ke Japan ini oro, mma n̄kere nte ndisede mban̄a idem mi. Mma n̄kere n̄ko nte ndisan̄ade ndọ ndọ. Edi mma ndikụt nte ke ndinam n̄kpọ Jehovah ekpenyene ndidi akpa ke uwem mi, ntre mma ndụk utom usiakusụn̄ ke 1952. Ke mfọniso, mma n̄keme ndinam utom ubak ini nnọ Sista Koda ke adan̄aemi nsụk nnamde utom usiakusụn̄.

Ke ukem ini oro, eyeneka mi eren, oro n̄kekerede ke ama akpa ke ekọn̄, ama oto Taiwan ọnyọn̄ edi ufọk ye ubon esie. Akananam ubon nnyịn ikowụtke udọn̄ ke Ido Ukpono Christ, edi ye ifịk oro n̄kenyenede ke utom usiakusụn̄, mma ntọn̄ọ ndinọ magazine ye n̄kpri n̄wed nnyịn ẹsọk mmọ. Ke ukperedem, eyeneka mi eren oro ama ada ubon esie ọwọrọ edidụn̄ ke Kobe ke ntak utom esie. Mma mbụp n̄wan eyeneka mi nte: “Ndi omokot mme magazine emi?” Ke n̄kpaidem, enye ama ọbọrọ ete: “Mme magazine oro ẹnem etieti.” Enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye kiet ke otu mme isụn̄utom, ndien ekpri eyeneka mi an̄wan oro okodụn̄de ye mmọ ama esitiene abuana ke ukpepn̄kpọ esie. Nte ini akakade, mmọ mbiba ẹma ẹkabade ẹdi mme Christian oro ẹma ẹkena baptism.

Ndikop Inemesịt ke Itie Nditọete Ofụri Ererimbot

Ibịghike ke oro ama ekebe, idem ama akpa mi ndibọ ikot edibuana ke ọyọhọ otu 22 ke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukeme Ukpep Bible eke Gilead. Ami ye Brọda Tsutomu Fukase ikedi akpa mbon Japan oro ẹkekotde ẹdi ufọkn̄wed oro. Ke 1953, mbemiso ukpepn̄kpọ ọkọtọn̄ọde, nnyịn ima ikeme ndidụk Mbono N̄ka Obufa Ererimbot ke An̄wambre Yankee ke New York. Mma nnen̄ede n̄kop inemesịt mban̄a itie nditọete ikọt Jehovah eke ofụri ererimbot.

Ke ọyọhọ usen ition eke mbono oro, mme andidụk ẹtode Japan, akpan akpan mme isụn̄utom, ẹkenyene ndisịne ekụra Japan ẹkotde kimono. Sia kimono oro n̄kesịnde ke nsụn̄ikan̄ mîkedịghe idisịm ke ini, mma mbuọt Sista Knorr eke esie. Ke ini ikpehe edinam okosụk akade iso, edịm ama ọtọn̄ọ ndidep, ndien mma n̄kere ke kimono oro ọmọn̄ ebịt. Ke ndondo oro, owo ama ada ke edem ofụk mi ufụkeyo. Eyenete an̄wan oro akadade adiana mi ama obụp mi ete: “Nte ọmọfiọk owo emi enye edide?” Nte ini akakade, mma ndi ndifiọk ke owo oro ekedi Brọda Frederick W. Franz, owo Otu Ukara. N̄kenen̄ede n̄kụt ima esop Jehovah didie ntem!

Ọyọhọ otu 22 eke Gilead ekenen̄ede edi eke ofụri ererimbot, esịnede nditọ ufọkn̄wed 120 ẹtode idụt 37. Okposụkedi ikenyenede mfịna usem, ima inen̄ede idara otu nditọete ofụri ererimbot oro. Ke usen ọkpọsọn̄ snow oro ke February 1954, mma n̄kụre ukpep ndien ẹma ẹnọ mi mfiak n̄kanam utom ke Japan. Inger Brandt, eyenete an̄wan emi otode Sweden, oro ikodude  ubet ukpepn̄kpọ kiet, ekenyene ndidi nsan̄a isụn̄utom mi ke obio Nagoya. Do, nnyịn ima ika ikadiana ye otu isụn̄utom oro ẹkekpọn̄de Korea ke ntak ekọn̄. Isua ifan̄ emi n̄kodude ke utom isụn̄utom ẹkedi mfọnn̄kan isua ẹnọ mi.

Utom Idatesịt nte Ebe ye N̄wan

Ke September 1957, ẹma ẹkot mi ndinam utom ke Bethel Tokyo. Ọfis n̄kọk itieutom Japan ekedi ufọk obukpọk oro ekenyenede enyọn̄ iba. Ke n̄kọk itieutom oro, owo inan̄ kpọt ẹkedu, ẹsịnede Brọda Barry, emi ekedide esenyịn n̄kọk itieutom oro. Mbon eken oro ẹkedude ke ubon emi ẹkedi mme isụn̄utom. Utom ẹkenọde mi ekedi edikabade n̄wed ye edikot nnen̄ede, ọkọrọ ye edinam itie asana, ediyet ọfọn̄ nnyụn̄ n̄kwọhọde, utem udia, ye mme utom eken.

Utom ke Japan ama atara, ndien ẹma ẹkot nditọete efen efen ẹdi Bethel. Kiet ke otu mmọ ama akabade edi esenyịn ke esop oro n̄kabuanade. Ke 1966, ami ye eyenete oro Junji Koshino ima idọ ndọ. Ke ima ikọdọ ndọ, ẹma ẹnọ Junji aka akanam utom circuit. Ekedi n̄kpọ idatesịt ndidi ndifiọk ata ediwak nditọete nte nnyịn ikasan̄ade ise nsio nsio esop. Sia ẹkedọhọde mi n̄kabade n̄wed, n̄kesinam emi ke ufọk oro nnyịn ikesidụn̄de ke urua ke urua. Ke adan̄aemi inamde isan̄, nnyịn ikesinyene ndibiom ndodobi n̄wed ukabadeikọ, ekpatisan̄, ye mme ekpat eken nsan̄a.

Nnyịn ima ikop inem utom circuit ke isua inan̄ inyụn̄ ikụt nte esop akade iso ndikọri. Ẹma ẹsio n̄kọk itieutom ẹka Numazu, ndien ediwak isua ke ukperedem, ẹma ẹfiak ẹsio ẹka Ebina, emi n̄kọk itieutom odude idahaemi. Ami ye Junji imokop inem ndinam utom ke Bethel ke ediwak isua, oro inamde utom idahaemi ye n̄kpọ nte mbonubon 600. Ke May 2002, mme ufan mi ke Bethel ke mfọnido ẹma ẹnam usọrọ isua 50 emi ndude ke utom uyọhọ ini ẹnọ mi.

Inemesịt ke Ndikụt N̄kọri

Ke ini n̄kọtọn̄ọde ndinam utom Jehovah ko ke 1950, ibat ibat mme asuanetop kpọt ẹkedu ke Japan. Idahaemi, se iwakde ibe mme asuanetop Obio Ubọn̄ 210,000 ẹdu. Ke akpanikọ, ẹdụri ediwak tọsịn mbon mbieterọn̄ ẹnọ Jehovah, kpa nte ẹkedụride mi.

Nditọete inan̄ oro ẹkedide isụn̄utom ye eyenete an̄wan oro ekedide edise nnyịn ke ufọk Sista Koda ko ke 1949, ọkọrọ ye Sista Maud Koda, ẹma ẹnam akpanikọ tutu esịm n̄kpa. Kpa ntre ye eyeneka mi eren oro, ekedide asan̄autom unamutom ye n̄wan eyeneka mi oro akanamde utom usiakusụn̄ ke n̄kpọ nte isua 15. Nso idotenyịn idu inọ ete ye eka mi oro n̄kokopde ndịk mban̄a mmọ ndikpan̄a toto ke ini uyen mi? Ediset ke n̄kpa oro Bible ọn̄wọn̄ọde ọnọ mi idotenyịn ye ndọn̄esịt.—Utom 24:15.

Nte mfiakde nse edem, mmokụt ke ami ndikedi ndidiọn̄ọ Mma Muad ke 1941 ekedi ini ukpụhọde ke uwem mi. Ekpedi n̄kosoboke ye enye ini oro, n̄konyụn̄ nnyịmeke ndikanam utom nnọ enye ke ekọn̄ ama okokụre, eyedi n̄kposụk ndu ke in̄wan̄ nnyịn ke esịt obio-in̄wan̄ oro, ndien n̄kpokosoboke ye mme isụn̄utom ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini oro. Mmọkọm Jehovah etieti ke ndikanam Mma Maud ye mme akpa isụn̄utom oro ẹdụri mi ẹwụt akpanikọ!

[Ndise ke page 25]

Ye Mma Maud Koda ye ebe esie. Ami ndi oro ke iso iso ufien

[Ndise ke page 27]

Ye mme isụn̄utom ẹtode Japan ke An̄wambre Yankee ke 1953. Ami nda oro ke utịt utịt ubọk ufien

[Mme ndise ke page 28]

Ke Bethel ye ebe mi, Junji